بیماری لوک آمریکایی (American foulbrood)

بیماری لوک آمریکایی (American foulbrood)

بیماری لوک آمریکایی (American foulbrood) و لوک اروپایی (european foulbroud) دو بیماری مهم باکتریایی نوزاد آپیس ملیفرا و سایر گونه های زنبورعسل است و این نکته قابل توجه است که این نامگذاری ارتباطی با انتشار جغرافیایی در بیماری ندارد. تا سال ۱۹۰۶ این دو بیماری از هم متمایز نبوده و هر دو با عنوان بیماری لوک مطرح بودند. اولین بار فیلیپ در سال ۱۹۰۶ اصطلاح اروپایی و آمریکایی را برای تمایز این دو بیماری به کار برد

عامل بیماری لوک آمریکایی

عامل این بیماری پنی باسیلوس (باسیلوس) لاروه (Bacillus Larvae) است که نخستین بار توسط وایت (۱۹۰۷) معرفی شد. این باسیل گرم مثبت و میکروآیروفیلیک بوده و بیش از یک بیلیون اسپور میله ای شکل در بدن یک زنبور آلوده تولید می کند. اندازه این باکتری ۱.۵-۰.۵ × ۶ میکرون است که به صورت انفرادی یا زنجیره ای و رشته ای به دنبال هم قرار می گیرند. اسپورانژیاها در شرایط in vitro پراکنده بوده و دارای اسپورهای نزدیک انتهایی تا مرکزی بیضی شکل هستند و در اغلب موارد به صورت آزاد یافت می شوند . چون باسیل در شرایط نامساعد محیط مدت زیادی نمی تواند به زندگی خود ادامه دهد. پس از تلف شدن نوزاد زنبور عسل به صورت اسپور در می آید و سالیان دراز حالت مقاوم خود را حفظ می کند و به محض مساعد شدن محیط فعالیت و تکثیر را از سر می گیرد. اسپورها به وسیله عوامل مختلف خود را داخل بدن نوزادان سالم وارد می کنند و تبدیل به باسیل می شوند. اسپورها در عرض ۴۸-۳۶ ساعت در حرارت ۳۷-۳۴ درجه سانتی گراد تبدیل به باسیل می شوند.

توصیف

بیماری لوک آمریکایی (American foulbrood) از بیماری های مخرب نوزادهای زنبورعسل و سایر گونه های آن در مناطق معتدل و نیمه گرمسیری است و در هر کجا که این جمعیت های زنبور نگهداری می شوند، این بیماری نیز انتشار دارد. در مناطق گرمسیری آسیا که اغلب تابش خورشید در مدت طولانی از روز وجود دارد، این بیماری بندرت سبب صدمات جدی به کندو می شود. بیماری لوک آمریکایی مسری است و اسپورهای عامل بیماری نسبت به حرارت و ترکیبات شیمیایی بسیار مقاوم هستند و می توانند در محصولات زنبور شامل عسل، موم، پولک های نوزادی خشک و در محیط به مدت ۱۰-۳ سال و اسپورهای خالص شده می توانند حتی بیشتر از ۷۰ سال زنده بمانند. عفونت می تواند توسط زنبورهای پرستار یا اسپورهای باقیمانده در کف حجره های پرورش به نوزادها منتقل شود. تعویض شانهای دارای نوزادهای آلوده شایع ترین روش انتشار بیماری بین جمعیت های مختلف است. همچنین تولید ملکه در کندوهای آلوده، غارتگری و استفاده از موم های آلوده از راه های مختلف انتقال بیماری هستند. باوجود حساس بودن هر سه نوع زنبور ملکه، کارگر و نر به بیماری، اما در شرایط طبیعی، ملکه و نر آلوده بندرت در کندو مشاهده می شوند. حساسیت نوزادهای زنبور نسبت به بیماری لوک آمریکایی (American foulbrood) با بالا رفتن سن کاهش می یابد، به طوری که نوزادها ۵۳ ساعت پس از خروج از تخم به آلودگی مقاوم می شوند. یک روز پس از بلع اسپورها توسط نوزاد، اسپورهای باسیلوس لاروه به فرم رویشی تبدیل می شوند و در روده میانی تکثیر می یابند و از طریق دیواره روده به حفره بدن نفوذ می کنند. در نهایت نوزاد براثر سپتی سمی تلف می شود. نکته مهم دیگر این که هیچ نوزادی قبل از اتمام دوره تغذیه از این بیماری تلف نمی شود یا به عبارت دیگر مادامی که در حجره ها باز است، نوزاد زنبور سالم به نظر می رسد. پس از تلف شدن، لاشه نوزاد که در مرحله ماقبل شفیرگی قرار دارد، چروکیده و تیره رنگ می شود. نوزادان در حالی که به طور قائم در داخل حجره قرار دارند به دیواره حجره چسبیده و خشک می شوند.

نشانه ها

زنبورهای بالغ نسبت به بیماری لوک آمریکایی (American foulbrood) غیرحساس هستند. نشانه های بالینی در نوزادها، بسیار متغیر بوده و به ژنوتیپ باکتری، مرحله بیماری و قدرت جمعیت زنبورها و احتمالا مقاومت آنها به بیماری وابستگی دارد. ممکن است گاهی نوزادهای جوان تر (مرحله نوزادهای هلالی)، به سرعت در داخل حجره های فاقد سرپوش آلوده و تلف گردند. که در این صورت زنبورهای کارگر بالغ، این نوزادهای مرده را از حجره خارج می نمایند. اما در بیشتر موارد مرگ نوزادها در سنین بالاتر (مرحله نوزادهای ایستاده در داخل حجره های سرپوشیده، رخ می دهد. در اغلب موارد یک زبان کشیده در میان بقیه بخش های بدن نوزادها که دچار فساد شده اند جلب توجه می نماید. اکثر نوزادهای بیمار در حجره ها سرپوشیده بوده و قابل رؤیت نیستند. یکی از مهم ترین نشانه های بیماری در جمعیت های به شدت آلوده پراکنده بودن نوزادها و تیره و منفذدار بودن حجره ها است. در ابتدا نوزادهای مرده به رنگ سفید کدر بوده و سپس به تدریج قهوه ای روشن، قهوه ای تیره و در نهایت سیاه می گردند. در مرحله بعد نوزادهای مرده خشک گردیده و به صورت پولک به سطح پایینی سلول ها، اتصال می یابند. این پولک ها اغلب به رنگ سیاه و یا قهوه ای تیره و ترد هستند. گاهی زبان یا خرطوم نخی شکل شفیره های مرده در این پولک ها به صورت بیرون زده قابل رؤیت است. از نوزادان تلف شده بویی شبیه به بوی سریشم به مشام می رسد. در مراحل اولیه بیماری اگر چوب کبریت یا میله ای چوبی را داخل بدن نوزاد فرو بریم، در موقع بیرون آوردن خواهیم دید که محتویات داخل بدن نوزاد به صورت رشته ای شبیه مواد پلاستیکی کش آمده و این کشیدگی تا حدود پنج سانتی متر ادامه پیدا کرده و قطع نمی شود .

گزارش بیماری در ایران

بیماری لوک آمریکایی از بسیاری از زنبورستان های مناطق مختلف ایران از جمله بابل، آذربایجان شرقی گزارش گردیده است.

طرز انتشار بیماری American foulbrood :

آلودگی در داخل کند و معمولا از یک نقطه شروع و کم کم به قسمت های دیگر پراکنده می شود. بعد از مرگ نوزادان تغییراتی در شانها صورت می گیرد. این تغییرات باعث جلب زنبوران پرستار می شود و آنها اقدام به بیرون انداختن نوزادان می کنند. با این عمل زنبوران پرستار به شدت به اسپورها آلوده می شوند و بیماری را به سایر شانها منتشر می کنند.غالبا زنبورداران به علت عدم آگاهی از وجود کندوی بیمار، ضمن بازدید کندوها دستکش و اهرم و سایر وسایل خود را آلوده و باعث انتقال بیماری از کندویی به کندوی دیگر می شوند.

گاهی زنبوردار برای تقویت یک کند و ممکن است یک یا چند قاب نوزاد یا حاوی عسل را از کندویی به کندوی دیگر انتقال دهد و سبب آلودگی کندوی سالم بشود. جمعیت کندوهای مبتلا به مرور زمان کم می شود و به همین جهت ممکن است در معرض غارت سایر کندوها قرار گیرند و بدین شکل زنبوران غارتگر بیماری را به کندوهای دیگر منتقل می کنند. خرید وسایل کهنه زنبورداری همچنین وارد کردن کندوی جدید و خرید ملکه از منابع آلوده نیز سبب شیوع بیماری در یک زنبورستان می شود. بچه زنبورهای تشکیل شده از جمعیت های آلوده، نیز خود یکی دیگر از عوامل مهم انتشار عفونت است. در این مورد باید از تغذیه دستی بچه زنبورهای مستقر در کندوهای جدید، به مدت ۳۶ ساعت اجتناب کرد. در این صورت عسل موجود در حجره های شانها، نباید مورد مصرف زنبورها قرار گیرد و این مسئله، خطر ایجاد عفونت را به حداقل ممکن تقلیل می دهد. بهداشت تجهیزات زنبورداری نیز بسیار حایز اهمیت است، زیرا که هر ۴۰ روز یکبار، اسپورها به شکل رویا (فعال) در می آیند.

کنترل و مدیریت بیماری

در کلیه بیماری ها در انسان، حیوان و چه در گیاه همیشه پیش گیری آسان تر، مطمئن تر و با صرفه تر از معالجه است. بنابراین همیشه باید قبل از شیوع بیماری پیش گیری های لازم انجام گیرد. معالجه بیماری لوک آمریکایی (American foulbrood) اصولأ صددرصد نتیجه نخواهد داد و در اغلب موارد جمعیت کند و از بین رفته و تمام هزینه ها به هدر خواهد رفت.

با توجه به مقاوم بودن اسپورهای این باکتری نسبت به آنتی بیوتیک ها، بنابراین به نظر می رسد بهترین روش مبارزه با این عامل، معدوم کردن کندوهای آلوده با روش سوزانیدن آنها به انضمام تجهیزات مربوطه است. ابتدا باید زنبورها توسط گاز سمی مانند پودر سولفور آتش زده شده کشته شوند.

تمام زنبورهای مرده، قاب ها، عسل و تجهیزات آلوده باید در یک گودال حفر شده در زمین به ابعاد ا متر در ا متر قرار داده شده و ماده کروسن روی آن ها ریخته و شعله ور گردند. پس از آن که تمام مواد به طور کامل سوزانده شدند، برای اجتناب از دسترسی سایر زنبورها، این گودال باید به طور کامل با خاک پر شود. با وجود مؤثر بودن روش فوق، بسیاری از زنبورداران از اعمال این روش به دلیل هزینه بالای آن اجتناب می کنند. تخریب شان های نوزادی و ذخایر غذایی کندوها کاملا ضروری است. شانهای بدون نوزاد در صورت منفی بودن آزمایش موم از نظر حضور اسپورهای باکتری، قابل استفاده هستند. کندوهای قدیمی باید سوزانده شوند. در صورت عدم تمایل به نابودی زنبورها و سوزانیدن کندو میتوان از شعله افکنی تجهیزات و یا فروبردن اجزاء کندوهای آلوده در پارافین داغ یا محلول هیپوکلریت سدیم ۱۰ درصد برای بی اثر کردن اسپورها استفاده کرد. یکی از قدیمی ترین روش های درمان بیماری لوک آمریکایی با اروپایی، خانه تکانی است. در این روش تلاش می شود که زنبورهای بالغ از منبع بیماری دور نگه داشته شوند و به داخل کندوهای جدید انتقال داده شوند.

مصرف آنتی بیوتیک ها و سولفونامیدها از تکثیر عامل بیماری American foulbroodجلوگیری می کند اما اسپورهای باکتری را نابود نمی سازد و براین اساس مدت کوتاهی پس از درمان مجدد تکثیر باکتری آغاز می شود. به همین دلیل تکرار درمان در دوره های متوالی کوتاه توصیه می شود. در صورت نیاز به درمان دارویی، از اکسی تتراسیکلین به میزان نیم گرم ماده مؤثر در نیم لیتر شربت ۱ به ۱ برای هر کندو با سه تکرار به فاصله یک هفته استفاده می شود. چنان چه کند و قوی باشد و یا بیماری در منطقه شایع شده باشد، می توان از سولفاتیازول و یا آنتی بیوتیک های نظیر ترامایسین و استرپتومایسین استفاده کرد.