پرورش گاو
monitoring health and looking for sick cow
هنگاميکه از يافتن گاوهاي مريض در ابتداي دوره بيماري که منجر به تاخير در درمان مي شد درمانده شديم با در نظر گرفتن وضعيت سلامت آنها گام هاي بلندي را در مديريت گاوهاي تازه زا برداشتيم. در آينده نيز نظرات متفاوتي در خصوص نظارت بر سلامت گاوها خواهد بود که بصورت پارامتري مورد استفاده قرار گرفته و تفسير خواهد شد. اين مقاله مروري است بر پارامترهايي که مي تواند در نظارت بر سلامت گاوهاي تازه زا مورد استفاده قرار گيرد و همچنين علائم کلينيکي را براي يافتن گاوهاي مريض نشان مي دهد.

تحت نظر قرار گرفتن سلامت گاوهاي تازه زا

دوره بعد از زايش تعيين کننده پاسخ هاي توليدي و توليد مثلي در طول دوره شيردهي مي باشد.بنابراين يک زمان بسيار موثر در دوره توليدي گاوهاست. در طول اين دوره گاوها در خطر درگيري با بيماري هاي مرتبط زايش هستند مثل کمبود کلسيم, متريت, کتوز و جابجايي شيردان (کورتيس و همکاران 1983). اينها اختلالات گران بهايي هستند که از نظر اقتصادي حدود 200 تا 400 دلار به ازاء هر مورد خسارت مي زنند (بارتلت و همکاران 1986). با نظارت بر سلامت گاوهاي تازه زا فرصت تشخيص گاوهاي بيمار در همان ابتدا و معالجه آنها را خواهيد يافت. بعلاوه اينکه در جلوگيري از بيماري نيز کمک مي کند. بعنوان مثال گاو داراي عفونت رحمي که در همان ابتدا مداوا شده کمتر متحمل اختلالات ثانويه مثل برگشتگي شيردان و کتوز مي شود. مثال ديگر تشخيص کتوز تحت باليني است که اگر مداوا شود از يک کاهش توليد شير جلوگيري خواهد شد. نظارت بر سلامت گاوهاي تازه زا شامل معاينه تمام گاوهاي زايش کرده (7 تا 10 روز شيردهي) توسط افراد آموزش ديده است. پارامترهايي که در تعيين سلامت گاوها مي تواند بکار رود شامل دماي بدن, رفتار حيوان, توليد شير, تغييرات رحم و کتون هاي ادرار است. به عقيده نويسنده اکثر مشکلات در بسياري از مزارع با دقت بر يک يا دو مورد از اين پارامترها قابل مشاهده خواهد بود و توجيه نيروهاي گاوداري براي اينکه ترکيب اين عوامل بايد در تصميم گيري اينکه گاوي مريض است يا خير و نيازمند درمان بسيار مهم است.

دماي بدن

بصورت يک اصل اثبات شده در گاوهاي تازه زا, افزايش دماي بدن نشان دهنده وضعيت غير عادي مي باشد. در اينجا بيشتر گاوهاي تازه زا متحمل عفونت رحمي و يا متريت مي باشند. با نظارت دماي بدن دامنه وسيعي از درجه حرارت بدست ميايد. دماي عادي رکتوم در گاوها بين 5/101 تا 103[1][1] درجه فارانهايت مي باشد. هنگاميکه دما بالاي 103 درجه فارانهايت باشد تب تشخيص داده مي شود. تغييرات درجه بدن ناشي از عواملي مثل حالت سلامتي, سن, فصل سال و زمان روز است. اگرچه دماي فردي گاوها متفاوت است ولي دماي نگهداشت گاوهاي سالم نزديک اين محدوده است. در مطالعه پنسيلوانيا (کريستولا و همکاران 2001) گزارش گرديد که گاوهايي که مشکلات کلينيکي در هنگام زايش و در اوايل دوره پس از زايش نداشتند ميانگين دماي بدنشان زير 102 درجه فارانهايت در 10 روز اول دوره شيردهي بود. با اين وجود گاوهاي متريتي نيز وجود دارند که دماي بدنشان نرمال است و لزوما تب دار نيز نيستند. در مطالعه اخير فلوريدا (بنزاکوئن و همکاران 2004) که دماي بدن و وضعيت گاو را براي نظازت گاوهاي تازه زا در نظر گرفته بودند نشان دادند که بيش از نصف گاوهايي که داراي متريت تشخيص داده بودند در طول هفته اول بعد از زايش تب نداشتند.گاوهاي با زايش غير طبيعي داراي دماي بيشتر از 1/103 درجه فارانهايت و مرتبط با متريت بودند. همچنين بنزاکوئن و همکاران (2004) گزارش نمودند که گاوهاي داراي زايش غير طبيعي داراي متريت بيشتري در مقايسه با گاوهاي داراي زايش طبيعي بودند. بنابراين مطالعات, چنين نتيجه گيري مي شود که گاوهاي با زايش غير طبيعي (سخت زايي, جفت ماندگي يا دوقلو زايي) بايد با دقت بيشتري در دوره بعد از زايش مورد نظارت قرار گيرند. چندين مطالعه نشان داده که استفاده از آنتي بيوتيک ها در گاوهاي با دماي بالاي مرتبط با متريت, موفقيت آميز است. کريستولا و اسميت(2001) کاهش يک درجه فارانهايتي را در دماي بدن گاوها 24 ساعت پس از شروع درمان آنتي بيوتيکي گزارش نمودند. تحقيقات انجام گرفته در فلوريدا (اسميت و همکاران 1998) يافته هاي مشابهي را نشان دادند که گاوهاي تشخيص داده شده با سم متريت و درمان شده با آنتي بيوتيک کاهش دماي معني داري را در روزهاي بعد نشان داده اند. از اين اطلاعات به خوبي نتيجه گيري مي شود که گاوهاي شيري تشخيص داده شده با تب ناشي از متريت در دوره پس از زايش پاسخ مثبتي را به درمان آنتي بيوتيکي مي دهند. مسئله مهم در استفاده از برنامه نظارتي, تصميم در خصوص زمان درمان گاوهاست. در مطالعه پنسيلوانيا (کريستولا و اسميت 2001) دريافتند که گاوهاي غير نرمال, بالاترين ميانگين دماي بدنشان بين روزهاي 3 تا 6 بوده است و 66% آنها بين روزهاي 2 و 5 پس از زايش درمان شده اند. نتايج مشابه ديگر توسط بنزاکوئن و همکاران (2004) بدست آمد. اين يافته ها پيشنهاد مي کند که عمده گاوهاي تب دار در هفته بعد از زايش مي باشند. بنابراين برنامه هاي نظارتي با استفاده از دماي رکتوم بهتر است در 7 روز بعد از زايش مورد استفاده قرار گيرد.

وضعيت حيوان

بعضي از افراد نسبت به سايرين توانايي تشخيص گاوهاي مريض را از روي رفتار عمومي شان و يا شکل ظاهرشان دارند. لازم است که مديران چنين افرادي را شناسايي کرده و بخوبي به آنها را آموزش دهند. آنها بايد براي نگاه کردن به چشم ها, گوش ها, نوع ادرار و کل رفتار حيوانات آموزش ببينند. موقعيت و شکل چشم ها در داخل حدقه چشم براي يافتن سطح کاهش آب بدن يا وجود درد, قابل مشاهده و قابل اسکوربندي مي باشد. سيستم نمره دهي مثل 1 (حداقل) 2(متوسط) 3 (ملايم) 4 (شديد) ميتواند مورد استفاده قرار گيرد (اسميت و ريسکو [2][2]2005) گاوی که دارای نمره 1 است معمولا داراي چشمان براق که بطور نرمال در داخل کاسه چشم قرار گرفته است مي باشد. نمره 2 داراي چشمان خسته که کمي فرو رفته است مي باشد (1-2 mm) نمره 3 داراي چشماني بي نور و بي حالت که داراي فرورفتگي بيشتري در حدقه چشم مي باشد است (2-4 mm) و نمره 4 داراي چشماني خشک که شديدﴽ فرورفته است مي باشد (بيش از 5 ميلي متر). موقعيت گوش گاوها نيز نشانه خوبي از وضعيت گاوهاست. گاوهاي مريض معموﻵ داراي گوش هاي افتاده که ناشي از افسردگي, درد ويا تب مي باشد هستند. از سوي ديگر گاوهاي سالم به نظز براق, هوشيار و کنجکاو محيط پيرامونشان هستند. به محض نزديک شدن يک نفر گاو سالم سعي در تماس گرفتن با زبان و بيني اش مي کند. در مزارعي که گاوها بسته مي باشند(locking stanchions) رفتار گاو بعد از خوراک دهي براي تشخيص اشتهاي آنها قابل بررسي است. گاوي که مريض است غذا نمي خورد ولی گاو سالم بعد از خوراک دهي سريعا حرکت مي کند. در خدمات کلينيکي ما اشتهاي گاوها را اينچنين نمره دهي مي کنيم. 1- گاوهايي که بسته شده و غذا مي خورند 2- گاوهايي که بسته شده و به نظر کسل مي آيند و غذا نمي خورند. 3- گاوهايي که بسته نيستند و به نظر خسته و کسل آمده و يا مريض هستند. تاکيد بيشتر ما روي گاوهايي است که در نمره هاي 2 يا 3 طبقه بندي مي شوند و بايد به دقت بيشتري تحت نظر قرار گيرند.

توليد شير

نظارت بر توليد شير گاوها در بسياري از مزارع توسط سيستم هاي شيردوشي کامپيوتري صورت مي گيرد. ارزش توليد شير در ارتباط با سلامت گاو مي باشد. همانطور که قبلا اشاره شد يک گاو مريض غذا نمي خورد و در نتيجه شيرش نيز افت مي کند. گاوهاي شيري با يک دوره نرمال پس از زايش داراي افزايش توليد شير روزانه اي مي باشند. تعيين انحراف براي مشخص نمودن گاوهاي مريض بين مزارع مختلف فرق مي کند. بعضي از مديران فهرستي از گاوهايي که انحراف از مقدار پيش تعيين شده را دارند تهييه مي کنند. در بيشتر مزارع 10 پوند کاهش در توليد شير مورد استفاده قرار مي گيرد. نيروهاي آموزش ديده با استفاده از اين فهرست گاوها را شناسايي کرده و وضعيت فيزيکي آنها را مورد ارزيابي قرار مي دهند. دکتر تام اورتون[3][3](2001) برنامه نظارت بر توليد گاوها را در 20 روز بعد از زايش گزارش نمود. اورتون گزارش نمود که هدف, افزايش 10 درصدي توليد روزانه شير در 14 روز بعد از زايش است که اين مقدار براي تليسه ها 8% است. بعلاوه هر گاو بايد نزديک به 100 پوند شير در هر روز تا 20 روزگي و هر تليسه 70 پوند در هر روز توليد شير داشته باشد. گاوها و تليسه هايي که به اين مقدار دستيابي پيدا نمي کنند بايد شناسايي و توسط کارشناسان مورد ارزيابي قرار گيرند.

ترشحات رحمي

شايع ترين اختلال در طي دوران بعد از زايش و بيشترين تشخيص برنامه هاي نظارت بر سلامت گاوها متريت است. با اين وجود بحث در خصوص تشخيص متريت بسيار زياد است. در کارهاي کلينيکي ما گاوهايي که به نظر بيمار هستند و داراي ترشحات بدبو از رحم مي باشند صرفنظر از دماي بدنشان با احتياط متريت در نظر گرفته مي شوند و نيازمند درمان هستند. بنابراين ما احساس مي کنيم که ارزش گذاري بر روي ترشحات رحمي براي تشخيص صحيح متريت مهم است. بطوريکه در قبل اشاره شد تعدادي از گاوهاي درگير متريت تب ندارند. ترشحاتي که قرمز قهوه اي رنگ بوده و حاوي موکوس يا چرک بدون بو مي باشند با احتياط عادي در نظر گرفته مي شوند. ترشحات بودار, کثيف و آبکي بيشتر اوقات بيانگر متريت شديد هستند که نيازمند درمان بوده و نقطه مقابل ترشحات مخاطي است که بيانگر وضعيت رو به بهبود گاو است. روش متداول براي سنجش ترشحات رحمي لمس رحم و معاينه چشمي واون براي ترشحات مايل به قهوه اي و بودار است. بهر حال اين روش تشخيص خارج از توان توليد و بررسي ترشحات خارج از بدن گاو است. در نتيجه استفاده از واوينوسکوپ و يا استفاده از دستکش تمييز براي وارد نمودن دست در داخل واون تا قسمت سرويکس مي تواند براي سنجش ترشحات بکار گرفته شود.

کتون هاي داخل شير يا ادرار

کتون بادي هاي داخل شير يا ادرار مي تواند براي تشخيص کتوز در گاوهاي شيري بکار گرفته شود. به عقيده ما سنجش کتوز در گاوهاي تازه زا به اندازه کافي بکار گرفته نمي شود و براي گاوهاي بيمار بسيار با ارزش است. هزينه کتوز تحت باليني هر گاو حدود 78 دلار تخمين زده شده است. (گيشوزر و همکاران[4][4] 2001)کتوز در ارتباط با افزايش خطر درگيري با متريت (مارکوس فلد 1984, 1987 و ريست و همکاران 2003), جابجايي شيردان (گيشوزر و همکاران 1997) و ورم پستان (سيوا جاروي و همکاران[5][5] 1986) است و يک ضربه منفي روي توليد شير خواهد بود. بطوريکه گزارش گرديده که گاوهايي که در تست کتون بادي شير مثبت شده اند 1 تا 4/1 کيلوگرم شير کمتري را در هر روز توليد مي کنند (گيشوزر و همکاران 1997). تشخيص و درمان گاوهاي داراي کتوز تحت باليني در ابتداي دوران پس از زايش تاثيرات منفي کتوز را کم خواهد نمود. تشخيص گاوهاي تازه زاي درگير کتوز با استفاده از آزمون هاي کنار گاوي و آناليز سطح کتون هاي شير و ادرار کامل شده است. اين آزمون هاي کنار گاوي مبتني بر درجه تغيير رنگ معرف هنگاميکه با کتون بادي هاي شير يا ادرار برخورد مي کنند است. اين آزمون ها بصورت پودري (معموﻵ براي شير) و استريپ هاي آناليز ادرار در دسترس همه است. اندازه گيري سطوح کتوني ادرار بيشتر متداول است چرا که روش جمع آوري نمونه هاي ادرار پيچيده نيست و قابل تکرار است. مطالعات جديد (کرير و همکاران[6][6] 2004) عملکرد 3 آزمون کنار گاوي را براي تشخيص کتوز تحت باليني مورد سنجش قرار دادند. آزمون هاي مورد سنجش شامل 1- پودر متداول مورد استفاده براي تشخيص استو استات شير (ketocheck, great states animal health, st. joseph mo) 2- استريپ ادرار براي تشخيص استو استات ادرار (ketostix, bayer corporation, elkhart, in) و 3- استريپ آزمون شير براي کتون بادي ها (bhba) بود. مطالعه نشان داد که ketostix يا استريپ آزمون کتون ها نتايج قابل قبولي را براي نشان دادن گاوهاي درگير کتوز گله هاي تجارتي خواهد داشت و ketocheck بصورت محدود قابل استفاده است.

کليه عوامل در کنار يکديگر

· يافتن اختلالاتي مثل متريت, جابجايي شيردان و کتوز با نظارت بر دماي بدن, وضعيت حيوان, توليد شير و سطوح کتوني ادرار در گاوهاي تازه زا بسيار با ارزش است. برنامه هاي نظارت بر سلامت گاوها اين اطمينان را خواهد داد که : تمام گاوها در طي دوره اي که بسيار حساس به بيماري هستند مورد سنجش قرار گرفته و فرصت يافتن گاوهاي مريض وجود خواهد داشت. با بکارگيري برنامه هاي نظارت بر سلامت گاوهاي تازه زا, بنزاکوئن و همکاران[7][7] (2004) گزارش نمودند که درمان اوليه گاوهاي متريتي منجر به نرخ آبستني برابر با گاوهاي غير متريتي مي شود. اين پيشنهاد مي کند که تشخيص زود هنگام گاوهاي متريتي و درمان سريع آنها ممکن است تاثيرات متريت بر توليد مثل را تعديل کند. در ادامه نکات کليدي که بايد در بکارگيري برنامه نظارت بر سلامت گاوهاي تازه زا مورد توجه قرار گيرد آمده است.

· تشخيص نيروهايي که علاقمند به کار و درمان گاوهاي مريض هستند. آموزش و کار با آنها بصورت دوره اي و انجام دادن کارهاي دامپزشکي با آنها بصورت متداول. يک اصل ثابت براي يافتن گاوهاي مريض ارزيابي وضعيت دام, دماي رکتوم, توليد شير و سنجش کتون بادي هاي ادرار مي باشد.

· استانداردهايي را براي تشخيص گاوهاي بيمار ايجاد کنيد. آزمون هاي فيزيکي و روش هاي درماني براي بيماري را بوجود آوريد. اين روش ها را مرتبا تکرار کنيد.

· بر پايه امکانات موجود در مزرعه و تواناي نيروهايتان, شما و دامپزشک بايد در خصوص يافتن بهترين برنامه براي گله تصميم گيري نمائيد.

· اين مطلب را که نظارت بر سلامت گاوها حداقل هفته اول پس از زايش بسيار با اهميت است را در نظر بگيريد. روزهاي 3 تا 7 با اهميت تر مي باشد.

· وضعيت حيوان, دماي رکتوم و نمونه هاي ادرار را براي وجود کتون بادي ها در 10 روز پس از زايش ارزيابي کنيد.

· گاوها را از نظر متريت, جابجايي شيردان و ورم پستان اگر داراي تب هستند(بالاي 103درجه فارانهايت) و نيز گاوهايي که به نظر بيمار مي آيند صرفنظر از دما کنترل کنيد.

· گاوهايي که در آزمون کتون هاي ادرار مثبت شده اند بايد براي کتوز درمان شوند.

· روي ترشحات رحمي در روزهاي 3, 5 و 7 توجه بيشتري نمائيد تا گاوهايي که متريت دارند و تب ندارند را از دست ندهيد.

· تغييرات توليد شير در 20 روز پس از زايش وسيله بسيار خوبي براي ارزيابي سلامت حيوان است که بايد مورد سنجش قرار گيرد.

· بعد از دوران پس از زايش نيز گاوهاي بيمار را پيدا نمائيد. نيروهاي گاوداري که مسئول خوراک دادن- جابجايي گاوها- شيردوشي و اصلاح گله هستند بايد اين حقيقت را بدانند که آنها نقش مهمي در يافتن گاوهاي مريض دارند. در نتيجه انها بايد براي پيدا کردن اينگونه گاوها آموزش ببينند. همچنين شير دوشان نيز بايد بخوبي براي يافتن گاوهاي ورم پستاني آموزش ببينند. اين يک وظيفه مهم در کار شيردوشي خوب است.