تنش خشکی در مرکبات

تنش خشکی در مرکبات

خسارتهای ناشی از تنش خشکی در مرکبات

کمبود آب (تنش خشکی) بر اساس طول مدت زمان دوام آن به دو حالت موقتی و دائمی تقسیم می شود. کمبود موقتی اغلب در اواسط روزهای گرم تابستان بوده و طی آن، میزان آب گیاه در اثر بالا بودن شدت تبخیر و تعرق کاهش پیدا می کند که موجب بروز اثرات پژمردگی موقت در گیاه خواهد شد. در کمبود دائمی (ماندگار) خشکی برای مدت زمان بیشتری ادامه پیدا می کند و در این حالت ممکن است گیاه در اثر تداوم خشکی از بین برود. تنش آبی می تواند در تمام مراحل رشدی درختان مرکبات، اثرات منفی قابل توجهی داشته باشد. وجود مقدار کافی آب در اطراف ریشه درختان مرکبات اثر زیادی در گل دهی و تشکیل میوه داشته و می تواند با تنظیم مناسب ریزش گل و میوه، نقش مهمی در درشتی میوه ها، عملکرد درخت، کیفیت داخلی میوه و رشد و نمو تاج داشته باشد.

اولین نشانه تنش آبی در مرکبات لوله ای شدن پهنک برگهاست. اگر خشکی ادامه داشته باشد، رنگ پریدگی پھنک، قهوه ای شدن و سوختگی تمام برگ اتفاق خواهد افتاد. این خشکیدگی اغلب از نوک پهنک آغاز شده و به تدریج به سراسر آن گسترش می یابد. در نهایت، خشکی سبب خزان برگ ها و در ادامه آن ریزش میوه ها خواهد شد. بدیهی است در صورت ادامه خشکی، تمام پیکر درخت خشک می شود و در نهایت، سوختگی کامل سرشاخه ها و شاخه های جوان دیده می شود. تنش های آبی طولانی مدت سبب افزایش مقدار اسید و قند عصاره میوه ها شده و اندکی از درصد عصاره میوه کاسته خواهد شد. درجه خسارتهای وارده از خشکی در باغهای مرکبات، موضوعی است که بستگی زیادی به زمان بروز تنش، سن درخت، اندازه تاج، گونه کشت شده، مرحله رشد و نموى درخت، شرایط اقلیمی و نوع خاک منطقه دارد.

با توجه به این که وجود بذر در میوه می تواند مقدار آب و مواد غذایی محلول وارد شده به درون میوه ها را افزایش دهد، تنش های ملایم خشکی می تواند درصد تشکیل میوه را در رقم های بی بذر بیشتر از ارقام بذردار کاهش دهد، بدیهی است که اگر شدت تنش خشکی زیاد باشد، خسارت در ارقام بذردار نیز بالا خواهد بود. هر گاه ترکیبی از بادهای خشک و دمای بالا داشته باشیم، اثراتی مشابه تنش خشکی حتی در باغهای مرکباتی که خاک مرطوبی دارند دیده خواهد شد. در خشکی های شدید، کیفیت میوه کاهش پیدا کرده و رشد آنها کمتر از معمول می شود. از طرف دیگر، میوه ها ریزش کرده و عملکرد به شدت کاهش می یابد. کاهش مقدار آب عرضه شده به درختان مرکبات می تواند در سلامتی و باردهی آنها نقشی منفی ایفا نماید. کاهش مقدار آب آبیاری سبب افزایش سطح شوری خاک نیز خواهد شد و بر این اساس، لازم است تا درجه شوری خاک بطور مرتب مورد بررسی قرار بگیرد. لازم به ذکر است که شور بودن آب آبیاری نیز می تواند به نوبه خود باعث بروز اثرات مربوط به خشکی شود و لذا باید شوری آب نیز به صورت دوره ای و مرتب بررسی شود. اگر مقدار آب عرضه شده به درختان مرکبات به میزان ۲۰ تا ۴۰ درصد مقدار بهینه کاهش داشته باشد، اندازه نهایی میوه کاهش قابل توجهی داشته و ممکن است که تولید محصول نیز تا حدی کاهش داشته باشد. از طرف دیگر، چنین تنشی باعث ضعیف شدن جست های رویشی درخت خواهد شد. در بعضی موارد و بر حسب درجه و شدت تنش خشکی، ممکن است که خشکی در این حد باعث افت عملکرد در سال آینده نیز شود. در صورتی که کاهش مقدار آب عرضه شده به درختان مرکبات به میزان ۴۰ تا ۷۵ درصد حد بهینه باشد، افت محصول بوجود آمده و اندازه نهایی میوه های تولیدی و بزرگی جست های رویشی نیز کاهش چشمگیری خواهد داشت. برحسب شدت تنش آبی، میوه ها ممکن است خیلی ریز شده و بازار پسندی لازم را برای مصرف تازه خوری از دست بدهند. در صورتی که شدت خشکی در حدی باشد که بیش از ۷۵ درصد مقدار بهینه آب آبیاری به آنها عرضه شده باشد، باید انتظار از بین رفتن کل محصول درخت را داشت. در چنین حالتی، بخش قابل ملاحظه ای از شاخه های جوان درخت خشک شده و ریزش برگ ها را خواهیم داشت. در این حالت احیاء مجدد درختان، حداقل به دو فصل زراعی زمان نیاز دارد.

یکی از عوارض مهم و اقتصادی حاصل از خشکی اوایل فصل در باغهای مرکبات عبارت از تشدید ترکیدگی قبل از برداشت میوه است. این عارضه بویژه در ارقام ناف دار و همچنین رقم هایی که میوه های پخت دارند بیشتر است. اگر خشکی مصادف با دوران گسترش سلولهای پوست میوه باشد، میوه ها در دوره آب گیری و درشت شدن، دچار ترکیدگی پوست خواهند شد و ارزش اقتصادی خود را از دست می دهند. بدیهی است که میوه های ترک خورده خود به عنوان یکی از منابع مهم آلودگی های قارچی در باغ می توانند موجب بروز خسارت به میوه های سالم شوند. از طرف دیگر برخی از میوه ها که ترک خوردگی آنها در زمان برداشت تشخیص داده نشده و روانه انبار شده باشند، می توانند منبع آلودگی سایر میوه ها شده و پوسیدگی قابل توجهی را در انبار باعث شوند. به این ترتیب ترکیدگی قبل از برداشت میوه که بطور عمده حاصل خشکی درختان مرکبات است، علاوه بر خسارت مستقیم حاصل از کاهش تعداد میوه های قابل برداشت در هر باغ، می تواند از طریق افزایش درصد میوه های کپک زده در باغ و انبار باعث بروز خسارت قابل توجهی شود.

صرفه جویی در آب مصرفی:

تنظیم بهینه مقدار و زمان آبیاری، ارتقاء کارایی سیستم آبیاری ، استفاده از خاک پوش ها، کنترل علف های هرز، کاهش مقدار بارآوری درختان در سال ها ی آور و همچنین محلول پاشی تاج بـا ترکیبات کاهش دهنده شدت تعرق از جمله گزینه های مناسبی هستند که می توان در مناطق کم آب در دوره های زمانی کوتاه مدت و یا میان مدت برای صرفه جویی در مصرف آب مورد استفاده قرار داد. بدیهی است که ارتقاء و یا تبدیل سیستم های آبیاری و استفاده از تکنولوژی های برتر در تنظـیم جدول زمانی آبیاری می تواند به میزان قابل توجهی در دوره ها ی میان مدت خشکی مفید و مؤثر باشد. در دوره های کمبود شدید آب، می توان با کم کردن حجم تاج به نحوی مؤثر اقدام به حفظ سلامت درخت کـرده و تـوان آن را برای فصول بعدی افزایش داد. یکی از راهکارهای قابل اجرا برای افزایش تحمل درختـان مرکبـات بـه خشکی عبارت از کم کردن ۱۰ تا ۲۰ درصدی آب مصرفی در عملیات آبیاری است که البتـه اثـر منفـی آن در اندازه نهایی میوه ها و عملکرد درخت ناچیز خواه د بود. به هر حال با ارتقاء کـارایی مصرف آب از طریق بهره گیری از شیوه های تحت فشار، ارائه جدولی مناسب برای برنامه ریزی آبیاری و همچنین جلوگیری از تلفات آبی ناشی از نفوذ آب به لایه های پایینتر از عمق نفـوذ ریشـه مـیتـوان میـزان ایـن خسارت را کمتر کرد.

راهکارهای مدیریت تنش خشکی در مرکبات

استفاده از پایه های متحمل به خشکی با رعایت کردن عوامل بیماری و خاک و آب، یکی از راهکارهای مؤثر در کاهش خسارت های خشکی است. پژوهش های انجام شده در این ارتباط، گویای این واقعیت است که استفاده از پایه های رافلمون، لیموترش، ولکامریانا، ماکروفیلا، رانگپورلیموترش و کاریزوسیترنج می تواند تنش خشکی را به میزان قابل توجهی کاهش دهد. استفاده از پایه پونسیروس موجب تشدید خسارت های خشکی شده و از این لحاظ پایه های نارنج، سیتروملو، ترویرسیترنج و کلئوپاترا در حد وسط قرار دارند.

استفاده از سوپر جاذب ها نیز با توجه به قدرت جذب بالای آب و اینکه می توانند پس از آبیاری با بارندگی به میزان زیادی آب را جذب خود کرده و به تدریج آن را بر حسب نیاز ریشه در اختیار گیاه قرار دهند، می تواند راهکار خوبی در کاهش خسارت های خشکی باشد.

در زمین های شیب دار لازم است نسبت به تراس بندی زمین قبل از کاشت درختان اقدام نمود تا به این طریق تلفات حاصل از روان آب به حداقل رسیده و خطر شستشوی خاک کاهش داده شود.

علاوه بر این، آبیاری درختان مرکبات در هنگام غروب و یا اوایل صبح می تواند از طریق کم کردن مقدار آب تبخیر شده از سطح خاک موجب صرفه جویی در مصرف آب شده و کارایی مصرف آب را در آبیاری درختان افزایش دهد. همچنین استفاده از یک برنامه صحیح کوددهی خواهد توانست از طریق بهبود قدرت درخت و بالا بردن کارایی ریشه ها در جذب، موجب کاهش تنش خشکی شود. بدیهی است که برداشت زودتر میوه ها نیز در کم کردن خسارت های خشکی مؤثر است. یکی دیگر از راههای مقابله با خشکی، به کار بردن سیستم های آبیاری تحت فشار به جای روش های سنتی آبیاری است. در این روش های آبیاری می توان با مقدار کمتری از آب، نیاز آبی درختان را کاهش داده و از تلفات آب در روش های سنتی که اغلب حاصل تبخیر از سطح خاک است، کم کرد.