سرخشکیدگی سیتوسپورایی گردو
سرخشکیدگی سیتوسپورایی گردو
نام دیگر بیماری: فتیله نارنجی
سرخــشکیدگی سیتوســپورایی گــردو توســط قــارچ اسکومیــستی کــه فــرم غیــر جنــسی آن Cytospora pp. و Leucocytospora spp. و جنــــسی آن Valsa spp. و Leucostoma spp. نام دارند، ایجاد می شود اما از آنجایی که فرم غیر جنـسی آن در طبیعـت شایع است، تحت عنوان سرخشکیدگی سیتوسپورایی نامیـده مـیشـود. گونـه هـای مختلـف جـنس سیتوسپورا به بیش از ۷۰ گونه از درختان مثمر و غیر مثمر حمله مـیکننـد ودرختـان میـوه دانـه دار (سیب)، هسته دار (زردآلو، گیلاس، آلبالو)، سایه دار، خشکباری (گردو، پسته، فنـدق)، مرکبـات، دانه ریز (توت)، درختان جنگلی و غیر مثمر (چنار، تبریزی، افرا، زبان گنجـشک کـوهی، صـنوبر، بید و مخروطیان) و انواع درختچه ها به یک یا چند گونه از این قارچ آلوده می شوند. این بیماری در اکثر مناطق گـردو خیـز ایـران رایـج اسـت و بـسته بـه سـن و سـلامت عمـومی درخت، شدت خسارت آن از %۵-۳۰ متغیر است. گونه هـای سیتوسـپورای رایـج گـردو در ایـران C.juglandina و C.juglandicola و گونه خاصی با فرم جنسی Valsa iranica هستند و گونه غالب، C.juglandicola است. این بیماری برای اولین بار بـا عامـل C. ceratophora Sacc از شهریار و ورامین و سپس از اصفهان گزارش شد. گونه های C. juglandicola Ellis et Bert و C. juglandina Sacc. در سال ۱۳۷۰ از درختان گردوی آذرشهر، شبستر و اشنویه و در ۱۳۸۵ از اسـتان های تهران، یزد، فارس (شیراز، بوانات، اقلید، استهبان و خفر)، کرمان (بیـدخوان، بردسـیروراین) و کهگیلویه و بویر احمد (یاسوج، سی سخت، دشت روم، سپیدار، نره گاه) و در سال ۱۳۸۷ از استان زنجان (نجفی و همکاران) جداسازی شدند.
در سال ۱۳۸۹، وجود C.chrysosperma از درختان گردوی بیش از ۱۲ استان (همدان، کردسـتان، کرمانـشاه، ایـلام، آذربایجان غربی، زنجان، مرکزی، لرستان، چهارمحال و بختیاری، اصفهان، کهگیلویه و بویراحمـد و فارس) گـزار ش شـد . (عباسـی و همکـاران). در اسـتان زنجـان، گونـه هـای C.juglandina و C.leucosprma بر روی گردو شناسایی شدند . در استان فارس، این قارچ بیشتر در درختان گردوی در حال زوال دیده میشود اما در یاسوج، به درختان جـوان و قـوی گردو نیز حمله میکند .
نشانه های بیماری
قارچ سیتوسپورا یک قارچ نکروتروف است و درون شـاخه هـای خـشکیده یـا ضـعیف مـستقر میشود اما سویه های به شدت مهاجمی نیز دارد که به درختان قوی و سالم حمله میکنند. آلـودگی در پائیز ایجاد میشود و در بهار سال بعد، بعضی سرشـاخه هـای بـه صـورت عـصایی خـشک شـده . میوه و برگ نمیدهند. این موضوع با توجه به عادت میوه دهی درخت گـردو کـه میـوه در انتهای شاخه تشکیل میشود، موجب ایجاد خسارت کمی و کیفی می شود. عدسکها در شاخه های آلوده، بزرگ و برجسته می شوند و صمغ فتیله مانندی از آنها خـارج مـــی شـــود . ایـــن فتیلـــه هـــا در C.juglandicola زرد عـــسلی- قرمـــز رنـــگ و C.juglandina بدون فتیله است. اگر پوست آن هـا را کنـار بـزنیم، پیکنیـدیم هـای قهـوه ای -خاکستری رنگی روی چوب دیده میشوند.
چرخه بیماری
قــارچ بــه شــکل پیکنیــدیم در شــاخه هــای خــشکیده درخــت و شــاخه هــای آلــوده بریــده شــده زمستانگذرانی میکند .کونیدیها به صورت رشته هایی مارپیچ از عدسکها خارج و تـا هفته ها بر سطح شانکر باقی میمانند. سپس در زمانهای بارندگی در پائیز و زمستان، کونیدیهـا از پیکنیدیم آزاد شده و توسط باران واحتمالاً انـسان و حـشرات منتـشر شـده و ایجـاد آلـودگیهـای جدید میکنند. میسیلیوم این قارچ نیز میتواند مدت طولانی روی درختان سالم زنده بمانـد و پـس از ضعیف شدن درخت براثر تنشهای محیطی، منشا آلودگیهای جدید شود. این قارچ عموماً یک انگل ضعیف و فرصت طلب است و از راه زخم نفوذ میکند. شاخه های بزرگ توسط زخمهای هرس، شکستگی، سرمازدگی، آفتاب سوختگی و سـیخکهـای خـشکیده آلوده میشوند .شاخه های کوچک عمومـاً از محـلهـای ریـزش بـرگ (اگـر ریـزش در شـرایط بارندگی صورت گیرد)، آلوده می شوند اما اگر بین ریزش برگ و بارندگی فاصله بیفتد، این زخم ها چوب پنبه ای و غیر قابل نفوذ میشوند. بعضی از سویه های این قارچ شـدیداً مهـاجم بـوده و از طریق منافذ طبیعی به درختان گردوی جوان و قوی نفوذ میکنند. آلودگیهای جدید در پائیز و زمستان (به خصوص در ماه های مهر، آبـان و آذر) رخ مـی دهـد اما درختان مسن و ضعیف در هر فصلی امکـان آلـوده شـدن دارنـد. گـسترش بیمـاری در درختـان ضعیف در تابستان و در درختان قوی در هنگام خواب که دما برای فعالیـت هـای طبیعـی و دفـاعی درخت نامساعد اما برای گسترش قارچ بهینه است، صورت میگیرد. درخت در بهار با تولیـد مـواد دفاعی و ایجاد کالوس از نفوذ قارچ جلوگیری میکند.
کنترل
شاخه های آلوده باید به سرعت خارج و سوزانده شوند. از آنجائی که درخت در دوره خـواب بـه این قارچ حساستر میشود، بهتر است عملیات هرس به روزهای بـدون بارنـدگی در بهـار موکـول شود و سپس درختان با قارچ کش بردو محلول پاشی شوند. محلول پاشی با بـردو (%۲)، اکـسی کلـرور مـس ۳-۵) درهزار)، تیوفانات متیـل ( ۰٫۵ – ۰٫۶ در هـزار) و بنومیـل ۱) درهـزار) در پـائیز پـس از ریـزش برگها و در اواخر بهار نیز توصیه میشود.
