بالتوری سبز

مقدمه
از جمله حشرات شکارچی است که در برنامه های مبارزه بیولوژیک به مقدار زیادی مورد استفاده قرار می گیرد! بالتوری های سبز به خانواده Chrysopidae تعلق داشته، لارو آنها بسیار پرخور بوده و بطور طبیعی از بندپایان کوچک که دارای بدنی نرم هستند مانند شته ها، گونه های مختلفی از شپشک ها، زنجرک ها، مگس های سفید، پسیل ها، تریپس ها، شپش های چوب و انبار، لاروها و تخم های خانواده مختلف بالپولکداران، کنه های خانواده تار عنکبوتی (Tetranychidae) و کنه های گالزا (Eriophidae) و به مقدار کم لاروها و تخم های سخت بالپوشان، مگس ها و زنبورهای ارہ دار وغیرہ تغذیه می کنند۔ استفاده نادرست و بدون برنامه از سموم شیمیایی منجر به طغیان مجدد آفات اولیه، جایگزینی آنها به وسیله آفات ثانویه، آلودگی محیط زیست، تسریع بروز مقاومت، نابودی حشرات غیر هدف و خطرات مستقیم و غیر مستقیم ناشی از مسمومیت های حاد و مزمن می گردد. در چنین شرایطی استفاده از سیستم های کنترل تلفیقی و ایمن برای کنترل آفات، منطقی و ضروری به نظر می رسد. شکارگرهایی مانند بالتوری های سبز معمولا دارای زندگی آزاد بوده و در طول زندگی خود از تعداد زیادی حشرات تغذیه می کنند. خانواده Chrysopidae شامل گونه هایی هست که حشره کامل آن ها از شهد و گرده گیاهان تغذیه می کند، در حالی که لارو آنها از بندپایان کوچک با بدن نرم تغذیه می کند. در بین ۱۵۰۰ گونه بالتوری شناخته شده در جهان، بالتوری سبز معمولی C.Carnea دارای پراکنش جغرافیایی وسیعی بوده و معمولاً در مناطق پست و کوهستانی مشاهده می شود و از شایع ترین گونه ها در فضاهای سبز مصنوعی و اکوسیستم های زراعی بوده و هر جا که غذا و محیط مناسب جهت زمستان گذرانی آن پیدا شود، می تواند فعالیت نماید. این گونه در برنامه های کنترل بیولوژیک موفق بوده و از توانایی خوبی برای استفاده در مدیریت تلفیقی آفات برخوردار است. بالتوری سبز دارای ویژگیهای متعددی است که امکان استفاده از آن را در برنامه های کنترل بیولوژیک فراهم می کند از جمله : پراکنش جغرافیایی و دامنه میزبانی وسیع، قدرت سازگاری مناسب، قدرت جستجوی بالا،امکان پرورش و تکثیر نسبتاً راحت در آزمایشگاه، امکان ذخیره سازی کوتاه مدت تخم و بلند مدت حشره کامل، تحمل در برابر بسیاری از آفت کشها در مقایسه با سایردشمنان طبیعی آفات.

طبقه بندی و رابطه تکاملی:
بالتوریهای سبز به بالاراسته Neuropteroidea، راسته Neuroptera، بالاخانواده Hemerobioidea و خانواده Chrysopidae تعلق دارد. فسیل های باقیمانده از دوره پرمین تعلق آنها را به Planipennia یا  Neuroptera نشان می دهد.
پراکنش جغرافیایی و دامنه میزبانی
بالتوری سبز (Stephens) Chrysoperla carnea در منابع علمی به اسامی مختلفی آمده است که تعدادی از آنها عبارتند از:
Chrysoperla ، Chrysopa carnea، Anisochrysa carnea، Chrysopa vulgaris .
ولی گرچه مراحل رشدی حدود 120 گونه بالتوری شناخته شده است بیش از 56 گونه کریزوپیده از اروپا گزارش شده است. در بین این گونه ها C.carnea گونه ای همه جازی بوده ودربیوتیپ های مختلفی وجود دارد. این گونه بطور معمول در مناطق مختلف اعم از مناطق دشت و ارتفاعات کوهستانی یافت می شود و یکی از رایج ترین گونه ها در فضای سبز ایجاد شده توسط انسان و در نظام های کشاورزی می باشد و بطور کلی افراد ان هر جا که غذا و محیط برای زمستانگذرانی مناسب باشد پیدا می شوند و فعالیت می کنند. مهاجرت منظم، این گونه را قادر به پراکنش سریع در زیستگاهای اتزه مانند کشتزارهای محصولات زراعی مینماید . حشرات کامل از زیستگاهای نظیز گیاهان زراعی و علف های هرز ،جایی که لاروها رشد و فعالیت مکنند ،به درختان و بوته ها یا جهای که حشرات کامل زمستان گذرانی مکنند پرواز مکنند و در بهار مجددأ به گیاهان علفی باز مگردند . گونه های هز بالتوری هاکه روی گیاهان زراعی وگیاهان مناطق دشت یافت میشوند عموماٌ دارای توانایی بالا در پراکنش بوده نسبتاٌ از طیف وسیعی از مواد غذایی تغذیه مکنند یهنی گونه های عمومی خوار یا Generalist هستند.در ایران بالتوری C.carnea در استانهای خراسان ،تهران ،سمنان،زنجان ،همدان ،آذربایجان ،کردستان ،کرمانشاه،مرکزی ، لرستان،اصفهان ،فارس. ،یزد،کهکیلویه و بویر احمد،چهار محال و بختیاری،و به عبارت دیگر در تمام مناطق میوه خیز و مزارع و جنگلهای استان های مختلف کشور پراکنده میباشد.

شکل شناسی:
حشره کامل:طول بدن حشره کامل حداکثر 13 ملیمتر و عرض ان با بالهای باز 23 تا 29 ملیمتر استاین حشره در زمان فعالیت دارای بدنی به رنگ سبز تا سبز مایل به زرد است در پشت بدن حشره یک نواربه  رنگ زرد روشن سراسری در طول سینه و شکم دیده میشود . رگبال ها سبز رنگ هستند . حشرات کامل زمستان گذران به رنگ سبز متمایل به زرد بوده و زمینه ای به رنگ قهوهای متمایل به قرمز دارند.
تخم:
تخم های پایدار این شکارچی سبز رنگ ،به طول 0.8 تا 0.9 ملیمتر است و روی پایه ای بلند با قابلیت خمش گذارده میشود. طول پایه تخم معمولا حدود 3 میلیمتر است و به طور کلی 2.5 تا 6 میلیمتر متغیر است . در carneaC. تخمها به صورت انفرادی گذاشته میشوند.
لارو:
لارو به رنگ زرد مایل به خاکستری بوده ودر انتهای رشد خود به 8.5 میلیمتر میرسد.از نظر شکل ظاهری دارای سه جفت پای سینه ای است ودر طرفین مفصل های سینه ای و شکمی آن ها برجستگی هایی دیده میشود که با موهایی پوشیده شده است. در هر طرف بدن یک نوار طولی سراسزی به رنگ قهوه ای متمایل به قرمز جلب نظر مکنده آرواره ها در لارو به قلابهای مکنده بسیار رشد کرده ای تبدیل شده است
شفیره:
شفیره در داخل پیله ای تخم مرغی شکل نرم و شفاف که طول آن حداکثر به طول 4.2 میلیمتر میرسد قرار دارد.
زیست شناسی :
C.carnea دارای دگردیسی کامل و مراحل رشدی تخم، لاروف شفیره و حشره کامل است. این شکارگر زمستان را بصورت حشره کامل در پناهگاه های مختلف مثلا درختان سرو سپری می کند و در گروهی از حشرات کامل دیده می شود. هر دو جنس نر و ماده کم و بیش تغییر رنگ می دهند و به رنگ زرد مایل به قهوه ای همراه با لکه های قرمز رنگ در قسمت پشتی بدن دیده می شوند. درجه حرارت پایین عامل این تغییر رنگ است. ظهور حشرات کامل در دمای بیش از 12 درجه سانتیگراد به تدریج آغاز می شود. تعداد تخم هایی که توسط حشره ماده گذاشته می شود متغیر و به 320 عدد در شرایط صحرایی و تا 620 عدد در شرایط آزمایشگاهی می رسد. حشرات کامل پس از خروج از پناهگاه زمستانی از شهد و گرده گلها و نیز ترشح حشرات تغذیه می کند و می توان به وفور آنها را روی درختان مختلف مشاهده کرد.
لارو پس از خروج از تخم روی پوسته تخم به مدت 60 تا 90 دقیقه بی حرکت مانده و سپس از پایه تخم پایین آمده و شروع به جستجو برای غذا می کند. لارو در طول مدت نشو و نما دو بار جلد عوض کرده و 3 سن لاروی را طی می کند. لارو سن اول بیشتر از تخم حشرات و کنه ها و پوره شته ها و سایر حشرات کوچک تغذیه می کند و در صورت عدم دسترسی به غذا می تواند به طور متوسط 48 ساعت گرسنگی را تحمل کند. لارو در طول 3 سن خود از تعداد متفاوتی از مراحل مختلف شکار خود شامل انواع شته ها، عسلک پنبه و یا تخم پروانه تغذیه می کند. طول دوره لاروی در دمای 18و 24.6 درجه سانتیگراد  به ترتیب 16 تا 17 و 9 تا 10 روز می باشد. لارو پس از رشد کامل در اطراف خود پیله تقریبا گردی بوجود آورده و در داخل آن تبدیل یه شفیره می شود. لاروی که درون پیله قرار دارد و هنوز به شفیره تبدیل نشده است پیش شفیره می گویند و در این مرحله لارو تحرک کمی دارد. طول مدت شفیرگی در دمای 20 درجه سانتیگراد 13 تا 14 روز و در دمای 35 درجه سانتیگراد 6 تا 7 روز است. شفیره هنگام خروج ابتدا کمی راه می رود و سپس در روی پیله یا در فاصله کمی از محل قرار گرفتن پیله متوقف می شود و پس از مدت کوتاهی که حداکثر از چند ساعت تجاوز نمی کند حشره کامل از شکافی که در قسمت پشت قفسه سینه بوجود می اید از پوسته شفیرگی خارج می شود. طول دوره یک نسل کامل این حشره در صورتی که تخم، لارو و شفیره به ترتیب در دمای 25، 24.6، 25 درجه سانتیگراد قرار گیرد 20 روز طول می کشد.
تعداد نسل این حشره در مناطق مختلف آب و هوایی دنیا بین 2 تا 8 نسل در سال متغیر است. تعداد نسل آن در کرمانشاه در شرایط صحرایی 4 نسل از اواخر اردیبهشت ماه تا اواسط مهر ماه گزارش شده است . البته این بالتوری در شرایط آزمایشگاهی می تواند تعداد نسل های  بیشتری بوجود آورد . طول عمر حشره کامل به عوامل محیطی مانند دما، رطوبت نسبی ، نور و کیفیت و کمیت غذا بستگی دارد. در شرایط آزمایشگاهی بالاترین طول عمر حشره کامل  (80تا 82 روز) و بالاترین تولید تخم در دمای 20 درجه سانتیگراد و رطوبت نسبی 80 درصد می باشد.
دوره قبل از تخم گذاری:
گرچه به عنوان یک قاعده کلی حشرات کامل هنگام خروج از شفیره دارای گنادهای نارس هستند و به عبارت دیگر نمی توانند جفت گیری و ماده ها تخم گذاری کنند، ولی حشرات کاملC.carneaکمی بعد از خروج جفتگیری می کنند. دوره قبل از تخم گذاری(Preoviposition period) بر حسب گونه تفاوت دارد و اساسا به درجه حرارت ،رطوبت نسبی، نور ،غذای لاروی و بطور کلی به کیفیت و کمیت غذای قابل دسترس حشرات کامل بستگی دارد، درموردC.carneaدر درجه حرارت 30 درجه سانتیگراد و تحت رژیم نوری 16 ساعت روشنایی و 8 ساعت تاریکی ، ماده ها بعد از 3 تا 4 روز شروع به تخم گذاری می کنند.
اهمیت بالتوری سبز در مبارزه بیولوژیک
این شکارچی به دلیل:
1- پراکنش جغرافیایی و دامنه میزبانی وسیع
2- قدرت سازگاری مناسب
3- رفتار تغذیه ای مناسب و قدرت جستجوی بالا
4- امکان پرورش و تکثیر نسبتا راحت در آزمایشگاه
5- امکان ذخیره سازی کوتاه مدت تخم و بلند مدت حشره کامل به منظور استفاده در زمان نیاز، توجه زیادی را به عنوان عامل مبارزه بیولوژیک در مزارع ، باغها و گلخانه ها جلب کرده است.
یکی از نتایج مطالعات گسترده در خصوص این بالتوری طراحی سیستم تولید تخم و لارو جوان آن برای استفاده و رهاسازی در برنامه های مبارزه بیولوژیک آفات است.
در ایران نیز زیست شناسی و روشهای تکثیر این بالتوری با استفاده از تخم ، لارو و حشرات کامل بید غلات Sitotroga cereallela به عنوان غذای لاروهای آن در پرورش گروهی و همچنین نسبتهای مختلف ترکیب مخمر نان، عسل (یا شکر) و آب در پرورش حشرات کامل آن مورد مطالعه قرار گرفته است. گزارش های متعددی در خصوص موفقیت استفاده از بالتوری C.carnea در برنامه های مبارزه بیولوژیک در مزارع و باغها و گلخانه ها موجود است. کاربرد لارو و تخم این شکارگر به نسبت رهاسازی یک لارو سن 2 به 10 شته در دو مرحله جمعیت های شته های فعال را در مزارع پنبه تا 64 درصد کاهش داده است. استفاده از لارو وتخم این شکارگربا نسبتهای مختلف و بر علیه آفات گوناگون نظیر شته، تریپس، کنه های تارعنکبوتی روی پنبه مجب کاهش تراکم آفات فوق تا میزان 100 درصد و افزایش محصول به میزان 15 درصد شده است. گزارش های متعددی در خصوص کارایی این شکارگر علیه آفات مختلف در خارج کشور و نیز در داخل کشور در دسترس است. به هر حال یکی از مؤلفه های مهم در تعیین ارزش اقتصادی یک روش مبارزه ، تعیین بازدهی آن روش در استفاده از دشمن یا دشمنان طبیعی مختلف در زیست بومهای زراعی است که در این میان مطالعات منطقه ای با توجه به شرایط صحرایی و یا گلخانه های منطقه ضروری است و باید میزان اثر (کارایی) بالتوری سبز به عنوان دشمن طبیعی بسیاری از آفات گلخانه ای نظیر شته سبز جالیز، مگس های سفید، شپشک های آردآلود، تریپس، کنه ها و غیرهدر شرایط هر منطقه تعیین گردد. در این زمینه می بایستی ارزش اقتصادی و کاربردی این گونه دشمنان طبییعی در شرایط گلخانه ای و یا صحرایی در هر منطقه معلوم گردد و ضمن بررسی قدرت میزبانی (Prey specificity) و با ملحوظ کردن قدرت مهاجرت احتمالی آفات میزبان از طریق تعیین تراکم جمعیت آفات و تنظیم آن با استفده از روش مبارزه بیولوژیکی مانع از سمپاشی های زائد و بی رویه شد. در این راستا و به دلیل مقدار کم این نوع تحقیقات ضرورت انجام طرحی که اهداف آن ایجاد زمینه کاهش مصرف سموم در گلخانه های محصولات جالیزی است آشکار می گردد. از این رو اجرای طرحی که اهداف آن طی سه مرحله مشخص ارائه شده است در آغاز اجرا است. با اجرای این طرح، در مرحله اول می توان بررسی های آزمایشگاهی در زمینه بهینه سازی تولید انبوه تخم و لارو بالتوری سبز را انجام داد و متقابعاً در مرحله دوم اساساً بهترین نسبت رهاسازی شکارچی به شکار مطالعه و تعیین می گردد. و بالاخره اجرای مرحله سوم در حقیقت در سطح تجارتی و کاربردی خواهد بود که پس از مشاهده آلودگی و تعیین تراکم آفات مربوطه در گلخانه های کشاورزان با در نظر گرفتن بهترین نسبت رهاسازی که در مرحله دوم به دست خواهد آمد، اقدام به رهاسازی شکارچی خواهد شد. در رهاسازی بالتوری سبز از تخم، لارو و حشره کامل استفاده می شود. لاروهای سنین دوم و سوم، موثرترین مراحل بوده و 15-20 برابر تخم، جمعیت آفت را کاهش می دهند و تعداد رهاسازیها کمتر است ولی حمل و نقل تخم آسانتر، هزینه تولید آن کمتر و مدت انبارداری آن بیشتر است. باید در نظر داشت که لاروهای بالتوری سبز دارای همخواری بوده و جابجایی آنها با هم مشکل است. در صورتی که از تخم این شکارگر برای رهاسازی استفاده شود، باید تعداد تخم بیشتری در مقایسه با تعداد لاروها بکار برد که دلیل اصلی آن همخواری و کاهش بعدی میزان تفریخ تخم می باشد.

روشهای پرورش شکارگر C.carnea
در روش مبارزه بیولوژیک، بدلیل لزوم تکرار رهاسازی در شرایط گلخانه، رهاسازی چه به صورت اشباعی (Inundativa) و یا تلقیحی (Inoculative) باشد ، تولید انبوه عامل کنترل بیولوژیکی از عوامل مؤثر در موفقیت یک برنامه مبارزه می باشد. در طرح مورد نظر هر دو روش پرورش لارو
( گروهی و یا انفرادی) اجرا خواهد شد. نکته بسیار مهم در پرورش گروهی که در حقیقت از عوامل محدود کننده این روش پرورش است، مسئله همخواری (Cannibalism) لاروها است.
معهذا پرورش گروهی لاروهای درون ظرف(تشتک)های نسبتاً بزرگ مکعب مستطیل شکل از جنس پلاستیک شفاف صورت می گیرد که با تمهیداتی در داخل تشتکها، مساله همخواری لاروها را کاعش می دهیم تا موجب بالا رفتن بازدهی این روش بشویم. در هر حال باید توجه داشت که مسائل تکنیکی از عوامل مهم شکست در تولیدو پرورش انبوه و اقتصادی شکارگرها هستند. بنابراین ضمن بکارگیری روش پرورش انبوه تلاش می شودتا نواقص تکنیکی این روش که که موجب بازدهی پایین آن در تولید انبوه است، مرتفع گردد. بخشی از این مسائل شامل آلوده شدن محیط به دلیل استفاده از حشرات کامل احتمالا آلوده و نیز بروز ناراحتی های احتمالی تنفسی در افرادی است که با این روش سرو کار دارند. اما در رابطه با روش پرورش لارو در سلول های انفرادی باید متذکر شد که گرچه در این روش به دلیل استفاده از تخم بید غلات برای پرورش لارو، در مقایسه با پرورش گروهی که در آن از لاشه حشرات کامل بید غلات به عنوان بخشی از غذای مورد نیاز استفاده می شود، هزینه بری بیشتری دارد(هزینه زیاد مربوط به استفاده از تخم بید غلات در پرورش انفرادی است) ولی از نظر سایر هزینه ها و نیروی کار چندان مشکلی وجود ندارد و درصد استحصال شفیره نسبت به روش پرورش گروهی بسیار بالاتر و مطمئن تر خواهد بود. در حالت پرورش انفرادی همخواری وجود ندارد و شاید بتوان با پرورش انفرادی،از لارو بید غلات به عنوان غذا در پرورش سلولی بالتوری سبز استفاده کرد که در این صورت هزینه پرورش به مقدار قابل توجهی کاهش می یابد