۷ سال پیش

پروانه برگخوار بنه ( Ocneria terebinthina )

پروانه برگخوار بنه یا پروانه برگ خوار پسته ( Ocneria terebinthina )

مقدمه

درخت بنه موسوم به مروارید سبز یکی از با ارزشترین درختان موجود در عرصه منابع طبیعی کشور است. این درخت در کشور ما به نامهای بنه، بان، ون، سقز و چاتلانقوش معروف اســت. رویشگاه آن در کشــور ما اغلب در نقاط کوهســتانی خشک و نیمه خشک استپی است. استان فارس، کرمان، خراسان، آذربایجان، کردستان، بلوچستان، تهران و زنجان از رویشگاه های مهم آن محسوب می شود. این درخت توســط عوامل متعددی مورد تهدید قرار میگیرد که یکی از مهمترین آنها آفت برگخوار بنه (Ocneria terebinthina) اسـت. این آفت، در اسـتانهای فارس، کرمان، خراسـان، آذربایجان و زنجان پراکنده است. ویژگِیهای زیستی و دشمنان طبیعی این آفت در جنگلهای بنه فیروزآباد و ارسنجان، از توابع استان فارس توسط نویسنده و همکاران مورد مطالعه قرار گرفته است. برگخوار بنه آفتی چند نسلی است که در سالهای طغیانی خسارت چشمگیری را به درختان جنگلی بنه در مناطق فیروزآباد و ارســنجان وارد مینماید. شــدت بالای آلودگی این جنگلها به آفت تاثیر قابل توجهی بر کاهش زادآوری درختان میزبان و ایجاد زمینه مناسب برای حمله آفات چوبخوار، پوستخوار و سرشاخه خوار به دنبال داشته است . مطالب ارائه شده در این نشریه نتیجه تحقیق و بررسیهای نویسنده و همکاران می باشد که امید است برای خوانندگان محترم مفید واقع گردد.

مشخصات ظاهری آفت پروانه برگخوار بنه

پروانه های آفت برگ خوار پسته به طول ۱۰-۱۱ میلیمتر، رنگ بدن و بالها سفید و روی بال جلو لکه های سیاه رنگ که موازی با حاشیه خارجی بال است دیده میشود. حاشیه خارجی بالهای جلو دارای یک ردیف موی کوتاه و سفید رنگ است. شاخکها به رنگ قهوه ای و در نرها شانه ای دو طرفه است . در انتهای شکم یک دسته موی سفید مایل به زرد دیده میشود.

تخمهای آفت پروانه برگخوار پسته کروی و براق بوده و در دو طرف آن دارای فرو رفتگی ا ست. تخمها در دستجات بین ۵۰ – ۲۵۰ عددی به صورت دسته جمعی در زیر برگها گذارده می شود و به ندرت بر روی برگ دیده می شود. رنگ تخمها در ابتدا سبز مایل به زرد است که به تدریج نقاط قرمز رنگی در سطح آن ظاهر می شود و در نهایت به رنگ قهوه ای تیره در می آید.

رنگ لارو آفت پروانه برگخوار پسته سبز تیره مایل به قهوه ای است و روی هر حلقه بدن ۸ عدد زگیل در قسمتهای جانبی و پشتی دیده می شود که این زگیل ها با موهای سیاه و سفید پوشیده می شود. در قسمت پشتی بدن نوار سفید مایل به کرمی دیده میشود.

شفیره به رنگ زرد و قهوه ای مایل به سیاه است. سطح بدن شفیره نیز مانند لارو دارای زگیل است. شفیره به کمک رشته های تار به سطح برگ میزبان (درخت بنه) می چسبد. سطح شفیره را نیز پوششی نازک از این تارها پوشانده است.

زیست شناسی

پروانه برگخوار بنه، زمستان را به صورت لاروهای سنین مختلف در زیر پوستک درخت بنه و به ندرت زیر پوستک درختان بادام وحشی یا سایر پناه گاهها مانند زیر سنگ های اطراف تنه درختان و همچنین بر روی برگ درختان میزبان میگذراند. بیشتر لاروها پوستک درختان مسن را برای زمستان گذرانی انتخاب میکنند.

از اواخر شـهریور ماه، با سرد شدن هوا و ریزش برگ درختان میزبان، مهاجرت لاروها از سر شاخه ها به طرف محل زمستانگذرانی آغاز می شود. سپس لارو بدن خود را جمع نموده و با تنیدن تار به دور خود گهواره ای درسـت میکنند که دیواره آن شفاف بوده و بدن لارو قابل رؤیت است. لاروها به همین ترتیب تا سال بعد زمستانگذرانی نموده و در بهار پس از تغذیه از برگها تبدیل به شفیره میگردند. حشرات کامل از اواخر اردیبهشت ماه ظاهر میشوند. بطور معمول پروانه های نر زودتر از ماده ها ظاهر میگردند. حشرات کامل پس از خروج از پوسته شفیرگی بر روی برگ درختان استراحت میکنند. فعالیت آنها در هنگام شب صورت میگیرد و در طول روز بر روی شاخ و برگ درختان میزبان استراحت میکنند. جفت گیری چند ساعت پس از خروج حشره کامل بر روی درخت بنه صورت میگیرد. پروانه های ماده دو روز پس از جفت گیری تخمهای خود را در سطح زیرین برگ قرار داده و درختانی که برگ سبز فراوان داشته باشد را ترجیح میدهند. پروانه برگ خوار پسته سه نسل در سال دارد. نسل اول آن در نیمه دوم خرداد، نسل دوم آن در نیمه اول مرداد و نسل سوم آن در نیمه دوم شهریور ماه اتفاق می افتد.

نحوه خسارت

مرحله خســـارتزای پروانه برگخوار بنه به دوران لاروی آن محدود میشود. لاروها بلافاصـله بعد از خروج از تخم شــروع به تغذیه از برگ میکنند. لاروهای ســن دو و سه با تغذیه از ســطح زیرین برگ آن را به حالت توری در می آورند.

لاروهای ســـن یک بعد از خروج از تخم ها در همان محل به تغذیه میپردازند. تغذیه لاروها از برگ باعث می شود که برگها شفاف شوند (توری) و بعد از مدت کوتاهی قهوه ای شده و ریزش میکنند. لاروهای سنین بالاتر، از تمام برگ به جز رگبرگها تغذیه میکنند. بعد از کامل شدن تغذیه لارو، آنها در زیر برگ ها یا در انشعابات شاخه های بنه به پیش شفیره تبدیل می شوند. لاروهای زمستانگذران آفت، که از اواخر فروردین ماه خود را به روی تاج درختان بنه میرسانند، با تغذیه از برگ خســارت خود را آغاز میکنند . درختان آلوده میوه ای تولید نمیکنند و در صورت تولید میوه بر روی آنها، میوه تولید شده فاقد مغز است که این موضوع علاوه بر کاهش زاد آوری، بر برنامه های آتی احتمالی تولید روغن از بنه تاثیر نامطلوب خواهد گذاشت و نیز مردم منطقه را از یک منبع تغذیه ای با ارزش محروم می سازد. برگهای آلوده به آفت پروانه برگخوار پسته معمولا بعد از ریزش، تو سط دام های موجود در منطقه چرا می شود، باعث ایجاد ناراحتیهای گوارشی در این دامها میگردد و از این جنبه نیز خســارت زا هســتند. همچنین بیبرگ شــدن درختان آلوده به Ocneria terebinthina میتواند زمینه را برای سوء استفاده برخی از قطع کنندگان درخت فراهم سازد.

روشهای کنترل و مبارزه با پروانه برگخوار بنه

دشمنان طبیعی

پروانه برگخوار بنه (Ocneria terebinthina) توسط دشمنان طبیعی متعددی مورد حمله قرار میگیرد مانند: شــیخکها که به فراوانی از این حشــرات تغذیه میکنند، انواع مورچه های جنگلی شـــفیره های آفت را مورد حمله قرار میدهند. این حشـــرات همچنین اجســاد حشره کامل آفت را که بعد از تخم ریزی در گوشه کنار پراکنده شــده مورد تغذیه قرار میدهند. این حشــرات نقش مهمی در کاهش این آفت دارند. در این میان زنبور Ooencyrtus sp می تواند به عنوان مهمترین عامل کنترل طبیعی پروانه برگخوار بنه در برنامه های تلفیقی مبارزه با این آفت بکار رود . این زنبور بین ۲۰ تا ۳۰ درصد تخمهای این آفت را پارازیته میکند و نقش مهمی در کنترل جمعیت آفت برگخوار بنه دارد.

کنترل شیمیایی

سـم دیمیلین با نام شـیمیایی دیفلوبنزورون، سـمی هورمونی از ترکیبات اوره است که باعث مرگ لاروهای Ocneria terebinthina میشود. یافته های اخیر محققان حاکی از تاثیرات زیان بار این سم بر انسان و محیط زیست دارد. این سم در سالهای ۱۳۷۳ – ۱۳۷۰ در مناطق جنگلی فیروزآباد و ارسنجان استفاده شد.

نگارش: مهندس سید اصغر آل حسین

دانلود منابع مقاله