۶ سال پیش

عوامل مهم در پرورش و نگهداری زنبور عسل

عوامل مهمی که اساس پرورش و نگهداری زنبور عسل را تشکیل می دهند، عبارتند از:

چراگاه : برای برداشت محصول عسل بیشتر باید به اولین عامل مؤثر یعنی چراگاه های زنبور عسل توجه داشت.
آب و هوا : وضعیت هوارا نیز می توان دومین عامل مؤثر شمرد. چگونگی چراگاه های زنبورداری و وضعیت هوا را نمی توان با قاطعیت تمام پیش بینی کرد. اما زنبوردار، با مشاهدات عینی و تجربیات چندساله خود می تواند هوای منطقه و وضع گل ها، و زمان گل دهی را به صورت تقویم چراگاهی درآورده و پیش بینی لازم را بنماید.
نژاد زنبور : نوع و نژاد زنبور عسل را نیز می توان یکی دیگر از عوامل مؤثر دانست. با استفاده از روش های صحیح پرورش ملکه می توان ملکه هایی را که دارای صفات و مشخصات مطلوب برای منطقه هستند، انتخاب کرد. یعنی نژادی را به گزینی کرد که نسبت به تغییر وضع هوا و گل های منطقه محدودیتی در تخم گذاری ملکه مشاهده نشود و هم چنین علاقه زیادی به تولید بچه کندوی طبیعی ندهد.
نوع کندو : یکی دیگر از عوامل مؤثر در زنبورداری انتخاب کندوی واجد شرایط است. نه تنها، نوع کندو از نقطه نظر مصالح به کار برده شده (نوع چوب، فرم و غیره) در پیشبرد عملیات مربوط به زنبورداری و نحوه حمل و نقل مؤثر است، بلکه در چگونگی فعالیت زنبوران چه از نقطه نظر کمی و کیفی زنبوران خاصه در میزان تولید عسل تأثیر فراوانی دارد.
روش کار با کندو : بالاخره روش کار با کندو را نیز می توان از عوامل مؤثر در پرورش زنبور عسل محسوب کرد که خود عامل مهم و قابل توجهی است. یعنی زمان لازم برای بازدید و بررسی کندو را باید به حداقل ممکن رسانده و پیوسته سعی کرد که تمامی وقت صرف شده معقولانه و اقتصادی باشد. بدین معنی که با درنظر گرفتن کلیه جوانب امر، وضعیت کندوها طوری آماده شوند که به موقع بتوان آن ها را برای استفاده از چراگاه های زنبورداری آماده کرد. به طوری که در حداقل زمان گل دهی چراگاه بیشترین محصول عسل نسبت به سرمایه و وقت صرف شده برداشت شود.
مدیریت : اداره خوب یک زنبورستان، پیش شرطی برای موفقیت در زنبورداری بوده و آن را تبدیل به کار پر منفعتی خواهد ساخت. زنبورداری کار پرزحمتی نیست و همانند کشاورزی نیاز به تلاش و کوشش زیاد ندارد اما نکات ظریف زیادی در زنده نگه داشتن بهینه هر کلنی وجود دارد که دانستن آن ها برای زنبورداری امری ضروری است.

تشخیص شروع فصل زنبورداری

فصل زنبورداری با شروع بهار هر منطقه آغاز می شود و فعالیت زنبوران در بخش تخمدان کندو با افزایش تخم و لارو همراه است. به طوری که اگر شانی ساخته شود، همیشه شان دارای سلول های کارگر خواهد بود و با افزایش جمعیت نوزادان کارگر کندو برای تقسیم طبیعی (بچه کندو) شروع به ساختن سلول های نر می کند، وجود سلول های نر شروع فصل نرها را در منطقه نشان می دهد و کشتن زنبوران نر توسط کارگران (نرکشی) مؤید اختتام فصل نرها در همان منطقه است. توجه نمایید که، وجود نرها قبل و پس از فصل دلیل بر معیوب بودن کندو است یعنی ملکه باکره، یا مریض بوده و یا پیر و فرسوده می باشد.

شروع فصل زنبورداری

از آنجایی که تابش نور خورشید و حرارت آن بر سطح کره زمین یکنواخت نیست در نتیجه محیط های مختلفی در سطح کره زمین به وجود آمده است. به عبارت دیگر فصل زنبورداری در هر منطقه ثابت ولی در مناطق مختلف دنیا متفاوت است. اما عملیات آن در تمام مناطق مختلف دنیا یکسان است. یعنی زمانی که فصل زنبورداری در جنوب کشور به اتمام می رسد، فصل زنبورداری در شمال کشور آغاز می شود. بدین منظور شناخت منحنی شروع و پایان فصل زنبورداری و عملیات مربوط به آن فصل در هر منطقه لازم و ضروری است. به طوری که در شکل می بینیم پنج منحنی دیده می شود که چهار منحنی آن ضمن داشتن رابطه با همدیگر ارتباط مستقیمی نیز با منحنی تابش نور خورشید دارند.

براساس میزان تابش نور خورشید و میزان حرارت آن منحنی رشد گیاهی (منابع غذایی) در منطقه به وجود می آید و به موازات آن نیز منحنی افزایش جمعیت کندو آغاز می شود و براساس شروع و اختتام منحنی رشد گیاهی در هر منطقه منحنی فصل فعالیت نرها به وجود آمده و با شروع کاهش درجه حرارت و نور خورشید (کوتاه شدن روزها) منحنی فصل تولید عسل حاصل می شود.

عملیات مربوط به منحنی

فصل A (از فروردین و اوایل اردیبهشت) : حفظ حرارت و رطوبت داخل کندو استفاده از گرده مصنوعی و شربت تقویتی روزانه به میزان یک دوم الی یک چهارم لیتر به نسبت یک به یک و نظافت داخل کندو.

فصل B (اردیبهشت، خرداد تا اوایل تیر) : فصل پرورش ملکه ــ بچه کندوی طبیعی و مصنوعی (تکثیر کندو) و استفاده از صفحات موم آجدار و اضافه کردن طبقه عسلدان.

فصل C (از اوایل تیر تا اواسط مرداد) : عملیات ذخیره سازی کلنی برای جمع آوری عسل (تولید عسل).

فصل D (اواخر مرداد تا اوایل مهرماه) : برداشت عسل، آماده سازی کندو برای زمستان گذرانی (تغذیه زمستانی به نسبت ٥ به ٣ یا ٣ به ٢).

فصل E (اوایل مهرماه تا پایان فصل زمستان منطقه) : در صورت ماندن در منطقه گذراندن زمستان و استراحت کلنی ها و در صورت امکان کوچ دادن به مناطق گرمسیر.

نکات قابل توجه

عملیات منحنی فوق با توجه به آب و هوای هر منطقه متفاوت است. یعنی شروع عملیات فوق در منطقه آب و هوایی مازندران و گیلان حدوداً از اول اسفند شروع می شود. در صورتی که در آب و هوای جنوب کشور حدوداً از اواخر بهمن ماه آغاز می شود.
طبیعی است بهار زودرس یا پاییز دیررس می تواند تأثیر مستقیمی در شروع یا پایان منحنی داشته باشد.
وجود زنبوران نر باید حدوداً در فصل نرها یعنی فصل B باشد درغیر این صورت، قبل از فصل نرها و یا بعد از فصل نرها در منطقه آذربایجان نشانه معیوب بودن کندو است.
به طوری که در منحنی دیده می شود. در سمت چپ منحنی یک کارگر در شروع افزایش جمعیت سه لارو را تغذیه می کند و هم چنین فعالیت های زیاد کارهای خارج از کندو رابطه مستقیمی در کوتاه بودن عمر آن ها دارد، در صورتی که در طرف راست منحنی سه کارگر یک لارو را غذا می دهند و از طرفی فعالیت آن ها در خارج از کندو نیز بسیار کم است که همین امر (غذای زیاد و کار کم) باعث دوام عمر کارگران خواهد شد.

بازدید کندو

هدف از بازدید یک کندو و بررسی وضع داخلی آن از حیث مقدار ذخیره غذایی شامل گرده و عسل، کنترل ملکه از حیث بیماری و پیری، بررسی بیماری ها و آفات زنبوران نوزاد و بالغ و رفع کلیه نیازهای داخلی کلنی است.

نحوه بازدید : قبلاً باید لباس و کلاه مخصوص را به کار برد. به طوری که سر و صورت و دست ها و پاها کاملاً پوشیده باشد و اگر زنبورها عصبانی باشند، بهتر است از دستکش نیز استفاده کرد. ولی چون دستکش مانع تحرک انگشتان در موقع کار می شود، بعد از مدتی می توان آن را کنار گذاشت. دودی باید روشن و آماده کار باشد و برای دودی ِازپهن گاو و چوب و گونی می توان استفاده کرد (از به کار بردن الیاف پشمی اجتناب شود زیرا شدیداً باعث تحریک زنبوران می شود) و در تمام مدت بازدید باید دودکن خاموش نشود. پس از انجام مقدمات باید به کندو نزدیک شد، در پهلوی آن به طوری که از مسیر پرواز خارج باشد، قرار گرفت و سپسِدر کندو را بلند کرد و با دودی کمی به داخل کندو دود داده اقدام به بازدید می کنیم. در موقع بازدید مشاهده می شود که زنبورها شان ها را بـه وسیله بـره موم بـه نقاط مجاور چسبانیده انـد. بنابرایـن بـا اهـرم شانی را کـه مجاور به دیواره کندو (شان اول) است، از جدار دور کرده و آن را قدری به طرف داخل کندو جابه جا کرده، سپس آن را از شان بعدی جدا کرده یعنی مجدداً به طرف جدار حرکت داد. این شان را باید پس از بازدید از کندو خارج و به دیواره کندو تکیه داد تا برای حرکت دادن بقیه ی شان ها فاصله کافی موجود باشد. موقعی که شان ها را برای بازدید کندو خارج می کنید، باید آن ها را به طریقی در مقابل چشم نگهداشت تا آفتاب یا نور از پشت سر بر روی آن بتابد تا به خوبی بتوان داخل حجره ها را مشاهده کرد.برای دیدن طرف دیگر شان، باید آن را حول محور چوب بالای شان گردانید. چنانچه این احتیاط به کار برده نشود، ممکن است شان ها شکسته و یا خراب شوند. در تمام مدت بازدید از هرگونه تکان شدید یا حرکت غیرعادی باید خودداری کرد. در صورتی که در موقع بازدید به زنبورها آسیبی وارد شود، زنبوران تحریک شده و اقدام به نیشزدن می کنند. همواره در موقع بازدید باید مراقب ملکه بود که صدمه نبیند بهتر است شانی را که در روی آن ملکه مشاهده شده بلافاصله پس از بازدید در کندو قرار داد. چون در موقع بازدید وضع هوا تأثیر زیادی دارد، لذا باید کندوها را در هوای مساعد بازدید کرد و از بازدید کندو در هوای سرد و خیلی گرم صرف نظر کرد. همچنین در مواقعی که وضع چراگاه و میزان شهد گل مناسب نباشد، نباید در اواسط روز کندوها را بازدید کنیم.

افزایش جمعیت کندو و عملیات مربوط به آن

از آن جایی که عمر مفید ملکه ٣ــ٢ سال است، بنابراین، هدف اصلی از افزایش جمعیت کندو در اوایل فصل بهار باید جایگزینی ملکه و تکثیر کندو باشد. در این موقع لازم است زنبوردار کندوها را از نظر جمعیت تخم و لارو برای فصل پرورش ملکه کاملاً آماده کند.

بدین منظور صفحات موم آجدار را به صورت دو در میان مابین شان های حاوی تخم و لارو قرار می دهیم، هم چنین با تغذیه تشویقی کندو به نسبت یک به یک (یک کیلو شکر و یک لیتر آب) با حفظ درجه حرارت و رطوبت داخل کندو نسبت به افزایش جمعیت کندو اقدام می کنیم. تا در اوایل فصل نرهای (بخش B تقویم زنبورداری) کندو به جمعیت کافی برسند. سپس اقدام به تشکیل بچه مصنوعی می کنیم.

چنان چه عمل فوق در اوایل فصل نرها انجام گیرد، کلنی فرصت کافی برای افزایش و تقویت را دارد. ولی اگر عمل تشکیل بچه مصنوعی در اواخر فصل نرها انجام گیرد، فرصت کافی برای افزایش و تقویت کلنی وجود ندارد و باید برای گذراندن فصل زمستان بچه مصنوعی را با کندوهای دیگر ادغام کرد.

طبقه دادن

شناخت فصل و موقع گذاشتن طبقه عسل برای هر زنبوردار لازم و ضروری است. در اوایل افزایش جمعیت کندو زمانی که سه چهارم کندو حاوی تخم و لارو سرپوشیده باشند، باید طبقه عسلدان را بدون استفاده از پنجره ملکه در روی کندو قرار داد. (فصل A و B تقویم زنبورداری) ولی در قسمت C تقویم فصل زنبورداری که زمان جمع آوری و تولید عسل است، می توان از پنجره ملکه استفاده کرد و هم می توان شان های طبقه عسلدان را حدوداً به فاصله ی 1.5 سانتی متری از یک دیگر قرار دهیم تا ملکه نتواند در قسمت عسلدان تخم گذاری کند چنان چه ملکه در طبقه عسلدان تخم گذاری کند، برداشت عسل را به دلیل مخلوط بودن عسل با تخم و لارو دچار اشکال می کند. در صورت استخراج چنین شان هایی تعداد زیادی از لاروها که زنبوران زمستانی را تشکیل می دهند و در بهار آینده نیز در افزایش جمعیت کندو بی نهایت مؤثر هستند (قسمت چپ منحنی افزایش نوزادان کندو)، از بین خواهند رفت و همین طور لاروها کیفیت عسل را نیز پایین آورده به طوری که آب عسل از ّحد معین و طبیعی بیش تر شده و عسل فوق سریع تر تخمیر خواهد شد.

نحوه طبقه دادن

ابتداِدر کندو را به آهستگی برداشته و آن را از پشت به روی زمین قرارمی دهیم. سپس طبقه را طوری روی در کندو قرار می دهیم که گوشه های آن روی اضلاع در کندو قرار گیرد. (به دلیل این که هوا از زیر داخل طبقه شده و مانع رفتن و له شدن زنبوران در زیر طبقه شود) شکل زیر.

از آن جایی که زنبوران تمایل زیادی برای بالا رفتن به طبقه بالا از خود نشان نمی دهند، برای برقراری تعادل و رابطه بین طبقه بالا و کندوی مادر (قسمت تخمدان کندو) تعداد ٣ عددشان را که دارای سلول های سرپوشیده است همراه با زنبوران به داخل طبقه انتقال می دهیم و به جای ٣ عدد شان برداشته شده صفحات موم آجدار را به طور دو در میان بین شان های زنبوران قرار می دهیم. چنان که قبلاً ذکر شد اگر گذاشتن طبقه به منظور افزایش جمعیت کندو باشد (اوایل بهار) بدون استفاده از پنجره ملکه این کار صورت می گیرد و اگر طبقه دادن به منظور گرفتن عسل بیش تر باشد، از پنجره ملکه استفاده می شود. لازم به یادآوری است زمانی که وضع چراگاه مناسب باشد، می توان قسمت های خالی طبقه عسلدان را به وسیله پوکه (شان های خالی) و حتی از صفحات موم آج دار پر کرد.

در صورت لزوم طبقه دوم را می گذاریم. برای این کار ابتدا طبقه اول را برداشته و به جای آن یعنی ما بین طبقه اول و کندوی مادر طبقه دوم را قرار می دهیم. (مطابق شکل زیر) . حال اگر فصل جمع آوری شهد باشد، می توان طبقه دوم را به وسیله صفحات موم آجدار پر کرد. ولی اگر فصل افزایش جمعیت باشد بهتر است از پوکه استفاده شود.

تکثیر کندوها

فراوان شدن گرده و شهد در طبیعت سبب افزایش تخم ریزی در ملکه شده و جمعیت کندو رو به فزونی می رود، این افزایش جمعیت زمانی فرا می رسد که کندوها به علت کمبود جا و برحسب غرایز طبیعی اقدام به بچه دادن می کنند، افزایش کندو به دو طریق طبیعی و مصنوعی انجام می پذیرد.

افزایش طبیعی

در این روش با بالا رفتن جمعیت زنبور در کندو و پرشدن حجره ها از تخم، لارو، شفیره، گرده و شهد تا حدی جا برای ادامه فعالیت زنبوران درون کندو مقدور نشده و هم چنین غریزه طبیعی کارگران تعدادی از لاروها را پس از گذراندن مراحل تخم و گسترش حجره (سلول ملکه) تا آخر دوره زندگی لاروی با ژله رویال تغذیه می کنند تا ملکه پرورش دهند که درنتیجه پرورش این ملکه ها منجر به تولید بچه طبیعی خواهد شد.

بچه طبیعی (پیش بر) : با پیدا شدن حجره های ملکه (شاخون) در کندو (شکل ٥ــ٦)، ملکه تخم ریزی خود را کم و قطع می کند تا سبک شود و بار دیگر قدرت پرواز کردن را برای خود مهیا کند. زمانی کهِ در حجره های ملکه بسته باشد (یک الی دو روز مانده به خروج ملکه باکره) ملکه قدیمی کندو با دسته ای از زنبوران که از دو گروه زنبوران جوان برای ساختن شان جدید و زنبوران جمع آوری کننده شهد و گرده، کندو را ترک می کند. در یک روز آفتابی فصل نرها در حدود ساعت ١٠ الی ٢ بعد از ظهر بچه طبیعی از کندو خارج می شود. ابتدا زنبوران کارگر عسلدانشان را پر از شهد کرده و از کندو با سرعت خارج و پیوستن ملکه (قدیمی کندو) به آن ها در اطراف زنبورستان بر روی شاخه درخت، دیوار و هر جای مناسبی به صورت خوشه ای آویزان می شوند. بهتر است برای گرفتن بچه طبیعی کندو اول روی کلنی با اسپری مقداری آب پاشید تا خوشه جمع تر شود و سپس زیر آن کندوی خالی قرار داده و با یک ضربه ناگهانی بر روی شاخه جمعیت به داخل جعبه کندو ریخته شده و سپس به نسبت قوی یا ضعیف بودن آن تعدادی صفحه موم آجدار در داخل کندو قرار میدهیم و در داخلی کندو روی آن گذاشته می شود (در صورت نبودن در داخلی می توان از پارچه کتانی استفاده کرد) و برای این که بقیه زنبوران نیز به داخل کندو کشیده شوند، کندو تا غروب همان روز در زیر محل تجمع بچه کندو مانده و بعد از غروب آفتاب در کنار سابر کندوها قرار داده می شود.

درصورتی که در روی سرشاخه درختان و دیوار و تنه درخت قرار گرفته باشند، می توان به وسیله برس آن ها را به داخل جعبه یا کیسه ریخته و به کندو انتقال داد. هم چنین می توان یک شان پوکه و یا شانی را که دارای نسل زنبور باشد روی توده زنبور قرارداد تا زنبورها بر روی آن رفته و سپس قاب را به داخل کندو انتقال داد. بعضی مواقع پس از انتقال بچه طبیعی به داخل کندو، ممکن است زنبورها آن را ترک کنند. برای جلوگیری می توان یک شان حاوی لارو را پس از تکانیدن زنبوران روی آن در داخل بچه کندو گذاشت. این شان در اصطلاح زنبورداری به نام نگه دارنده معروف است.

عواملی که باعث بچه دادن کندو می شود :

غریزه طبیعی زنبوران به منظور تعویض ملکه و تکثیر کندو
کمبود جا برای تولید نسل و ذخیره غذا
نامناسب بودن کندو برای زندگی زنبوران

راه های جلوگیری از بـچه دادن کندو: علت اصلی جلوگیری از بـچه دادن طبیعی کندو بدین منظور است که یک کندو با جمعیت قوی به دو قسمت تقسیم نشود. زیرا در صورت بچه طبیعی دادن، کندوی مادر دارای ملکه باکره خواهد شد که درنتیجه تخم گذاری در کندو مدتی به تعویق می افتد و بچه طبیعی مدتی بدون تخم و لارو و شفیره مانده و به همین دلیل ضعیف خواهد شد. یعنی هر دو کندو نه تنها عسل تولید نخواهند کرد بلکه نیاز به تغذیه مصنوعی خواهند داشت، از این نظر بهتر است همیشه از تولید بچه طبیعی جلوگیری شده یا دوباره بچه کندوی خارج شده به کندوی مادر برگشت داده شود.

با اقدامات زیر می توان از دادن بچه کندو به حالت طبیعی جلوگیری کرد.

گذاشتن صفحه موم آجدار در قسمت تخمدان کندو
اضافه کردن طبق (عسلدان) به کندو برای ایجاد فضای بیش تر
بازدید کندو یک مرتبه در هفته و خراب کردن سلول های ملکه
گرفتن بچه کندوی مصنوعی
تعویض ملکه قدیمی کندو با یک ملکه بارور جوان (ملکه جوان تمایل چندانی به تولید بچه کندو ندارد).

تکثیر مصنوعی

محاسن

انتخاب نژاد با صفات مطلوب (قدرت جمع آوری شهد، آرام بودن، مقاوم بودن در مقابل بیماری و زمستان گذرانی، قدرت زیاد توسعه کلنی) در اختیار خود زنبوردار است.
برخلاف بچه کندوی طبیعی هر سال از وجود ملکه های جوان و منتخب در زنبورستان برخوردار خواهیم بود.
از ایجاد صفات نامطلوب در زنبورستان جلوگیری می شود.
رشد جمعیت کندو زیر نظر بوده و برخلاف ازدیاد طبیعی کندوی مادر همیشه دارای ملکه تخم گذار است و به برداشت عسل صدمه چندانی وارد نمی شود.

نکات اساسی که باید در تکثیر مصنوعی مورد توجه قرار گیرد

در فصل پرورش ملکه (یعنی فصل نرها) باید اقدام به گرفتن بچه مصنوعی کرد و در غیر فصل نرها از ملکه بارور و آماده تخم گذاری استفاده کرد.
درصورتی که ملکه بارور و یا باکره موجود نباشد، قبلاً سلول ملکه پرورش داده شود (با یتیم کردن کندویی با صفات مطلوب و تهیه شاخون) تا بچه کندو مدت کم تری فاقد ملکه باشد.
همیشه از کندوهای قوی بچه مصنوعی گرفته شود.
اگر ملکه بارور موجود باشد، بلافاصله به بچه کندو معرفی شود.
چنان چه ملکه باکره وجود دارد، لازم است بعد از مدت پنج روز و بعد از خراب کردن سلول ملکه معرفی شود.
در صورت وجود سلول ملکه بعد از ٢٤ ساعت به بچه کندو داده شود.
از کندوهای قوی که در آن به اندازه کافی زنبوران جوان وجود دارند، برای گرفتن بچه مصنوعی استفاده کرد.
چون زنبوران برخلاف بچه کندو طبیعی بدون قصد قبلی به کندوی جدید هدایت می شوند فاقد ذخیره غذایی و ثانیاً برخلاف بچه کندوی طبیعی تیپ های مختلف زنبوران برای کارهای گوناگون نظیر شان سازی، آوردن شهد و گرده و … همراه ندارند، بنابراین باید به کندو شربت به نسبت یک به یک داده و هم چنان یک شان حاوی گرده و یک پوکه در کنار کادر آخر قرار داد.
مسأله مهم در افزایش جمعیت کندو حفظ درجه حرارت و رطوبت داخل کندو است. با توجه به این که تعداد شان های بچه کندو کم و بقیه داخل کندو خالی است و زنبوران جوان بیش تر انرژی و مواد غذایی صرف گرم کردن فضای داخل کندو می کنند. به همین جهت باید فضای داخل کندو را از وسط نسبت به شان های موجود کوچک کرد و این کار به وسیله قراردادن نئوپان یا فیبر انجام می گیرد و با افزایش جمعیت فضای داخل کندو را نیز زیاد کرده و پوکه یا صفحه موم آجدار به آن اضافه می شود. سوراخ پرواز نیز به اندازه یک الی دو سانتی متر باز نگه داشته می شود. در صورت کمبود شهد و گرده در طبیعت برای جلوگیری از غارت بچه کندو را به محل امن تری دور از زنبورستان انتقال می دهیم و در سایه به طوری که سوراخ پرواز آن خلاف جهت باد واقع شود، قرار گیرد.

روش های گرفتن بچه مصنوعی : روش های مختلفی متداول است و زمانی موفقیت آمیز خواهد بود که بلافاصله پس از تقسیم کندو ملکه بارور به وسیله قفس به بچه کندو داده شود. در صورت عدم وجود ملکه بارور برنامه ریزی طوری انجام گیرد که دو روز قبل از خروج ملکه از سلول بچه مصنوعی گرفته و سلول ملکه (شاخون) به آن داده شود. (یعنی ١٠ روز بعد از یتیم کردن یک کندوی با صفات مطلوب برای تهیه سلول ملکه).

روش اول : از کندوی قوی و منتخب که دارای صفات مطلوب است، تعدادی شان با نوزاد سرپوشیده (شفیره) که کم تر به غذا نیاز داشته و به زودی متولد خواهند شد. همراه با زنبوران روی آن به کندوی جدید منتقل کرده و یک شان گرده و یک شان پوکه در طرفین آن قرار می دهیم و یک ظرف غذاخوری نیز در کندو برای تغذیه زنبوران قرار می دهیم. دو روز کندوی مورد نظر یتیم و بعد از دو روز کلیه سلول های ملکه به وجود آمده را خراب کرده و سلول ملکه ای که قبلاً تولید کرده ایم با احتیاط بریده و آن را در قسمت وسط کادر حاوی شفیره می چسبانیم و ملکه باکره بعد از دو روز متولد و پس از جفت گیری شروع به تخم گذاری می کند.

روش دوم : سه کادر شان حاوی لارو همراه با زنبوران از کندوی مادر برداشته و در طبق قرار داده و به جای شان های برداشتی از پایین برگ موم آج دار قرار می دهیم.دشبکه مانع عبور ملکه بر روی کندوی مادر گذاشته و بر روی آن یک پارچه برزنتی یا گونی به طوری که یک سوراخ کوچک به قطر ٢ سانتی متر برای ورود زنبوران شهد آور و ذخیره آن در طبقه وجود داشته باشد، کشیده می شود. لازم به تذکر است این سوراخ بعد از ١٠ روز بسته و سوراخ پروازی در طبقه تعبیه باز می کنیم. دو روز بعد ملکه متولد و پس از بلوغ و رفتن به جفت گیری به کندو برگشته و شروع به تخم گذاری می کند. بعد از کنترل تخم گذاری در طبق هنگام غروب کلیه شان های موجود (همراه با زنبوران و ملکه) به یک کندوی خالی منتقل کرده در جای مناسب در زنبورستان قرار می دهیم. لازم است برای حفظ حرارت داخل کندو و فضای داخل کندوی کوچک و با افزایش جمعیت و اضافه کردن برگه موم یا پوکه این فضا افزایش می یابد. مزیتی که این روش دارد، این است تا اتمام دوره فصل نرها یک بچه نیز به روش بالا از کندوی مادر گرفته می شود. ثانیاً تخم ریزی ملکه در کندوی مادر متوقف نمی شود. ثالثاً تا زمان متولد شدن ملکه باکره احتیاج به تغذیه زنبوران در طبق نیست. رابعاً بعد از گرفتن بچه دوم طبقه مذکور به جای عسلدان مورد استفاده قرار می گیرد.

توأم یا ادغام کردن دو کندو

در فصل بهار به کندوهایی برمی خوریم که بعضی دارای جمعیتی کم و یا ملکه ای غیرفعال بوده و عده ای از کندوها یتیم و دسته ای دیگر کارگران تخم گذار دارند. تمامی این کندوها باید از زنبورستان حذف شوند. در غیر این صورت از بین خواهند رفت. ضعیف بودن کندو مربوط به پیری ملکه یا معیوب بودن آن خصوصاً بیماری موروثی (خویشاوندی) و یا بیماری زنبوران نوزاد و یا زنبوران بالغ و بالاخره عدم رسیدگی کافی زنبوردار به کندو است. یک زنبوردار مجرب هرگز نباید این گونه کندوها را در زنبورستان تحمل کند. دلسوزی برای یک کلنی ضعیف باعث ایجاد آلودگی در زنبورستان شده و خسارت زیادی را به بار خواهد آورد. بعد از بررسی و شناخت کافی از کندو چنان چه عاری از هرگونه بیماری باشد، باید این نوع کندوها را حذف و یا با کندوهای قوی ادغام کرد.

نکات مهم در ادغام کردن دو کندو

هرگز دو کندوی ضعیف را با هم نباید ادغام کرد. چون نتیجه ای حاصل نمی شود.
همیشه کندوهای ضعیف و متوسط را باید در کندوهای قوی ادغام کرد.
هرگز از کندوی قوی به کندوی ضعیف کمک ندهیم.

نتایجی که از ادغام کردن دو کندو حاصل می شود، به صورت زیر خواهند بود:

نتیجه اول : ادغام کندوی ضعیف، متوسط و قوی در یک کندوی ضعیف که حاصل آن یک کندوی ضعیف خواهد بود.

نتیجه دوم : ادغام کندوی ضعیف در یک کندوی متوسط که نتیجه آن کندوی متوسط است.

نتیجه سوم : ادغام کندوی ضعیف و متوسط درکندوی قوی که باعث ایجاد کندوی قوی خواهد شد.

از نتایج فوق چنین برمی آید که به هنگام ادغام دو کندو روش دوم و سوم را انتخاب کنیم.

روش ادغام دو کندو : برای ادغام ابتدا ملکه کندوی ضعیف تر را گرفته و دو کندو را با اسپری آب همراه با مقدار کمی گلاب هم بو می کنیم سپس یک برگ روزنامه کاهی را (به علت نرم بودن سلولز آن) بر روی شان های کندوی قوی تر گذاشته و یک طبقه بر روی آن قرار می دهیم. سپس مقداری شیره ی رقیق (مقدار ٢ قاشق مرباخوری) در جاهای مختلف کاغذ پخش می کنیم. حال با نوک چوب کبریت حدود ٣٠ تا ٤٠ سوراخ در جاهای مختلف روزنامه ایجاد می کنیم. به هنگام غروب که کلیه زنبورها از صحرا برگشته و وارد کندو شده اند، تمامی شان های کندوی ضعیف را به همراه زنبور به داخل طبقه منتقل می کنیم وِدر کندو را می گذاریم. به این ترتیب زنبوران هر دو قسمت سوراخ های روزنامه را بزرگ تر کرده و از طریق آن رابطه طبقه را با کندوی پایین برقرار می کنند و بدون این که آسیبی به ملکه کندو برسانند در جمعیت آن ادغام می شوند و از حاصل این کار یک کندوی قوی به دست می آید.

تهیه ی شناسنامه برای کندو

کسب اطلاعات کافی از وضع داخلی کندو و خصوصاً از عملکرد آن (مقدار تولید عسل) برای پروش دهنده بسیار مهم است هم چنین بازدید به موقع و ثبت نتایج در شناسنامه این فرصت را به او خواهد داد که نواقص کندو را برطرف و از نابودی نسل و جمعیت زنبورها جلوگیری کند.

راهنمای تکمیل شناسنامه

در هر بازدید با ثبت نوبت آن در ردیف و تاریخ بازدید در ستون های مربوطه نشان دهنده تعداد بازدیدهای شما در فصل زنبورداری است.
هنگام بازدید با رؤیت ملکه در ستون سوم با علامت (+) و عدم رؤیت آن با علامت (-) مشخص شود.
وضعیت تخم گذاری ملکه را پس از رؤیت (تخم، لارو و شفیره) با علامت (+) یا (-) در ستون مربوط به هرکدام درج می کنیم.
در ستون های ٥، ٦، ٧، ٨ و ٩ تعداد هریک از آن ها را با رقم می نویسیم.
در ستون ١٠ آمادگی کندو و بچه دادن یا عدم آمادگی با علامت (+) یا (-) ثبت می شود.
رفتار کندو رابه شکل آرام یا عصبانی می نویسیم.
در قسمت دوم تغییرات و عملیات انجام شده چنان چه ورق موم آجدار، شان حاوی نوزاد، شان حاوی زنبوران جوان، شان عسل کم یا زیاد شود به تعداد و با علامت (+) یا (-) ثبت می شود. مثلاً اگر یک شان حاوی نوزاد به عنوان تقویت کندو داده می شود، به صورت (١+) و اگر سه شان عسل برداشت شود با علامت (٣-) در ستون های مربوطه درج شود.
چنان چه کندو تغذیه مصنوعی شود، میزان شربت در ستون مربوط به آن یادداشت می شود.
در ستون امتیاز کلی کندو با توجه به وضعیت آن نمره ١ تا ٤ را به آن می دهیم.
در ستون ملاحظات بیماری کندو و معالجات مربوطه می توان اضافه یا کم کردن طبقه، اقدامات لازم برای پیش گیری بیماری ها، کوچ دادن کندو و … را نوشت.

لازم به تذکر است که شناسنامه کندو نمونه های مختلفی داشته که در این جا به دو نمونه آن اشاره شده است.