مدیریت بیماری پوسیدگی فوزاریومی ریشه لوبیا

مدیریت بیماری پوسیدگی فوزاریومی ریشه لوبیا

چکیده

گسترش بیماری پوسیدگی فوزاریومی ریشه لوبیا با عامل قارچ Fusarium solani f.sp.phaseoli از عوامل اصلی کاهش عملکرد محصول لوبیا است. بررسی ها نشان دادند که بسته به شدت بیماری ، تولید محصول لوبیا چیتی تا ۴۲٪ و لوبیا سفید تا ٪۵۲ کاهش می یابد. در کل بررسی های اپیدمیولوژیکی، گلخانه ای و مزرعه ای انجام شده بیانگر اهمیت عملیات به زراعی زیر در کاهش تنش برای گیاه و در نتیجه مدیریت بیماری و بهبود عملکرد محصول بودند:

کاشت لوبیا قرمز نسبت به چیتی و سفید در مزارع با سابقه آلودگی، آبیاری با فواصل زمانی ۹-۷ روز بسته به بافت خاک، رعایت فاصله بوته ۱۰ سانتی متر، کاشت در شرایط نسبتا گرم و خشک خرداد ماه و در عمق ۵ سانتی متر، قرار دادن لوبیا پس از گندم و ذرت در برنامه تناوب زراعی حداقل سه ساله، عدم مصرف اوره بیشتر از ۵۰ کیلوگرم در هکتار در صورت عدم نیاز لوبیا و آزمون خاک، تامین ۲٪ مواد آلی خاک، اصلاح خاک با بافت مناسب و حفظ pH قلیایی خاک.

مقدمه

حبوبات سرشار از پروتئین و پس از غلات منبع غذایی مهمی هستند. پوسیدگی فوزاریومی ریشه لوبیا با عامل Fusarium solani f.sp.phaseoli از مهمترین بیماری های لوبیا در دنیا و ایران است. علائم بیماری عبارتند از: زردی، ضعف و در نهایت مرگ بوته (شکل ۱) همراه با پوسیدگی خشک، ایجاد ترک طولی، کاهش حجم ریشه (شکل ۲).

بسته به شدت بیماری، عملکرد لوبیا چیتی تا ۴۲٪ و لوبیا سفید تا ۵۲٪ کاهش می یابد (ناصری، ۱۳۹۲). خسارت عمده بیماری روی لوبیای تحت تنش اتفاق می افتد (Abawi&Widmer 2000). در نبود رقم مقاوم مطالعات روی تشخیص عملیات به زراعی کاهنده تنش لوبیا متمرکز شده اند. لذا دو پروژه با هدف شناسایی عامل غالب بیماری، برآورد خسارت و تعیین نقش ۱۲ فاکتور زراعی – محیطی در اپیدمی بیماری در ۳۵ مزرعه لوبیا انجام شد (ناصری ۱۳۹۱، ۱۳۹۲). استان زنجان بدلیل کسب عنوان چهارمین منطقه کشت لوبیا در کشور (بی نام، ۱۳۹۲) و آلودگی کل مزارع استان با خسارت قابل توجه بیماری پوسیدگی فوزاریومی ریشه لوبیا تا ٪۵۲ کاهش تولید (ناصرى ۱۳۹۲) جهت انجام مطالعه انتخاب شد. در هر مزرعه بازدید شده بوته های آلوده جهت شناسایی قارچ عامل بیماری و نمونه خاک جهت تعیین درصد رس، شن، سیلت، مواد آلی و pH جمع آوری و بیماری، نوع لوبیا، تراکم و عمق کاشت نیز تعیین شدند. تاریخ کاشت، دور آبیاری، میزان اوره مصرفی و محصول سال قبل از لوبیا کار به دست آمد.

طبق یافته اپیدمیولوژی (ناصری، ۱۳۹۱) مقدار رس ۵۳٪ و مواد آلی ۱.۵% خاک، آبیاری ۹ روز یکبار، تراکم ۳۰ بوته در متر مربع، تناوب سه ساله و دیر کاشت اوایل تیر با کمترین بیماری در مزارع همراه بود. اما ۶۵٪ شن، عمق کشت ۲۰ سانتی متر و مصرف بی رویه ی اوره تا ۵۰۰ کیلوگرم در هکتار بالاترین آلودگی را ایجاد نمود. بالاترین آلودگی در لوبیا سفید، کمترین در قرمز و حد وسط در چیتی مشاهده شد (ناصری، ۱۳۹۱). به موازات دو پروژه فوق، در بررسی تکمیلی (Naseri&Marefat 2011 و Naseri 2014) در ۱۲۲ مزرعه با کاهش فاصله آبیاری از ۹-۷ روز به ۳-۲ روز بویژه در زمان گلدهی بویژه در خاک رسی، کاهش مواد آلی از ۱.۸-۱.۲% به ۱.۲-۰.۴% افزایش عمق از ۵ به ۱۰ سانتی متر و کشت زودهنگام در نیمه بهار (خاک سرد مرطوب) بیماری تا دو برابر افزایش یافت. گسترش بیماری پوسیدگی فوزاریومی ریشه لوبیا در لوبیا چیتی و سفید ۳۱٪ بیشتر از لوبیا قرمز بود. تراکم کاشت بالای ۳۰ بوته در متر مربع باعث افزایش ۲۸٪ بیماری شد. اوره بیش از ۵۰ کیلوگرم بدون افزایش محصول ٪۲۴ بر بیماری افزود. در کشت لوبیا پس از گندم و ذرت بیماری کمتر بود و تناوب سه سال یا بیشتر بیماری را تا ۲۱٪ کاهش داد. افزایش pH خاک از ۷ تا ۸ منجر به کاهش بیماری شد. طبق یافته منطقه ای ۱۳۸۷ (ناصری، ۱۳۹۱)، نوع لوبیا، تاریخ و عمق کاشت با بیشترین اثر جهت ادامه پروژه در مزرعه آزمایشی (۸۹-۸۸) انتخاب شدند. کاهش عمق از ۱۰ و ۱۵ به ۵ سانتی متر آلودگی هر سه نوع لوبیا در کلیه تاریخها را کم کرد. علیرغم عدم تاثیر تاریخ کاشت در عمق ۱۵ سانتی متری، عقب انداختن کاشت از نیمه اردیبهشت (زود کاشت) به اوایل خرداد منجر به آلودگی کمتر در هر سه نوع لوبیا در عمق ۵ و ۱۰ سانتی متری شد. در بحث عملکرد، نقش مفید مدیریتی کاشت خردادماه با رعایت عمق ۵ سانتی متر برای هر سه نوع لوبیا حاصل گردید (ناصری، ۱۳۹۱، ۲۰۱۳ , Naseri & Mousavi ). در بررسی دامنه میزبانی، عامل بیماری روی لوبیا قرمز، سفید و چیتی، نخود، عدس، اسپرس، یونجه و باقلا ایجاد علائم کرد، اما علایمی روی گیاه گندم ظاهر نشد (خداقلی و همکاران، ۱۳۹۲؛ ناصری، ۱۳۹۱). کاشت لوبیا پس از ذرت، یونجه، جو و کلزا با بر گرداندن بقایا به خاک (Abawi&Widmer 2000) منجر به کاهش بیماری و افزایش عملکرد می شود. بطور کلی تولید ارگانیک لوبیا در شرایط فعلی کشاورزی کشور امکان پذیر و با صرفه است. چراکه مصرف زیاد اوره تنها منجر به تشدید بیماری شد و افزایش تولیدی در پی نداشت، اما تشکیل مناسب گره ریزوبیومی ریشه و کاربرد کود حیوانی در کنترل کار آمد بیماری اهمیت داشتند (۲۰۱۴ Naseri). تقویت مواد آلی خاک و تاریخ و عمق کاشت مناسب نیز از خسارت می کاهد. نظر به وجود مایکوتوکسین در دانه لوبیای آلوده به Tseng et al 1995) Fusarium solani f.sp.phaseoli) کنترل بیماری از جنبه سلامت مصرف کننده نیز مهم و نیازمند تدابیر اساسی است.

دستورالعمل مدیریت بیماری پوسیدگی فوزاریومی ریشه لوبیا

1. تا حد امکان کاشت کم عمق لوبیا قرمز، چیتی و سفید صورت گیرد. در زنجان و مناطق مشابه عمق حدود ۵ سانتی متر مناسب است. در تعیین عمق کاشت مناسب هر منطقه بایستی نقش مهم تاریخ کاشت را در نظر گرفت.
2. کشت در آب و هوای گرم و خشک (نیمه اول خردادماه در زنجان و مناطق مشابه) جهت خروج سریعتر گیاهچه ها و فرار از بیماری.
3. رعایت برنامه ی تناوب زراعی مناسب شامل کاشت لوبیا در تناوب سه ساله یا بیشتر بویژه پس از گندم و ذرت.
4. الویت کشت لوبیا قرمز در مزارع با سابقه آلودگی به بیماری پوسیدگی فوزاریومی ریشه لوبیا در مقایسه با لوبیا چیتی و سفید.
5. انتخاب خاک با اجزای نسبتا برابر رس، شن و سیلت (در ۴۲٪ از ۱۲۲ مزرعه طبق نتایج تجزیه خاک) که برای تولید لوبیا مناسب ترین است.
6. رعایت فاصله آبیاری مناسب ۹-۷ روز بسته به بافت خاک.
7. افزایش مواد آلی خاک تا ۲٪ مثلا با مصرف میزان مناسب کود حیوانی پوسیده بر اساس نتیجه آزمون خاک.
8. عدم کاشت متراکم بالای ۳۰ بوته در متر مربع و تا حد امکان عدم مصرف اوره بیش از ۵۰ کیلوگرم بر اساس آزمون خاک و نیاز گیاه
9. حفظ pH قلیایی خاکی در حدود ۸ که مناسب رشد گیاه، ازدیاد میکروارگانیسم های مفید خاک و کاهش بیماری است و با اسیدی شدن خاک در اثر کاربرد بی رویه اوره از بین می رود.