نقش مواد آلی در كشاورزی پايدار

مقدمه :

امروزه یکی از موضوعاتي که در سطح بسیار وسیع مطرح میگردد مبحث کشاورزی پایدار است. اهداف اصلی این دیدگاه اهداف زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی است. در واقع در کشاورزی پایدار رویکرد به سمت طبیعت و استفاده ازپتانسیل های طبیعی خاک است و مواد آلی به عنوان رکن اصلی کشاورزی پایدار است. این مواد به عنوان بخشی از خاک نقش بسیار مهمی در فرایندهای فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاک دارد. بشر امروزه با استفاده ناصحیح از خاک و تنها به اتكا کودهای شیمیایی، بدون استفاده از کودهای آلی در جهت تخريب هرچه بيشترطبيعت قدم برداشته و خسارتهای هنگفتی چه از نظر زیست محیطی و چه از نظر اقتصادی و اجتماعی بر پیکره بخشی از ارکان اصلی کشاورزی یعنی خاک وارد نموده است. بدون شک سفتی خاکها، کاهش باروری آن، به هم ریختن تعادل عناصر غذایی خاک و ایجاد سیلاب ها نتیجه مستقیم وغیر مستقیم استفاده مکرر از کودهای شیمیایی بدون برگرداندن مواد آلی از دست رفته خاک می باشد. از آنجا که کشور ایران و به خصوص استان هرمزگان از نظر جغرافیایی در مناطق خشک ونیمه خشک کره زمین قرار گرفته است و تخریب مواد آلی در این مناطق برحسب شرایط آب و هوایی سریعتر صورت گرفته و متاٌسفانه اقدامی نیز در جهت افزایش این مواد به خاک صورت نمی گیرد و یا شاید اهمیت آن از نظر کشاورزان درک نشده است، بر آن شدیم تا نشریه حاضر را با عنوان نقش مواد آلی در كشاورزی پايدار منتشر نماییم .
مواد آلی چه نوع موادی هستند ؟
مواد آلی خاک شامل لاشه وبقایای گیاهی و جانوری و فضولات حیوانات و زوائد زندگی آنها هستند که تحت تاثیر ریزموجودات خاک تجزیه شده ویا مراحل تجزیه را می گذرانند. این مواد پس از تجزیه کامل به موادی به نام هوموس تبدیل می شوند که اثرات شایان ذکری بر خواص خاک میگذارند. مواد آلي با تجمع در خاك، افقي به نام افق آلي بوجود مي آورند.

انواع مواد آلی:

کود های سبز،کودهای دامی شامل کودهای اسبی، گاوی، گوسفندی و مرغی، انواع کمپوستهای گیاهی و لجن فاضالبها وخلاصه هرآنچه که مربوط به بقایای گیاهان وجانوران و یا مواد دفعی آنهاست می تواند به عنوان مواد آلی محسوب شود.در حد مجال بطور مختصر به معرفی آنها مي پردازیم.

کود سبز
کودهای سبز گیاهانی هستند که به منظور تقویت زمین از لحاظ مواد آلی و مواد غذایی برای مدت زمانی کاشته شده و بعد از رشد لازم طی عمل شخم زنی به زمین برگردانده شده و درزیر خاک مدفون می گردد. این کود پس از تجزیه در خاک ضمن تامین مواد آلی و افزایش ازت خاک در افزایش ریز جانداران خاک و حفاظت خاک نیز تاثیر فراوانی دارد. یک هکتار کود سبزمعادل 25 تا 50 تن شاخه و برگ و انساج گیاهی تازه وارد خاک می کند که این خود معادل 10 تا 20 تن کود حیوانی است که تقریبا می تواند 1تا 2 تن هوموس به خاک اضافه کند .
انواع کود سبز
از گیاهان متعددی به عنوان کود سبز استفاده می شود . درجدول زیرمناسب ترین آنها مشاهده می شود. اکثر این گیاهان در شرایط آب و هوایی نامناسب و خاک ضعیف قادر به رویش هستند.
 

نکات مهم در استفاده از کود سبز
•    در نواحی خشک کود سبز بسیار گران تمام می شود. زیرا این گونه گیاهان به آب فراوان نیاز دارند.در صورت عدم تامین آب مورد نیاز، این گیاهان رشد کافی نداشته و یا آنکه از آب ذخائر زیرزمیني استفاده خواهند کرد. در نتیجه گیاهان بعدی در تناوب زراعی با کمبود آب روبرو خواهند شد. در نواحی مرطوب محدودیت وجود ندارد .
•    هزینه های مربوط به کاشت گیاهان کود سبز را باید بررسی ودر صورت اقتصادی بودن اقدام به كشت کرد.
•    در مواردی که کاربرد کود سبز منطقی و اقتصادی باشد، حتما باید آن را در تناوب زراعی گنجانید تا بتوان مقدارمواد آلی خاک را ثابت نگه داشت.
•    برگردانیدن گیاه به خاک هنگامی صورت می پذیرد که شاخ وبرگ به مقدار کافی تولید شده ولیکن مواد گیاهی هنوز چوبی نشده باشد.

بقایای گیاهی
بقایای محصولات کشاورزی منابع پر ارزش تولید ماده آلی خاک هستند. تولید غلات در جهان بالغ بر 2 میلیارد تن در سال بوده که حدود 33 میلیون تن فقط نیتروژن از زمین برداشت می نمايند و در مقابل مقدار کاه وکلش تولیدی در حدود دو برابر رقم فوق یعنی 4 میلیارد تن برآورد می گردد. بعنی بطور متوسط به ازای هرکیلوگرم دانه ذرت، حدود2کیلوگرم ساقه، برگ و ریشه وآنچه اصطلاحا بقایاي گیاهی نامیده می شود تولید می گردد، که این یقایای گیاهی منبع انرژی و غذای ریز جانداران خاک است و در اثر تجزیه آن علاوه بر تولید ماده آلی یا نهایتا هوموس خاک، عناصر موجود درآن نیز در اختیار گیاهان قرار می گیرد. بنابراین برگرداندن بقایای گیاهی محصولات مختلف می تواند به عنوان منبع بسیار مهم ماده آلی خاک در حاصلخیزی خاک و توسعه کشاورزی پایدار نقش بسیار اساسی داشته باشد .

کودهای دامی
کودهای دامی یا حیوانی را سرگین یا گمیز دامها و کاه وکلشی که برای تهیه بسترآنها بکار می رود تشکیل می دهند. این کود شامل دو بخش مایع و جامد می باشد که از لحاظ وزنی، تولید کود اصطبلی جامد، سه برابر مقدار مایع آن است. حدود نیمی از نیتروژن و پتاسیم و تمام فسفر کود اصطبلی در قسمت جامد آن متمرکز است. ولی از آنجا که فضولات دامی دارای مقدار زیادی نیتروژن قابل جذب است این مواد دارای جنبه اقتصادی با ارزش می باشد و به همین دلیل کودهای حیوانی باید پیش از خشکیدن در کشتزار پخش و در خاک دفن شوند تا ازت آنها به صورت آمونیاک به هدر نرود. کود مرغی از نظر عناصر منیزیم، کلسیم، فسفر، نیتروژن و گوگرد، از قویترین کودهاست. کود گوسفندی هم از نظر نیتروژن مشابه کود مرغی ولی از نظر پتاسیم غنی تر از آن می باشد. بیشتر محققان این اختلافات را به نوع تغذیه حیوانات ربط می دهند و بر این باورند که علف خشک، سیلو، علف تازه و غده ها از پتاسیم غنی هستند و تغذیه با آنها موجب زیاد شدن پتاسیم در کود دامی می شود. دانه ها و بذرها هم محتوی ازت و فسفر زیادند. به همین دلیل کودهای مرغی ( به علت تغذیه طیور از دانه ) محتوی ازت وفسفر بالایی هستند.بهتر است در مزارع از کودهای دامی پوسیده استفاده کرد، چرا که استفاده از کودهای دامی تازه علاوه برافزایش علفهای هرز و بیماریها، گیاهان را در اوایل رشد با کمبود ازت ( زردی عمومی مزرعه ) مواجه می سازد. لذا توصیه میشود حتی االمکان در این حالت همراه مواد آلی از کودهای ازتی استفاده نمایند و برای رهایی از خطر علفهای هرز و بیماریها بهتر است کودهای دامی را به مدت 3-6 ماه در شرایط مناسب نگه داشت، تا در اثر تولید حرارت اکثریت این عوامل از بین بروند.

کود کمپوست
کمپوست شدن فرایند پیوسته ای است که در آن مواد آلی توسط ریز جانداران تجزیه می شود ( اکسیداسیون زیستی ) وبه ماده پایداری تبدیل می شود که هوموس یا کمپوست نامیده می شود و در ضمن اثرات سوء نیز بر روی رشد گیاه و محیط زیست باقی نمی گذارد. تلنبار مواد آلی در یک مکان به منظور تجزیه واستفاده بعدی آن یعنی کمپوست سازی در کشاورزی قرنهاست که توسط زارعین با فرهنگهای مختلف انجام میگیرد. در چین بیش از دو هزار سال است که بقایای گیاهی را از طریق مخلوط کردن با فضولات انسانی وحیوانی مورد استفاده قرار می دهند. در اروپا استفاده از کمپوست ضایعات به منظور افزایش حاصلخیزی خاک به زمان رومی ها برمی گردد و این امر در میان زارعین رواج زیادی داشته است. کشور ایران به لحاظ واقع شدن در کمربند خشک کره زمین خاکهای زراعی آن از نظر موادآلی به شدت فقير است. سالانه میلیونها تن ضایعات مختلف کشاورزی، دامی وشهری در سطح کشور تولید می شود که می تواند با تبدیل آن به کمپوست سهمی در تامین ماده آلی خاک داشته باشد. ولی متاسفانه قسمت اعظم آن یا سوزانده شده و یا در گوشه ای رها گردیده و موجبات آلودگی محیط زیست را فراهم می نماید. این عمل کمپوست سازی علاوه بر موجودات ریز خاک توسط کرمهای خاکی نیز انجام میشود و به آن ورمی کمپوست می گویند.
 
تولید ورمی کمپوست تکنولوژی استفاده از انواع خاصی از کرمهای خاکی است که بدلیل توان رشد و تکثیر بسیار سریع و پتانسیل قابل توجه برای مصرف انواع مواد آلی زائد، این قبیل مواد غا لبا مزاحم و آلوده کننده محیط زیست را به یک کود آلی، با کیفیت ممتاز تبدیل می کنند. پس در واقع کمپوست ها یا ورمی کمپوست ها کودهای آلی با کیفیت بسیار عالی هستندکه کمبود مواد آلی خاک را بخوبی جبران مي نمایند.

لجن فاضلاب ها
استفاده از لجن فاضلاب ها دارای محدودیتهای خاصی است که به دلیل تخصصی بودن آن و امکان آلودگی های میکروبی آنها به خصوص برای انسان و حیوان از وارد شدن به بحث آن خودداری میگردد.

اثرات مواد آلی بر خاک

الف- اثر فیزیکی:
مواد آلی سبب افزایش نفوذ پذیری خاک در برابر آب وهوا، افزایش گنجایش نگهداری آب، پوك شدن خاک، گرم شدن خاک در زمستان، کاهش سیلاب و تخریب خاک، راحت تر کردن عملیات خاک ورزی نظیر شخم و تسطيح می گردد. در واقع مواد آلی خاک مثل یک شمشیر دو لبه است، که در خاکهای سنگین نظیرخاکهای رسی باعث افزایش نفوذ پذیری خاک ، تهويه و به طور كلي سبك شدن اين خاكها مي گردد و در خاكهاي سبک شنی باعث تعديل خواص فيزيكي و کلا بالا بردن ظرفیت نگهداری آب در خاك می شود. زیرا این مواد می توانند حتی معادل وزن خود آب را جذب و مشکل خشکی این خاکها را مرتفع سازند.

ب- اثر شیمیایی:
مهمترین نقش شیمیایی مواد آلی خاکها افزایش ظرفیت نگهداری عناصر غذای خاک می باشد. بعضی مواد آلی خاک همچون یک بانک، عناصرغذای خاک را حفظ كرده و به مرور و بر اساس میزان نیاز گیاه در اختیار آن قرار می دهد.

ج- اثر بیولوژیکی:
کربن به عنوان منبع انرژی موجودات ریز خاک عنصر اصلی مواد آلی است. بنابراین با وجود مواد آلی فعالیت حیاتی ریز جانداران خاک افزایش یافته و نسبت به تجزیه مواد آلی خاک و تبدیل آن به هوموس اقدام می نمایند. هوموس نتیجه نهایی تجزیه مواد آلی و ماده موثر در بهبود شرایطی فیزیکی وشیمیایی خاک است که بر افزایش ظرفیت نگهداری آب وعناصر غذایی مورد نیاز گیاهان وساختمان خوب خاک تاثیر می گذارد .

نقش مواد آلی در کشاورزی پایدار:

•    کاهش فرسایش پذیری خاک:
فرسایش خاک فرایندي است که طی آن ذرات خاک، از بستر اصلی خود جدا شده و به کمک عامل انتقال دهنده اعم از آب یا باد به مکانی دیگر حمل مي گردد. فرسایش خاک، پدیده ای کند و تدریجی است و اثرات آن طی یک دوره زمانی کوتاه، چندان محسوس نیست. اما در درازمدت، می تواند باعث تخریب یا انهدام خاکهای زراعی، محیط زیست، کاهش عملکرد محصول و پتانسیل تولید گردد. رواناب ناشی از جاری شدن آب باران در سطح زمین مهمترین عامل ٌتا ثیر گذار در فرسایش آبی شناخته شده است که خود تابع عوامل دیگری مثل مقدار و نوع پوشش گیاهی، محتوای ماده آلی خاک، نفوذ پذیری و قابلیت نگهداری رطوبت در خاک، شدت و مدت بارندگی و شیب می باشد. یکی از عوامل بسیار مهم و تاثير گذار بر رواناب، در واقع محتوای ماده آلی خاک است. زیرا محتوای ماده آلی خاک عملا باعث بهبود ساختمان خاک، افزایش نفوذ پذیری خاک و قابلیت نگهداری رطوبت در خاک خواهد بود . بنابراین با افزایش ماده آلی خاک می توان به میزان زیادی از رواناب و به دنبال آن از فرسایش خاک کاست .
•    افزایش حاصلخیزی خاک:
مواد آلی برحسب نوع منبع آنها دارای ارزش های غذایی متفاوتی است. مواد آلی دارای مقادیر مختلفی از نیتروژن، فسفر، پتاسیم و عناصر ریز مغذی است. مثلا در یک تن کود دامی خوب 4 کیلوگرم نیتروژن، 3 کیلوگرم فسفر (( p2o5  ، 5.3  کیلو گرم پتاسیم (  k2o  ) ، 2 کیلوگرم اکسید منیزیم ، 2 کیلوگرم اکسید کلسیم، 0.5 کیلوگرم گوگرد وبه مقداری کمتر ریز مغذیها وجود دارد. بنابراین با افزودن 30 تن کود دامی مرغوب به یک هکتار خاک زراعی حدود 120 کیلوگرم نیتروژن، 90 کیلوگرم فسفر، 160 کیلو گرم پتاسیم و…….به خاک اضافه می شود و بسته به نوع خاک و گیاه کاستی های آن باید توسط کودهای شیمیایی جبران گردد .
•    کاهش تراکم پذیری خاک:
تراکم خاک از یک سو توسعه ریشه گیاهان را محدود میکند و از طرف دیگر باکاهش تخلخل، جزء آب خاک و نهایتاٌ محلول خاک را متاثر می سازد و این دو باعث می شود که جذب عناصرغذایی ، محدود شده و تولید محصول به شدت کاهش یابد . بنابراین ، کنترل تراکم خاک می تواند اول توسعه ریشه و ثانیا جذب عناصرغذایی ضروری را بهبود بخشد. برای نیل به این هدف، راههای مختلفی پیشنهاد شده است که استفاده از مواد آلی یکی ازموثر ترین آنها و گامی به سوی کشاورزی پایدار است.
•    اصلاح فاکتور کربن به ازت  (  C/N ) در خاک:
فاكتور کربن به ازت C/N  چیست؟ یکی از مهمترین عوامل کنترل کننده ماده آلی خاک، نسبت کربن به ازت است. زیرا در نسبتهای بالای آن، باکتریها و دیگر ریز جانداران به علت کمبود نیتروژن قادر به تجزیه مواد آلی نبوده و در نتیجه بخشی از این مواد در خاک متراکم میگردد. بنابراین میزان غنای نیتروژن بقایای گیاهی، یک فاکتور اساسی درتعیین میزان و سرعت تجزیه وتخریب مواد آلی می باشد. زیرا مقدار کربن در ماده آلی نسبتاٌ ثابت است و در نتیجه ( C/N  ) معیار خوبی برای ارزیابی میزان نیتروژن و به تبع آن چگونگی فعالیت ریز جانداران و هوموسی شدن بقایای آلی میباشد. بهترین مقدار برای این نسبت در بسیاری از منابع کمتر از20 ذکر شده است. زیرا در صورت بالا بودن این نسبت ریز جانداران خاک و گیاه در جذب نیتروژن با هم به رقابت خواهند پرداخت، که مخصوصاٌ در مورد گیاهان تازه کشت شده، این رقابت منجر به شکست گیاهان خواهد شد. اگر نسبت C/N پایین باشد ( کمتر از 20 )  به عبارتی در مورد تجزیه و تخریب مواد آلی غنی از نیتروژن، آزاد سازی نیتروژن قابل دسترس برای گیاه افزایش می یابد و در این صورت مواد آلی مقدار نیتروژن خیلی بیشتر از نیاز ریزجاندارن خاکزی فراهم می آورد که مثل کودهای نیتروژنه عمل می کند .
•    افزایش فعالیتهای جانداران خاک:
خاک یک محیط زنده است که بسته به نوع آن در هر سانتی متر مکعب آن میلیونها و حتی میلیاردها موجود زنده وجود دارد، که مهمترین نقش را در تخریب و تحول مواد آلی در خاک بر عهده دارند. با افزایش مواد آلی خاک، محیط جهت رشد جانداران خاک مساعد شده و بر جمعیت آنها افزوده می شود، به طوری که هر چه مواد آلی خاک ( تاحدی ) افزایش یابد، جمعیت و تنوع موجودات آن زیاد شده و خاک شکل زنده تری به خود میگیرد. هرچه خاک زنده تر باشد مکانیسم های متعددی چون فعال کردن میکروفلور خاک، فعال سازی میکروفون خاک، حفاظت بسیاری از ارگانیسم های مفید و ایجاد زیستگاه مناسب برای آنها، کمک به توسعه وتکامل سیستم ریشه ای، تولید هوموس، معدنی شدن و گردش سریع عناصر غذایی، افزایش جذب عناصر غذایی توسط گیاهان بخصوص در مورد فسفر، افزایش تثبیت نیتروژن ( توسط باکتریهای آزاد زی، همیار و همزیست ) و اکسیداسیون گوگرد و تبدیل آن به شکل قابل جذب سولفات بیشتر شده و خاک حاصلخیزتر خواهد شد.
 
•    افزایش CEC خاک ( افزایش ظرفیت نگهداری عناصر غذایی ) :
کلوئیدهای خاک، ازبخشهای فعال شیمیایی خاک می باشد که شامل رس، هوموس واکسیدهای آهن و آلومینیوم می باشند. کلوئیدها دارای بار منفی هستند و مجموع این بارهای منفی ظرفیت تبادلی کاتیونی نامیده می شود. CEC مبين مقدار کاتیون ابقا شده در 100گرم خاک( آون خشک ) می باشد که برحسب سانتی مول برکیلوگرم( Cmol/kg  ) بیان می شود. در واقع با افزایش CEC خاک که یکی از عوامل ٌموثر در آن مواد آلی خاک است، ظرفیت نگهداری مواد غذایی خاک بالا رفته و این مواد در زمان مورد نیاز گیاه به مرور در اختیار گیاه قرار گرفته و از هدر رفتن و آبشویی آن جلوگیری بعمل می آید.
•    افزایش ظرفیت نگهداری آب خاک:
ميزان ظرفيت نگهداري آب خاك متاثر از نوع بافت و ميزان ماده آلي مي باشد. ماده آلي همانند يك اسفنج عمل مي كند و تا 6 برابر وزن خود ميتواند آب جذب كند و به خصوص در خاكهاي شني، نگهداري و تامين آب براي حقظ زندگي نباتات بسيار مهم است. خصوصاٌ اگر كم آبي يا استرس آبي عارض شود، وجود ماده آلي بسيار حياتي مي نمايد. علاوه بر افزايش ظرفيت نگهداري آب، مواد آلي مي توانند آب را به مدت طولاني نگه دارند و متناسب با نياز گياه در اختيار آن قرار دهند.
•    كاهش تيخير و تعرق:
مواد آلي خاك معمولا با قابليت استفاده از آب، رابطه مثبتي دارد. بقاياي محصولات كه بر سطح خاك باقي مي ماند، مي تواند با كاهش تبخير، نگهداري رطوبت را انجام دهد. بيشترين تبخير از خاك موقعي انجام مي شود كه خاك مرطوب باشد. حضور بقاياي محصولات، خاك را در مقابل انرژي خورشيد محافظت و به عنوان يك عامل كاهش دهنده سرعت باد ، در جهت كاهش تبخير عمل مي كند.
•    بهبود قابليت نفوذ آب در خاك:
مواد آلي به دليل وزن مخصوص ظاهري اندك ( در حدود 1 گرم بر سانتيمتر مكغب ) مي توانند در سبك شدن خاكهاي رسي موثر باشند و در نتيجه، تهويه و نفوذ پذيري آب را در چنين خاكهايي بهبود يخشند. از طرفي همچنين مواد آلي با بهيود شرايط خاكدانه سازي نيز وضعيت تخلخل خاك و نفوذ پذيري آن را بهبود مي بخشند. مواد آلي بخصوص در خاكهاي سنگين باعث پوكي خاك و تسهيل نفوذ آب در خاك و نفوذ ريشه هاي گياهان و درختان در خاك مي شوند.
•    افزايش پايداري خاكدانه ها:
خاكدانه ها در واقع از اتصال ذرات خاك به يكديگر بوجود مي آيند. براي تشكيل خاكدانه هاي پايدار ، ابتدا كلوئيدهاي خاك بايد تجمع حاصل كرده و سپس تثبيت شوند. مواد آلي ، سيليكاتها و ذرات رس در صورتي كه با كاتيون مناسبي تركيب شوند، ملات لازم را براي پيوند ذرات خاك به يكديگر فراهم مي سازند. بنابراين گام نخست در تكميل خاكدانه ها، گرد همآئي ذرات خاك است و براي اينكه خاكدانه هاي حاصله، پايدار بمانند، وجود انواع ملات هاي آلي و معدني ضروري است.

عوامل موثر در مقدار ماده آلي خاك
1.    مديريت: هر عاملي كه باعث افزايش رشد گياه در مزرعه باشد، باعث افزايش مقدار ريشه ها، بقاياي گياهي و ماده آلي خاك خواهد شد. شخم بيش از اندازه با افزايش سرعت تجزيه ماده آلي، باعث كاهش مقدار آن مي شود.
2.    بافت خاك: خاكهاي ريز بافت ( رسي ) به دو دليل زير قادرند مقادير بيشتري ماده آلي نسبت به خاكهاي شني نگهداري كنند.
الف: ذرات رسي با پيوندهاي الكتروشيمايي تركبيات آلي را نگهداري مي كنند.
ب: تخريب و تجزيه ماده آلي در خاكهاي شني كه تهويه بالاتر و بهتري دارند، سريعتر تر از خاكهاي رسي رخ مي دهد .
3.    اقليم: درجه حرارت بالا باعث افزايش سرعت تجزيه و تخريب ماده آلي مي گردد. در نواحي با بارندگي بالا رشد گياهان با سرعت بيشتري انجام مي شود و توسعه ريشه ها و بقاياي گياهي حاصله، فعاليت ريزجانداران خاك و به تبع آن ماده آلي را افزايش خواهد داد.
4.    موقعيت مكاني: مناطقي با زهكشي ضعيف مقادير ماده آلي بيشتري د ارند چون به علت وجود اكسيژن كمتر، تخريب و تجزيه ماده آلي نيز كاهش مي يابد.
5.    نوع گياه: در چمن زارها مواد آلي فراوان و اضافه شده در خاكها عموما از ريشه هاي چمن ها كه گسترش فراواني در خاك دارند، حاصل مي شود. در جنگل ، مواد آلي عموما از برگهايي كه بر سطح خاك مي ريزند، حاصل مي شود. بنابراين زمينهاي زراعي كه روي چمن زارها بنا شده اند، داراي مقادير بالاتري از ماده آلي در خاك مي باشند. البته بايد به اين نكته مهم توجه نمود كه تشكيل ماده آلي در خاك فرآيندي آهسته است و با گذشت زمان انواع متنوعي از آن در خاك حاصل ميشود. عموما اگر تجزيه ماده آلي آهسته، مداوم و متناسب با ميزان ورود آن به خاك باشد، مطلوب است. اما اگر تجزيه ماده آلي و از دست رفتن آن سريعتر از ميزان اضافه شدن آن به خاك باشد، كه متاسفانه درخاكهاي آهكي كشور ما چنين است. نهايتا باعث فقير شدن خاك از ماده آلي مي شود.

نتيجه گيري
مواد آلی به عنوان رکن اصلی کشاورزی پایدار است. این مواد به عنوان بخشی از خاک نقش بسیار مهمی در فرایندهای فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاک دارد. بشر امروزه با استفاده ناصحیح از خاک و صرفاٌ به اتكا کودهای شیمیایی، بدون استفاده از کودهای آلی در جهت تخريب هرچه بيشترطبيعت قدم برداشته و خسارتهای هنگفتی چه از نظر زیست محیطی و چه از نظر اقتصادی و اجتماعی بر پیکره بخشی از ارکان اصلی کشاورزی یعنی خاک وارد نموده است. اما بايد توجه داشت كه اهميت استفاده از مواد آلي نبايد به نفي كامل كودهاي شيميايي تعبير شود. زيرا كودهاي شيميايي به شرط رعايت اولويت براي تغذيه طبيعي گياه بويژه براي خاكهاي زير تنش بهره برداري مكرر كه به حمايت و تقويت بيشتري نياز دارند ، قابل توصيه هستند. كارائي آنها همانند داروهاي تقويتي و ويتامين هاست كه نه به عنوان جيره كامل غذايي، بلكه فقط در موارد خاص و در حد كمبودهاي شديد مي توانند ضروري و سود مند باشند.