دستورالعمل ضد عفونی بذر گندم و جو

دستورالعمل ضد عفونی بذر گندم و جو

در گذشته روشهای تشخیص گندم از جو را بیان نمودیم در این نوشته دستورالعمل ضد عفونی بذر گندم و جو را علیه بیماریهای سیاهک و لکه قهوه ای را بیان میکنیم.

الف-گندم

سیاهک پنهان گندم Tilletia laevis (Tilletia.foetida)(Tilletia.caries)

سیاهک پنهان معمولی گندم در اغلب مناطق گندمکاری کشور ( مناطق دیم کم باران یا نواحی معتدل خشک و…) مشاهده می شود. عامل بیماری همزمان با جوانه زدن گندم وارد آن شده و بتدریج با رشد گندم در داخل بوته ها به زندگی خود ادامه می دهد. برای جلوگیری از آلودگی با توجه به حضور اسپور قارچ روی سطح بذر و ندرتا در خاک ضدعفونی بذور قبل از کاشت با سموم و دزهای مصرفی بشرح ذیل در یک نوبت توصیه می گردد(قابلیت زیستی اسپورها در خاک بویژه در تابستانهای گرم و خشک بیشتر است).

سیاهک آشکار گندم Ustilago nuda (Ustilago.tritici)

این بیماری در اغلب مناطق دیم پر باران و مناطق نسبتا گرم و معتدل و مرطوب مشاهده می گردد. میسلیوم حاصل از جوانه زدن تلیوسپور قارچ عامل بیماری به درون تخمدان نفوذ کرده و جنین در حال رشد را مورد حمله قرار می دهد و با توجه به اینکه قارچ بصورت آلودگی داخل بذر و در جنین دانه های بظاهر سالم زمستان گذرانی می نماید، ضدعفونی بذور با قارچ کشهای معمولی باعث از بین رفتن رشته های میسلیوم نمی گردد لذا با استفاده از قارچ کشهایی بشرح ذیل که از طریق جذب داخل گیاه می شوند ، می توان از رشد قارچ درون بذر جلوگیری نمود.

سموم مورد استفاده در عملیات ضدعفونی

الف – در مناطقی که کنترل سیاهک پنهان گندم مورد نظر باشد مانند بسیاری از نقاط دیم کم باران و یا مناطق معتدل خشک از قارچ کشهای زیر می توان استفاده نمود :

1. تریادیمنول (بایتان)(Ds 7.5%) – 2 در هزار
2. تری تیکونازول (رئال)(FS 20%) –  0.2 در هزار

ب – در مناطقی که سیاهک آشکار و سیاهک پنهان گندم با هم وجود دارند مانند مناطق دیم پر باران و مناطق نسبتا گرم و مناطق مرطوب می توان از قارچ کشهای جذبی زیر استفاده نمود :

1. کاربوکسین تیرام (WP 75%)  – 2 در هزار
2. کاربوکسین تیرام (FS 40%)  – 2.5 در هزار
3. فلوتریافول + تیابندازول (وینسیت P) (DS 5%)  – 2 در هزار
4. کاربندازیم (باویستین، دروزال) (WP 60%)  – 2 در هزار
5. تبوکونازول (راکسیل) (FS 6%)  – 0.5 در هزار
6. تبوکونازول (راکسیل) (DS 2%)  – 1.5 در هزار
7. دیفنوکونازول (دیویدند)(DS 3%)  – 2 در هزار
8. دیفنوکونازول (دیویدند)(FS 3%)  – 1 در هزار سیاهک پنهان گندم
9. پروتبوکونازول + تبوکونازول (لاماردور ) (FS 40%) – برای سیاهک پنهان گندم 10 تا 15 میلی لیتر در صد کیلو بذر و برای سیاهک آشکار گندم 20 میلی لیتر در صد کیلو بذر
10. تتراکونازول (Lospel) (LS 12.5%)  – در سیاهک آشکار 100 میلی لیتر در صد کیلو بذر و در سیاهک پنهان 30 میلی لیتر در صد کیلو بذر
11. دیویدند استار (دیفنوکونازول + سایپرو کونازول) (FS 3.63%) – در سیاهک آشکار گندم 100 میلی لیتر در صد کیلو بذر

سیاهک پنهان پاکوتاه گندم Tilletia controversa

این بیماری در استانهای آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی ، کردستان، لرستان، همدان و مرکزی مشاهده شده است . قارچ عامل بیماری باعث توقف رشد گیاه میزبان ، کوتاه شدن شدید ساقه و پنجه زنی فراوان می شود. علائم پس از مرحله خوشه دهی مشاهده و سنبله های آلوده برنگ سبز مایل به آبی و دانه های آنها نسبت به سنبله سالم بازتر می شود. دانه های آلوده برنگ قهوه ای تیره یا سیاه بوده و کوتاه تر از دانه های طبیعی هستند و بوی فاسد ناشی از تری متیل آمین از آنها استشمام می شود. گندم آلوده در موقع خرمنکوبی و برداشت با کمباین شکاف برداشته و تلیوسپورها در سطح مزرعه پخش می شوند. تلیوسپورها در سطح خاک زنده باقی مانده و مدت ۱۰-۸ سال قدرت حیات خود را حفظ می کنند.

مدیریت تلفیقی :

• استفاده از ارقام مقاوم
• کشت بذر سالم و عاری از آلودگی
• اجرای شخم عمیق ۲۰-۱۵ سانتیمتری و کشت عمیق بذر (۶-۵ سانتیمتر) موجب کاهش آلودگی می شود (بدلیل قرار گرفتن تلیوسپورهای روی بذر در زیر خاک و در بستر بدون نور و روشنائی وعدم توانائی جوانه زنی و تولید آلودگی)
• خودداری از کشت گندم پائیزه در زمینهای آلوده و انجام کشت بهاره در آنها.
• تنظیم زمان کشت (آلودگی در کشتهای بسیار زود و بسیار دیر کمتر از گندم دیر کاشت است)
• سوزاندن بقایای گیاهی بعد از برداشت.
• برای مهار این بیماری ضدعفونی بذر قبل از کاشت توصیه می گردد.

سیاهک هندی Tilletia indica

این بیماری در استانهای فارس ، هرمزگان ، بوشهر ، کرمان و جنوب کرمان مشاهده شده است. در این بیماری آلودگی از طریق گل آغاز شده و سپس تمام دانه از توده های سیاه رنگ پر می شود . تشخیص بیماری در مزرعه مشکل است زیرا تنها چند گل در سنبله آلوده می شوند. بذر یا خاک آلوده به اسپور قارچ مهمترین منابع آلودگی اولیه است و استفاده از بذر سالم ضروری می باشد.

مدیریت تلفیقی :

• درصورت مناسب بودن شرایط رطوبتی و حرارت مناسب بطور مداوم کنترل بیماری مشکل می باشد. ضدعفونی بذور مانع جوانه زنی تلیوسپور های بذرزاد شده و سمپاشی در مرحله خوشه می تواند خوشه را از آلودگی حفظ کند.
• استفاده از بذر سالم و عاری از آلودگی
• استفاده از ارقام مقاوم
• کنترل علفهای هرز گرامینه و از بین بردن بقایای محصول بعد از برداشت.
• استفاده بهینه از کود های ازته
• ضدعفونی بذور با سموم سیستمیک یا سیستمیک تماسی برای از بین بردن اسپورهایی که در داخل یا سطح دانه هستند.
• مبارزه شیمیائی با سموم ذیل در زمانی که ۸۰٪ بوته ها به خوشه رفتند توصیه می شود.

سیاهک برگی گندم Urocystis tritici

این بیماری در استانهای ایلام، بوشهر خوزستان و گیلان مشاهده گردیده است. علائم بیماری بصورت نوار خاکستری رنگ مایل بسیاه بر روی برگ و غلاف دیده می شوند ، برگها پیچ خورده و لوله می شوند ، غلاف در محل نوار های آلوده بصورت طولی شکاف خورده و توده سیاه اسپور ظاهر می شود.سیاهک برگی یک بیماری مهم اقتصادی نیست ولی در جاهای آلوده باعث افت عملکرد می گردد (درصورت کشت ارقام حساس)

مدیریت تلفیقی:

• تناوب زراعی با گیاهان غیر میزبان
• استفاده از بذر سالم
• انهدام بقایای کاه و کلش
• استفاده از ارقام مقاوم
• خودداری از کشت عمیق بذر (عمق 2.5 سانتیمتر)
• ضدعفونی بذور با استفاده از قارچ کشهای سیستمیک که در ضدعفونی بذور علیه سیاهکهای پنهان و آشکار بکار می رود ، توصیه می شود.

ب- جو

سیاهک آشکار جو Ustilago nuda

قارچ عامل بیماری در داخل بذور و جنین بسر برده و در مناطق مرطوب خسارت فراوانی وارد می نماید. خسارت این بیماری مانند سیاهک آشکار گندم بعلت نابود کردن دانه های گیاهان آلوده و تقلیل مرغوبیت دانه برداشت شده از گیاهان سالم هنگام خرمنکوبی است.

برای کنترل بیماری ضدعفونی بذور با سموم ذیل توصیه می شود.

سیاهک سخت جو Ustilago hordei

این بیماری در نواحی مرطوب شمال و غرب کشور مشاهده گردیده است . سیاهک سخت جو از نظر میزان رشد ریشکها و پوششهای گل و میزان دوام غشائی که توده اسپور را احاطه می کند ، با سیاهکهای آشکار تفاوت دارد. در سیاهک سخت، توده اسپور تا زمان برداشت محصول نسبتا دست نخورده باقی می ماند و اسپورها در زمان خرمنکوبی پخش شده و دانه های سالم را آلوده می کنند. ضد عفونی بذور قبل از کاشت با سم کاربوکسین تیرام WP 75% به میزان دو در هزار

لکه قهوه ای نواری جو Helminthosporium gramineum

این بیماری در کلیه مناطق جوکاری کشور مشاهده می گردد. قارچ عامل بیماری بذر زاد است و همزمان با جوانه زدن بذر ، قارچ نیز فعال شده و به کولئوپتیل حمله می کند و تمام برگها را آلوده می نماید. علائم مختص بیماری در مرحله پنجه دهی ظاهر می شود و نوارهای زرد باریک در طول برگ ظاهر شده که بزودی قرمز متمایل به قهوه ای و قهوه ای تیره گردیده و بافت برگ در قسمت نوارها خشک وحالت پارگی در برگها مشاهده و سنبله ها اغلب تشکیل نمی شوند.

آلودگی گل در گیاهان سالم توسط کنیدیهای هوازاد صورت می گیرد. پس از تشکیل دانه های جو ، قارچ آنها را مورد حمله قرار داده و در قسمت پوست بصورت غیر فعال باقی می ماند . بذور آلوده منبع آلودگی اولیه در سالهای بعد خواهند بود. برای مهار بیماری ضدعفونی بذور قبل از کاشت با سموم زیر ضرورت دارد.