حنا و خواص آن
حنا یکی از گیاهان صنعتی مفید است که در طب و صنایع رنگرزی مورد استفاده قرار می ً گیرد و عمدتا در مناطق گرم کشت و کار میشود. حنا یکی از محصولات مهم صادراتی ایران بوده و خواص درمانی و صنعتی فراوان دارد، دارای مقدار کمی قند، رزینهای مختلف، اسانس تانن و ماده رنگی بنام لاوسون میباشد. بخشهای مختلف بوته حنا در طب صنایع رنگ سازی، عطر سازی و غیره مورد استفاده قرار میگیرد.حدود ۹۵ درصد حنای تولیدی کشور از مناطق بم، جیرفت، کهنوج و شهداد استان کرمان حاصل میشود. در حال حاضر سطح زیرکشت این محصول در شهرستان بم حدود ۳۰۰ هکتار با میانگین عملکرد ۲ تن در هکتار میباشد. بـا تـوجه به اینکه این گیاه سازگاری بسیار خوبی با شرایط اقلیمی شهرستان بم دارد و طوفانهای شدید شـن را به خوبی تحمل می‌کند و از طرفی اقتصاد منطقه به دلیل تک محصولی بودن آسیب فراوانی دیـده است. برگ گیاه حنا به دلیل استفاده در صنایع رنگرزی پرطرفدار بوده و از نظر اقتصادی فروش این محصول بـه کشاورزان منطقه کمک فراوانی می‌کند.در این کتاب سعی شده است اطلاعات مختصری در مورد مراحل کاشت، داشت و برداشت این محصول در اختیار شما خوانندگان عزیز قرار گیرد.
مراحل تشکیل بذر:
ازدیاد حنا :
ازدیاد حنا به روشهای مختلفی قابل انجام میباشد که عمده آنها عبارتند از:
الف: ازدیاد جنسی :
بذر: یکی از روشهای رایج ازدیاد در مناطق جنوبی کشور به خصوص استان کرمان از طریق بذر میباشد. بذر حنا در دمای مطلوب ۳۰- ۲۵ درجه سانتیگراد در کمتر از ۱۵ روز جوانه میزند. به دلیل سختی پوسته بذر جهت جوانه زدن ، بذرها را به مدت ۲۰ -۱۵ روز قبل از کاشت در گونی کنفی ریخته و در مسیر جریان آب قرار میدهند تا به طور کامل خیس خورده و کمکم جوانه بزنند.
کشت حنا درزمین به دو روش انجام می شود:
کشت در زمین اصلی:
در این روش بذرهای جوانه ً دار شده را مستقیما در زمین اصلی میکارند، پس از رشد کافی نشاءها بوته ها را تنک میکنند.
کشت در خزانه:
در این روش بذرهای جوانه زده حنا در اوایل فروردین خزانه میگردد. بدین صورت که با توجه به ریز بودن بذرهای جوانه زده، ابتدا باید زمین خزانه آبیاری گردد سپس بذرها روی آب پاشیده شوند تا کمکم با نفوذ آب بذرها در زمین مستقر شوند. آبیاری در هفته اول هر روز ، هفته دوم یک روز در میان، هفته سوم هر سه روز یک مرتبه انجام میشود. با توجه به اینکه جوانه حنا در زمان سبز شدن به نور بسیار حساس است ایجاد سایه بان بر روی خزانه به منظور سبزشدن بذرها ضروری میباشد. ( توضیح اینکه بهتر است زمین خزانه قطعه ای باشد که پیش از این گندم در آن کشت شده باشد تا پس از بریدن خوشه های گندم از بقایای ساقه های آن به عنوان سایه بان استفاده گردد ) .در طول دوره استقرار نهالها در خزانه با علفهای هرز مبارزه و پس از استقرار کامل نهالها و تمام شدن فصل گرما، عمل کندن نهالها از داخل خزانه و انتقال به زمین اصلی در شهریور سال بعد انجام خواهد شد. در ابتدا خزانه حنا آبیاری شده و پس از گاورو شدن، نهالها از زمین خارج و کلیه برگ های آنها هرس و سپس به زمین اصلی منتقل میگردند.
ب- ازدیاد غیر جنسی:
حنا به روشهای غیرجنسی مختلفی همچون خوابانیدن شاخه و قلمه تکثیر میگردد که مزایای این روشها عبارتند از:
• کوتاهی دوره نونهالی
• یکنواختی بوته ها
• ریشه زائی بهتر واریته های ایرانی نسبت به ارقام خارجی
برداشت حنا :
برداشت حنا هر سال دو مرتبه انجام میگردد. جهت برداشت ابتدا ساقه ها را همراه با برگها از سطح زمین بریده و در محلی به منظور خشک شدن خرمن میکنند .پس از خشک شدن، ساقه ها را کوبیده و برگها را از ساقه جدا کرده و به منظور تمیز بودن هر چه بیشتر برگها آنها را یک نوبت الک میکنند تا ساقه های نازک ، خار و خاشاک از برگها جدا گردد. سپس برگها را آسیاب کرده تا بصورت پودر در آیند.
موارد استفاده حنا:
چون هدف از کشت نهال حنا استفاده از برگ آن در رنگرزی و سایر مصارف دارویی میباشد، بنابراین موارد استفاده متعددی در دنیا از منابع مختلف آورده شده است که به شرح مختصری از آنها میپردازیم:
در هندوچین از برگهای حنا برای معالجه بیماریهای جذام، یرقان و همچنین درمان شوره سر استفاده میشود و دم کرده برگهای حنا در موقع وضع حمل به زنان باردار داده میشود. در شبه جزیره مالایا از له کرده برگهای تازه آن به صورت ضماد در موارد سوزش پا که منشاء آن بیماری بریبری وکمبود ویتامینهای گروه B میباشد و همچنین برای معالجه ناراحتیهای پوستی استفاده میگردد. حنا از نظر طبیعت طبق نظر حکمای طب سنتی ایران سرد و خشک است. عدهای آن را گرم و خشک نیز گفته اند. از نظر خواص معتقدند که برای بیماریهای سر و چشم و دهان مفید است. ضماد برگ آن با برگ گردو ( نصف نصف ) برای سردرد نافع است و اگر با سرکه برپیشانی مالیده شود رفع سردرد می‌کند. خوردن خیس کرده آن در آب برای مداوای یرقان، طحال، سنگ کلیه، سنگ مثانه وسختی دفع ادرار سودمند است. مضر حلق و ریه است از این نظر باید با کتیرا خورده شود. حنا برای رفع بوی بد پا بسیار موثر است. در مصر این گیاه را به خاطر گلهای زیبا و معطرش درباغچه ها کشت و از تقطیر گلهای آن عطری به دست میآورند که آن را هاکوفر مینامند. درهندوستان معمول است که برگ حنای تازه را با عصاره لیمو خمیر میکنند و رنگ پرتقالی بسیار زیبایی از آن بدست میآورند که برای رنگ کردن مژگان مورد استفاده قرار میدهند. ابن سینا معتقد است که جوشانده برگ حنا برای علاج التهابات و سوختگیهای آتش و زخمهای دهان و لثه مفید است. برگهای حنا به عنوان داروی منقبض کننده یا پیشگیری‌کننده در مقابل بیماریهای پوست و همچنین برای رنگ کردن پوست و یا مو استفاده میشود.
منابع مورد استفاده:
- اسعدی، محمد. ۱۳۸۵ ،گزارش نهائی طرح بررسی اثرات فواصل خطوط کشت و زمان برداشت در عملکرد حنا، شماره ثبت ۲۹۳/۸۵٫
- بنیابراهیمی، رضا.۱۳۷۲ ،زراعت حنا درشهرستان بم وتوابع آن. مجله زیتون، شماره ۱۱۶ و۱۱۷ ،ص۳۰،۳۲،۳۴،۳۶٫
- شاهی، مهدی. حنا، مجله باغبان.
- فروتن، مینو. تاریخچه و طریقه کشت و برداشت حنا در ایران، مجله کشاورز، ص۳۵-۳۰٫
- میرحیدر، حسین.۱۳۷۳ ،معارف گیاهی، جلد سوم، انتشارات دفتر فرهنگ اسالمی، ص۲۲ -۱۸٫
