سوسک کلرادو (سوسک برگخوار سیب زمینی)

سوسک کلرادو (سوسک برگخوار سیب زمینی)

Chrysomela decemlineata = Leptinotarsa decemlineata

نام عمومی:

Colorado Potato beetle

طبقه‌بندی علمی :
فرمانرو: جانوران
شاخه: بندپایان
رده: حشرات
راسته: قاب‌بالان
سرده: Leptinotarsa
گونه: L. decemlineata

مقدمه
سیب زمینی یکی از تولیدات مهم کشاورزی در سراسر جهان بوده و در کشور ما به عنوان ماده غذایی مهم شناخته شده است. این محصول به علت دارا بودن مواد مختلف انرژی زای قندی، پروتئینی و ویتامین ها جزء یکی از محصولات استراتژیک جهان بوده و هم ردیف گندم، جو و برنج به حساب می آید. سیب زمینی علاوه بر جنبه خوراکی دارای مصارف صنعتی زیادی بوده و این امر نشان دهنده اهمیت ویژه این محصول در جهان می باشد و به علاوه در بسیاری از کشورها به جای نان و سایر مواد نشاسته ای، سیب زمینی را به مصرف میرسانند. با این که در سراسر جهان و کشور ما آفات و عوامل بیماریزای متعددی بر روی سیب زمینی فعالیت دارند، ولی از حشرات آفت این محصول تا سال 1363 خطر جدی محصول سیب زمینی ایران را تهدید نمی کرد و در اکثر مناطق سیب زمینی کاری ایران حتی یک نوبت سمپاشی با حشره کش ضرورت پیدا نمی نمود. در این سال (1363) آفت بسیار خطرناکی موسوم به سوسک کلرادو به مناطق سیب زمینی کاری اردبیل وارد گردید. این آفت یکی از15 آفت مهم محصولات کشاورزی جهان محسوب می شود که بومی آمریکا است و از سال ها قبل به اروپا منتقل شده و در ایران جزو آفات قرنطینه محسوب می شد. ورود و گسترش احتمالی آفت در مناطق مختلف کشور با در نظر گرفتن تنوع تغذیه آن از گیاهان خانواده بادمجانیان می تواند به صورت جدی تولید محصولاتی از جمله سیب زمینی و گوجه فرنگی را تهدید کند و طبیعی است که این امر موجب بالا رفتن هزینه های تولید این محصولات می شود.

مناطق انتشار سوسک کلرادو :

میزبان بومی و اصلی آن سیب زمینی وحشی است که به تیره بادمجانیان تعلق داشته و معمولاً در مناطق کویری می روید.  این حشره بومی ایالت کلرادو بوده و در آن جا از گیاه سیب زمینی وحشی تغذیه می کرد، با شروع کشت سیب زمینی در این ایالت از علف های هرز به روی این گیاه منتقل شد و سپس به صورت آفت سیب زمینی در آمد. در حال حاضر آفت مذکور در سرتاسر ایالات متحده آمریکا و کانادا وجود دارد. سوسک کلرادو سپس به اروپا راه یافته و آفت خطرناک سیب زمینی در آنجا گردید. سوسک برگخوار سیب زمینی از سال ها قبل به کشورهای آسیایی، افریقایی (تونس، الجزایر و لیبی) و استرالیا وارد گردیده و هم اکنون نیز جمعیت آن در حال گسترش می باشد. سوسک کلرادو  سیب زمینی هم اکنون از استان های اردبیل، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، گیلان، مازندران، همدان و خراسان گزارش شده است . این آفت طالب آب و هوای معتدل مرطوب با زمستان های سرد و برفگیر است .

 
شکل شناسی سوسک برگخوار سیب زمینی :

حشره کامل سوسکی است به طول 12-10 میلی متر و عرض 0.6میلی متر و فرم آن بیضی برجسته وروی پیش گرده آن دارای لکه های سیاهی میباشد. بالپوشها زرد و روی هر کدام 5 نوار سیاه و مجموعا تعداد ده نوار در جهت طولی حشره قرار دارد و به همین جهت به آن Leptinotarsa decemlineata نیز گفته میشود. این علامت به سهولت سوسک سیب زمینی را از سایر سوسکها متمایز میسازد. سرحشره کوچک و برنگ زرد نارنجی و معمولا زیر سینه اول پنهان و کمتر دیده میشود. شاخکها 11 مفصلی که اولین مفصل آن بزرگ و کشیده است. چشمها مرکب، سیاه و لوبیایی شکل میباشد. زیر بدن حشره متمایل به قرمز و همراه با لکه های سیاه است. تخم حشره زرد رنگ ، بیضوی و 2.1 میلی متر طول دارد. تخمها به طور دسته جمعی و عمودی در سطح تحتانی برگها قرار داده میشود و در موقع تفریخ به رنگ نارنجی تند در می آید. لارو حشره محدب، قوسی، گوشتی و پس از رشد کامل14 – 12 mm  طول دارد . رنگ آن قرمز آجری و بندها دارای برجستگی های جانبی مودار بوده و در هر طرف هریک از بندهای شکمی دو لکه سیاه وجود دارد. لارو های نئونات نارنجی قهوه ای بوده و به تدریج به نارنجی مایل به گلی تغییر رنگ می دهند و لارو های سن آخر به رنگ لاله پشت گلی دیده می شوند. در حاشیه عقبی پیش گرده لاروها نوار عریضی به رنگ قهوه ای متمایل به سیاه وجود دارد.شفیره این حشره به رنگ زرد بوده و در حدود 10 میلی متر طول دارد و در داخل محفظه کروی شکلی که توسط لارو سن آخر در عمق 2 الی 3 سانتی متری خاک ساخته می شود تشکیل می گردد. بدن حشرات ماده این آفت کمی بزرگتر و متورم تر از بدن حشرات نر بوده و لکه های سیاه آخرین بند شکم آنها کوچک و فاصله دار می باشد، در حالی که در حشره نر این لکه ها کمی بزرگتر و کشیده تر است .
 

طرز خسارت سوسک کلرادو :

این آفت یکی از آفات مهم سیب زمینی بوده و علاوه برسیب زمینی میتواند به گوجه فرنگی، بادمجان و بعضی از علفهای هرز خانواده سولاناسه نیز حمله نماید . به دلیل این که حشره کامل و لارو از ساقه، برگ و گل سیب زمینی تغذیه می نمایند خسارتیکه توسط این آفت ایجاد می شود همیشه سنگین و زیاد است  حشرات کامل و لاروها از برگهای سیب زمینی تغذیه میکنند . بوته های جوان ممکن است در زمان کوتاهی نابود گردند ولی بوته های مسن برگهای خود را از دست داده و فقط ساقه ها باقی میماند. میزان خسارت آفت در گزارشات خارجی تا حدود  %50 نیز گزارش شده است .علاوه براین، آفت میتواند بعضی از بیماریهای ویروسی و باکتریایی سیب زمینی رانیز از بوته های آلوده به بوته های سالم انتقال دهد. حشرات کامل زمستان گذران و لاروهای نسل اول سوسک برگخوار سیب زمینی بیشترین خسارت را به سیب زمینی وارد می سازند . تغذیه سوسک کلرادو از برگهای بالایی بوته سیب زمینی حداکثر خسارت را به عملکرد وارد می کند ولی تغذیه از برگ های پایینی کاهش کمی را در عملکرد سبب می شود و تغذیه از برگ های وسطی فقط در اواسط فصل باعث کاهش عملکرد می شود . این حشره در هر سن لاروی بیشتر از سن قبلی به عمل تغذیه ادامه می دهد، به طوری که تغذیه لارو سن چهارم 3.8 برابر مجموع همه سنین لاروی دیگر می باشد. سوسک کلرادوی سیب زمینی قادر است جمعیت خود را با بقاء %60 افراد زمستان گذران در هر نسل 40 برابر افزایش دهد، با این رشد سریع جمعیت، انهدام کامل محصول امکان پذیر است. حداکثر خسارت وارده به سیب زمینی مصادف با ظهور حشرات بالغ نسل اول می باشد که در این زمان سیب زمینی در حال شکوفه دهی است و حمله آفت در مرحله شکوفه دهی بیشترین تاثیر را بر عملکرد سیب زمینی وارد میسازد . خسارت زیاد سوسک کلرادو در مزارع سیب زمینی تحت تاثیر سه عامل است:

•  تخمگذاری زیاد سوسک های ماده
• اشتهای بسیار زیاد سوسک و لاروها به تغذیه از بوته سیب زمینی
• تحمل و مقاومت سوسک ها و لاروها به زندگی در شرایط جوی نامساعد، خصوصاً در برابر سموم حشره کش . اگر جمعیت سوسک های بالغ و لارو ها زیاد شود و 50 % برگچه ها و جوانه ها خورده شود، یک دوم محصول کاهش می یابد و چنانچه اندام های هوایی بوته کاملاً خورده شوند عملکرد محصول بسیار کم شده و یا بوته غده نمی دهد .

زیست شناسی سوسک کلرادو :

سوسک سیب زمینی زمستان را به صورت حشره کامل برحسب نوع خاک در عمق 20 – 40 سانتیمتری به سر می برد. در شرایط آب و هوایی اردبیل حشرات کامل از اوایل اردیبهشت ماه از داخل خاک خارج میشوند. سردی و بارانی بودن هوا خروج سوسک ها را از زمین به تعویق می اندازد و این شرایط باعث کاهش تعداد نسل باروری حشره شده و فرصت تکامل آفت را در نسل دوم کم میکند . سوسکها به رطوبت کم و حرارت زیاد حساس هستند .ظهور حشرات کامل از زیر خاک تدریجی است. حشرات کامل سوسک برگخوار سیب زمینی به محض بیرون آمدن از زیر خاک بعد از یک پرواز کوتاه یا راه رفتن در جستجوی غذا خود را به نزدیکترین مزرعه سیب زمینی می رسانند. در این موقع بوته های سیب زمینی در مراحل اولیه رشد بوده و سوسکها بعد از یک تغذیه کافی از جوانه ها و برگها که معمولا چند روز طول میکشد در ساعات گرم و آفتابی روز جفتگیری میکنند. برای جفت گیری حشرات ماده فرمون جنسی تولید می کنند که سبب جلب نرها می شود.حشرات نر فرمون تجمعی از خود متصاعد کرده که این فرمون هم حشرات نر و هم حشرات ماده را جلب می کند. گیرنده های این فرمون در بند آخر و یکی مانده به آخر شاخک قرار دارند. هر حشره ماده در طول عمر خود که ممکن است تا دو سال نیز طول بکشد، 500 -2000 عدد یا بیشتر تخم میگذارد. در شرایط آب و هوایی اردبیل اولین تخمریزی حشره ماده از اوایل دهه سوم اردیبهشت شروع میشود.حشرات ماده تخم های خود را در دستجات 20 تا 80 تایی در سطح زیرین برگها قرار می دهد . تخمها در حرارت 20 تا 25 درجه سانتی گراد طی 5 تا 7 روز و در حرارت پایین تر طی 2 تا 3 هفته تفریخ می شوند . تخمها در حرارت بالاتر از 35 درجه خشک شده و نازا می شوند . از تخم لارو کوچک قرمز رنگی بیرون می آید. لاروها با ایجاد شکاف طولی در تخم از آن خارج میشوند. لاروهای یک دسته تخم همزمان خارج نشده و گاهی لاروهایی که زودتر خارج میشوند از پوسته تخم خود و تخم های دیگر در حال تفریخ تغذیه می کنند . لاروهای سن اول، ابتدا به صورت گروهی از پارانشیم و اطراف برگ های تازه و لطیف تغذیه می نمایند و سپس به حالت انفرادی کنار و وسط برگ ها را مورد حمله قرار میدهند . عمل تغذیه لاروها به غیر از زمان تغییر جلد هیچ گاه متوقف نمی شود. این لارو پس از تغذیه و سه بار تعویض جلد تبدیل به لارو کامل میشود. دوره لاروی حدود دو هفته طول میکشد و سپس لارو کامل وارد خاک شده و پس از چند روز تبدیل به شفیره میشود. در شرایط اردبیل دوره شفیرگی 15 – 23 روز طول میکشد. ظاهرا هر نسل آفت حدود 45 روز است. تعداد نسل آفت سوسک برگخوار سیب زمینی بستگی زیادی به شرایط آب و هوایی دارد و 1- 4 نسل برای آفت گزارش شده است. در اردبیل به احتمال زیاد دو نسل دارد. حشرات کامل از قدرت پرواز خوبی حتی فاصله 350 کیلومتری برخوردار هستند و مخصوصا در بهار میتوانند با پروازهای طولانی مناطق جدیدی را آلوده سازد. انتقال غده و خاک آلوده نیز نقش موثری در انتشار آفت دارد.

کنترل آفت سوسک برگخوار سیب زمینی :

با توجه به اینکه آفت سوسک برگخوار سیب زمینی در مناطق محدودی از کشور انتشار دارد، باید در برقرار نمودن قرنطینه داخلی اقدامات بسیار جدی به عمل آورد تا از گسترش آفت جلوگیری شود.

کنترل زراعی:

ارقام سیب زمینی دیررس تحملشان در برابر آفت بیشتر از ارقام زودرس میباشد. گونه های وحشی و گونه هایی که در برگهای آنها مقدار مواد گلیکوآلکالویید بیشتر است در برابر آفت سوسک برگخوار سیب زمینی نسبتا مقاومت دارند و میتوان از این گونه ها برای دورگه گیری و سلکسیون (selection) ارقام مناسب اقدام نمود اجرای تناوب گندم و سیب زمینی نیز به مقدار زیادی میتواند از خسارت آفت بکاهد.

کنترل بیولوژیکی:

در رابطه با مبارزه بیولوژیک تا کنون در دنیا 60 گونه حشره پارازیت و شکارگر از روی سوسک کلرادو جمع آوری شده است. علاوه بر این از بعضی از میکروارگانیسمها مانند قارچ Beauveria bassiana به صورت محلولپاشی و پودر پاشی روی لاروهای آفت نیز استفاده شده است. سن شکارگر Rhinocoris punctiventris از خانواده Reduviidae شکارچی حشره کامل می باشد . لارو بالتوری Chrysopa carnea از خانواده Chrysopidae که از تخم افت تغذیه می کند.

کنترل شیمیایی:

حشره کشهای تیودان 35 %به مقدار Lit/ha 2.5 – 3 و زولون به مقدار 2 لیتر در هکتار تاثیر یکسان و صد در صدی بر روی آفت سوسک برگخوار سیب زمینی نشان داده است. زمان سمپاشی اواسط خرداد وقتی که اکثر لاروهای جوان نسل زمستان گذران آفت ظاهر میشوند.