سیاهک پنهان معمولی گندم

سیاهک پنهان معمولی گندم و کنترل آن به روش ضد عفونی

مقدمه :

با توجه به اهمیت تحقیق و پژوهش و همچنین سرعت روز افزون اطلاع رسانی در جهان امروز ، با انتقال وترویج یافته های تحقیقاتی به کارشناسان اجرایی و سپس با اطلاع رسانی دقیق به بهره برداران بخش کشاورزی ، موجبات تسریع در انتقال دانش و فناوری جدید فراهم خواهد شد . مطالب ارائه شده مجموعه ای از آخرین اطلاعات تحقیقاتی در خصوص شناسایی و کنترل بیماری سیاهک پنهان گندم با بررسی کارشناسی از وضعیت این بیماری بوده که امید است مورد استفاده واقع شود

تاریخچه و اهمیت بررسی سیاهک پنهان گندم :

سیاهکهای غلات از مخربترین عوامل بیماریزای گیاهی می باشد که همه ساله خسارت زیادی ببار می آورد . سیاهک پنهان با عامل Tilletia laevis دارای بیشترین پراکنش در کشور می باشد . میزان خسارت سیاهک پنهان گندم در غرب و شمال غرب کشور 30 % می باشد و میانگین خسارت بیماری سیاهک پنهان معمولی گندم 30-25 % برآورد شده است که با توجه به سطح 6.41 میلیون هکتاری زیر کشت گندم ، در صورت عدم کنترل ، منجر به خسارت قابل توجهی خواهد شد . فعالیت این بیماری ، در استان فارس نیز مشاهده شده است که البته فراوانی آن به علت احتیاج به شرایط خنک و رطوبت درخاک ، کمتر است ومعمولاً بیشتر روی گندمهای پاییزه مسئله ساز است . این بیماری علاوه بر گندم ، یولاف و عمده گراسها را آلوده می کند . متوسط آلودگی در کل مناطق مورد بررسی 2.63 % بوده است که بیشترین آلودگی به استان آذربایجان غربی (10.09 درصد ) و کمترین آن به استان مازندران اختصاص دارد.

علائم بیماری سیاهک پنهان معمولی گندم:

گیاهان آلوده در مراحل رشدی مختلف ، اختلاف چندانی از نظر ارتفاع با گیاهان سالم ندارند . خوشه های آلوده باریک شده ورنگ سبز خود را نسبت به خوشه های سالم بیشتر حفظ می کنند که رنگ سبز آنها متمایل به آبی تا خاکستری به نظر می رسد . سیستم ریشه ای گیاهان آلوده معمولاً گسترش ضعیفی دارد و پنجه زنی در این گیاهان نیز افزایش می یابد . علائم قطعی آلودگی تا زمان خوشه دهی گیاهان آلوده قابل تشخیص نیست . سنبله ها از هم بازتر شده و با زاویه بزرگتری نسبت به محور اصلی خوشه قرار می گیرند . دانه های آلوده ، نسبت به دانه های سالم کوتاهتر وضخیم تر هستند و رنگ دانه به جای زرد طلایی یا قرمز، قهوه ای مایل به خاکستری می باشد . گاهی برروی یک سنبله دانه های آلوده وسالم با هم مشاهده می شوند . پریکارپ دانه های آلوده سست بوده ، درنتیجه موقع برداشت پاره شده و به علت وجود ماده شیمیایی تری آمین متیل در اسپورهای سیاه قارچ ، بوی ماهی گندیده می دهد . گیاهان آلوده معمولاً به زنگ زرد وخسارت ناشی از سرما حساس تر ولی نسبت به سفیدک پودری یا سطحی مقاومتر می گردند .

عوامل بیماری سیاهک پنهان گندم :

عوامل سیاهک پنهان معمولی گندم ( covered smut ) عبارتند از :

Tilletia tritici ( Syn : T. caries ) و Tilletia laevis ( Syn : T. foetida )

شایع ترین قارچ عامل درایران ، گونه T. laevis می باشد . این دو قارچ از نظر سیکل زندگی وبیولوژی مشابه بوده و حتی ممکن است با هم در یک گیاه آلوده وجود داشته باشند .

چرخه بیماری سیاهک پنهان معمولی گندم :

عامل بیماری زمستان را عمدتاً به صورت تلیوسپور روی سطح بذر و گاهی در خاک بسر می برد و می تواند قوه نامیه خود را تا 5 سال در خاک حفظ کند . با کاشت بذر آلوده ، تلیوسپورها به سادگی در درجه حرارت 18-12 درجه سانتی گراد جوانه زده که همزمان با جوانه زدن و خروج گیاهچه جوان از بذر، اسپور قارچ نیز جوانه زده و طی مراحل مختلف تولید میسیلیوم می کند . این میسیلیومها مستقیماً به گیاهچه جوان رخنه کرده و در بین برگهای در حال تشکیل یا بافت مریستم انتهایی گیاه گسترش یافته وهمزمان با رشد گیاه ، تا مرحله خوشه به رشد خود ادامه می دهد . میسیلیومهای قارچ ، تمام قسمت های خوشه را ، حتی قبل از خروج از غلاف آلوده می کنند و در نهایت محتویات دانه را مصرف کرده و فقط پریکارپ دانه باقی می ماند . اسپورهای قارچ ، با شکسته شدن دانه های آلوده در طی مراحل برداشت ، آزاد شده و بوسیله باد ، دانه های سالم و خاک مزارع اطراف را آلوده می کنند که از نظر گسترش ، عامل بیماری در گندمهای زمستانه و در مناطقی با تابستانهای خشک حائز اهمیت است .

کنترل بیماری سیاهک پنهان گندم :

روشهای زراعی کنترل عبارتند از :

• استفاده از بذر سالم
• استفاده از ارقام مقاوم
• آیش
• تعیین تاریخ کاشت مناسب

خوشبختانه علیرغم اهمیت و شدت پراکنش این بیماری در ایران ، امکان کنترل این بیماری به روش ضدعفونی بذر با قارچکشهای مناسب وجود دارد که در این خصوص لازم است به نکات زیر توجه داشت :

1. در صورت عدم اطمینان از سلامت بذر ، ضدعفونی بذور بخوبی انجام شود .
2. در انتخاب نوع سم دقت شود تا قارچکش مورد استفاده علاوه بر اثر قارچکشی ، تأثیر نامطلوبی روی محصول نداشته باشد .
3. استفاده از سم با دز مناسب
4. دقت کافی در انجام عملیات ضدعفونی بذور

عملی ترین روش کنترل این بیماری ، ضد عفونی شیمیایی بذر با یکی از سموم سیستمیک یا سیستمیک تماسی میباشد .

سومی ایت 2% پودر وتابل ، بایتان 7.5 % DS هر کدام به میزان دوکیلو در هزار کیلو بذر گندم و کاربندازیم و کاربوکسین تیرام و اکسی کاربوکسین به میزان 150 تا 200 گرم از فرم تجارتی ، ویتاواکسFF 200 مایع به مقدار 250-200 میلی گرم از فرم تجارتی ، دی وی دند مایع 3 % به مقدار 100 تا 200 میلی لیتر و سومی ایت مایع 2 % به مقدار 100 میلی لیتر برای ضد عفونی صد کیلوگرم بذر توصیه می شود .

نتیجه:

نتایج آزمایشات تحقیقاتی در شرایط مزرعه در استانهای آلوده با استفاده از سموم قارچکش مناسب معرفی شده ی سومی ایت 1% و 2% پودر وتابل و ویتاواکسFF 200 مایع در تیمارهای متعدد ، حاکی از تأثیر مثبت این سموم در کنترل این بیماری بوده است و هیچک از سموم مصرفی ، اثر منفی بر اندامهای رویشی و زایشی گیاه نداشتند . سم کاربوکسین و اکسی کاربوکسین با دز 250 گرم در 100 کیلو بذر ، علاوه بر کنترل بیماری ، در افزایش رشد گیاه جو به میزان 4.6 % موثر بوده است . همچنین موجب افزایش 12.2 و 9.6 و 5.7 درصدی تعداد خوشه های گندم و افزایش 19 درصدی تولید گندم شده است .