مهمترین آفات موز

مقدمه

موز (Musa acuminata L) از خانواده زنجبیل است که در نواحی مختلف جنوب و جنوب شرقی کشور نظیر هرمزگان، کرمان و سیستان و بلوچستان کشت و تولید میگردد . ارتفاع آن 5 – 8 متر، و گاهی تا 10 الی 12 متر نیز میرسد. موز گیاهی علفی، ریزوم دار با ساقه کاذب است و برگ آن به طول 400-150 سانتیمتر و به عرض 100-70 سانتیمتر است .

گلهای نر و ماده (هرمافرودیت) به صورت جداگانه روی یک گل آذین قرار دارند . پس از گلدهی و میوه دهی، ساقه ای که میوه آن چیده شد، از کف بریده میشود و به جای آن پاجوش مناسب دیگری که از روی ریزوم رشد و نمو نموده جایگزین پایه مادری میشود . از نظر خوراکی دو نوع موز وجود دارد یکی پلانتین که پس از پختن قابل مصرف است و دیگری نیز با نام بانانا که به صورت تازه و خام استفاده  میشود . میوه موز دارای ترکیبات غذایی بسیار متنوعی است و از نظر ارزش غذایی دارای خاصیت انرژی زایی بالایی میباشد . در هر 100 گرم میوه حدود 137 -67 کالری انرژی تولید می شود.بوته موز میزبان تعداد زیادی از بند پایان زیان آور نظیر حشرات، و کنه ها می باشد که حشرات، از مهمترین آفات موز آسیب زننده به آن هستند.

مهمترین آفات موز

تقریباً 41 گونه حشره به گیاه موز حمله میکنند و به آن خسارت میزنند که مهمترین آفات موز شته موز، سرخرطومی ریزوم، سرخرطومی ساقه کاذب، برگخوار موز و ککها هستند. مهمترین آفات موز درجه دوم شامل زنجرکها، مگسهای میوه، سوسک میوه، کرم میوه، تریپس، شپشکها، کرم میوه خوار، موریانه و تعدادی سن میباشد.

سرخرطومی ریزوم موز (Cosmopolites sordidus (col., Curculionidae

یکی از آفات مهم و مخرب موز است که خسارت آن در مراحل اولیه رشد باعث توقف رشد و مرگ تدریجی گیاه می شود اما در صورتی که درختان در مراحل بعدی آلوده شوند ، باعث کاهش رشد رویشی و کاهش عملکرد میگردد. ارقام روبوستا ، چمپا، کارپورولی، آدوک کار و مالبوگ بیشتر خسارت میبینند. حشرات کامل این آفت به طول یک سانتیمتر و به رنگ قهوه ای تیره میباشند . سر کم و بیش کشیده و به صورت یک خرطوم در آمده که در گونه های مختلف به شکل متفاوت است . قسمت عمده بدن به  وسیله فلس پوشیده شده است. حشرات کامل وقتی دست کاری میشوند روی زمین افتاده و بدون حرکت باقی میمانند. تخمگذاری آفت به صورت انفرادی و در ناحیه طوقه یا در شکاف ایجاد شده درون غلافهای پوسیده ریزوم صورت میگیرد. لاروها پس از خروج وارد ریزوم شده و از آن تغذیه میکنند . دوره شفیرگی درون خاک سپری میشود. حشرات کامل آفت بسیار تنبل و از نور گریزان بوده و خود را درون ساقه های پوسیده مخفی میکنند. در طول شب از ساقه و پاجوشها تغذیه کرده و درون آنها کانال ایجاد می نمایند. ساقه های آلوده سوراخ سوراخ و ضعیف میشوند. فعالیت عوامل بیماریزای ثانویه همانند قارچها و باکتریها باعث تسریع در پوسیدن ساقه ها میگردد.

کنترل سرخرطومی ریزوم موز

انتخاب پاجوشهای سالم و عاری از این آفت و همچنین عدم کشت پیوسته موز در یک خاک در جلوگیری از آلودگی اولیه بسیار مهم است. در زمان کاشت باید 100 گرم کلروپیرفوس یا پودر لیندین را با خاک مخلوط و درون چاله کاشت ریخت. همچنین پاجوشها را قبل از کاشت باید تمیز نمود و در محلول یک درصد امولسیون گونیالفوس قرار داد . سوزاندن بقایای گیاهی و ریزومهای آلوده و کاشت نهالهای سالم موز در خاکهای جدید و کاملاً زهکش دار یک روش درمان عملی است.

سرخرطومی ساقه موز (Odoiporus longicollis (Col., Curculionidae

از آفات مهم و اختصاصی موز است ؛ در اکثر نقاط موزکاری هندوستان وجود دارد و از آفات قرنطینه ای ایران است . حشرات کامل این آفت به طول حدود یک سانتیمتر و به رنگ سیاه براق میباشند . این آفت در تمام طول سال فعال است ؛ اما اوج فعالیت آن در ماههای تابستان و فصل بارندگیهای مانسون میباشد. تخمگذاری این آفت در شکافهای غلاف برگ صورت میگیرد. لاروها بعد از خروج از تخم ابتدا از غلاف برگ تغذیه نموده و سپس وارد ساقه کاذب میشوند. ممکن است چندین لارو درون یک ساقه دیده شود. با سوراخ نمودن ساقه و تضعیف آن سبب پوسید گی برگ ها میشوند .

کنترل سرخرطومی ساقه موز

به منظور پیشگیری از خسارت این آفت روشهای پیشنهادی در مورد سرخرطومی ریوزوم موز باید رعایت شود و بوته های آلوده را باید سوزاند. در مراحل اولیه آلودگی میتوان از سه عدد قرص فسفیدآلمینیومی 5 گرمی برای هر ساقه کاذب موز استفاده نمود . علاوه بر این ، استفاده از گرانول کاربوفوران به میزان 3.33 گرم به ازای هر بوته به منظور حفاظت در مقابل این آفت و نماتد موز نیز مفید و  موثر میباشد . گونه های  O.longicolis و C.sordidus  بسیار خطرناک هستند که از ریزومهای زیر زمینی در طی ماههای فروردین تا آبان تغذیه میکنند و در هندوستان گزارش شده اند .

کک

سه گونه کک شامل  ,  Nodostoma sp  N.viridipennis و Colaspis hypoohlora از روی موز در هند گزارش شده اند . حشرات کامل از برگهای جوان و میوه ها تغذیه میکنند و برگهای مرکزی خسارت زیادی میبیند. حشرات کامل اپی کارپ میوه های جوان را خراش داده و با لکه دار کردن سطح میوه باعث عدم بازار پسندی آنها میگردند. حشرات کامل در ماههای فروردین و اردیبهشت ظاهر شده و تا اواخر شهریور ماه به فعالیت خود ادامه میدهند و حداکثر خسارت آفت در ماههای مرداد و شهریور است .

کنترل کک در موز

اقدامات بهداشتی و زراعی مناسب میتواند از ظهور این آفت جلوگیری نماید. سمپاشی با محلول 0.5 درصد آندوسولفان یا 0.1 درصد کارباریل در صورت آلودگی شدید توصیه شده است. اولین سمپاشی باید در مرحله خروج ساقه و دومین سمپاشی دو هفته بعد انجام شود .

شته موز (Pentalonia nigronervosa (Hom., Aphididae

این آفت در کشورهای استرالیا، سریلانکا و هند وجود دارد و از مهمترین آفات موز قرنطینه ای کشور میباشد. این حشره ناقل بیماری ویروسی بانچی تاپ، بیماری کاردامون و بیماری موزائیک آموموم است . این حشره معمولاً در کلنیهای کوچک تا خیلی بزرگ از حشرات کامل ماده بیبال، زنده زای بالدار و پوره ها روی بوته موز مشاهده شده؛ ولی جمعیت حشرات کامل ماده بیبال بیشتر است. این شته در قاعده ساقه، در قسمت انتهای ساقه و محورهای برگ موز دیده میشود. در جمعیتهای بالا ممکن است روی برگهای تازه و جوان نیز دیده شود. در این حالت غالباً در سطح زیرین برگها و در دو طرف رگبرگ یا در قسمت نوک برگ و همچنین روی برگهای باز نشده دیده میشوند. حشرات کامل ماده بیبال و به صورت پارتنوژنز تولیدمثل کرده و پوره میزایند . حشره نر در این گونه دیده نشده است. طول دوره پورگی 8 -9 روز و طول عمر حشرات کامل 23 – 27 روز است.

کنترل شته موز

سمپاشی با سموم سیستمیک مانند دی متوات، متیل دیمتون، تیومتون و فسفامیدون برای کنترل و پایین آوردن جمعیت این حشره روی بوته موز توصیه شده است .

تریپس برگ (Panchaetothrips indietus (Thys., Thripidae

این آفت علاوه بر موز به زردچوبه نیز خسارت می .زند علائم خسارت شامل پیچیدگی، زردشدن و نهایتاً خشکیدگی برگ ها میباشد. برگ ها نمیتوانند رشد کنند یا این که رشد آنها بسیار کند و ضعیف خواهد شد.

کنترل تریپس برگ موز

گردپاشی با کارباریل 1 درصد و مونوکرونوفوس 0.03 درصد بر علیه این آفت موثر است.

مورچه سفید (Glyptotermes dilatatus (Iso., Kalotermitidae

موریانه ها یا مورچه های سفید حشراتی اجتماعی هستند که با هم به صورت اجتماعاتی از نرهای بالغ، ماده ها و کارگرهای عقیم و سربازان زندگی میکنند . این حشرات در مناطق گرم و معتدل یافت میشوند. کالوترمیتیده گروه بزرگی از موریانه های چوبخوارند که بدون کارگر واقعی میباشند ؛ اما دارای کارگران کاذب هستند. این حشرات روی ریزومهای جوان موز تغذیه میکنند.

کنترل موریانه

اختلاط سموم مجاز قابل کاربرد در خاک قبل از کاشت موز توصیه می شود. در هند سمپاشی خاک با لیندین و استفاده از این سم همراه با آب آبیاری استفاده میگردد.

شپشکها

شپشکهای A. cyanophyllisign , Aspidiotus destructor , A.cydoniae , A.transparens از راسته Homoptera و خانواده Diaspididae هستند. حشرات کامل ماده دارای بدن نرم و کوچک که به صورت آزاد در زیر سپر مومی شکلی که به وسیله بدن حشرات ترشح میشود ، زندگی میکنند . شپشک های نر بدنی کشیده تر و کوچکتر از حشرات کامل ماده دارند. حشرات کامل ماده دارای بدن پهن ، مسطح و دیسک مانند هستند . این حشرات به صورت دوجنسی یا پارتنوژنز تولیدمثل میکنند . شپشکهای مذکور علاوه بر موز به نارگیل نیز خسارت میزنند .

کنترل شپشک در موز

سمپاشی با حشره کشهای سیستمیک و یا دیمتوات توصیه شده است.

سوسک برگخوار Nodastoma subcostatum

سوسک های برگخوار و میوه خوار برگ و میوه موز را میجوند و خسارت آنها در طی ماههای مرداد تا مهر شدید است. ارقام موز آلپان، کامپا و مالبهنگ به این آفت حساس هستند . این سوسک ها دارای بدن بیضی شکل، محدب و به رنگ متالیک تا زرد توأم با لکه هایی روی بدن میباشند که با داشتن پیش قفس سینه باریکتر از بالپوش ها و پاهای غیر فشرده قابل تشخیص هستند.

کنترل سوسک برگخوار

انجام عملیات شخم و سمپاشی با سموم مناسب مؤثر است .

کرم برگخوار (Spodoptera litura (Lep., Noctuidae

پروانه بالغ به رنگ قهوه ای همراه با الگوی پیچیده ای از خطوط کرم رنگ در بالهای جلویی است. رنگ بالهای عقبی سفید نقره ای بوده و طول بالها حدود 4 سانتیمتر میباشد. لارو به رنگ قهوه ای مایل به سبز کم رنگ با نوارهای تیره میباشد. لاروهای جوان ابتدا از سطح زیرین برگ تغذیه میکنند و سپس در هنگام شب بر روی برگهای موز به تغذیه ادامه میدهند و درون خاک به شفیره تبدیل میشوند .

کنترل کرم برگخوار

جمع آوری و از بین بردن کرمها و قسمتهای آسیب دیده گیاه ، شخم تابستانه ، استفاده از تله نوری، سمپاشی با آزینفوس متیل،کلروپیروفوس و B.t و همچنین کنترل بیولوژیک با انتشار زنبورهای Telenomus remus و T.spodoptera برای کنترل این آفت موز توصیه شده است .

تریپس گل (Thrips hawaiiensis (Thys.,Thripidae

این حشره به برگ ها , گل ها و میوه حمله می کند و سبب زنگار سطح پوست میوه میگردد .  شاخک ها 6 تا 9 مفصلی ، با اندام های حسی مخروطی شکل ساده یا خمیده است . آخرین مفصل شاخک بلند نبوده و سطح پشتی بدن حشره مشبک نیست . پیش پنجه بعضی اوقات دارای یک زائده ناخن مانند است . سیکل زندگی این حشره در طی مدت 21 – 11 روز کامل میشود. این گونه ها از موزکاری های منطقه بلوچستان در سال 1385 گزارش شده است .

کنترل تریپس گل

سمپاشی با حشره کش دی متوات به غلظت 0.03 درصد علیه این آفت موثر است.

مگس میوه (Dacus dorsalis (Dip.,Tephritidae

مگسهای میوه حشراتی با اندازه متوسط و دارای لکه یا نوارهایی روی بال میباشند . این حشرات خیلی مهم هستند ؛ زیرا لارو بسیاری از گونه های آن ها گیاهخوارند. اهمیت این مگس ها در موز به خاطر خسارت آنها به میوه های تازه موز میباشند که با تخمگذاری درون میوه و تغذیه مستقیم لاروها و حشرات کامل از گوشت میوه سبب خسارت و کاهش کیفیت آن میشوند . این آفت موز همچنین به انبه و گواوا نیز خسارت میزنند که از بلوچستان گزارش شده است.

کنترل مگس میوه

استفاده از تله های فرمونی با متیل اوژینول و تله هایی با رنگ زرد، ماده توزیع کننده نئوپان و ماده کشنده روغن با دوز 6 میلی لیتر برای شکار این آفت موز در باغات انبه بلوچستان مناسب گزارش شده است.

آنچه که یک باغدار باید بداند :

• پوسیدگیهای قارچی و باکتریایی میوه موز در اثر خسارت آفات به میوه نفوذ کرده و خسارت میزنند .
• پیشنهاد میشود که با کنترل جدی آفات به ویژه مگس میوه و در نتیجه با جلوگیری از زخمی شدن میوه از فعالیت قارچ ها و باکتریهای بیمارگر و فرصت طلب جلوگیری شود .
• سرخرطومیهای موز از جمله مهمترین عوامل محدود کننده تولید این محصول هستند که برای کشور قرنطینه ای هستند و باید از ورود آنها جلوگیری نمود .
• به کارگیری روشهای کنترل شیمیایی و زراعی و کاربرد تله های فرمونی به صورت تلفیقی برای کاهش خسارت آفات موز ضروری است .
• از سموم شیمیایی کم خطر برای کنترل آفات موز استفاده گردد .
• در صورت نیاز به کنترل شیمیایی رعایت دوره کارنس سم ضروری است .

دانلود فایل PDF مقاله مهمترین آفات موز