نماتد مرکبات (Tylenchulus semipenetrans)

نماتد مرکبات (Tylenchulus semipenetrans)

نماتد مرکبات یکی از عوامل مهم زوال تدریجی درختان مرکبات در خزانه و بیماری های مرکبات در باغ محسوب و باعث کاهش رشد و میزان محصول می شود. جمعیت زیاد نماتد با ایجاد خسارت به سیستم ریشه باعث زوال درختان در مدت ۵-۳ سال می گردد. یکی از عوامل زنده زوال مرکبات در مرکبات کاری های کشور نماتد ریشه مرکبات Tylenchulus semipenetrans است. بهترین درجه حرارت برای نشو و نمای انگل ۲۵ تا ۳۱ درجه سانتی گراد و بهترین اسیدیته خاک ۵.۵ تا ۶.۵ می باشد. ولی در خاک های سنگین نیز قادر به زندگی و ادامه حیات و تولید مثل می باشد. حداکثر میزان تکثیر نماتد در خاکی است که فقط ۱۰ تا ۱۵ درصد رس داشته باشد. نماتد در خاک های سبک تا عمق چهار متری هم به داخل زمین نفوذ می کند ولی حداکثر تراکم جمعیت نماتد اغلب در عمق ۳۰ سانتیمتری خاک است. خاکهای شور تراکم جمعیت نماتد مرکبات را افزایش میدهد و نماتد تأثیر شوری را بر درخت مرکبات تشدید می کند. نماتد ریشه مرکبات (.Tylenchulus semipenetrans Cobb) نخستین بار از استان های فارس و خوزستان در کشور گزارش گردیده است (ایزدپناه ۱۳۴۷).

نماتد ماده بالغ، کیسه ای شکل و انگل نیمه داخلی است که تخم های خود را در ماده ژلاتینی قرار میدهد. نماتدهای نر معمولا تغذیه ندارند و بیشتر خسارت مربوط به نماتدهای ماده بالغ است که در بافت کورتکس، تعدادی از سلولهای گیاه را به محل اختصاصی تغذیه با نام سلول های پرستار ( Nurse cells) تبدیل می کنند (۲۰۰۵ Duncan). برای تکمیل دوره ی ز ندگی از مرحله تخم تا خاتمه دوره بلوغ۸-۶ هفته طول می کشد. تعداد تخمی که یک ماده می گذارد ۷۵-۱۰۰ عدد می باشد. عامل بیماری توسط آب آبیاری، خاک ، انسان، حیوانات، نهالهای آلوده و جابجایی آنها انتشار پیدا کرده و باعث آلودگی باغ و سایر مرکبات نیز می شود. زیتون، یاس بنفش، تاک و خرمالو از جمله میزبان‌های دیگر بیماری نماتد مرکبات هستند.

(شکل ۲). شکل ۲. A – C – افراد ماده نماتد ریشه مرکبات (Tylenchulus semipenetrans) در حال تغذیه از ریشه درخت مرکبات، D- درخت نارنگی با آلودگی هم زمان به نماتد ریشه مرکبات و پوسیدگی ریشه در شهرستان داراب، استان فارس (اصلی).

علایم بیماری نماتد مرکبات

علایم ناشی از حمله نماتد در قسمت های هوایی درخت های مرکبات شامل ضعف عمومی، علایم کمبودهای غذایی، زردی و ریزش برگها خصوصا در شاخه های انتهایی می باشد. در درخت های آلوده برگها از سبز خاکستری تا زرد کم رنگ شده و درخت در اثر ریزش برگها خشکیده و به تدریج زوال می یابد. ریشه های جوان رشد طبیعی نداشته و ضخیم تر به نظر می رسند. نماتد ماده از خود ماده چسبنده ژلاتینی ترشح می کند که این ترشحات باعث چسبیدن خاک به ریشه شده و در اثر قرار دادن ریشه در آب، خاک آن به آسانی شسته نمی شود. درختان آلوده به نماتد ریشه مرکبات نسبت به کوددهی و آبیاری از خود واکنشی نشان نمی دهند. در صورت شدت بیماری، رشد سیستم ریشه کم می شود. ریشه ها رنگ طبیعی خود را از دست داده و پوست آنها به سهولت از محور مرکزی جدا می شود. میوه درختهای آلوده اغلب کوچک و از نظر کمی و کیفی فقیر بوده و به مرور می ریزند. رشد نهالهای آلوده ۴۰ تا ۵۰ درصد کمتر از نهال های سالم است.

کنترل و مدیریت نماتد ریشه مرکبات

برای پیشگیری و مبارزه با نماتد مرکبات رعایت نکات زیر ضروری است:

انتخاب زمین های عاری و بکر از نماتد برای کشت نهال و تهیه و کاشت نهال های سالم و برای اطمینان بیشتر ضدعفونی ریشه نهال ها قبل از کاشت در محلول نماتد کش ۰.۶ در هزار محلول نماکور یا قرار دادن ریشه در آب گرم ۴۵ درجه سانتی گراد به مدت ۲۵ دقیقه.

شخم سایه انداز درختان مسن و آفتاب دهی خاک باعث کاهش جمعیت نماتد می شوند. از انتقال خاک و آب از درخت آلوده به سالم باید اجتناب شود.

رعایت اصول باغداری شامل تقویت درختان ضعیف، استفاده از کودهای مناسب، انجام آبیاری به موقع و غیره. همچنین در ارقام مرکبات پایه های نارنج، نارنج سه برگی و سیتروملو مقاوم تر از سایر پایه های مرکبات هستند (ایازپور و همکاران ۱۳۸۸).

مبارزه شیمیایی

مبارزه شیمیایی با نماتد مرکبات به دو صورت قبل از کاشت و بعد از کاشت انجام می شود.

قبل از کاشت: در صورتیکه آلودگی زمین قبل از کاشت از طریق آزمایش مشخص شده باشد و مجبور به استفاده از آن زمین برای کاشت باشیم، می توان از سم D.D4 که مایعی فرار است به مقدار ۲۵۰ لیتر در هکتار مصرف کرد. برای جلوگیری خروج گاز از زمین بعلت فرار بودن مایع بایستی سطح خاک را با غلطک کوبیده و ببعد سم را تا عمق ۳۰ الی ۴۰ سانتیمتری خاک تزریق کرد.همچنین می توان از سم متیل بروماید به میزان هر هکتار ۵۰۰ کیلوگرم استفاده کرد.

بعد از کاشت: استفاده از نماتد کش ها پس از کاشت هنوز رواج نیافته، اما می توان از سمومی مثل: DBCP یا دی برو کلرو پروپان، ولوم پرایم ،ترویگو ، دایتراپکس ، اگزامیل، فینامیفیوس، و راگبی استفاده کرد. که روش مصرف آنها مخلوط کردن با خاک است. در مصرف سموم با کارشناسان کشاورزی مشورت نمائید. کاربرد نماتد کش های گرانوله از قبیل فنامیفوس و کادوزافوس در خاک باعث کاهش جمعیت نماتد شده است، اما اثری بر افزایش اندازه و وزن میوه نداشته است (Tanha Maafi and Damadzadeh 2008).

کنترل بیولوژیک نماتد مرکبات (Tylenchulus semipenetrans) با استفاده از قارچ های آنتاگونیست نیز امروزه مد نظر قرار گرفته است. ، قارچ های Paecilomyces lilacinus و Acremonium strictum به ترتیب با انگلی نمودن ۷۹.۱۱ و ۷۰.۶۶ درصد از تخم ها پس از پنج روز، موفق ترین گونه ها بودند. علاوه بر این، کاربرد قارچ Acremonium strictum با ۴۸.۳۳ درصد بیشترین میزان مرگ و میر لاروها را به همراه داشت.