زنبور ساقه خوار گندم
زنبور ساقه خوار گندم
Cephus pygmeus L.
نام انگلیسی : European wheat stem sawfly
(Hym. Cephidae)
شکل شناسی
حشره کامل زنبور ساقه خوار گندم جثه ای کوچک و باریک به طول 8 – 12 میلیمتر دارد. رنگ عمومی بدن سیاه براق بوده به استثنای لبه ران ، ساقه و پنجه که به رنگ زرد میباشد .سر حشره بزرگتر و عریضتر از سینه است . قطعات دهانی زرد رنگ بوده و شاخک ها سیاه و بلند و دارای 21 بند میباشند . شکم زنبور سیاه و دارای نوارهای عرضی زرد رنگ میباشد. لارو این زنبور کرمی شکل ، بدون پا، کمی خمیده و سـفیدرنگ بـوده ودر حداکثر رشد 14ـ10 میلی متر طول دارد و سر آن گرد و زردرنگ می باشد.
لارو این زنبور به ساقه گندم، جو و چاودار حمله کرده، و تنها در مراحل آخـر فعالیـت تغذیه ای آفت است که صدمه و خسارت آن جلب نظر می نماید.
زیست شناسی
زنبور ساقه خوار گندم ( Cephus pygmeus ) زمستان را به صورت لارو در پیله نازکی در قاعده ساقه گندم که پس از بریدن درمزرعه باقی می ماند و کمی پائین تر از سطح خاک بسر می برد. این حشره در سال فقـط یـک نسل دارد و حدود 10 ـ9 ماه از دوره زندگی خود را به حالت لارو داخل ساقه گندم و زیرخـاک بصورت دیاپوز سپری می نماید. عمر حشره کامل 43 روز است .حشرات كامل بعد از تغذیه از نوش گلها بویژه گلهای ازمك و خردل وحشی، جفت گیری و حشره ماده با تخم ریز خود بصورت انفرادی در داخل ساقه گندم تخم ریزی می نماید. هر حشره ماده جما 40 – 70 عدد تخم میگذارد . در هنگام تخم گذاری معمولاً گندم در مرحله ساقه رفتن و در مزارع زود كاشت در حال خوشه رفتن است. به طور كلی مزارع زود كاشت و ارقام زود رس ترجیح داده می شوند.
تخم در داخل میانگره های بالائی ساقه قرار داده می شود. (لارو اگر در وسط باشد تغذیه ناكافی دارد ولی در بالا تغذیه كافی دارد.) دورة جنینی 14-8 روز طول میکشد و پس از این مدت تخم ها تفریخ شده و لارو کوچکی از آن خارج میشود و از نسوج نرم و لطیف داخل ساقه تغذیه مینماید و دالان باریکی به سمت پایین حفر میکند و لز بندهای فوقانی ساقه عبور کرده و به سمت ریشه میرود . دوره فعالیت و تغذیه لاروی 20 – 25 روز طول میکشد . اواخر اسفند یا اوایل فروردین لارو تبدیل به شفیره شده که این دوره 20 – 25 روز طول میکشد . سپس حشرات کامل همزمان با مرحله ساقه رفتن و شروع خوشه رفتن گندم ظاهر می گردند .
مناطق انتشار
الف – جهان : روسیه، سوریه، اروپا، نواحی مدیترانه، آفریقای شمالی، آمریکای شمالی ، عراق ، ترکیه ، لبنان ، مصر و فلسطین
ب – ایران : اردبیل، اصفهان، تهران، چهارمحال و بختیاری، کرمان، لرستان، مرکزی، یزد
علائم خسارت Cephus pygmeus
لارو زنبور ساقه خوار گندم به دو صورت خسارت وارد می کند.
در مرحله اول تغذیه لاروها از بافتهای پارانشیمی و آوندی داخل ساقه، باعث کند شـدن جریان شیره گیاهی و در نتیجه لاغر و سبک شدن دانه ها می شود و گاهی اوقات تمام بافت های آوندی مورد تغذیه لاروها قرار گرفته و قطع جریان شیره گیاهی را موجب می شـود و در نتیجـه خوشه ها زودتر از موعد خشک و دانه ها پوک می شوند. تغذیه لاروها از بافتهای داخلی ساقه ها باعث می شود که تمام طول ساقه از مواد جویده شده و فصولات لارو انباشته شود. گاهی خوشه های صدمه دیده سفیدرنگ وخشک شده و شباهت زیادی به خوشه های سن زده پیدا می کنند.
در مرحله دوم لارو پس از کامل شدن تغذیه و قبل از تشکیل پیلـه و اسـتقرار در محـل طوقه، قسمتی از داخل ساقه را به صورت دایره جویده و پس از اختلاط آنها با بزاق در سـاختن درپوش لانه استفاده می نماید. ساقه جویده شده ضعیف شده و بـه محـض وزش بـاد از محـل مذکور شکسته و در هنگام برداشت در مزرعه باقی می ماند.ضمنا زنبور ساقه خوار غلات برای حفظ خود از عوامل جوی بالای محفظه خود را با مقداری خاک اره مسدود مینماید و در داخل ان پیله نازکی به رنگ قهوه ای تنیده و تا بهار سال بعد در آنجا باقی میماند.
تحلیل خطر آفت و شرایط لزوم مبارزه (آستانه خسارت اقتصادی)
لاروهای زنبور ساقه خوار گندم ( Cephus pygmeus ) در دوره دیاپوز قبل از ورود به مرحله شفیرگی ماننده عده دیگری از حشرات احتیاج به جذب رطوبت دارند و اگر بارندگیهای فـصلی فـراوان و میـزان رطوبـت در سلولهای شفیرگی کافی نباشد و لاروهای این زنبور دیاپوز خود را ادامه داده و تا سال بعد و حتی چند سال دیگر تبدیل به شفیره و حشره کامل نمی شوند و بدین سبب عامل رطوبت نقش موثری در دوره زندگی این زنبور ایفاد می نماید و احتمال می رود یکی از علل عدم گسترش این آفـت در ایران پائین بودن میزان خسارت آن در بعضی مناطق یا سالهای مربوط به کمبود رطوبت باشد. این زنبور برای اولین بار توسط دواچی (1333) گزارش گردید. وی میزان خسارت را در سالهای طغیانی در منطقه ورامین %25ذکر کرده است. در سوریه حداکثر کاهش وزن دانه ها در گندم دوروم 31.88 درصد، گندم معمولی 60.11 و در تریتیکاله 21.97 درصد بوده است، لذا نوع رقم در میزان خسارت Cephus pygmeus بـسیار تعیـین کننده می باشد.
بررسی ها نشان داده بوته های با رشد بهتر توسط حشره برای تخـم گـذاری تـرجیح داده می شوند و خوشه ساقه های آلوده به زنبور زودتر رسیده و دارای دانه های ضعیف تر و کوچکتر هستند. براساس بررسی های انجام شده، آبیاری منظم شرایط مزرعه را برای فعالیت زنبـور سـاقه خوار مناسب می سازد.
مدیریت تلفیقی کنترل زنبور ساقه خوار گندم
الف – زراعی
• استفاده از ارقام مقـاوم : بررسی ها نشان می دهد که بین درصد آلودگی و ضخامت سـاقه همبستگی منفی وجود دارد لذا می توان از ارقامی که ضخامت ساقه آنهـا بیـشتر اسـت درمناطق آلوده به زنبور ساقه خوار استفاده کرد.
• اجرای تناوب و آیش در کشت منطقه ای در کاهش تراکم جمعیت آفـت کـاملا مـوثر است.
• استفاده از واریته های متحمل : رقم گندم آزادی با میانگین آلودگی 5.29 درصد نـسبت به ارقام امید، قدس آلودگی کمتری نشان داده است. از نظر کاهش وزن دانه ها رقم جو والفجر با میانگین 8.32 درصد کمترین کاهش وزن را نشان داده است. بنابراین نوع رقم در میزان تحمل به آفت و کاهش خسارت بسیار تعیین کننده است.
• کشت ارقام زودرس
• اجرای شخم عمیق پس از برداشت که در کاهش ذخیره زمستانه آفت موثر است.
• جمع آوری و انهدام بقایای ریشه گیاهی در مزرعه
• برداشت محصول بلافاصله پس از رسیدن دانه ها.
• كوددهی و تقویت گندم باعث دوام و ایستادگی ساقه می شود و قدرت تحمل گندم را در مقابل آفت را زیاد می كند
ب – دشمنان طبیعی
زنبور پارازیتوئید Aprostocetus westwood ( از خانواده Eulophidae ) پارازیتوئیـد مرحله لاروی آفت است. همچنین زنبـور Elachertus proteoteratis پارازیتوئیـد لارو زنبور ساقه خوار گندم است. این پارازیتوئید تخمهای خود را روی بدن لاروهای میزبان قرار می دهد و لاروهـایی که از تخمهای آن خارج می شود بصورت اکتوپارازیت روی لاروها فعالیـت پـارازیتی خـود را شروع می نمایند. میزان پارازیتیسم طبیعی آن 23.2 درصد بوده است. عــلاوه بــر زنبورهــای پارازیتوئیــد مــذکور، حــشره کامــل Cantharis melaspis (Col. Cantharidae) و گونه هایی از عنکبوت ها از شکارچی های حشرات کامـل آفـت در زمان تخمگذاری و تغذیه از گل علفهای هرز مزارع می باشند.
ج – شیمیایی
در مزارع آلوده به سن گندم، زمانیکه سمپاشی علیه حشرات کامل (سن مـادر) صـورت می گیرد حشرات کامل این آفت را نیز کنترل می نماید.
همچنین شما میتوانید با مراجعه به پستهای زیر سایر آفات گندم را نیز بررسی نمایید
