تغذیه گندم ( قسمت دوم )

قسمت اول تغذیه گندم را ازینجا بخوانید

4 – 1 – 2 – تجزیه گیاه
 تجزیه گیاه یکی از راه هاي شناحت کمبود و توصیه مصرف عناصر غذایی محسوب می شود. اگـر کمبود عناصر غذایی در ابتداي رشد تشخیص داده شود امکان اصلاح وجـود داشـته و عملکـرد و کیفیـت محصول از دست نخواهد رفت. تجزیه گیاه تنها کمبود و یا بیش بـود عناصـر غـذایی را نشـان مـی دهـد. هنگامی که کمبود یک عنصر در تجزیه گیاه مشخص شد اعمال روشهاي رفـع کمبـود از جملـه مصـرف عنصر غذایی همیشه نمیتواند موثر واقع شود. بنابراین این نتایج بیشـتر بـراي تصـمیم گیـري در کشـت بعدي و یا براي سال بعد میتواند اثرگذار باشد. تجزیه گیاه نمیتواند جانشین آزمون خاك شود ولی هنگامی که در کنار آزمون خـاك انجام گیرد میتواند در جهت تکمیل توصیه کودي مؤثر واقع شود. تجزیه گیاه پس از توصـیه و مصرف کود میتواند نشان دهد که تا چه حد مصرف کود موثر واقع شـده اسـت. غلظـت عناصـر غذایی درمراحل مختلف رشد گندم متفاوت است. در ادامه محدوده مقدار مطلوب عناصر غذایی در مراحل مختلف رشد گندم آورده شده است.

2 – نیاز غذایی گندم
1 – 2 – 2 – نیتروژن
نیتروژن یک عامل کلیدي در دستیابی به عملکرد مطلوب در غلات است. گنـدم معمـولاً در دوره رشد خود احتیاج زیادي به نیتروژن قابل جذب دارد. تنظیم و تطبیق برنامه کود پاشـی نیتـروژن (سـرك دهی) براساس مراحل رشد گندم، اهمیت علمی و عملی زیادي دارد. جذب نیتروژن از مرحله نشایی آغـاز شده و در مراحله گلدهی به حداکثر میرسد. چهار مرحله اساسی در رشد گندم شـامل
•    پنجـه دهـی
•     طویل شدن ساقه
•    خوشه دهی
•    رسیدگی
می باشد کـه تـأمین نیتـروژن مـورد نیـاز در ایـن مراحل از اهمیت ویژهاي برخوردار است . در مورد مصرف کود نیتروژنی مورد نیاز در مرحله شروع کاشت که به مصرف پائیزه معروف است نکات ذیل می بایست مورد توجه قرار میگیرد.
•    گیاه گندم اگر در تاریخ کاشت مناسب کاشته شود بطور معمول قبل از خـواب زمسـتانه، جوانـه زده و تولید پنجه می کند. مقدار ماده خشک تولید شده کم بوده و نیاز نیتروژنه آن نیز کم می باشد. اما نیاز به مصرف نیتروژن براي استقرار خوب و تولید پنجه هاي قوي ضروري است.
•    مقدار نیتروژن به اندازه نیاز موجب تشکیل یک سیستم ریشه اي توسعه یافته میشـود کـه گیـاه را در مقابل مرگ و میر سرماي زمستان مقاوم می کند. میزان رشد سیستم ریشـه اي نسـبت بـه بخـش هـوائی بیشتر است و گیاه را قادر می سازد که آب و مواد غذایی بیشتري جذب نماید.
•    باید از مصرف غیرضروري کود در مرحله اي از رشد رویشی که منجر به خوابیـدگی گیـاه (ورس) و در نتیجه کاهش عملکرد می شود اجتناب ورزید. مصرف زیـاد نیتـروژن در ایـن مرحلـه موجـب هـدر رفـت نیتروژن در اثر شستشو شده و گیاه را نسبت به شیوع بیماریها و مرگ و میر زمسـتانه حسـاس مـیکنـد. براي پیشگیري از آبشویی و آلودگی آبهاي زیرزمینی، بهتر است نیتروژن را به دفعـات (تقسـیط) مصـرف نمود.
•    بطور متوسط بسته به وضعیت حاصلخیزي خاك در این مرحله حدود 25 تا 50  کیلوگرم ازت خـالص توصیه میشود.

مصرف کود نیتروژنی
معمولترین کود نیتروژنه موجود براي کشت گندم، کود اوره حـاوي 46 درصـد نیتـروژن خـالص میباشد. به دلیل پویایی کود اوره، مصرف آن قبل از کشت و یا در زمانهاي رشد به صورت سرك و یا در آب آبیاري توصیه میگردد. با توجه به حلالیت فراوان اوره بایستی مصرف آن به صـورت تقسـیط صـورت گیرد. در خاكهاي با بافت ریز (سـنگین)، یـک سـوم نیتـروژن در مرحلـه کشـت، یـک سـوم در مرحلـه پنجه زنی و یک سوم در مرحله ساقه روي مصرف میشود. در خاکهاي با بافت شنی و درشت (سبک) بهتر است نیتروژن در چهار مرحله قبل از کشت، پنجه زنی، تشکیل ساقه و گلدهی مصرف شود. کـود سـولفات آمونیوم (حاوي 20 درصد ازت و 24 درصد سولفات) نیز یکی دیگر از کودهاي حاوي نیتروژن مـی باشـد که به ویژه در مناطق سرد در بهار می تواند به عنوان کود سرك براي گندم اسـتفاده شـود. ایـن کـود بـه دلیل داشتن سولفات می تواند بخشی از نیاز گیاه به گوگرد را نیز برطرف نماید. از کود نیترات آمونیوم (حاوي 34 درصد نیتروژن) به عنوان یکی دیگر از منابع کودي نیتروژنی در شرایط شور (شوري خاك، کمتر از 6 دسی زیمنس بر متر) به عنوان کود سرك بـه جـاي اوره مـیتـوان اسـتفاده کرد.
رابطه تبدیل مقدار کود اوره به دیگر کودهاي نیتروژنی به صورت زیر می باشد:
مقدار کود سولفات آمونیوم = 2.2 * مقدار کود اوره
مقدار کود نیترات آمونیوم = 1.5 * مقدار کود اوره
به منظور افزایش کیفیت دانه گندم به ویژه افـزایش پـروتئین آن، مـدیریت مصـرف نیتـروژن از اهمیت ویژه اي برخوردار است. جذب نیتروژن توسط گندم در اواخر دوره رشد میتواند به افزایش پروتئین دانه گندم منجر شود. مصرف خاکی کودهاي نیتروژنی در اواخر فصل رشد گندم با مشکلاتی همراه اسـت. با این حال بهترین روش براي کاربرد کودهاي نیتروژنی در این زمان محلولپاشی می باشد. بـدین منظـور در طول 7 روز پس از 50 درصد گلدهی گندم، محلولپاشی کود سولفات آمونیوم و یا اوره به میـزان 4 تـا 8 کیوگرم در هکتار توصیه میگردد. محلولپاشی کود نیتروژنی در این مرحله را میتوان به صورت توأم بـا مصرف سم براي مبارزه با سن گندم انجام داد.
2 – 2 – 2 – فسفر
کمبود فسفر می تواند به علت کمی فسفر بومی خاك و یا کوددهی کم فسـفر باشـد. pH پـائین (در خاکهاي اسیدي) و یا pH بالا (در خاکهاي قلیـائی و آهکـی) و خـاك سـرد جـذب فسـفر را کـاهش میدهد. کمبود فسفر در مراحل اولیه رشد گندم پتانسیل عملکرد را کم میکند. مراحل اولیه رشد حـدود 5 تا 6 هفته اول میباشد و توصیه بر این است که فسفر کافی در این مرحله در اختیار ریشـه گیـاه قـرار گیرد. حدود %15 از کل فسفر جذب شده توسط گندم در دو هفته اول رشد گندم صورت میگیـرد. ایـن مقدار کم است ولی تاثیر زیادي در دستیابی به عملکرد مطلوب دارد. میزان فسفر ذخیـره شـده در خـاك بیشتر در مراحل بعدي رشد گندم مورد استفاده قرار می گیرند و کمبود فسفر در انتهاي رشد تاثیر کمـی روي تولید محصول گندم دارد. پنجه هاي کافی و قوي نقش اساسی در افزایش تولید گندم دارنـد و فسـفر نقش بارزي در تولید پنجه هاي قوي دارد. حرکت فسفر در خاك کند میباشد. قسمت زیادي از کود فسفردار مصرفی در سطح خـاك بـاقی مانده و ممکن است در خاك تثبیت شود. این امر، کارائی کود فسفردار را کاهش میدهـد. کـارائی نسـبی کود فسفردار به pH خاك، مقدار و شکل فسفر در خاك، مقدار، روش و زمان مصرف کـود و نیـاز خـاص ارقام گندم دارد. pH خاك از مهمترین عوامل حلالیت و فراهمی فسفر در خاك میباشـد. بـراي افـزایش کارایی مصرف کود فسفردار نکات زیر میباید مدنظر قرار گیرد
الف: مصرف کود فسفري بصورت نواري بویژه در خاکهاي اسیدي و قلیایی
ب: استفاده از ارقام کارآمد
ج: مصرف سایر عناصر غذائی به مقدار کافی
د: کنترل علف هاي هرز
هـ: مصرف کافی آب
و: کنترل فرسایش داخل مزرعه

حدود 10 تا 30 درصد فسفر مصرف شده، جذب گیاه گندم میشود و باقیمانـده آن بـه صـورت غیرقابل جذب در میآید. بنابراین کودهاي فسفردار داراي اثرات باقیمانده براي کشت محصول بعدي مـی باشند. نتایج تحقیقات نشان داده است که در سیستم هاي تناوب زراعی گندم – ذرت – گندم، در صورتی که براي کشت اول گندم و کشت دوم ذرت کود فسفردار به مقدار کافی بر اساس آزمون خاك مصـرف شـده باشد، کشت سوم گندم به کود فسفردار کمتري نیازمند بوده بـه عبـارت دیگـر کـاربرد کـود فسـفردار در کشت هاي قبلی نیاز فسفر گندم را تأمین مینماید. در برخی موارد مصرف بیش از حد کودهاي فسفردار و به دنبال آن، جذب بیش از حد نیاز فسفر توسط بعضی از گیاهان موجب کاهش تولید میگردد. چنین اثرهایی ممکن است به این دلیـل باشـد کـه فسفات سرعت جذب و انتقال بعضی از عناصـر غـذایی کـم مصـرف ماننـد روي، آهـن و مـس را کـاهش می دهد.

مصرف کود فسفردار
استفاده از آزمون خاك براي توصیه کود فسفر بسیار کمک کننده اسـت. از انـواع مهـم کودهـاي فسفردار مصرفی متداول در کشور، دي آمونیوم فسفات (با 46 درصد فسفر) و سوپر فسفات تریپل (با 45 درصد فسفر) میباشد که تفاوت عمده اي بین آنها وجود ندارد. باید اطمینان به خاطر داشت که فسـفر بـه اندازه کافی مصرف شده است. تمام کود فسفردار بایستی قبل از کاشت گندم مصرف گردد. مصرف فسـفر در این دوره تاثیر زیادي بر روي تعداد پنجه و توسعه سیستم ریشه ایـی دارد. بـه دلیـل تثبیـت فسـفر در خاك و عدم تحرك آن در مقایسه با کودهاي نیتروژنه بهتر است کود فسفردار با دستگاه بذرکار- کودکـار، در زیر بذر به فاصله 5 تا 10 سانتی متر قرار گیرد. مصرف کودهاي فسفردار به صورت نـواري نسـبت بـه روش دستپاش و یا پخش سطحی کود از اولویت بیشتري برخوردار است، ضمن اینکه مقدار کـود مصـرف شده به دوسوم مقدار محاسبه شده براي پخش سطحی کاهش مییابد. چنانچه این روش بـه دلیـل عـدم وجود تجهیزات کافی عملی نباشد می توان کود فسفردار را با دیسک در عمق خاك قرار داد.

3 – 2 – 2 – پتاسیم
براي بدست آوردن یک عملکرد مطلوب تأمین عنصر پتاسیم براي گندم ضروري است. با توجه به مصرف بی رویه کودهاي نیتروژنه و فسفردار و مصرف اندك کودهاي پتاسیمی، در بسیاري از موارد مقـدار برداشت پتاسیم از خاك بیش از سرعت آزاد سازي این عنصر از کانی هـا بـوده اسـت. کمبـود پتاسـیم در خاكهاي با بافت سبک و شنی بیشتر متداول است. گیاه گنـدم در مرحلـه سـاقه رفـتن بیشـتر از سـایر مراحل به پتاسیم احتیاج دارد. در این مرحلـه روزانـه 3.5 تـا 8 کیلـوگرم در هـر هکتـار پتاسـیم جـذب می نماید. مصرف کودهاي پتاسیمی این نیاز را جبران میکند. به علاوه، کاه گندم منبع با ارزشی است که حدود 85 درصد از پتاسیم جذب شده توسط گیاه در ترکیب آن قرار میگیرد. کمبـود پتاسـیم مقاومـت گیاه را در برابر آفات و بیماريها کاهش میدهد. این عنصر سبب افزایش بازدهی کودهـاي نیتروژنـه نیـز میشود.

مصرف کود پتاسیمی
از انواع کودهاي پتاسیمی متداول سولفات پتاسیم و کلرید پتاسیم به ترتیب بـا 50 و 60 درصـد پتاسیم (K2O) هستند. توصیه مصرف کود پتاسیمی می بایست بر اساس آزمون خاك صورت گیرد. علاوه بر آن توجه به سیستم کشت و تناوب زراعی در توصیه کاربرد کود پتاسیمی موثر است. در مواردي ماننـد کشت متوالی گندم و ذرت به دلیل تخلیه شدید پتاسیم از خاك بهتر اسـت پـس از آزمـون خـاك، کـود پتاسیمی مصرف شود. در صورتیکه میزان پتاسیم قابل جذب خاك متوسط و در محـدوده 150 تـا 200  میلی گرم در کیلوگرم باشد دو راهکار براي کوددهی وجود دارد :
الف: اگر سیستم زراعی فشرده وجود داشته و زارع علاقمند باشد میزان پتاسیم خاك از کمتـرین حد یعنی 150 میلی گرم در کیلوگرم کمتر نشود. به عبارتی پتاسیم خاك را در یک محـدوده ثابـت نگـه دارد باید به اندازه پتاسیمی که توسط گیاه گندم از مزرعه خارج میشود سـالانه کـود پتاسـیمی مصـرف نماید. به این راهکار، استراتژي نگهداشت میگویند
ب: در صورتی که زارع از توان اقتصادي خوبی برخوردار است میتوان از محدوده 150 میلی گرم تا 200 میلیگرم پتاسیم قابل استفاده در هر کیلوگرم خاك، کود پتاسیمی را تا 100 کیلو گرم K2O در هکتار 200) کیلوگرم سولفات پتاسیم در هکتار) مصرف کـرد. در ایـن راهکـار کـه بـه اسـتراتژي ذخیـره پتاسیم در خاك معروف است، پتاسیم در خاك ذخیره می شود و مقدار پتاسیم در خاك در حد بالا بـاقی می ماند. تمام کود پتاسیمی قبل از کاشت مصرف و با دیسک زیر خاك قرار داده میشود. در صـورتی کـه پتاسیم موجود در خاك براي رفع نیاز گیاه کافی نباشد و کود پتاسیمی نیز قبل از کاشـت مصـرف نشـده باشد، مصرف سرك کلرید پتاسیم در یک نوبت در مراحل اولیه رشد گندم توصیه میگردد. براي افـزایش کارایی کود پتاسیمی میتوان این کود را با دستگاه بذرکار- کودکار در ردیف کشت بـذر قـرار داد. بـا ایـن روش مقدار مصرف کود پتاسیمی کاهش خواهد یافت. براي اثربخشی بیشتر، بهتـر اسـت همـراه بـا کـود پتاسیمی مقداري کود نیتروژنی مصرف شود.

4 – 2 – 2 – عناصر کم مصرف
کمبود عناصر غذایی کم مصرف معمولاً در خاكهاي سبک و درشت بافـت (شـنی)، خـاكهـاي آهکی و خاكهاي با ماده آلی کم اتفاق می افتد. مشخص شده است که از اراضی تحت کشـت گنـدم 37 درصد دچار کمبود شدید آهن، 40 درصد دچار کمبود شدید روي، 25 درصد دچار کمبـود منگنـز و 24 درصد نیز دچار کمبود مس میباشند. در صورتی که نتـایج تجزیـه نمونـه خـاك، غلظـت ایـن عناصـر را پایین تر از حد بحرانی نشان دهد بایستی از کودهاي محتوي این عناصر استفاده شود. میزان مصرف ایـن کودها کم است با این حال اثرات فراوانی بر عملکرد به ویژه بر کیفیت گندم تولیدي برجـاي مـی گـذارد. کاربرد این عناصر به ویژه روي و آهن سبب افزایش غلظت آنها در دانه شده که به دنبـال آن آرد تولیـدي از ارزش غذایی بالاتري برخوردار خواهد بود. با مصرف بهینه کود بـه ویـژه سـولفات روي، ضـمن کـاهش اسید فیتیک و افزایش غلظت عناصر غذایی، نسبت مولی اسید فیتیک به روي که معیـاري بـراي قابلیـت جذب عناصر غذایی مهم در بدن انسان می باشد نیز کاهش مییابد. کودهاي سولفات روي، سـولفات آهـن، سـولفات مـس، سـولفات منگنـز، اسـیدبوریک و کـود میکروي کامل و کودهاي کلاته (در این کودها از بنیانهـاي آلـی از جملـه EDTA و EDDHA اسـتفاده میشود) از جمله کودهاي حاوي عناصر کم مصرف میباشند که هر یک از آنها نقش خاص و بسـزایی در زراعت گندم دارند. این کودها بایستی قبل از کاشت مصرف شده و با شخم زیر خاك شوند و یا با غلظـت 2 تا 4 در هزار در مراحل پنجه زنی، اوایل ساقه رفتن و حتـی در مرحلـه گلـدهی محلـول پاشـی شـوند. مصرف بر در مناطقی که داراي خاك شور می باشند توصـیه نمـی گـردد. در خـاكهـاي آهکـی، کـارایی سولفات آهن کاهش می یابد که در این صورت از محلولپاشی سولفات آهن و یا مصرف خاکی سکسـترین آهن استفاده می شود. کودهاي حاوي عناصر کم مصرف بایستی قبل از کاشت مصرف شده و با شخم زیر خاك شوند یـا آنکه با غلظت سه در هزار در مراحل پنجه دهی کامل، اوایل ساقه رفتن و حتی در مرحله گلدهی محلـول پاشی شوند. براي محلولپاشی یا برگپاشی رعایت کلیه نکات فنی زیر ضروري است:
•    محلول پاشی باید صبح زود یا عصر هنگامی که اشعه آفتاب مایل است انجام گیرد.
•    به محلول کودي تهیه شده، ماده سیتووت به غلظت 0.2 در هزار 200) میلی لیتـر در 1000 لیتر آب) اضافه گردد. این کار باعث کاهش نیروي کشش سطحی آب شده و در نتیجه قطرات آب حالت پخشیده به خود گرفته و سطح تماس برگ با ذرات کودي افزایش یافته و در نتیجـه میـزان جـذب برگی افزایش مییابد.
•    هنگام محلول پاشی سرعت وزش باد باید حداقل باشد.
•    پس از انجام محلول پاشی با حداقل فاصله زمانی آبیاري مزرعه انجام گیرد.
•    براي اطمینان از صحت انجام عملیات فوق پیشنهاد میگردد کود مورد نظر را با غلظت مربوطـه تهیـه و در قطعه کوچکی از مزرعه برگپاشی انجام گیرد. در صورت عدم ظهور علائم برگ سوزي پـس از سـه روز در گیاه در تمام سطح مزرعه برگپاشی انجام شود.
•    در اراضی شور از کود میکروي کامل بدون بر استفاده شود.

5-2-2-    توصیه عمومی مصرف کودهاي شیمیایی
میزان مصرف کودهاي شیمیایی بسته به نوع خاك، آب و هوا، زراعت قبلی، میزان و کیفیـت آب و واریته گندم متفاوت است. توصیه فنی براي هر مزرعه پس از انجام تجزیه خاك و تعیین عناصر غـذایی موجود و میزان قابل دسترس بودن آن توسط آزمایشـگاه خـاك و آب ارائـه مـی گـردد. بـدیهی اسـت در مواردي که از ارقام پر محصول استفاده می شود و با در دسترس بودن آب کافی، بـراي برداشـت حـداکثر محصول باید نیاز غذایی رقم پر محصول را با افزایش مقدار کود مصرفی تامین کرد. بدیهی است مقدار مصرف کود بستگی به تفاوت مقدار عنصر اندازه گیري شده از حـد بحـران آن در خاك دارد. در جدول شماره 3 توصیه کودي براساس آزمون خاك، بـراي تولیـد 6 تـا 8 تـن محصـول گندم در هکتار در زراعت آبی (بدون محدودیت آب) ارایه شده است.

 
در صورت عدم امکان آزمون خاك براي عناصر پرمصرف و کم مصرف مقادیر کودي زیر بـراي گنـدم آبـی توصیه میشود:
•    300- 250 کیلوگرم در هکتار اوره یا معادل آن نیترات آمونیوم به صورت تقسیط (هنگام کشت، پنجـه زنی، ساقه رفتن، تشکیل سنبله)
•    100 – 150 کیلوگرم در هکتار سولفات پتاسیم یا کلرور پتاسیم هنگام کشت .بهتر است از کـود کلـرور پتاسیم در کنار سرك ازت استفاده شود.
•    مصرف کودهاي فسفاته با آزمون خاك صورت گیرد.
•    براي تأمین عناصر کم مصرف (ریزمغذیها) می توان از کودهاي زیر استفاده نمود. لازم بـه ذکـر اسـت بـه ازاي یک بار مصرف حداقل تا سه سال استفاده نشود.
•    سولفات روي 40 کیلوگرم در هکتار
•    سکسترین آهن 138 به میزان 10-15 کیلوگرم در هکتار
•    سولفات مس 25 کیلوگرم در هکتار
•    اسید بوریک 20 کیلوگرم در هکتار
•    سولفات منگنز 40 کیلوگرم در هکتار
در صورت استفاده از کود کامل ماکرو توصیه هاي کودي بصورت ذیل خواهد بود:
•    کود کامل ماکرو به میزان 300 کیلوگرم در هکتار قبل از کاشت
•    مصرف 60-75 کیلوگرم ازت خالص در هکتار بصورت سرك در بهار
•    کود میکروي کامل بصورت برگپاشی (محلول پاشی) با رعایت کلیه نکات فنی با غلظت 3 در هزار
•    سولفات روي به میزان 25 کیلوگرم در هکتار
•    سولفات منگنز به میزان 40 کیلوگرم در هکتار
•    سولفات مس و اسید بوریک هر کدام به ترتیب به میزان 25 و 20 کیلوگرم در هکتار

3 – مدیریت تلفیقی تغذیه گیاه گندم
تولید غذا براي جمعیت در حال رشد مستلزم مدیریت تلفیقی میزان عناصر غذایی و حاصلخیزي خاك توسط کشاورزان می باشد. مدیریت تلفیقی تغذیه گیاه، به صـورت اسـتفاده هوشـمندانه از ترکیب بهینه منابع آلی، معدنی و بیولوژیکی عناصر غذایی در یک تناوب زراعی براي دستیابی به عملکرد و تولید بهینه بدون آسیب رساندن به اکوسیستم خاك تعریف می شـود. بـه عبـارت دیگر مدیریت تلفیقی تغذیه گیاه با حفظ حاصلخیزي خاك و فراهمی عناصـر مـورد نیـاز گیـاه در سـطح بهینه، منجر به تولید پایدار محصول به میزان مورد انتظار می گردد. استفاده مداوم از مقادیر بـالاي کـود شیمیایی اثرات منفی بر تولیـد پایـدار محصـول داشـته و بـه آلـودگی محـیط زیسـت منجـر مـی شـود. کشاورزي پایدار چیزي جز مدیریت مـاده آلـی خـاك و اسـتفاده نسـبی از کودهـاي آلـی و بیولوژیک، کود سبز، بقایاي گیاهی و انواع کمپوست نخواهد بود. از آنجایی کـه، کودهـاي آلـی بـه تنهایی قادر به تأمین نیازهاي کشاورزي امروزي نیستند بنابراین، استفاده تلفیقـی از کودهـاي شـیمیایی، آلی و بیولوژیک به نظر می رسد راه حل خوبی در این زمان باشد. افزایش قابلیت تولیـد محصـول کـه در نتیجه استفاده توأم کودهاي شیمیایی و آلی حاصل می شود، از طرف دیگر مـیتوانـد بـه بهبـود شـرایط فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاك کمک کرده و به دنبال آن سبب افزایش میزان کربن آلـی و عناصـر غذایی خاك گردد.

1 – 3 – نقش ماده آلی در تولید گندم
ایران در منطقه خشک و نیمه خشک واقع شده است و میزان کربن آلی در بیش از 60 درصـد از اراضی زیر کشت کمتر از 1 درصد و دربخش قابل توجهی از آن کمتر از 0.5  درصد می باشد. در حالیکـه خاكهاي مرغوب میبایست در حدود %2 ماده آلی در لایه سطحی خاك داشته باشند. چنین وضعیتی در خاكهاي کشور بی تردید توان تولید خاکها را محدود کرده و دستیابی به اهداف افزایش تولید و پایـداري آن را بسیار دشوار و حتی دست نیافتنی مینماید. مواد آلی ترکیبات کربنی می باشند که بوسیله گیاهان ، ریز جانداران و جانوران در خاك تولیـد می شوند. وجود مواد آلی علاوه بر اینکه نشان دهنده سلامت و کیفیت خاك است، شاخص مناسبی براي باروري آن به شمار می آید که حاصل بر همکنش فرایند هاي فیزیکی، شیمیائی و بیولوژیکی خاك است. ماده آلی با بهبود شرایط خاکدانه سازي، وضعیت تخلخل و نفوذ پذیري خاك را بهبود مـی بخشـد. مـواد آلی به علت داشتن گروه هاي عامل مختلف از جمله کربوکسیلی، فنلـی، الکلـی و هیدروکسـیلی ظرفیـت تبادل کاتیونی خاك را افزایش داده و سبب میگردد عناصر غذائی در خاك بهتر نگهـداري شـوند و گیـاه دسترسی بیشتري به آن داشته باشد. از طرف دیگر مواد آلی در اثر معدنی شدن، مقـدار قابـل تـوجهی از عناصر غذائی پر مصرف و کم مصـرف را در خـاك آزاد نمـوده و بـه تغذیـه متعـادل گیـاه کمـک زیـادي مینمایند..همچنین در بخش رابطه آب و خاك و گیاه، نقش ماده آلی خاك در افـزایش رانـدمان مصـرف آب و حاصلخیزي خاك بسیارتعیین کننده است. خوشبختانه منابع تامین کودهاي آلی در ایران داراي تنوع زیادي اسـت و شـامل انـواع کودهـاي حیوانی، کمپوست حاصل از بقایاي شاخه و برگ گیاهان، کمپوست حاصل از تخمیر سبوس برنج و کلـش گندم، کمپوست حاصل از ضایعات کشت و صنعتهاي تولید قارچ خوراکی، کمپوست حاصـل از ضـایعات کارخانجات دخانیات و چاي خشک کنی، کمپوست حاصل از ضایعات کارخانجات قند، کمپوسـت حاصـل از تخمیر زباله هاي شهري، شاخه هاي هرس شده چاي، خرما، کمپوست حاصل از تخمیر فاضلاب شـهري، کمپوست حاصل از ضایعات نیشکر، کودهاي آلی حاصل از ضایعات پسته و پـودر اسـتخوان و سـایر مـواد مشابه است که علاوه بر اصلاح نسبت کربن به نیتروژن، غلظت عناصر غذایی مورد استفاده گیاهان زراعـی را افزایش میدهد. در زیر واژه هایی که در ارتباط با مواد آلی خاك قرار دارند تعریف شده اند.
کربن آلی: کربن آلی، کربنی است که در مواد آلی موجود است و در نسبت C/N اثر مستقیم دارد.
ماده آلی: ترکیبات کربنی می باشند که بوسیله گیاهان، جانوران و ریز جانداران خاك تولید می شوند.
کود آلی: به بقایاي گیاهی و حیوانی گفته می شود که فرایند تجزیـه فیزیکـی و شـیمیایی بـر روي آنهـا انجام شده و قادر به آزاد سازي عناصر معدنی موجود در خود می باشند.
کود دامی: مواد حاصل از فضولات گاو، گوسفند، مرغ و …
کمپوست: ماده سیاه رنگی که پس از فرایند تغذیـه اي توسـط میکروارگانیسـمهاي هـوازي گرمادوسـت خاك، کرمهاي خاکی و حشرات از مواد آلی گیاهی و حیوانی بر جاي می ماند.
ورمی کمپوست: به فضولات دفع شده حاصل از فعالیت تغذیه اي و هضم انـواع مـواد
آلـی توسـط گونـه هاي خاصی از کرمهاي خاکی گفته می شود.
کود آلی غنی شده با عناصر غذایی: کود آلی است جامد و به شکل گرانوله، با قطـر 2-4 میلـی متـر، حاوي عناصر غذایی مورد نیاز و مواد پرکننده.
هوموس: مواد آلی که ابتدا تحت تجزیه جانوران خاکزي سـاختمان آنهـا در هـم ریختـه و سـپس تحـت تجزیه میکروبی قرار گرفته و منجر به تولید مواد هومیک (اسید هومیک، اسید فولویک و هومین) گردیـده است.
اسید هومیک و فولویک: بخشی از مواد هوموسی است که از کانی آلـی لئوناردیـت و یـا از کمپوسـت مواد آلی استخراج شده است.