تغذیه درختان جوان مرکبات
دستورالعمل مصرف بهینه کود در درختان جوان مرکبات در شمال و جنوب ایران
کوددهی درختان جوان
بـرای توصیـه صحیح کـودی ( تعیین نوع، زمان و نحـوه مصرف کودهـا ) ، در گیاهان زراعی اسـتفاده از نتایـج آزمـون خـاک، در باغهـای جوان درختان میوه ( سـالهای اول تا سـوم پس از احـداث بـاغ ) نتایـج آزمـون خاک و اما در باغ جوان با سـن بیشـتر از سـه سـال علاوه بر نتایج آزمـون خـاک، نتایـج آزمون برگ نیز مورد نیاز اسـت. با توجه به گسـتردگی کشـت مرکبات در مناطـق مختلف کشـور، توصیه کـودی برای هر منطقـه میتواند متفاوت اسـت. درختان جوان مرکبـات به مدیریت مناسـب آبیـاری، تغذیه، علفهای هـرز، آفات و بیماریهـا و محافظت از سـرما بـرای افزایش سـریع رشـد رویشـی نیاز دارنـد. مصرف به ینـه آب و نیتـروژن، مهمترین عواملی هسـتند که در رشـد درختان جوان تأثیـر گذارند.
نیتروژن
مقـدار مصـرف نیتـروژن بـرای درختـان جـوان نارنگی و پرتقـال ( به ازای هر درخـت) در جـدول ۱ ارائـه شـده اسـت ( بـرای درختـان جـوان لایم، لمـون، لیموشـیرین و گریپ فـروت کـه رشـد رویشـی بیشـتری دارنـد مقـدار مصـرف نیتـروژن ۲۰ تـا ۳۰ درصـد بیشـتر توصیـه میشــود). ایــن جدولهــا، دامنــه ای از مقــدار نیتــروژن خالــص براســاس ســن درختــان و تراکـم کاشـت را نشـان میدهـد.
زمان و روش مصرف
مصـرف کودهـا در چندیـن تقسـیط، راندمـان مصـرف کودهـا را افزایـش میدهـد زیـرا موجـب حفـظ پایدارتـر قابلیـت اسـتفاده نیتـروژن در خـاک و کاهـش پتانسـیل شستشـوی نیتـروژن در خـاک میشـود. بـرای تغذیه درختـان جـوان ( ۱ تـا ۳ سـاله ) مصـرف ۶ تـا ۸ تقسـیط در سـال، از کودهـای خشـک نمکـی ماننـد اوره، سـولفات آمونیـوم و نیتـرات آمونیـوم توصیه میشـود. امـا اگـر کودهـا به صـورت کودآبیـاری مصـرف شـوند مصـرف ۱۰ تـا ۱۲ تقسـیط در ســال توصیــه میشــود. اگــر از کودهــای کندرهــا اســتفاده شــود مصــرف ۲ تــا ۳ بــار در سـال کافـی اسـت. بـرای درختـان جـوان، کودهـای کندرهـا میتواننـد قبـل از کاشـت ( مخلـوط کـردن بـا خـاک منطقـه ریشـه ) ، پـس از کاشـت ( مخلـوط کـردن با خاک سـطحی حاشـیه درختـان ) و یـا پخـش سـطحی، مصـرف شـوند.
فسفر
مصـرف فسـفر بـرای تغذیه درختـان جـوان ( ۱ تا ۳ سـال ) بر اسـاس سـن درختان، نتایـج آزمون خـاک و تفسـیر آن در جـدول ۲ آمـده اسـت ( بـرای درختان جـوان لایم، لمون، لیموشـیرین و گریپ فـروت کـه رشـد رویشـی بیشـتری دارند مقـدار مصرف فسـفر ۱۵ تـا ۲۰ درصد بیشـتر توصیـه میشـود ) . اگـر نتایـج آزمون خاک نشـان دهد که فسـفر قابل اسـتفاده خـاک، بیش از ۱۵ میلیگـرم در کیلوگـرم خاک اسـت نیاز به مصرف کودهای فسـفری نیسـت. اما اگر فسـفر قابـل اسـتفاده خـاک، کمتـر از ۱۵ میلیگـرم در کیلوگـرم باشـد کودهای سوپرفسـفات تریپل، سوپرفسـفات سـاده، دی آمونیوم فسـفات و مونوآمونیوم فسـفات را میتوان به روش خاکی، در اوایـل فصـل رشـد برای تغذیه درختان جوان مصرف کرد. اما کودهای مونوآمونیوم فسـفات، دی آمونیوم فسـفات و اسـید فسـفریک را میتـوان به روش کودآبیاری در تقسـیطهای مختلف در طی فصل رشـد مصرف کـرد. امـا بـا مصرف کود فسـفر در یک سـال، بـرای تعیین اینکه در سـال بعد چه مقـدار کود فسـفر مصـرف شـود ( مصرف آن کاهـش یابد یا متوقف شـود ) ، نیاز اسـت دوبـاره آزمون خاک انجـام و نتایـج آن تفسـیر شـود، و بـر اسـاس این نتایج، نسـبت به مصرف کودهای فسـفری اقـدام شـود. از سـال سـوم رشـد به بعد، علاوه بر آزمـون خاک، آزمـون برگ نیز انجام شـود و به طـور کلـی، نیـاز به فسـفر و توصیـه آن بر اسـاس نتایج ایـن آزمونها انجام شـود.
پتاسیم
مصـرف کودهـای پتاسـیمی بـرای درختـان جـوان ( ۱ تا ۳ سـال ) براسـاس سـن درختان، نتایــج آزمــون خــاک و تفســیر آن اســت ( جــدول ۳ ) . کودهــای پتاســیمی مناســب بــرای تغذیه درختـان مرکبـات شـامل سـولفات پتاسـیم معمولـی ( بـا حلالیت کـم )، سـولفات پتاسـیم (با حلالیت زیـاد ) ، سـولوپتاس، سـولوکراس، نیترات پتاسـیم، مونو پتاسـیم فسـفات، دی پتاسـیم فسـفات، هومات هـای پتاسـیم، سـولفات پتاسـیم منیزیـم و غیـره اسـت. کودهـای سـولفات پتاسـیم منیزیـم و سـولفات پتاسـیم معمولـی، اغلـب در اوایـل فصـل رشـد و به روش خاکی توصیــه میشــوند. امــا کودهــای ســولوپتاس، ســولوکراس، ســولفات پتاســیم بــا حلالیت زیـاد، مونوپتاسـیم فسـفات، دی پتاسـیم فسـفات، هومات هـای پتاسـیم و نیتـرات پتاسـیم به روش کودآبیـاری در طـول فصـل رشـد در تقسـیطهای مختلـف، در مناطـق شـمالی کشـور به ویــژه از اوایــل مــرداد مــاه تــا اواســط آبــان مــاه و در مناطــق جنوبــی کشــور ( دزفــول، حاجی آبـاد، نازدشـت، جیرفـت، کهنـوج و داراب ) و مناطـق غربـی کشـور ( قصرشـیرین ) در دو مرحلـه، مرحلـه اول از اوایـل اردیبه شـت مـاه تـا اواخـر خردادمـاه و مرحلـه دوم از اوایـل مهرمـاه تـا اواخـر آبانمـاه یـا اوایـل آذرمـاه توصیـه میشـوند. البتـه بخشـی از نیـاز پتاسـیم درختـان مرکبـات را میتـوان بـا کلـرور پتاسـیم تأمیـن کـرد به شـرطی کـه خـاک و آب، شـور نباشـند، پایـه و پیونـدک متحمـل به کلـر باشـند و همچنیـن بـاغ، مانـداب سـطحی نداشـته باشـد و از زهکشـی مناسـبی نیـز برخـوردار باشـد. مدیریت مناسـب آبیـاری در امکان مصـرف کلـرور پتاسـیم و کاهـش خسـارتهای احتمالـی آن، بسـیار مؤثـر اسـت.
مدیریت کوددهی درختان جوان در شمال کشور
بــا توجــه به اینکــه راندمــان مصــرف کودهــا در درختــان جــوان، به ویــژه در اوایــل فصــل رشــد بســیار پاییــن اســت ( به ویــژه در مناطــق شــمالی کشــور ). از طــرف دیگــر، رشـد فلش هـای بهاره ( جهشهـای رشـدی در بهار )، بیشـتر تحـت تأثیـر مـواد غذایـی ذخیـره درختـان اسـت و ایـن ذخیـره، بیشـتر به مدیریـت تغذیه اواخـر فصـل رشـد در سـال گذشـته بسـتگی دارد. بنابرایـن کوددهـی در اوایـل فصـل رشـد در سـال جـاری، تأثیـر چندانــی در افزایــش مقــدار ذخیــره و رشــد فلش هــای بهاره نــدارد. لــذا توصیــه میشــود کـه باغـداران، کوددهـی اوایـل فصـل را بـا حداکثـر ۵ الـی ۱۰ درصـد نیـاز سـالانه درختـان شـروع کننـد و به تدریـج، مقـدار مصـرف ( درصـدی از نیـاز سالانه ) را افزایـش و در اواسـط تابسـتان به حداکثـر مقـدار مصـرف، ارتقـا دهنـد. سـپس مقـدار مصـرف کـود، به تدریـج کاهـش داده شـود و در اواخـر فصـل رشـد بـرای بهبـود تحمـل درختـان جـوان نسـبت به تنشهـای سـرمایی، مصـرف کودهـا را به حداقـل مقـدار کاهـش دهنـد یـا کوددهـی را متوقــف کننــد. به طــور کلــی، ایــن رونــد مصــرف بایــد به گونــه ای مدیریــت شــود کــه بافتهــای فلش هــای رشــدی ســوم ( فلشهــای پاییــزی )، فرصــت زمانــی کافــی بــرای کامـل شـدن داشـته باشـند ( جـدول ۴ ) .
مدیریت کوددهی درختان جوان در جنوب کشور
بــا توجــه به گرمــای شــدید تابســتان در مناطــق جنــوب کشــور ماننــد حاجی آبــاد و نازدشــت بندرعبــاس، جیرفــت، دزفــول توصیــه میشــود تغذیه درختــان مرکبــات در دو مرحلـه ( فـاز ) انجـام شـود. کوددهـی مرحلـه اول، از اواخـر بهمـن مـاه شـروع شـود و تـا اواخـر خـرداد یـا اوایـل تیرمـاه ادامـه یابـد، سـپس به دلیـل گرمـای شـدید هـوا، کوددهـی متوقـف شـود. کوددهـی مرحلـه دوم، از نیمـه دوم شـهریور مـاه، آغـاز و تـا اواخـر آذر مـاه ادامـه داده شـود. مدیریـت مصـرف کودهـای نیتـروژن، پتاسـیم و فسـفر در هـر دو مرحلـه کوددهـی، در جـدول ۵ آمـده اسـت. براسـاس کارهـای میدانـی نگارنـدگان در بندرعبـاس ( ابراهیـم آبـاد و نازدشـت ) و دزفـول، توصیـه میشـود در مناطـق جنوبـی کشـور، مصـرف کودهـای نیتروژنـی بـا ۵ درصـد نیـاز سالانه، از نیمـه دوم بهمـن مـاه شـروع شـود و در ماههـای فروردیـن و اردیبهشـت به حداکثـر مقـدار ( به ترتیـب بـا ۱۵ و ۲۰ درصـد مصـرف از کل نیـاز سالانه )، افزایـش داده شـود و در اواخـر خـرداد یـا حداکثـر نیمـه اول تیرمـاه بـا مصـرف ۵ درصـد نیـاز سالانه، مصـرف کودهـای نیتروژنـی متوقـف شـود. سـپس در نیمـه دوم شـهریورماه، کوددهـی نیتـروژن دوبـاره آغـاز و تـا آذر مـاه ادامـه یابـد. امـا به علـت نقـش کودهـای پتاسـیمی در تحمـل به تنشهـای گرمایـی و سـرمایی و همچنیـن انتقـال کربوهیدراتهـا به بافتهـای ذخیـره، کوددهـی پتاسـیم بـا ۵ درصـد نیـاز سالانه در نیمـه دوم بهمـن مـاه شـروع شـود و در اردیبهشـت و خـرداد مـاه به حداکثـر مقـدار ( به ترتیب ۱۵ و ۲۰ درصـد نیـاز سالانه ) افزایـش داده شـود و در نیمـه اول تیـر مـاه، بـا مصـرف ۵ درصـد نیـاز سالانه، مصـرف کودهـای پتاسـیمی متوقـف شـود. سـپس در نیمـه دوم شـهریور مـاه بـا مصـرف ۵ درصـد مصـرف سالانه، کوددهـی پتاسـیم دوبـاره آغـاز شـود و در آبـان مـاه به حداکثـر مقـدار مصـرف ( ۱۵ درصـد نیـاز سالانه )، افزایـش یابـد و در آذرماه نیـز کوددهی متوقـف شـود.
منابع
• اسـدی کنگرشـاهی، علـی و نگیـن اخلاقـی امیـری.۱۳۹۴ .مدیریت مصرف نیتـروژن و تنـاوب باردهـی مرکبـات. مجلـه یافته هـای علـوم کشـاورزی، جلـد دوم شـماره ۱ ،مرکز تحقیقـات کشـاورزی و منابـع طبیعی مازندران، سـازمان تحقیقـات و آموزش کشـاورزی، تهـران، ایران.
• اسـدی کنگرشـاهی، علـی و نگیـن اخلاقـی امیـری.۱۳۹۳ .تغذیه پیشـرفته و کاربردی مرکبـات، جلـد اول. انتشـارات آمـوزش و ترویـج کشـاورزی، تهـران، ایران.
• اسـدی کنگرشـاهی، علی و نگین اخلاقی امیری.۱۳۸۲ .اثر پتاسـیم، منیزیم و برهمکنش آنهـا بـر عملکرد و کیفیت مرکبات. سـومین کنگره علوم باغبانی ایران، کـرج، ایران.
• اسـدی کنگرشـاهی، علی و مجتبی محمودی.۱۳۷۹ .بررسـی وضعیت تغذیه مرکبات شـرق مازنـدران. دومین کنگره علـوم باغبانی ایران. کـرج، ایران.
• اسـدی کنگرشـاهی، علـی و مجتبـی محمـودی.۱۳۷۹ .بررسـی رونـد مصـرف کودهای شـیمیایی و پیامدهـای ناشـی از آن در اسـتان مازندران. هفتمین کنگره علـوم خاک ایران.شـهرکرد، ایران.
• اسـدی کنگرشـاهی، علی، محمدجعفر ملکوتی و محمدرضا امداد.۱۳۸۳ .تاثیر روشهای مختلـف آبیـاری و مصـرف متعـادل کودهای شـیمیایی بر عملکـرد و کارایـی مصرف آب در مرکبـات. مجلـه علـوم خاک و آب، جلد ۱۸ ،شـماره۲ ،موسسـه تحقیقات خـاک و آب، تهـران، ایران
نگارندگان
علـی اسـدی کنگرشـاهی ، مجیـد بصیـرت، نگیـن اخلاقـی امیری، حسـن حقیقـت نیا، علیرضـا شـیخ اشـکوری، آرش صبـاح، مهـرداد شـهابیان، جهانشـاه صالح، امید قاسـمی
همچنین مطالعه پستهای زیر نیز پیشنهاد میگردد
اصول تغذیه مرکبات ( قسمت اول )
اصول تغذیه مرکبات ( قسمت دوم )
مدیریت تنش یخبندان در باغات مرکبات
