مدیریت تغذیه خیار ( قسمت اول )
استفاده بهینه از عناصر غذایی در خیار گلخانه ای
مقدمه :
بعضی از علائم اختلالات تغذیه اي توسط عوامل بیماریزا و آفات ایجاد میشوند. لذا در این حالت علاوه بر علائم باید سلامت گیاه، عملکرد و کیفیت میوه در نظر گرفته شود. رعایت اصول تغذیه گیاه و بهترین عملیات کوددهی ،کلید سلامت محصول و دستیابی به عملکرد مطلوب میباشد. جهت کشت خیار گلخانه اي آزمایش خاك ، آب ، انتخاب رقم مناسب از نظر دوره رشد، تراکم، عملکرد و کیفیت محصول ضروري میباشد. علائم اختلالات تغذیه اي خیار گلخانه اي، اغلب روي برگها و میوه ها ظاهر میشوند. براي مثال دو نمونه از عمومیترین اختلالات تغذیه اي خیار کمبود پتاسیم و بور میباشد که اولی سبب زرد شدن فواصل بین رگ برگها در برگهاي مسنتر و دومی سبب رگه اي و چوبپنبه اي شدن پوست میوه میشود. همچنین استفاده زیاد از همه ي کودها باعث ظاهري پژمرده، برگهاي چرمی و ایجاد یک نوار زرد رنگ حاشیه اي در برگهاي مسنتـر میشود. لذا مصرف کود باید براساس آزمایش منظم خاك و برگ گیاه باشد ونباید بر اساس نظر تجربی باشد. گلخانه داران اغلب به علائم کمبود در برگها توجهی ندارند در حالیکه این علائم قبل از ظهور، باعث کاهش کیفیت و عملکرد محصول میشوند و هنگام ظهور علائم کمبود بیانگر تشدید مشکلات تغذیه اي در گیاه میباشد بنابراین باید هنگام ظهور اولین علائم ، مشکل را شناسایی و اختلال تغذیه اي را کنترل و از توسعه و تشدید آن جلوگیري نمود، اگر چه کنترل کاهش تولید ، بطور کامل امکان پذیر نیست.
تشخیص اختلالات تغذیه اي
تشخیص ظاهري:
علائم برگی، سریعترین روش در تشخیص اختلالات تغذیه اي گیاه مـیباشـد. گیاهـان بـراي هر مشکل به نسبت شدت و ضعف آن از خود علائم خاص نشان می دهند. لذا بـا تـشخیص بـه موقع و صحیح این علائم ،کنترل اختلالات تغذیه اي امکانپذیر میباشد .
تجزیه برگ :
تشخیص ظاهري اختلالات تغذیه اي ممکن است با علائم ناشی از فاکتورهاي غیرتغذیه اي نظیر بیماریها، آفات و ترکیبات شیمیایی اشتباه شود، لذا جهت تأیید تشخیص ظاهري باید از تجزیه برگی استفاده شود. در تجزیه برگی غلظت عناصر مورد نظر در برگ اندازه گیري و بر اساس جداول استاندارد تفسیر و در صورت نیاز، مدیریت تغذیه و کودهی اصلاح میشود. مشکل این روش کند بودن آن میباشد زیرا اغلب آزمایشگاهها حداقل یک هفته براي اندازه گیري وگزارش نتایج نیاز دارند تجریه برگ بر پایه نمونه گیري از جوانترین برگهاي بالغ (با دمبرگ) در مراحل گلدهی میباشد.
کمبود عناصرغذایی پر مصرف
کمبود ازت:
گیاهان نیاز به مقدار زیادي ازت دارند و این عنصر، در ساخت کلروفیل(رنگدانه سبز برگها) یا تبدیل کننده نور خورشید به انرژي مورد نیاز گیاه نقش دارد. کمبود ازت ، باعث کاهش عمل فتوسنتز و تحت تاثیر قراردادن رشد رویشی و تولید میوه میشود، به طوریکه گیاه ظاهري رنگ پریده و دوکی شکل پیدا میکند برگهاي جوان کوچک و سبز رنگ ولی برگهاي مسن زرد رنگ و سپس میمیرند و در صورت ادامه ي کمبود، برگهاي جوان نیز زرد شده و عملکرد کاهش، میوه ها رنگ پریده، کوتاه و ضخیم می شوند.
علائم شاخص کمبود ازت در خیارگلخانه اي شامل:
• کوتاهی و رنگ پریدگی گیاه (شکل سمت چپ) گیاه سالم (شکل سمت راست )
• رنگ پریدگی یکنواخت برگهاي مسنتر به رنگ سبز روشن تا زرد و گسترش این وضعیت تا برگهاي جوان در قسمت راس گیاه (شکل سمت چپ).
رفع کمبود:
براي محصولات کشت شده در بسترهاي خاکی، مصرف زمینی 20 تا 50 کیلوگرم ازت در هکتار در کنار گیاهان و یا محلول پاشی کامل گیاه با محلول 200 تا 500 گرم اوره در 100 لیتر آب هر دو هفته یکبار مناسب میباشد. به منظور جلوگیري از سوختگی احتمالی برگ ناشی از شوري کود ،عملیات محلول پاشی در زمان طلوع و یا غروب آفتاب و یا در هواي ابري انجام شود. براي محصولات کشت شده در بسترهاي بدون خاك، کاربرد محلول غذایی با غلظت 150 تا200 میلیگرم در لیتر ازت کافی میباشد.
کمبود فسفر:
گیاهان در تمام مراحل رشد به فسفر نیاز دارند ولی بیشترین نیاز آنها در زمان استقرار و اوایل رشد رویشی میباشد. اگر تامین فسفر با مشکل روبرو شود این عنصر از قسمتهاي مسنتر به قسمتهاي جوانتر حرکت میکند. در محصولاتی مثل خیار که بطور متوالی داراي رشد رویشی و تولید میوه میباشند، تامین منظم فسفر و سایر عناصر غذایی ضروریست تا گیاه قادر به تولید میوه با کیفیت خوب در مدت طولانی باشد. گیاهان دچــــــار کمـــبود فســـفر داراي ریشه هاي ضعیف، کوتاه و ناکارآمد، برگهایی کوچک، غیر شاداب به رنگ سبز متمایل به خاکستري همراه با ظهور لکه هاي قهوه اي مابین رگبرگ برگهاي بالغ میباشند و با تداوم کمبود، لکه هاي قهوه اي تبدیل به لکه هاي سوخته مانند و پس از آن باعث مرگ برگ شده که در این حالت عملکرد میوه کاهش و کیفیت آنها نامطلوب میگردد.
علائم شاخص کمبود فسفر در خیارگلخانه اي شامل:
• کوتاهی گیاه همراه با برگهاي کوچک با رنگ سبز تیره و رشد بطئی برگهـا ( شـکل سـمت چپ) نسبت به گیاه سالم (شکل سمت راست).
• وجود نقاط سوخته مابین رگبرگ ها در برگ هاي مسن تر
• زرد شدن مسنترین برگ گیاه در مقابل رنگ سبز تیره برگهاي بالایی.
رفع کمبود:
مقدار فسفر مورد نیاز در بسترهاي خاکی باید قبل از کشت و بر اساس آزمایش خاك تعیین و به خاك اضافه شود لذا کمبود فسفر با مصرف زمینی در کنار گیاهان دچار کمبود و یا محلول پاشی ، سریعا جبران نمیشود در هر حال مصرف فرم محلول فسفر همچون منو پتاسیم فسفات از طریق سیستم آبیاري(کود آبیاري) باعث بهبود وضعیت فسفر در گیاهان دچار کمبود میشود ولی این روش و روش محلول پاشی در مدت زمان طولانی خیلی موثر نیست. براي محصولات کشت شده در بسترهاي بدون خاك کاربرد محلول غذایی با غلظت 25 تا50 میلیگرم در لیتر فسفر کافی میباشد.
کمبود پتاسیم:
پتاسیم آب گیاه را کنترل و تنظیم می کند. این عنصر در گیاه متحرك و هنگام کمبود از برگهاي مسنتر به طرف برگهاي جوانتر حرکت میکند اگرچه رشد گیاهان دچار کمبود ممکن است مختل نشود ولی عملکرد و کیفیت میوه آنها کاهش مییابد، کمبود پتاسیم سبب زردي و سوختگی برگهاي مسنتر میشود این علائم از حاشیه برگها شروع و به سمت مرکز برگ مابین رگبرگها توسعه مییابد. نواحی بزرگی از بافت اطراف رگبرگ اصلی در کمبود شدید پتاسیم نیز سبز باقی میماند. در کمبود شدید، سوختگی هاي قهوه اي رنگ حاشیه به سمت نواحی زرد توسعه یافته و باعث خشکی و کاغذي شدن برگ میشود. این علائم در آب و هواي گرم سریع توسعه می یابند در گیاه دچار کمبود اگر چه انتهاي میوه ها متورم به نظـر میرسند ولی ممکن است میوه کامل نشود، این علامت در استرس آب نیز مشاهده میشود.
علائم شاخص کمبود پتاسیم در خیارگلخانه اي شامل:
• کوتاهی گیاه همراه با زردي و سوختگی برگهاي مسنتر و تمایل به خشکیدگی و کاغذي شدن آنها ( شکل سمت چپ) نسبت به گیاه سالم (شکل سمت راست).
• بدشکلی و تورم انتهاي میوه ها.
• زردي و سوختگی لبه برگهاي مسنتر(شکل سمت چپ و وسط) و توسعه به سمت مرکز برگ مابین رگبرگهاي اصلی(شکل سمت راست).
رفع کمبود:
در خاکهاي شنی با مصرف پتاس در کنار گیاهان دچار کمبود ، پتاس از سـطح خـاك بـه سمت ریشه ها حرکت و در دسترس گیاه قـرار مـیگیـرد ولـی در سـایر خاکهـا بهتـرین حالـت مصرف کود پتاس، مصرف قبل از کـشت مطـابق آزمـایش خـاك مـیباشـد در گیاهـان دچـار کمبود، کود آبیاري پتاسیم روش مناسبی میباشد ولی محلول پاشی آن مناسـب نبـوده و باعـث سوختگی احتمالی برگها مـیشـود. بـراي محـصولات کـشت شـده در بـسترهاي بـدون خـاك کاربرد محلول غذایی با غلظت 150 تا200 میلی گرم در لیتر پتاس کافی میباشد.
کمبود کلسیم:
کلسیم در استحکام دیواره سلولی مهم میباشد. فاکتورهاي موثر در کمبود کلـسیم شـامل کمبود آب، آب ماندگی، شوري خاك، مقدار زیـاد پتاسـیم یـا آمونیـوم و بیماریهـاي ریـشه اي میباشد.کلسیم در برگهاي مسنتر رسوب میکند و کمبـود آن در جـوانتـرین برگهـا و نقـاط رشد قابل مشاهده میباشد. برگها ظاهري، پیچ خورده و سوخته دارنـد و ممکـن اسـت بـه شـکل فنجان رو به پایین ظاهر شوند. برگهاي مسنتر و بالغ معمولا دچار کمبود نمیشـوند در کمبـود شدید، گلها عقیم، و نقاط رشد میمیرند. میوه هـا در گیاهـان دچـار کمبـود، کـوچکتر و بیمـزه هستند و رشد انتهایی آنها کاهش مییابد.
علائم شاخص کمبود کلسیم در خیارگلخانه اي شامل :
• فنجانی شدن جوانترین برگها به سمت پایین وسوختگی لبه آنها (شکل زیر).
• توقف رشد نقطه انتهایی میوه (شکل زیر).
رفع کمبود:
براي محصولات کـشـت شـده در بـسترهاي خـاکی، آسـیب ناشـی از کمبـود کلـسیــم بـا محلول پاشی منظم نیترات کلسیم با غلظت 800گرم نیتـرات کلـسیم در 100 لیتـر آب، کـاهش استفاده از کودهایی با پایـه هـاي پتاسـیمی و آمونیـومی و همچنـین کـاربرد آهـک در خاکهـاي اسیدي کنترل میشود. براي محصولات کشت شده در بسترهاي بـدون خـاك، کـاربرد محلـول غذایی با غلظت 150 تا200 میلیگرم در لیتر کلسیـم، کمبود را کنترل میکنـد. همچنـین حفـظ هدایت الکتریکی محلول در کمتر از2 دسی زیمنس بر متر کمبود کلسیم را کاهش میدهد.
کمبود منیزیم:
منیزیم جز اصلی کلروفیل میباشد و کمبود آن غالبا درخاکهاي بافت سبک و سنگین مناطق مرطوب ، و خاکهاي اسیدي مشاهده میشود. با کاهش فعالیت ریشه ها در فصول سرد و یا مصرف زیاد با کودهاي پتاسیمی علائم کمبود منیزیم ظاهر میشود. کمبود منیزیم باعث زردشدن برگهاي مسن گیاه می شود این علائم از بین رگبرگهاي اصلی شروع وپس از توسعه، فقط حاشیه باریک سبز رنگ باقی میماند. درکمبود شدید، رنگ قهوه اي سوخته در نواحی زرد رنگ ظاهر میشود و عملکرد محصول کاهش مییابد.
علائم شاخص کمبود منیزیم در خیارگلخانه اي شامل :
زردي و قهوه اي برنزه روشن روي برگهاي مسنتر (شکل سمت چپ) نسبت به گیاه سالم ( شکل سمت راست)
زردي مابین رگبرگهاي اصلی برگهاي مسنتر(شکل سمت چپ) و تبدیل آنها به سوخته هاي کاغذي برنزه روشن (شکل سمت راست) و تاثیر کمتر برگهاي جوانتر(شکل بالا).
رفع کمبود:
در بسترهاي خاکی دچار کمبود منیزیم، مصرف 300 کیلوگرم در هکتار مگنزیت یـا 800 کیلوگرم در هکتار دولومیت قبل ازکشت باعث جبران کمبود میشود.در گیاهان دچار کمبـود محلول پاشی سولفات منیزیم با غلظت 2 کیلوگرم در 100 لیتر در حجم زیاد 500)تا 1000 لیتـر در هکتار) هر دو هفته یکبار کمبود منیزیم را کنترل میکند. براي محـصولات کـشت شـده در بسترهاي بدون خاك ،کاربرد محلول غذایی با غلظـت 30 میلـی گـرم در لیترمنیـزیم کمبـود را کنترل میکند.
