جو (قسمت اول)

دستورالعمل فنی زراعت جو

مقدمه:

جـــو گیاهی است مقاوم به شرایط دشوار محیطی و در تمام اقلیمهاي آب و هوایی کشور قابل رشد می باشد. در ایران، سابقه زراعت این محصول بسیار طولانی است و اکثر کشاورزان با شرایط کشت و کار آن آشنایی دارند. کمبود آب ، وجود دیمزارها، اراضی و آب هاي نامتعارف در کشور زمینه را براي ترویج زراعت جو فراهم نموده است. دانه، کاه و علوفه سبز جو از دیرباز به عنوان یک خوراك مناسب و قابل دسترس مورد توجه صنعت دامپروري کشور بوده و به هنگام خشکسالی و کم آبی ، مدد کار خوبی براي دامداران و کــشاورزان مــحسوب می شده با توجه به اهمیت زراعت جو در تغذیه دام و در نهایت تامین پروتئین مورد نیاز جامعه لزوم توجه بیشتر به این گیاه اساسی از دغدغه هاي اصلی وزارت جهاد کشاورزي می باشد. در پست حاضر سعی بر این شده تا برخی از نکات کوچک اما اساسی و تاثیر گذار جهت افزایش عملکرد یادآوري گردد.

اقلیم بندي مناطق مختلف کشور:

اقلیم بندي بر اساس شرایط آب و هوایی و تغییرات درجه حرارت و ارتفاع از سطح دریا شامل سه اقلیم گرم، معتدل و سرد می باشد که مشخصات هر یک به شرح زیر می باشد:

-1 اقلیم گرم: این اقلیم شامل دو اقلیم گرم و مرطوب شمال و گرم و خشک جنوب می باشد و شامل استانهاي گلستان، مازندران، دشت مغان، خوزستان، بوشهر، هرمزگان، فارس، کرمان، سیستان و بلوچستان می باشد. عمده اهداف در این اقلیم شامل تهیه ارقام با تیپ رشد بهاره و زودرس، پرپتانسیل، کودپذیر و متحمل به تنشها می باشد. اقلیم گرم خشک جنوب داراي آب و هواي گرمسیري با زمستــــــــانهاي مــــــــــلایم، بهار کوتاه و گـــــــرم و فصــــــل گرمـــــــــاي طولانی بوده و متوسط حداکثر دماي سالیانه 50 درجه سانتیگراد و متـــــــوسط حداقل آن -5 درجه سانتیگــــــراد می باشد و حداقـــــــل تعداد روزهاي یخبندان کمتر از یک ماه می باشد.

-2 اقلیم معتدل: شامل استـــــــانهاي اصفهان، یزد، کرمان، مرکزي (ساوه)، سمنان، خراسان جنوبی، مناطقی از لرستان، استان فارس، ورامین و کرج می باشد. متوسط حداقل درجه حرارت این اقلیم حدود -10 درجه سانتیگراد و تعداد روزهاي یخبندان 45-50 روز می باشد. عمده اهداف به نژادي در این اقلیم شامل تهیه ارقام با تیپ رشد بهاره مقاوم به سرما و یا تیپ رشد بینابین، زودرس، پرپتانسیل، کودپـــــــذیر (مقاوم به ورس)، کیفیت بالا، مقاوم به سرمـــــــا و عدم حساسیت زیاد به تارخ کاشت، متحمـــــــــل به شوري و خشکـــــــــــی (محدودیت آب) و مقاوم به بیماریهــــــا می باشد.

3 – اقلیم سرد: شامل استانهاي همدان، کردستان، آذربایجان شرقی و غربی، اردبیل، خراسان رضوي، اراك، زنجان، قزوین می باشد. اراضی این اقلیم عمدتا در ارتفاعات بیش از 1000-1200 متر از سطح دریا با متوسط حداقل درجه حرارت کمتر از -14 درجه سانتیگراد و تعداد روزهاي یخبندان بیش از 80 روز قرار دارد. عمده اهداف به نژادي در این اقلیم شامل تهیه ارقام زمستانه زودرس و یا بینابین مقاوم به سرما، پرپتانسیل، کودپذیر، کیفیت بالا و مقاوم به تنشها می باشد.

مقاومت جو به تنشها و شرایط مناسب براي کشت آن:

علاوه بر ارزش علوفه اي جو این گیاه به علت مقاومتش نسبت به خشکی، شوري خاك ونیز به سبب نیاز کم به آب دربیشتر کشورهاي جهان کشت می شود. حداقل درجه حرارت براي جوانه زدن آن 2 تا 4 درجه سانتی گراد می باشد. جو براي رشد و باروري آب و هواي خنک و مرطوب را برآب وهواي گرم و مرطوب ترجیح می دهد. جو درمقابل سرما حساس تر ازگندم می باشد و اگر درجه حرارت محیط مدت زیادي زیر-16 درجه سانتی گراد باشد و زمین فاقد پوشش برف باشد تقریباً تمام بوته هاي جو از بین خواهند رفت. زمینی که براي کاشت جو انتخاب می گردد باید داراي عمق کافی بوده، سطح الارض آن نرم، سبک و قوي باشد همچنین داراي زهکش بوده و بخوبی تهویه شود تا ریشه کامل تولید نموده و بخوبی پنجه بزند. بهترین خاك براي این گیاه خاکهاي داراي بافت متوسط یا لومی با PH در حد 7- 8 می باشد. ازطرف دیگر براي آنکه رشد گیاه و تغذیه آن متعادل انجام شود باید اندازه ذرات خاك در تمام سطح زمین یکنواخت بوده و در عمق گسترش ریشه ها مواد غذایی و رطوبت کافی وجود داشته باشد.

مراحل آماده سازي زمین:

نحوه آماده سازي زمین جو همانند گندم بوده و لیکن اهمیت حفظ رطوبت در زراعت دیم بصورت خلاصه به نحوه آماده سازي زمین جهت زراعت جو در اراضی دیم اشاره می شود. دراین قسمت مراحل آماده سازي زمین در دو سیستم زراعی مورد بحث قرار میگیرد.

• در سیستم زراعی آیش-جو:

در مناطق سردسیر دو نوع خاك ورزي انجام می گیرد بطوریکه در خاك ورزي اولیه از چیزل (در عمق -25   20 سانتی متر) در پائیز و بعد از برداشت جو استفاده شده در این حالت خاك بایستی نسبتاً خشک باشد و در خاك ورزي ثانویه براي حفظ رطوبت و کـنترل عـــلفهاي هرز در بهار از پــنجه غــازي اســتفاده می گــردد ( در عمق 10 سانتی متر) در اواسط تابستان هم از پنجه غازي و لولر براي مبارزه با علفهاي هرز باید استفاده گردد. در مناطق معتدل سرد و همچنین گرمسیر و نیمه گرمسیر در مرحله خاك ورزي اولیه از گاوآهن قلمی (چیزل) و یا گاو آهن برگرداندار بصورت یک سال در میان در پائیز استفاده می شود. در تمام مراحل فوق خاك ورزي باید به گونه ای صورت گیرد تا علاوه بر این عملیات ، حفظ رطوبت و کنترل علفهاي هرز مد نظر باشد.

• در سیستم زراعت بدون آیش:

در مناطق سردسیر بعد از برداشت محصول بوسیله گاوآهن قلمی زمین شخم زده شده و بعد از آن از دیسک استفاده می گردد و در مرحله بعد از پنجه غازي و ماله نیز قبل از کـاشت اســتفاده می گردد. در مناطق معتدل سرد و نیمه گرمسیر و گرمسیر بعد از برداشت محصول و پس از بارندگی با گاوآهن بر گرداندار و دیسک زمین خاك ورزي می شود. در تمام مراحل فوق خاك ورزي باید طوري صورت گیرد تا علاوه بر این عملیات حفظ رطوبت و کنترل علفهاي هرز مدنظر باشد.

بذر:

رعایت تراکم مناسب یکی از عوامل موثر در افزایش عملکرد است مقدار بذر مورد استفاده جهت یک هکتار از مزرعه جو طبق توصیه تحقیقات تفاوت زیادي با آنچه در شرایط زارع استفاده می شود دارد بکارگیري بذور بیش از مقدار توصیه شده توسط مراکز تحقیقاتی و حتی اجرائی علاوه بر زیانهاي اقتصادي در زمینه هدر رفت بذر مشکلاتی همچون تراکم بالا ، ورس و … را بدنبال خواهد داشت. البته در مواردي همچون شوري و .. مقدار بذور باید کمی بیشتر از حد توصیه شده باشد. بذر اصلاح شده داراي کیفیت ژنتیکی مناسب درصد بالائی از افزایش عملکرد و محصول را به خود اختصاص میدهد به هین دلیل تاکید بر استفاده از بذور اصلاح شده بجاي بذور بومی داراي پتانسیل پائین یکی از تاکیدات بخش اجراء وتحقیقات می باشد در حال حاضر استفاده از بذور اصلاح شده براي تمامی سطوح زیر کشت جو کشور امکان پذیر نمی باشد به همین دلیل بکار گیري بذور اصلاح شده تولید سالهاي قبل (بذور خودمصرفی) با تاکید ویژه بر ضد عفونی و بوجاري آن بجاي بذور بومی با پتانسیل کم از جمله راهکارهاي مورد استفاده می باشد ضمن اینکه استفاده از مواد مختلف از جمله غنی سازي بذور با انواع بذر مالهائی که باعث افزایش عملکرد محصول می شود( مثل بذر مال روي یا تریکو درمین) مد نظر است. در حال حاضر ارقام متنوعی در اقالیم مختلف مورد استفاده قرار می گیرد که خلاصه اي از آن در جدول زیر آمده است.

آبیاري:

آب یکی از مهمترین عوامل رشد و نمو جو و سایر نباتات می باشد . چون دوره زندگی جو کوتاهتر از گندم بوده بهمان نسبت نیاز جو به آب کمتر از گندم است. مقدار آب لازم براي جوهاي پائیزه بیشتر از جوهاي بهار بوده و از کاشت تا برداشت 4 تا 7 هزار متر مکعب در هکتار است. در نقاطی که میزان نزولات آسمانی کمتر از 400 میلیمتر در سال است، آبیاري به صورت سطــحی ( کرتی و یا نشستی) و یا باران مصنوعی انجام میگیرد. چنانچه جو در شرایط دیم کاشته شود حداقل میزان بارندگی مورد نیاز250 میلی متر می باشد. پراکنش مناسب بارندگی یکی از عوامل ضروري در رشد مناسب جو است بدین معنی که در زمان حداکثر نیاز محصول به آب بارندگی صورت بگیرد. البته منظور از پراکنش مناسب این نیست که بارندگیهاي سبک و مکرر را داشته باشیم چرا که این میزان باران زود تبخیر شده و عمق نفوذ ریشه کمتر مرطوب می شود در نتیجه توسعه ریشه ها محدود شده و نهایتاً بر عملکرد تاثیر منفی می گذارد. اگر باران تنها چند بار ولی به مقدار زیاد نازل شود، علیرغم اینکه پراکنش آن نامساعد است ولی موثرتر خواهد بود، زیرا خاك تا عمق مناسبی مرطوب خواهد شد و تلفات ناشی از تبخیر کم می شود، نیاز جو به آب در ابتداي دوره رشد زیاد و تامین رطوبت در اطراف ریشه یکی از عوامل مهم و اولیه براي رشد کامل و تولید محصول کافی در این گیاه می باشد. حساس ترین مرحله به تنش رطوبتی مرحله بین گرده افشانی و رسیدن دانه ها می باشد که باعث کاهش قابل ملاحظه وزن هزار دانه می شود. در مجموع مراحل حساس زندگی جو که در آن احتیاج بیشتري به آب دارد عبارتند از: مراحله جوانه زدن ، مرحله به ساقه رفتن ، مرحله تولید سنبله ، مرحله تولید گل و مرحله تولید دانه . در جدول 1 اثرات تنش رطوبت در مراحل مختلف رشد غلات بیان شده است.

روشهاي کاشت و ملزمات آن:

نتایج حاصل بیانگر این واقعیت است که بهترین روش کاشت، خطی کاري با دستگاه مجهز به فاروئر میباشد. (خطی کار همدانی و مشابه آن) بطوریکه بیشترین عملکرد و بیشترین وزن هزار دانه در این روش بدست آمده است. تحقیقات بعمل آمده در برخی مراکز تحقیقاتی کشور نشان می دهدکه درصورت کشت بذور توسط دستگاههاي خطی کار مجهز به فاروئر در مقایسه با سایر روشهاي متداول میزان افزایش عملکرد در هکتار تقریباً 900 کیلوگرم خواهد بود( جدول 2 ).

لازم به ذکر است که بخش زیادي از سطح زیر کشت جو در کشور به روش سانتریفیوژ + فارویر یا سانتریفیوژ + بر در بوده این در حالی است که اگر فقط %50 از مزارع جو اعم از دیم و آبی به روش خطی کاري کشت شوند علاوه بر تامین نیاز کشور امکان صادرات این محصول نیز فراهم خواهد شد . البته در صورت شور بودن اراضی و یا بالا بودن شوري آب آبیاري، این روش توصیه نمی شود. چرا که پستی و بلندي نمک را به سطح پشته انتقال داده و همین امر موجب کاهش عملکرد خواهد شد. بهترین روش در این اراضی کشت خطی،بدون فاروئر می باشد، که جهت انجام آبیاري میبایست توسط مرزبند، کرتهایی به عرض 6-9 متر بوجود آورد. در مناطق دیم کشور عملیات کاشت غلات توسط خطی کارها ویا دست پاش صورت می گیرد. در روش هاي فوق کود با بذر مخلوط در ناحیه اي که داراي رطوبت و فعالیت ریشه اي کم می باشد، قرار می گیرد. از آن جایی که در کشت دست پاش به منظور اختلاط بذر با کود از ادواتی مانند هرس بشقابی، پنجه غازي، و سایر ادوات کشاورزي مشابه استفاده می شود به همین دلیل عمق کاشت یکنواخت نبوده و مزرعه سبز یکنواختی ندارد. تعدادي از بذور درسطح خاك قرار گرفته ویا در عمق پایین تر از عمق معمول قرار می گیرند و براي رشد بامشــکل مواجـــه می شوند که این امر در شرایط دیم به دلیل تنش هاي رطوبتی و حرارتی تشدید می شود. به همین دلیل استفاده از عمیق کار پرسی در صورت موجود بودن بهترین روش براي بذر کاري است. بهترین زمان بذر کاري سپري شدن فصل گرماست بذر کار در حرکت خود برخلاف جهت شیب زمین حرکت کرده و کود و بذر را به طور یکنواخت در عمق مناسب و در لایه مرطوب کشت می کند و بذر با استفاده از رطوبت ذخیره شده جوانه زده و سر از خاك در می آورد و با اندك بارندگی پائیزه و با توجه به مساعد بودن وضعیت هوا و گرما رشد یکنواخت و مناسبی خواهد داشت و پس از گذراندن مرحله پنجه زنی وارد زمستان شده و قادر است در مقابل سرماي زمستانه بهتر مقاومت کند. شخم در جهت خلاف شیب این مزیت را دارد که آب باران جمع و جذب خاك شده و زراعت دیم در محیط و وضعیت بسیار مناسبی قرار می گیرد و همچنین از فرسایش خاك جلوگیري میشود . در مناطقی که بعلت شیب و پستی و بلندي نمی توان از بذر پاش عمیق کار استفاده نمود از دستگاه کود پاش سانتریفوژي استفاده می شود سرعت کار با این دستگاه بالا و استفاده از آن سـهل و هزینه هاي کار گري را به نسبت بذر پاشی دستی تقلیل می دهد لازم به ذکر است که پس از افشاندن بذر و کود با دستگاه اخیرالذکر براي زیر خاك کردن آنها از دیسک و یا ماله هاي مخصوص و یا گاو آهن پنجه غازي برخلاف جهت شیب زمین می توان استفاده نمود .

تاریخ کاشت

رعایت تاریخ کاشت یکی از عوامل موثر در افزایش عملکرد در واحد سطح محصولات زراعی می باشد. دراینجا لازم به ذکر است که تاریخ کاشت در مناطق گرم بر اساس متوسط درجه حرارت محیط در زمان گرده افشانی و در مناطق معتدل و سرد با توجه به زمان حاکم شدن صفر فیزیولوژیک میباشد. در غلات خصوصا” جو و گندم کشت ارقام هراکش بصورت کرپه و بالعکس به دلایل زیادي موجبات کاهش پتانسیل ارقام را فراهم خواهد نمود . براي مثال : اگر ارقام کرپه بصورت هراکش کشت شوند، آغاز دوره ساقه دهی این ارقام در اقلیم هاي سرد و معتدل با آغاز دوره سرماي منطقه تلاقی داشته که این امر کاهش عملکرد را به همراه خواهد داشت و همچنین درصورتیکه ارقام هراکش بصورت کرپه کشت گردند تا قبل از رفتن به مرحله پنجه دهی ، سرماي محیط حاکم شده و همین امر موجبات سرما زدگی گیاه را فراهم خواهد نمود . ( لازم به ذکر است که گندم و جو در مرحله پنجه از مقاومت بیشتري نسبت به سرما برخوردار هستند). در مجموع بدون در نظر گرفتن رقم زمان مناسب کشت با توجه به اقلیم طبق جدول 3 می باشد.

درصورت استفاده از ارقام نیمه مقاوم به سرما در صورتی که بارندگی پائیزه ناکافی باشد و یا با افت شدید دما بعد از بارندگی مواجه باشیم باید تاریخ کاشت به نحوي انتخاب گردد که بذور در خاك جوانه زده ولی سبز نشود ( کشت انتظاري) تا احتمال سرمازدگی به حداقل کاهش یابد . در مجموع بهترین زمان کشت بعد از سپري شدن فصل گرماست ولی عواملی همچون زمان شروع بارندگیهاي پائیزه ، دوره گرماي تابستانه و مدت ادامه گرما در اوائل پائیز تاثیر بسزائی در انتخاب زمان بذر کاري خواهد داشت.

تغذیه گیاهی:

تغذیه صحیح گیاه یکی از عوامل مهم در بهبود کمی و کیفی محصول به شمار می رود. در فرآیند تغذیه گیاه باید هر عنصر به اندازه کافی و به طور صحیح در دسترس گیاه قرار گیرد تا بهره وري عنصر مصرفی افزایش یابد. بنابراین انجام مدیریت درست در کاربرد کود شیمیایی به ویژه در شرایط دیم به دلیل کمبود رطوبت اهمیت بسزایی خواهد داشت

ضرورت انجام آزمون خاك:

عموماً توصیه کودي بر2 مبنا صورت انجام می گیرد :

 -1 توصیه کودي عمومی که براساس میانگین نتایج آزمون خاك در درازمدت بدست آمده است.

– 2 توصیه کودي براساس آزمون خاك روش اخیر باید از خاك و آب مورد نظر طبق دستور العمل هاي موسسات تحقیقاتی نمونه برداري نمود و باتوجه به نتایج تجزیه خاك و آب کود مورد نیاز توصیه گردد. پر واضح است که روش دوم یعنی توصیه کودي براساس آزمون خاك با توجه به اینکه پارامترهاي زیادي را در هر نوبت اندازه گیري و دخیل می کند و با توجه به نزدیک بودن به واقعیت موجود در شرایط آب و خاك منطقه از مزایا و دقت بیشتري برخوردار خواهد بود.

براي ارائه توصیه کودي جو ضروري است ابتدا پتانسیل تولید مزرعه مشخص شود لذا پارامترهائی همچون تعداد آب آبیاري، شوري آب، در صد کربنات کلسیم و بافت خاك مشخص و با در نظر گرفتن محدود کننده ترین عامل پتانسیل تولید از جداول ویژه اي استخراج می گردد.

نیازهاي غذائی جو:

از جمله عوامل موثر در افزایش عملکرد جو، همانندگندم ، تامین عناصر غذایی بمیزان مورد نیاز براي این محصول بوده و در بین عناصر غذایی ، ازت مهمترین عامل محدود کننده رشد می باشد. بطور بسیار خلاصه میتوان عنوان داشت جو در طول دوره رشد خود به مقدار قابل توجهی ازت نیاز دارد که باتوجه به حلالیت بالاي آن در آب و از دسترس خارج شدن آن از طریق آبشویی و نفوذ پذیري به طبقات تحتانی باید بصورت تقسیطی مصرف گردد. بعد از ازت فسفر و پتاس از جمله عناصر اصلی و ضروري براي رشد محصول جو به شمار می آید که بایستی در اختیار این گیاه قرار گیرد. به عقیده گارولا((Garolla یک محصول جو پائیزه با عملکرد 3 تن در هکتار حدوداً 70 کیلو گرم ازت((N ،32 کیلو گرم فسفر(بصورت( P2o5 و 10 کیلو گرم پتاس ( بصورت( K2o از خاك جذب میکند.

نیتروژن:

مصرف کودهاي ازته مزایایی از جمله افزایش تعداد ساقه در هر متر مربع، افزایش تعداد دانه در سنبله ، افزایش وزن هزار دانه و نیز افزایش میزان پروتئین جو و سرانجام افزایش عملکرد دارد. مقدار و زمان بخش کودهاي ازته به نوع زراعت ، نوع بذر، منطقه کاشت و ………. بستگی دارد. کودهاي ازته بدلیل تحرك زیاد و آبشویی راحت از خاك، بایستی بسته به میزان نیاز در مراحل مختلف رشد بصورت تقسیطی مصرف نمود. در زیر به پاره اي از روشهاي مصرف تقسطی کود ازته با توجه به بافت خاك و مراحل رشد اشاره می شود.

• درخاکهاي سبک ( شنی ) 3 الی 4 بار و در خاکهاي سنگین (رسی)2 الی3 بار در مراحل قبل از کاشت، بعد از پنجه زنی کامل ، مراحل اولیه ساقه رفتن و ظهور خوشه
• در خاکهاي با بافت لوم رسی شنی و یا سبکتر از آن ( مثل لومی شنی، شنی لومی، لومی رسی شنی و شنی) یک چهارم کود در هریک از مراحل قبل از کاشت ، پنجه دهی ، تشکیل ساقه و گل دهی مصرف گردد.
• در خاکهاي سنگین تر از لومی رسی شنی یک سوم کود در هریک از مراحل قبل از کاشت، پنجه دهی و مرحله ساقه رفتن.

در مجموع مصرف تقسیطی ازت در جو آبی را باتوجه باینکه محدودیت رطوبت وجود ندارد می توان تا زمان دانه رفتن ادامه داد ، نیاز جو در مرحله پنجه زدن، ساقه رفتن و خوشه رفتن به ازت ، بیشتر از سایر مراحل رشد می باشد. در زیر به پاره اي از روشهاي مصرف تقسیطی کود ازته با توجه به بافت خاك و مراحل رشد اشاره میشود. مصرف کود ازته از طریق آب آبیاري و نیز محلولپاشی در مواقعی که مصرف کود با ماشین آلات مقدور نباشد و نیاز به چندین نوبت مصرف است روش بسیار موثري خواهد بود. لازم به ذکر است که در خاکهاي با شوري بیش از ds/m 8 بهتر است فقط از کود اوره استفاده گردد در حالی که خاکهاي با شوري کمتر از ds/m 8 در مرحله قبل از کاشت از اوره و درمرحله سرك دهی مصرف نیترات آمونیوم بر اوره ارجحیت دارد کود ازته متداول در کشور شامل اوره با %46 ازت، نیترات آمونیوم با %33 ازت و سولفات آمونیوم با حدوداً %20 ازت می باشد.

مبارزه با ورس:

عوامل مختلفی در ورس کردن دخالت دارند که عبارتنداز:

• تراکم زیاد
• استعداد بوته ها به ورس
• حاصلخیزي زیاد خاك
• مصرف ازت زیاد
• حمله پارازیتها

چنانچه در مرحله ساقه رفتن متوجه امکان وقوع ورس شویم می توان به یکی از دو روش ذیل از خطر ایجاد ورس جلوگیري نمود.

• حذف یک آب در اجراي عملیات آبیاري به منظور کاهش رشد سبزینه اي.
• افزودن مقداري کود پتاسیمی به منظور تحکیم ساقه ها.

فسفر:

فسفر نیز یکی از عناصر مهم در تغذیه گیاه بوده در رشد و نمو و تشکل پروتئین ، افزایش نشاسته ، جوانه زدن، نمو ریشه و زود رسی گیاه جو اهمیت زیادي دارد . میزان نیاز جو به فسفر بیش از سایر غلات است زمان مصرف کودهاي فسفره در مورد جو پائیزه و بهار، به هنگام کشت است. گیاه فسفر را به صورت یونها H₂ po 4 ^-1 و Hpo4^-2 جذب می کند از مهمترین کودهاي فسفره می توان به سوپر فسفات ساده با 18تا 20 درصد فسفر، کود سوپر فسفات تریپل با 48 درصد فسفر و کود فسفات آمونیوم با 48 درصد فسفر و 18 درصد ازت اشاره نمود.

پتاسیم :

یکی دیگر از عــناصر مهم در تغذیه جو پتاس است. که این عنصر باعث تجزیه و ترکیب مواد فتوسنتزي ، تشکیل دانه ، افزایش شیره سلولی، افزایش قند و نشاسته شده به علاوه مقاومت گیاه را در مقابل سرما و ورس زیاد می کند.از کودهاي معروف پتاسی می توان کود کلرور پتاسیم با 60 درصد پتاس و سولفات پتاسیم با 48 درصد پتاس را نام برد.کودهاي پتاسیم نقشی مشابه در عملکرد و افزایش مقاومت گیاه در مقابل ورس دارند، زمان مصرف کودهاي پتاسه در مورد جو پائیزه و بهاره به هنگام کشت است. باید دانست که اغلب جو را در زمینهاي سبک و فقیر می کارند مصرف کود پتاسی در چنین زمینهائی اثر مطلوبی بر کمیت و کیفیت محصول خواهد داشت. در صورتی که مقدار پتاسیم قابل جذب در خاك کفاف نیاز گیاه را ندهد و کود قبل از کاشت مصرف نشده باشد مصرف کلرید پتاسیم بصورت سرك در یک نوبت در مراحل اولیه رشد جو توصیه می گردد. مشخصات کودهاي پتاسیمی متداول در کشور بدین صورت است.

عناصر میکرو:

در مورد عناصر ریز مغذي نیز باید گفت که باتوجه به میزان آهک نسبتاً زیاد واسیدیته بالاي اکثر خاکها و همینطور فسفر بالاي خاکهاي کشور امکان کمبود عناصر ریز مغذي خصوصاً روي و احتمالاً آهن و مس را فراهم کرده است که لازمست توجه خاص به آن مبذول گردد.

گوگرد:

اثرات مثبت گوگرد بر کاهش اسیدیته خاکهاي آهکی، افزایش حلالیت عناصر کم مصرف مثل آهن و روي و همچنین پر مصرف به ویژه فسفر و نقش آن در اصلاح خاکهاي شور وقلیا و خاصیت اصلاح کنندگی آبهاي نامناسب ثابت شده است. براي قابل استفاده شدن گوگرد عنصري در خاك، لازم است گوگرد به وسیله باکتریهاي تیوباسیلوس، که در اکثر خاکهاي زراعی با درصد مواد آلی و رطوبت مناسب یافت می شوند، تبدیل به سولفات شود. اثر گوگرد در اصلاح خاکهاي آهکی بسیار مفید بوده و با مصرف آن به همراه کود حیوانی و تامین رطوبت کافی پ هاش خاك کاهش یافته و بدین ترتیب علاوه بر رفع نیاز گوگردي، حلالیت فسفر افزایش (مصرف کودهاي فسفاتی کاهش مییابد) و علائم کمبود عناصر میکرو برطرف میشود. از جمله کودهاي گوگردي مورد استفاده میتوان به ساري کود (گوگرد کشاورزي گرانوله ) وگوگرد آلی گرانوله اشاره نمود. براي اینکه گوگرد موثر واقع گردد بایستی در عمق خاك ( باشخم زیر خاك شود) جایگذاري و رطوبت نیز به مقداري کافی باشد تا امکان تبدیل گوگرد به سولفات (شکل قابل استفاده گیاهان) به وجود آید. جهت کارایی بهتر کودهاي گوگرد استفاده از مایه تلقیح تیوباسیلوس ضروري به نظر میرسد که در زیر به ان اشاره میشود. مایه تلقیح تیوباسیلوس حاوي یک سري باکتري هاي اکسید کننده گوگرد می باشد که قادرند در شرایط مناسب از نظر رطوبت، درجه حرارت و مواد آلی ، گوگرد را اکسید کرده و در نتیجه بطور موضعی باعث کاهش پ هاش خاك و متعاقب آن افزایش قابلیت جذب عناصري چون فسفر، آهن، روي و همچنین تامین سولفات مورد نیاز گیاهان گردند. مصرف صحیح آن در خاکهاي آهکی افزایش عملکرد را به دنبال خواهد داشت. مصرف این کود بیولوژیک براي کلیه گیاهان زراعی( به استثناء برنج) و باغی که در شرایط خاکهاي آهکی کشت می گردند توصیه می گردد.

مصرف کود در مناطق دیم:

درمناطق خشک، رطوبت و مواد غذائی مهم ترین عامل محدود کننده عملکرد می باشند. مواد غذایی باید در توازن با مقدار رطوبتی که انتظار می رود، مصرف شود. چون مقدار رطوبت معمولاً غیر قابل پیش بینی و نیز بسیار متغیر است، تعیین مقدار کود شیمیائی مورد نیاز، به خصوص ازت یکی از مشکل ترین و حساس ترین تضمین است که زارع باید اتخاذ کند ، علاوه بر میزان رطوبت قابل دسترس گیاه در طول دوره رشد ، مقدار کود شیمیایی مورد نیاز و طریقه استفاده از آن بستگی به نوع خاك ، حاصل خیزي آن ، تناوب زراعی و واریته مورد کشت دارد. در شرایط خشک ، حلالیت و قابلیت جذب عناصر تغذیه اي گیاه در خاك کاهش می یابد. بنابراین یکی از تمهیدات مهم در مدیریت کودهاي شیمیایی در مناطق دیم جایگذاري کود در بخشی از خاك خواهد بود که احتمال وجود رطوبت قابل دسترسی در آن بیشتربوده و گیاه توانایی جذب کود را از آن محل داشته باشد. جایگذاري کود در محل مناسب نسبت به بذر، قابلیت استفاده از کود توسط گیاه را افزایش می دهد واثرات سوء هم جواري بذر با کود نظیر افزایش فشار اسمزي ، آمونیاك ، تجمع نیتریت سمی و تغییرات شدیدpH از بین می رود. استفاده کود به همراه بذر سبب تاخیر در جوانه زنی و توزیع نامناسب ریشه می شود. با تعیین محل مناسب جایگذاري کود نسبت به بذر ضمن منتفی ساختن اثرات نامطلوب فوق انتظار می رود تلفات کود کاهش ، بهره وري افزایش یافته و توانایی گیاه در جذب رطوبت و مواد غذایی بیشتر شود که نهایتاً افزایش عملکرد محصول را در پی خواهد داشت. مطالعات نشان میدهد جایگذاري کود در محل مناسب تحت شرایط دیم موجب افزایش عملکرد گندم شده است در حالی که روش هاي دیگر کاربرد کود( به صورت مخلوط با بذر، پخش یکنواخت و اختلاط آن با خاك) داراي عملکرد پایین تري بوده است. روش جایگذاري نواري کود فسفره ممکن است سه تا چهار برابر موثر تر از روش پخش کود در شرایط یکسان باشد. استفاده از کاه و کلش محصول قبلی با در نظر گرفتن فاکتور ازت (مقدار ازتی که به ازاي باقیماندن کاه و کلش گیاهی درخاك باید به آن اضافه شود و مقدار آن بستگی به نسبت کربن به ازت در کاه و کلش و جمعیت میکروبی خاك دارد) علاوه بر حفظ رطوبت سبب بهبود خواص فیزیکی و شیمیایی خاك می گردد. میزان کودهاي شیمیایی در زراعت دیم با توجه به شرایط اقلیمی ، میزان بارندگی سالیانه ، درجه حاصلخیزي ، طرز تهیه و آماده کردن زمین و نوع بذر متفاوت است. بدلیل عدم ثبات کودهاي ازته ( تصعید و آبشوئی) سعی باید کرد آنها را در اوایل فصل رشد و در صورت کافی بودن بارندگی بصورت سرك مصرف نمود مقدار مصرف این کود ها باید براساس آزمون خاك صورت گیرد. بدین منظور توصیه می شود دو سوم میزان کود ازته را در زمان کاشت و یک سوم را بسته به شرایط اقلیم (گرم تا سرد) از اواخر اسفند تا اوائل بهار و قبل از بارندگیهاي بهاره ( باتوجه به پیش بینی اداره هواشناسی) بصورت سرك استفاده نمود. کودهاي ازته در بزرگ شدن شاخ و برگ و طویل شدن ساقه هاي محصول موثر بوده لذا توصیه می شود در استفاده از این نوع کودها نهایت دقت را اعمال داشت زیرا مصرف زیاد آنها سبب رشد سریع گیاه شده و متناسب با این افزایش میزان تعرق و مصرف رطوبت و آب محصول هم به مراتب زیادتر از حد معمول خواهد شد و در این حالت خطر ورس (خوابیدگی ) زراعت را تهدید می کند. بنابراین به کشاورزان توصیه می شود که در زراعت دیم افزایش حجم گیاه و طویل شدن بیش از حد ساقه مطرح و مورد نظر نیست بلکه هدف بیشتر کیفیت خوشه و تعداد دانه و وزن هزاردانه آن است. در استفاده از کودهاي فسفر و پتاسه نیز اساس آزمون خاك بوده و بدین منظور در پائیز و قبل از کاشت و یا همزمان با کاشت صورت می گیرد استفاده از ادواتی که کود را 3-5 سانتی متر کنار و زیر بذر قرار میدهد نیز قابل توصیه خواهد بود. کاربرد کودهاي ریز مغذي نیز جهت بهبود کیفیت محصول قابل توصیه است بدین منظور از انواع کودهاي میکرو همچون سولفات هاي روي، آهن، مس و منگنز در صورت امکان مصرف و براساس آزمون خاك توصیه می گردد.

نحوه مصرف کودهاي شیمیائی:

نحوه مصرف کودهاي شیمیایی به عوامل متعددي از جمله امکانات موجود،نوع کود، زمان مصرف و نحوه کاشت بستگی دارد. در مورد جو کود را می توان به روشهاي زیر مصرف نمود.

• پخش کود بصورت یکنواخت در سطح مزرعه همزمان با کاشت و مخلوط کردن آن با خاك
• پخش کود بصورت نواري همزمان با کاشت:. براي توزیع کود بدین روش بهتر است از بذر کارهائی استفاده نمود که همزمان با کاشت بذر،کود شیمیایی مورد لزوم را در حد فاصل خطوط و درحد 5 سانتی متر عمیق تر از بذر و بصورت یک نوار در زیر خاك پخش نماید. این روش مخصوصاً در مورد کودهاي فسفري و پتاسمی روش مناسبی بوده زیرا باعث کاهش سطح تماس دانه کود با ذرات خاك شده و باین ترتبیب فسفر موجود در کود بمدت بیشتري براي این گیاه قابل استفاده خواهدبود.
• پخش کود بصورت یکنواخت درسطح مزرعه در زمان داشت: کودهاي ازته و بعضی از کودهاي ریز مغذي محلول را می توان در زمان داشت و بهنگام نیاز گیاه بصورت یکنواخت در سطح مزرعه پخش نموده که در جو دیم بایستی نزدیک به زمان بارندگی باشد و در جو آبی بلافاصله آبیاري صورت گیرد. همچنین کودهاي فوق را می توان در آب آبیاري حل کرده و در سطح مزرعه آنرا پخش نمود.

میزان مصرف کودهاي شیمیایی در جو آبی:

از آنجائیکه میزان عناصر غذایی موجود در خاك یکی از مهمترین عوامل در تعیین میزان مصرف کودهاي شیمیایی است. لذا ضروري است کشاورزان قبل از مصرف کود از مزارع خود نمونه خاك تهیه نموده تا بر روي آن تجزیه خاك انجام گرفته و براساس نتایج تجزیه توصیه هاي کودي مناسب انجام شود. در مجموع ((عدم تامین کود اعم از نوع ومقدار مورد نیاز آن وهمچنین عدم اطلاع کشاورزان از زمان و نحوه صحیح مصرف کودها یکی از علل مهم کاهش عملکرد در واحد سطح می باشد. که می توان با تامین نهاده ها وهمچنین اطلاع رسانی صحیح اقدام به حل دومعضل موجود نموده و بدین وسیله امکان افزایش عملکرد در واحد سطح را فراهم آورد .))

شوري خاك و آب و اثرات آن بر نیاز غذائی جو و پتانسیل تولید:

شوري خاك و آب بروش هاي مختلف بر نیاز غدائی جو تاثیرمی گذارد.

• با افزایش شوري خاك و رقابت جهت جذب آب بین املاح و ریشه صورت می گیرد و جذب آب توسط جو کاهش یافته که این خود بر فتوسنتز و رشد گیاه تاثیر گذاشته و در نتیجه عملکرد کاهش یافته و البته نیاز غذائی گیـــاه نیـز کاهــش می یابد.
• با افزایش شوري خاك رشد ریشه گیاه کاهش یافته و در نتیجه سطج جذب ریشــه نیز کاهـــش می یابد. این کاهش سطح جذب باعث می شود که مقدار بیشتري از عناصر غذائی نسبت به شرایط غیر شور جهت تامین نیاز غذائی گیاه مصرف شود. در جدول 4 تاثیر شوري خاك و آب بر عملکرد دانه جو ارائه گردیده است. تحقیقات نشان داه است در شرایط شوري خاك و آب، فعالیت یونCa در خاك و آب افزایش می یابد. این افزایش فعالیت سبب تشکیل ترکیبات فسفات کلسیم با حلالیت کمتر شده و سرعت تشکیل این ترکیبات افزایش می یابد و فسفر بدین صورت در خاك تثبیت شده و غیر قابل جذب می شود بنابراین در شرایط شور بدلایلی از جمله کاهش رشد ریشه و نیز کاهش قابلیت جذب فسفر باید کود فسفره بیشتري نسبت به شرایط غیر شور استفاده کنیم. نتایج نشان داده که اثرات شوري خاك و مقدار کود اضافه شده جهت مزارع متنوع بوده بطوریکه در تحت شرایط شوري کم بین مصرف کود و شوري خاك اثر مثبت و معنی داري وجود دارد در حالی که این اثر متقابل در شوري هاي متوسط  معنی دار نبوده  و در شوري هاي زیاد اثر متقابل شوري و کود منفی است جدول5 توصیه عمومی کودي در مزارع جو ارائه می گردد.