پوسیدگی ساقه برنج (Stem Rot)
بیماری پوسیدگی ساقه برنج (Stem Rot)
بیماری پوسیدگی ساقه برنج ( Stem Rot ) بـا عامـل قـارچی Nakataea sigmoidea (Cav.) Krause & Webster و با فـرم غیرجنـســـــی Magnaporthe salvinii (Catt.) Hara و فرم اسـکلروت دار Sclerotium oryzae یکـی از بیمـاريهـاي شـایع قـارچی در اکثـر کشورهاي تولید کننده برنج میباشد.
اهمیت و خسارت بیماري
قارچ عامل این بیماري در بسیاري از مـزارع بـرنج کـاري گـیلان، مازنـدران و گلـستان پراکنده است و باعث بروز خسارت روي ارقـام محلـی و ارقـام اصـلاح شـده در بعـضی از مزارع میشود. همچنین این بیماري در استانهـاي آذربایجـان شـرقی، زنجـان و فـارس نیـز مشاهده شده است و احتمالاً در بسیاري از مناطق بـرنج کـاري ایـران وجـود دارد. براسـاس تحقیق بعمل آمده طی سالهاي 73 و 74 میزان آلودگی در تعدادي از مزارع مـورد بررسـی در گیلان به طور متوسط 15.45 % تخمین زده شد. خسارت این بیمـاري در کالیفرنیـا بـین 6 تا 24 درصد و در هند 5 تا 15 درصد گزارش گردید.
مرحله اسکلروتدار بیماري یعنی Sclerotium oryzae عامل اصلی ایجاد بیمـاري و انتقال بیماري از سالی به سال دیگر میباشد. فرم غیرجنسی یـا فـرم کنیـدي دار قـارچ عامـل بیماري ( Nakataea sigmoidea ) در آخر فصل، پس از مرگ ساقه ها و از اسکلروتهـا تولید می شود و اهمیت کمی در ایجاد بیماري دارد. اسکلروت هـا وقتـی روي آب شـناور می شوند کنیدي تولید میکنند ولی وقتی در تمـاس بـا گیـاه بـرنج قـرار مـی گیرنـد تولیـد آپرسوریوم و میسیلیوم می نمایند و به بافت گیاه نفوذ میکنند. اسـکلروتهـاي قـارچ عامـل بیماري براي مدت طولانی در شرایط نامناسب و همچنین زمستان در بقایاي آلوده گیاه و یا خاك مزرعه زنده باقی می مانند. آنها حتـی پـس از 6 سـال مـدفون مانـدن در عمـق 7-10 سانتی متري خاك، به مقـدار کمـی زنـده بودنـد. اسـکلروتهـا بـا شـروع رسـیدن بـرنج و مخصوصاً پس از رسیدن به مقدار زیادي روي ساقه و داخـل غـلاف بـرگ و مخـصوصاً در داخل ساقه ها تولید میشـود. همچنـین قـارچ عامـل بیمـاري روي گیاهـان آلـوده کنیـدي تولید میکند که آنها هم ممکن است به صورت اینوکولوم عمل نمایند. امـا میزان شیوع بیماري در مزرعه مستقیما بـه تعـداد اسـکلروتهـاي موجـود در سـطح خـاك مرتبط است. البته ایجاد آلودگی بوسیله این قارچ بسیار پیچیده میباشد زیرا اسکلروتهـاي قارچ به مقدار زیادي روي گیاهان سالم رسیده نیز پیدا میشود. گیاه برنج در مراحل آخر رشد حساسیت بیشتري در مقابل بیمارگر دارد به طوریکـه در شرایط مناسب توسعه بیماري یعنی کشت درخـاكهـاي سـنگین و بـدون زهکـشی، منـاطق پست و با آبهاي راکد، دماي 28 درجـه سـانتیگـراد و بـارانهـاي آخـر فـصل، مـصرف نیتروژن فراوان و پتاس کم به سرعت و به طور ناگهانی از بین می رود.
علایم بیماری پوسیدگی ساقه برنج
اولین علایم بیماري Stem Rot با تشکیل لکه هایی بـه رنـگ تیـره و بـه شـکل نـامنظم روي غـلاف برگ ها در محل سطح ایست آبی در مزرعه ظاهر می شود. کـم کـم لکـه هـا توسعه یافته و قارچ عامل بیماري به قسمتهاي داخلی تر نفوذ کرده و سـبب تغییـر رنـگ و سیاه شدن بافت ساقه شده و در فاز زایشی در طول ساقه ودر فضاي خـالی سـاقه ماشـورهاي گسترش بیشتري می یابد به همین دلیل ساقه گیاه ضعیف و پوسیده شـده و منجـر بـه پـوکی خوشه میگردد. در مزارع شدیدا آلـوده گیـاه در مرحلـه خوشـه دهـی عمومـاً بـدون تولیـد محصول به کاه تبدیل میشود و با کمترین عدم تعادل آب و هوایی دچار ورس مـیشـوند. در چنین شرایطی معمولاً بیمارگر اسکلروتهاي بسیار زیادي در قسمت داخلی غلاف ها و داخل ساقه تولید میکند که بررسی ظاهري ساقه ها و مـشاهده اسـکلروت هـا بهترین و راحترین روش تـشخیص بیمـاري و تفکیـک آن از سـایر عوامـل ایجـاد خـسارت مشابه، ازجمله کرم ساقه خوار برنج، در مزرعه میباشد هرچند که آلـودگی بـه کـرم سـاقه خوار در مزارع آلوده به این بیماري سـبب تـشدید توسـعه ایـن بیمـاري نیـز مـی شـود. ایـن وضعیت شدیدترین حالت بیماري و خسارت آن می باشد اما بـه هـیچ وجـه ایـن حالـت در مزارع شمال کشور علی رغم حضور گسترده بیمارگر در منطقه، جنبه عمومی ندارد
مدیریت بیماري
در کنترل این بیماري کشت ارقام مقـاوم، سـوزاندن بقایـاي گیـاهی آلـوده و یـا کف بـر کــردن ســاقه هــاي آلــوده و خــارج کــردن آنهــا از مزرعــه توصــیه شــده اســت. بــراي کاهش اسکلروتها گزارش شده است که روش هاي ضدعفونی خاك بـا اشـعه خورشـید (soil solarization) و غرقاب کردن مزرعـه در زمـستان و بـراي کـاهش قـدرت تنـدش اسکلروت ها، تناوب برنج با شبدر برسیم موثر بوده و سبب کاهش توسعه بیمـاري گردیـده است. کشت محصول دیگر بعد از برداشـت بـرنج در ازبـین بـردن بقایـاي گیـاهی آلـوده و کاهش اینوکلوم بیماري موثر میباشد.
نیتروژن باید در حداقل میزان مورد نیاز مصرف گردد و براي تعیین سـطح بحرانـی نیتـروژن در دوره فــصل رشــد و تــشخیص نیــاز تکمیلــی نیتــروژن از Leaf color chart و یــا از Chlorphyll meter reading استفاده شود. در حالیکـه مـصرف کـود پتـاس از توسـعه بیشتر بیماري جلوگیري مینماید. پس از برداشـت محـصول، آبیـاري زود هنگـام زمـین در تابستان به از بین بردن سریعتر بقایاي گیاهی آلوده کمک میکند.
به طور کلی مصرف قارچکشها براي کنترل بیماری پوسیدگی ساقه برنج رایج نـشده اسـت ولی گزارش شده که قارچکشهاي بنومیل و ادي فنفوس در کنترل بیماري Stem Rot مؤثر بـوده انـد. قارچ کش محافظتی آزوکسی استروبین (Quadris) نیز براي این بیماري توصیه شده است اما در بعضی بررسیهـا اثـر آن را در کـاهش بیمـاري نـاچیز گـزارش کـرده انـد. همچنـین درصورت امکان باید از ایجاد زخمهاي ناخواسته در گیاه مثل استرسهـا، علـفکـشهـاي Phenoxy و کرم ساقه خوار جلوگیري به عمل آید.
