مدیریت کود دهی در تنش شوری
محلول خاکهای شور، مقداری زیاد املاح دارد که کاتیون‌ها و آنیون‌های غالب آن,Mg+2,K+, Cl-, ,So4-2 Ca+2 ,Na+ می‌باشند. کاهش رشد و نمو گیاهان در خاکهای شور به علت فشار اسمزی ناشی از حضور یونهای عامل شوری است که باعث کاهش قابلیت استفاده از آب موجود برای گیاه می‌گردد. از طرف دیگر سمیت یونی نیز که در اثر وجود یونهای عامل شوری ایجاد می‌شود می‌تواند اثر منفی بر رشد بگذارد. همچنین حضور بیش از حد هر یک از یون‌ها قابلیت برهم زدن تعادل، موجود بین عناصر در درون گیاه را دارد. به عنوان مثال واکنش شیمیایی بین Cl- و H2 Po4- ؛ Cl- و Co3- ؛ Cl و So4-2، Na+و K+از نوع آنتاگونیسم است (ملکوتی و همایی، ۱۳۷۳).
کودها از عناصر معدنی تشکیل شده‌اند بنابراین آنها نیز می‌توانند به عنوان منابع افزایش فشار اسمزی عمل کنند، از طرف دیگر کاهش آب موجود موجب کاهش جذب عناصر غذایی از خاک نیز می‌گردد (ملکوتی و همایی، ۱۳۷۳). با توجه به تفاوت در دامنه بهینه هر عنصر غذایی برای هر گیاه، میزان بروز عدم تعادل تغذیه‌ای در گیاهان مختلف متفاوت است و در محلول خاک به غلظت و ترکیب شیمیایی املاح بستگی دارد. شوری فعالیت یونی عناصر غذایی در محلول خاک را بر هم می‌زند به عنوان مثال نسبت‌های Na+ /K+ ،No3-/Cl- و Ca2+/ Na+ افزایش می‌یابد (ملکوتی و همایی، ۱۳۷۳).
کودها بر خصوصیات شیمیایی خاکها اثر دارند به طور کلی شوری خاک با مصرف کودهای نیتروژنه بالا می‌رود زیرا حلالیت کودهای نیتروژنه بالاست مصرف کودهای نیتروژنه مانند NH4NO3 موجب کاهش pH خاک گردیده و در نیتجه حلالیت Ca، Mg، K را افزایش می‌دهند. برخلاف کودهای نیتروژنه کودهای فسفاته موجب کاهش شوری خاک می‌گردند. زیرا افزودن این کودها به خاک مقداری فسفات‌های کلسیم و منیزیم که غیرمحلول هستند تشکیل شده، بخشی از شوری که مربوط به یونهای کلسیم و منیزیم بوده از کل شوری خاک کسر می‌شود. کود پتاسیم در مقایسه با ازت اثر چندانی بر pH خاک نداشته و در مقایسه با فسفر نیز موجب تشکیل نمک‌های غیرمحلول نمی‌شود. بنابراین کاربرد کود پتاسیم به خاک موجب افزایش شوری می‌گردد اما این افزایش به اندازه‌ی کودهای نیتروژنه نیست. مطالب ذکرشده مربوط به کودهای تک عنصری است اما باید خاطرنشان کرد که کودهای شیمیایی ترکیبی از چند عنصر هستند و آنها نیز باهم اثر متقابل دارند که این اثرات متقابل اهمیت کاربردی دارد. علاوه بر اثر کودها بر شوری خاک، شوری خاک نیز بر کارآیی کودهای شیمیایی تأثیراتی دارد. شوری ممکن است باعث عدم تحرک کودهای آمونیومی گردد و قابلیت دسترسی آنها را کاهش دهد. شوری فرآیند نیتریفیکاسیون در خاک را کاهش می‌دهد (ملکوتی و همایی، ۱۳۷۳).
دانش بومی کشاورزی شور زیست در کشور
ایران کشوری است که از شمال تا جنوب آن مشکل شوری منابع آب و خاک وجود دارد و با وجود این سطح گسترده شوری کشاورزان با تکیه بر تجربه چندین هزار ساله خود روشهای بهره برداری بهینه را از این منابع فرا گرفته اند. بعضی از این تکنیک ها پس از گذشت هزاران سال روز به روز بیشتر مورد تایید علمی قرار می گیرند.
در زیر به مهمترین روشهای مدیریت کشاورزی شور زیست به کار گرفته شده توسط کشاورزان ایرانی اشاره می شود:
روش آبیاری:
کشاورزان کشورمان در طول قرنها کشاورزی با استفاده از آب شور به این نتیجه رسیده اند که بخشی از آب داده شده به خاک باید صرف آبشویی شود به همین دلیل سیستم آبیاری غرقابی را انتخاب و در هر بار آبیاری بیش از نیاز آبی گیاه، به آن آب می دادند. لذا نمک های اضافی از محیط رشد ریشه شسته شده و به لایه های پایین تر از عمق توسعه ریشه ها منتقل می شده است.
احداث قنات: در بسیاری از مناطق پایین دست دشتهای بزرگ زمین مسطح وجود داشته ولی آب شور بوده است. یکی از اهداف احداث قنوات در فواصل بالا دست تر علاوه بر بهره برداری از شیب طبیعی و نیروی ثقلی برای انتقال آب به سطح زمین، انتقال آب شیرین از بالا دست برای آبیاری اراضی پایین دست بوده است. آیش گذاری:
سیستم آیش گذاری نیز از گذشته های دور بین کشاورزان ایران رایج بوده است بدین نحو که کشاورزان برای هر منبع آب شور چندین قطعه زمین آیش آماده سازی می کرده اند و هر چند سال یک بار اقدام به کشت زمین آیش می نموده اند. در فاصله آیش گذاری اقدامات اصلاحی نظیر آبشویی، افزایش ماسه و کنترل علف های هرز صورت می گرفته است.
استفاده از گیاهان مقاوم به شوری در الگوی کشت:
در طول تاریخ در مناطق حاشیه دو کویر بزرگ ایران کشاورزان در جهت گزینش گیاهان مقاوم به تنش های محیطی از جمله شوری تلاش نموده اند بدین صورت که توده های بومی مورد کشت و کار در کنار صفات مثبت دیگر، بالاترین میزان مقاومت به شوری را در بین گیاهان زراعی موجود دنیا داشته باشند. این رهیافت باعث انتخاب دو گونه گندم و جو به عنوان گیاهان پاییزه و زمستانه و گیاهان پنبه، ارزن، شلغم، سورگوم و چغندر قند (در قرن اخیر) به عنوان گیاهان تابستانه در اصلی الگوی کشت این مناطق تثبیت شد. به جرات می توان ادعا نمود که هنوز هم پس از سال ها مطالعه در مورد انتخاب و معرفی گیاهان مقاوم به شوری همین گیاهان در فهرست گیاهان زراعی مقاوم به شوری قرار می گیرند. همچنین گیاهان چند ساله و باغی انتخاب شده توسط کشاورزان مناطق دارای آب و خاک شور ایران نیز در دنیا بی نظیرند. درختان پسته و نخل نیز جزو مقاوم ترین گیاهان باغی به شوری هستند و در عین مقاومت به شوری بالا، دارای نیاز آبی کم و مقاوم به گرمای شدید می باشند که این دو مورد نیز از خصوصیات بارز مناطق خشک و کویری می باشد.
اصلاح بافت خاک:
در مناطق کویری کشاورزان به این نتیجه رسیده اند که گیاهان کاشته شده در خاکهای با بافت سبک شوری را بهتر تحمل کرده و در صورت رعایت دور آبیاری عملکرد محصولات کاشته شده در این خاکها از خاکهای مشابه ولی با بافت سنگین بیشتر است. لذا آنها از همین خصوصیت استفاده نموده و هر زمان که نیروی انسانی و سرمایه کافی در اختیار داشته باشند نسبت به اضافه نمودن ماسه به مزرعه خود اقدام می کنند.
