نماتد گال بذر گندم
بررسی نماتد گال بذر گندم و راه مبارزه با آن
به این بیماری، نماتد گالزای گندم نیز گفته میشود. عامل این بیماری، نماتد Anguina tritici (Steinb.) Chit. میباشد و انگل اجباری است. بیماری گال بذر گندم در بسیاری از نقاط کشور گزارش شده است و درجات آلودگی در فارس، خوزستان، ایلام، اصفهان، کرمانشاه، تهران، زنجان، کرمان، مازندران، لرستان، آذربایجان و سایر مناطق متفاوت میباشد.
در سالهای اخیر با توسعه کشت گندم، بیماری نماتد گال گندم در استان خوزستان روند صعودی پیدا کرده است. با نمونه‌گیری از محموله‌های تحویلی به مراکز خرید گندم همراه با ذکر مشخصات کشاورز و سابقه مزرعه، درسال ۱۳۷۶ بیش از ۶۰۰ نمونه، سال ۱۳۷۷ حدود ۱۶۴۹ نمونه و در سال ۱۳۷۸ نیز ۱۱۰۵ نمونه بررسی گردید که مشتمل بر ۱۲ شهرستان استان خوزستان بود. نتایج نشان داد در سال ۷۶ میانگین آلودگی استان ۴۶٫۷ درصد و میانگین خسارت ۰٫۳۵ درصد، سال ۷۷ میانگین آلودگی ۴۰٫۲۳ درصد و میانگین خسارت ۰٫۳۷ درصد و سال ۷۸ میانگین آلودگی ۳۹٫۰۸ درصد و میانگین خسارت ۰٫۳ درصد برآورد گردید. بررسی خسارت براساس وزن هزار دانه نمونه و تعداد گال موجود در نمونه بود. در ضمن تفاوت معنی‌داری بین میزان آلودگی و ارقام مختلف دیده نشد.
چرخه بیماری نماتد گال بذر گندم
نماتد گال بذر گندم به صورت لاروهای سن ۲ و به حالت غیرفعال درون دانه‌های آلوده گندم که گال بذر نامیده میشود، به سر میبرد، هنگامی که دانه‌های سالم همراه با بذرهای آلوده کاشته شوند، از این‌گال‌ها هزاران لارو سن ۲ در خاکهای مرطوب آزاد میشوند. بنابراین وجود رطوبت برای آغاز فعالیت لاروها و حرکت آنها در خاک ضروری است. بر خلاف بسیاری از نماتد های بیماریزای گیاهی، A.tritici روی ریشه‌ها تغذیه نمی‌کند، بلکه وقتی به دانه سالم گندمی که در حال جوانه‌زدن است می‌رسد به آن چسبیده و با رسیدن به جوانه انتهایی به صورت انگل خارجی آن در می‌آید. موقعی که سنبله‌ها ظاهر میشوند، لاروها به درون گلهای در حال تشکیل نفوذ پیدا کرده و به صورت انگل داخلی درمی‌آیند. پس از مدتی این لاروها به نماتدهای بالغ تبدیل شده و جفتگیری نموده و تعداد زیادی تخم تولید می‌کنند. پس از آنکه میزبان کامل شد، بسیاری از تخمها تفریخ شده و لاروهای زیادی در گال‌ها بوجود می‌آیند.
موقع برداشت گندم، گال‌های بذر با دانه‌های سالم مخلوط شده یا روی زمین می‌ریزند. در محیط‌های خشک، لاروهای سن ۲ نماتد موجود در گال‌ها، غیرفعال مانده و سالها دوام می‌آورند. A.tritici علاوه بر بیماری گال بذر که در گندم بوجود می‌آورد، موجب انتقال بیماری باکتریایی خوشه صمغی یا زردی خوشه گندم که عامل آن باکتری Rathayibacter tritici است و نیز بیماری پیچیدگی و سیاه شدن خوشه و برگ گندم که عامل آن قارچ Dilophospora alopecuri است، می‌گردد.
نشانه‌های بیماری نماتد گالزای گندم
در اثر بیماری نماتد گالزای گندم فاصله بین گره‌های ساقه گندم کم و در نتیجه ساقه‌های آلوده کوتاهتر از ساقه‌های سالم شده و پیچیدگی هایی در طول ساقه و نیز در برگها ایجاد میشود. سنبله‌های بیمار کوچک و گلوم‌های خیلی باز هستند، زیرا اغلب دانه‌ها یا همه آنها به رنگ قهوه‌ای ـ سیاه در آمده و در واقع اینها گال‌هایی با اندازه کوچکتر از دانه‌سالم گندم می‌باشند. درصورتی که این گال‌ها در آب خیسانده و خرد شوند، تعداد زیادی لارو متحرک نماتد از آن بیرون می‌آیند.
مبارزه و کنترل بیماری نماتد گالزای گندم
بهترین و عملی‌ترین روش‌های مبازه با بیماری نماتد گال بذر گندم ، بوجاری صحیح و اصولی بذرهای گندم قبل از کاشت و اجرای تناوب با گیاهان غیرمیزبان حداقل به مدت ۲ سال میباشد.
به منظور دستیبابی به ارقام مقاوم و متحمل گندم نسبت به نماتد گال زای بذر گندم، بذور ۳۰ رقم گندم نان و ۲۳ رقم گندم دوروم با تیمار ۸ عدد گال و جمعیت ۲۰۹۶۰ عدد لارو سن دوم نماتد برای هر گال، مایه‌زنی و در گلخانه با دمای ۳۵-۱۵ درجه سانتی‌گراد و رطوبت نسبی ۷۰-۳۰ درصد کاشته شدند. دو ماه پس از کاشت، آماربرداری از وضعیت رشدی گیاهان و علایم آلودگی به نماتد صورت گرفت. اندازه گیری ارتفاع ۱۰ بوته از تیمارهای مختلف گندم نشان داد که میانگین ارتفاع بوته‌های آلوده حدود ۶ سانتی‌متر از بوته‌های سالم کوتاهتر است. جمعیت لارو سن دو نماتد برروی برگهای یک بوته آلوده شمارش شد و براین اساس برروی برگهای اکثر ارقام گندم نان و دوروم لارو سن دوم نماتد مشاهده و شمارش گردید. در پایان فصل کاشت محصول کلیه تیمارها برداشت گردیده و بذور تشکیل شده پس از جدا کردن از پوسته نسبت به تولید گال بررسی شدند. نتایج نشان داد از بین ارقام گندم نان، رقم‌های؛ آزادی، هیرمند،داراب و تریتیکاله به ترتیب با جمعیت متوسط لارو سن دوم درون هر گال؛ ۱۱۰۰۰ ، ۱۲۰۰ ، ۱۴۵۰ ،۶۲۰ ،۱۵۰۰ عدد و از بین ارقام گندم دوروم، رقم‌های یاواروس ۳ ، ۶، ۷ و ۱۸ به ترتیب با جعیت ۳۱۰۰ ، ۶۵۰۰ ، ۴۳۰۰ ، ۲۳۵۰ ، ۵۱۰۰ و ۳۶۰۰ عدد، میزبان نماتد می‌باشند .
در خاتمه مجدداً یادآور میشود اعمال مدیریت صحیح زراعی و اجرای مدیریت تلفیقی بیماری (IDM) نقش مهمی در کنترل بیماریهای گندم ایفا می‌نمایند.
