ﺗﺄﺳﻴﺴﺎت و سازه گلخانه و انواع آن

تعریف باغبانی

بطور کلی باغبانی به کار پرورش گیاهان به صورت نسبتاً فشرده اطلاق می شود که در مقابل زراعت قرار دارد که در بسیاری از کشورها، متکی به سطح بالای استفاده از ماشین آلات کشاورزی در مساحت وسیعی از زمین می باشد که در نتیجه افراد کمی را در تولید دخیل می سازد. بنابراین باغبانی بیشتر به صورت کشت متراکم (Intensive culture) و زراعت به صورت کشت گسترده (Extensive culture) می باشد. با اینحال، مرز بین زراعت و باغبانی زیاد آشکار نیست. خصوصاً زمانیکه تولید سبزیجات، مثل گوجه فرنگی، در مقیاس وسیع مورد نظر باشد.

ساختارها و ابزارهای باغبانی

ساختارهای باغبانی

• خزانه هوای آزاد
• سایبان
• شاسی ها (سرد و گرم)
• گلخانه ها

ظرف ها و محیط های کشت

• گلدان ها، جعبه های کشت، کیسه های پلاستیکی
• خاك، مواد آلی، مواد معدنی و …
• کشت بدون خاك

ابزارهای کاشت، داشت و برداشت

• ابزارهای دستی
• ماشینها

ساختارهای باغبانی

نور، دما و رطوبت از مهم ترین فاکتورهای محیطی کنترل کننده رشد و نمو گیاهان هستند. فاکتورهای فوق را میتوان با توجه به نیاز هر گونه گیاهی تغییر داده و محصولات خارج از فصل تولید کرد، محصولات خاصی را پیش رس نمود و یا اینکه بعضی گیاهان را در آب و هوایی غیر از آنکه در آن رشد و نمو می کنند پرورش داد. مهمترین ساختارهای باغبانی که بدین منظور ایجاد شده اند عبارتند از: خزانه هوای آزاد، سایبان، شاسی ها (سرد و گرم) و گلخانه ها

خزانه هوای آزاد (outdoor bed)

• کرت یا باغچه ای است در اندازه های مختلف که ابتدا بذر را در آن به طور نزدیک به هم می کارند و پس از رشد، نشاهای تولیدی به محل کاشت انتقال می یابند.
• خزانه برای تولید پایه درختان نیز به کار می رود. در این صورت، نهالهای حاصل را قبل و یا بعد از پیوند زدن، به محل دائمی کشت منتقل می کنند.

سایبان (Lath-house or Shade house)

• سایبان مکانی است برای حفاظت از گیاهان سایه دوست در مقابل نور و گرمای شدید تابستان بویژه در مناطق گرم بکار می رود. سایبان در ابعاد مختلف ساخته می شود.
• سایبان گاهی برای بستر های تکثیر بکار می رود تا تبخیر و تعرق و در نتیجه هدر رفتن آب را کاهش دهد.
• چارچوب سایبان معمولا از جنس چوب می باشد و اطراف آنرا با حصیر، پارچه و یا پلاستیک می پوشانند. گاهی نیز چوبهای نازك به عرض 5 سانت برای پوشاندن بکار می رود.

شاسی سرد (Cold frame)

• ساده ترین و ارزانترین ساختار نگهداری گیاهان حساس به سرماست که در آن، جز از انرژی خورشیدی، از منبع گرمایی دیگری استفاده نمی شود.
• ساده ترین نوع شاسی جعبه چهار گوشی است با ارتفاع 50 سانت و بدون ته که روی آن با شیشه یا پلاستیک پوشیده می شود.
• نوع دائمی تر با حفر نهری به عرض 80 تا 90 سانت، عمق 30 تا 40 سانت و طول مورد نظر و قرار دادن جعبه شاسی روی آن بوجود می آید.

دیگر موارد استفاده از شاسی :

• کشت بذر و ایجاد نشاء برای انتقال به مزرعه
• مقاوم کردن قلمه های ریشه دار شده در گلخانه به سرما
• مقاوم کردن گیاهان تولید شده در گلخانه به سرما
• شیب شاسی، برای استفاده بیشتر از نور و گرمای آفتاب، از شمال به جنوب است. زاویه شیب با سطح افق حدود 5 تا 10 درجه می باشد.
• مکان شاسی باید آفتابگیر باشد و نباید بادگیر باشد.
• در زمستانهای سرد روی شاسی را با پوشش اضافی می پوشانند.
• در گرمای خیلی زیاد نیز با ایجاد سایه روی شاسی (توسط حصیر و …) و یا آبپاشی روی گیاهان از صدمه به گیاهان جلوگیری می کنند.
• ته شاسی حدود 10 سانت مخلوطی از خاك مرغوب + کود برگ + کود دامی + … استفاده می شود.

شاسی گرم (Hot bed)

مثل شاسی سرد است با این تفاوت که در آن وسیله ای برای تولید گرما قرار داده شده است.

منابع تولید گرما در شاسی گرم:        

• فعالیت میکروارگانیزمها روی کود دامی یا مواد گیاهی
• لوله های آب گرم یا لوله های بخار
• جریان هوای گرم
• کابلهای گرمایی برقی (روکش دار بوده و در عمق 10 تا 15 سانت قرار می گیرند)

 گلخانه (Greenhouse)

تعریف گلخانه

گلخانه عبارتست از مکانی که با مواد شفاف پوشیده شده و در آن عوامل محیطی مختلف از قبیل دما، رطوبت نسبی، نور و میزان دی اکسید کربن قابل کنترل می باشد. گیاهان را می توان درون گلخانه در تمام طول سال پرورش داد.

گروه بندی گلخانه ها از نظر ساختار

• گلخانه های یکطرفه (Lean-to)
• گلخانه های نیمه دو طرفه (Uneven-Span)
• گلخانه های دو طرفه (Even-Span)
• گلخانه های نیمه استوانه ای یا کوانست (Quonset)

گلخانه یکطرفه

این نوع گلخانه بطور معمول کنار دیوار یا گلخانه دیگری ساخته می شود. دیواره شمالی با مصالح ساختمانی و تمامی یا قسمتی از دیواره های شرقی و غربی نیز از آجر ساخته می شوند. دیواره جنوبی کوتاهتر از دیواره شمالی است. زاویه سقف با سطح زمین، بسته به عرض جغرافیایی محل، 30 تا 55 درجه است. این نوع گلخانه بیشتر برای جوانه زنی بذر و یا فرسینگ گلهای پیازی بکار می رود.

گلخانه نیمه دو طرفه

شبیه گلخانه دو طرفه است با این تفاوت که سقف آن از دو شیب نامساوی پوشانیده شده است. دیواره شمالی بلندتر از دیواره جنوبی است و بالاترین نقطه سقف گلخانه به اندازه یک سوم عرض گلخانه با دیواره شمالی فاصله دارد. این نوع گلخانه در مناطقی که شدت نور در زمستان کم است ساخته می شود، بطوریکه سطح جنوبی نسبت به شمالی نور بیشتری دریافت می کند. زاویه شیب سقف با سطح افق 35 تا 55 درجه است.

گلخانه دو طرفه (Even Span- greenhouse )

در این نوع گلخانه پهنای دو سقف مساوی است. ارتفاع گلخانه در بالاترین نقطه سقف معمولا 2.5 تا 3.5 متر و عرض آن 3 تا 6 متر است. زاویه شیب سقف با سطح افق 35 تا 55 درجه است. این نوع گلخانه بصورت مجزا یا جوی و پشته ای ساخته می شود.

دیوار حاجب: دیواری است که بین سطح زمین و اسکلت گلخانه قرار می گیرد. جنس آن بتنی، بلوك سیمانی، آجری و یا چوبی است و ارتفاع آن بین 60 تا 100 سانتیمتر است. برای جلوگیری از کاهش عبور نور، در گلخانه های جدید آنرا درون زمین قرار می دهند. این دیوار باید حداقل 15 سانت زیر زمین باشد تا از ورود حیوانات کوچک به گلخانه جلوگیری کند. 

گلخانه های نیمه استوانه ای یا کوانست (Quonset)

این نوع گلخانه در طی جنگ جهانی دوم ابداع شد، زمانیکه برای ساختن انبار و سربازخانه به ساختارهای ارزان و آسان ساز نیاز بود. اسکلت این نوع گلخانه توسط لوله های آب ساخته می شود که قوس 180 درجه دارند. قطر لوله ها معمولا 1.88  تا 2.5 سانتیمتر (گاهی تا 5 سانتیمتر) می باشد. فاصله تیرهای اصلی از هم 4.5 متر و فاصله تیرهای فرعی 0.9 تا 1.2 متر است. معمولا عرض گلخانه 9 متر و طول آن 60 متر است. این نوع گلخانه بصورت مجزا یا جوی و پشته ای ساخته می شود.

زهکشی (Drainage)

جهت گلخانه ها

جهت گلخانه به شرایط منطقه بستگی دارد. در مناطق بادخیز، جهت باد غالب در تعیین جهت گلخانه های تک واحدی اهمیت زیادی دارد. همسو بودن جهت گلخانه با جهت باد خسارت زا باعث می شود خسارت کمتری به گلخانه وارد شود. جهت گلخانه های چند واحدی در هر شرایطی (در امتداد طول) شمالی- جنوبی است.

گلخانه تک واحدی

مزایای گلخانه تک واحدی

• در این نوع گلخانه زودتر می توان به دمای مورد نظر دست یافت ( اما گلخانه زودتر سرد می شود)
• نور وارد شده بطور یکنواخت در گلخانه پخش می شود.
• داشتن فاصله مناسب اطراف گلخانه باعث ذوب سریع برف می شود.

معایب گلخانه تک واحدی

• هزینه اولیه بیشتر است.
• تهویه مشکل تر است.
• زمین بیشتری مورد نیاز است.
• رنگ کردن و پوشش مجدد مشکل تر است.
• سطح بیشتری از گلخانه در معرض باد زمستانی است، بنابراین هدر رفتن گرما بیشتر است و سوخت بیشتری برای گرم کردن گلخانه مصرف می شود.

گلخانه های جوی پشته ای (Furrow and Ridge or Gutter Connected)        

این نوع گلخانه دارای یک قسمت برجسته (پشته) و یک قسمت فرو رفته (جوی) میباشد. در این نوع گلخانه ها، دیواره های بین هر قسمت برداشته می شود و دارای فضای داخلی واحد می شود . تعداد واحد هایی که به هم متصل می شوند، بستگی به نوع و تعداد گیاهانی دارد که قرار است در آن کشت شوند.  

مزایای گلخانه های جوی پشته ای

• نیاز به زمین کمتر
• نیاز به اسکلت کمتر (به دلیل نداشتن دیوارهای میانی)
• هزینه احداث کمتر
• نیروی کار کمتر
• هزینه اتوماسیون کمتر
• مدیریت پرسنل بهتر
• مصرف سوخت کمتر (به خاطر کاهش سطوح تماس هدر دهنده گرما)

معایب گلخانه های جوی پشته ای

• در این نوع گلخانه ها، برف به سختی از سطح گلخانه خارج می شود.
• قرار گرفتن برف در ناودانها باعث شکستن اسکلت می شود که برای حل این مشکل باید لوله های حرارتی زیر ناودانها قرار داده شود و ناودانها دارای شیب مناسب برای انتقال آب باشند.
• ناودانها و لوله های حرارتی باعث کاهش نور ورودی به گلخانه شده و در نتیجه باعث تأخیر در گلدهی می شوند.

گروه بندی گلخانه ها از نظر دمایی

• گلخانه سرد (خنک)
• گلخانه نیمه گرم (معتدل)
• گلخانه گرم
• گلخانه گرم و مرطوب (گلخانه افزایش)

گلخانه سرد (خنک)

برای پرورش گیاهانی مانند مرکبات، نخل های زینتی، یاس، گل کاغذی، کاکتوسها و گیاهان گوشتی که در زمستان باید در جایی گرمتر از هوای آزاد نگهداری شوند، بکار می رود. حداقل دما در این گلخانه در شبهای زمستان بین 7 تا 10 درجه است و نباید از 6 درجه پایینتر بیاید.

گلخانه نیمه گرم (معتدل)

برای پرورش یا نگهداری گیاهانی مانند بگونیا، گلوکسینیا و فیلودندرون که تا حدودی نسبت به سرمای زمستانه حساس می باشند، بکار می رود. حداقل دما در شبهای زمستان بین 12 تا 15 درجه است و نباید از این حد پایینتر بیاید.

گلخانه گرم

برای پرورش و نگهداری گیاهان گرمسیری بکار می رود. حداقل دما در شبهای زمستان 18 درجه است و رطوبت کمی بالاتر از بیرون است.

گلخانه گرم و مرطوب (گلخانه افزایش)

دما مثل گلخانه گرم است اما رطوبت آن نزدیک اشباع است.

ماکزیمم و مینیمم دما در تابستان و زمستان در گلخانه های مختلف

اجزاء تشکیل دهنده گلخانه

• چارچوب (اسکلت) گلخانه
• پوشش شفاف گلخانه
• راهروهای گلخانه
• هواکش های گلخانه
• سکوهای گلخانه
• اتاق کار گلخانه

چارچوب (اسکلت) گلخانه

اسکلت گلخانه نگهدارنده پوشش گلخانه می باشد. در قدیم اسکلت گلخانه بیشتر از جنس چوب بود اما امروزه از آهن، آلومینیوم و فولاد برای اسکلت گلخانه استفاده می شود. در طراحی اسکلت گلخانه باید به عواملی از قبیل وزن اسکلت، وزن شیشه، نیروی وزن باد و نیروی وزن برف توجه کرد. اسکلت گلخانه باید سبک، محکم، دارای هزینه اولیه و نگهداری کم و حداقل سایه اندازی باشد.

عوامل مؤثر در انتخاب جنس اسکلت گلخانه

• قیمت آن در منطقه
• قابلیت دسترسی
• شرایط آب و هوایی

1. باد : بادهای قوی می توانند مستحکم ترین گلخانه ها را خراب کنند. اسکلت گلخانه باید در برابر وزش باد با سرعت 100 کیلومتر در ساعت مقاومت نماید.
2. برف: نیروی برف در گلخانه های دارای سیستم گرم کننده مشکل جدی نیست، زیرا گرما باعث ذوب برف می شود.

• شکل گلخانه

چوب

چوب مناسب برای گلخانه از درختان غول (Redwood)، سدر (Cedrus)، سرو (Cupressus) و کاج تهیه می شود.

معایب استفاده از چوب:

• استحکام کمتر از آهن و آلومینیوم
• هزینه نگهداری بالا
• نیاز به نقاشی مداوم و نیاز به آغشته کردن با مواد نگهدارنده (نفتنات مس)
• نور کمتری وارد گلخانه می شود.
• پوسیدگی توسط قارچها (وجود دما و رطوبت مناسب برای رشد)
• تغذیه توسط حشرات مثل موریانه ها، مورچه های نجار و سوسکهای چوبخوار (راه حل: استفاده از سم بورات ((Borate)

آهن

• استحکام بیشتر از چوب
• قابلیت انتقال حرارت بیشتر
• هزینه اولیه بالاتر
• انقباض و انبساط در اثر تغییر دما که گاهی باعث شکستن شیشه ها می شود.
• برای مقاوم کردن آهن آنرا با فلزات دیگر مثل روی پوشش می دهند. آهن گالوانیزه یا آهن سفید نتیجه پوشش روی (Zn) روی آهن می باشد.

آلومینیوم

• بیشتر در گلخانه های کوچک و فانتزی بکار می رود.
• هزینه اولیه بیشتر از آهن
• قابلیت انتقال حرارت بیشتر از چوب
• برای مقاوم کردن آلومینیوم آنرا با فلزات دیگر مثل آهن ترکیب می کنند و آلیاژ تهیه می کنند. آلیاژ آلومینیوم مقاومتی مثل فولاد دارد.

راهروهای گلخانه

راهروها برای رفت وآمد کارگران و عبور وسایلی مثل گاری دستی استفاده می شود. عرض راهروها معمولاً 50 تا 80 سانت است.

هواکش های گلخانه (Greenhouse vent)

هواکشهای گلخانه دریچه هایی در سقف یا جوانب گلخانه هستند و برای تهویه گلخانه بکار می روند. باز و بسته شدن دریچه ها یا با دست صورت می گیرد و یا بطور خودکار (با کمک ترموستات و موتور الکتریکی) انجام می شود.

سکوهای گلخانه (Greenhouse benches)

به منظور کنترل بهتر شرایط محیطی و بازده بهتر ساخته می شوند. جنس سکو از سیمان، آجر، آهن، چوب و … می باشد. ارتفاع و عرض سکوها به نوع گیاهی که در گلخانه پرورش داده می شود بستگی دارد. معمولاً ارتفاع سکو 90 سانت است.

اتاق کار گلخانه

اتاقی است که وسایلی از قبیل خاك، شن، پیت، کود، ابزار کار، گلدان، حشره کش ها، قارچ کش ها و … را در آن قرار می دهند.

پوشش شفاف گلخانه

پوشش گلخانه باید بیشترین میزان نور را از خود عبور داده و به گیاه برساند. بنابراین درصد عبور نور (مقدار نوری که از واحد سطح عبور می کند) از پوشش گلخانه عامل مهمی در انتخاب آن است. هیچ ماده ای نمی تواند %100 نور را عبور دهد. بلکه درصدی منعکس و درصدی جذب می شود، درصدی هم عبور می کند. بیشترین میزان عبور نور از شیشه شفاف است. انواع پوشش: شیشه و پلاستیک (پلاستیک نرم و پلاستیک سخت)

1. پلاستیک نرم: پلی اتیلن، پلی وینیل کلراید، پلی وینیل فلوراید
2. پلاستیک سخت: فایبر گلاس (فیبر شیشه)، اکریلیک

شیشه

• عبور نور بالا (%90)
• طول عمر زیاد (تقریباً 25 سال)
• قابلیت اشتعال ندارد
• نور مادون قرمز و ماورای بنفش را عبور نمی دهد
• عبور هوا از فضای بین قطعات شیشه باعث جلوگیری از تجمع رطوبت اضافی می شود (نفس کشیدن شیشه)
• هزینه اولیه بیشتر از پلاستیک
• حرارت را سریع از دست می دهد و بنابراین هزینه گرم کردن بالاتر از گلخانه پلاستیکی است

پلاستیک

• اجازه عبور CO2 و O2 را می دهد.
• از نظر شیمیایی بی اثر است.
• مقاوم به تگرگ است.
• عمر پلاستیک معمولی 3 تابستان و 2 زمستان است.
• پوشاندن گلخانه شیشه ای با پلاستیک باعث:

• %38 صرفه جویی در مصرف سوخت
• 4 تا 15 درصد کاهش شدت نور گلخانه

مواد افزودنی مختلف به پلاستیکها

• مواد تثبیت کننده اشعه ماورای بنفش (UV Stabilizer Additive)
• مواد ضد مه (Anti Fog Additive)
• مواد نگهدارنده اشعه مادون قرمز (FR Stabilizer Additive)

مواد تثبیت کننده اشعه ماورای بنفش

برای جلوگیری از اثر مخرب اشعه ماورای بنفش خورشید روی پوشش گلخانه پلاستیکی بکار می رود. طول موج اشعه UV پایین می باشد و این مواد با تغییر دادن طول موج این اشعه، آنرا به طول موجهای مفید برای رشد گیاه تبدیل می کنند. اینکار باعث افزایش عمر پلاستیک می شود.

مواد ضد مه

موادی هستند که باعث پخش قطرات آب متراکم به صورت یک لایه یکنواخت مداوم و شفاف روی پوشش داخلی گلخانه می شوند و از بازتاب کلی نور خورشید جلوگیری می کنند.

مواد نگهدارنده اشعه مادون قرمز

از آنجائیکه خروج اشعه مادون قرمز از گلخانه باعث هدر رفتن گرما می شود، افزودن این مواد باعث نگهداری اشعه مادون قرمز تابیده شده از سطح گلخانه می شود و باعث حفظ حدود 50 درصد گرمای تابشی می شود.

انواع پلاستیک

• پلی اتیلن معمولی
• پلی وینیل کلراید (PVC)
• پلی وینیل فلوراید (PVF)
• پلی استر
• فایبر گلاس (فیبر شیشه)
• مواد پوشش دهنده سخت مثل آکریلیک، پلکسی گلاس، پلی متیل و …
• پلی کربنات

پلی اتیلن معمولی

• هزینه اولیه کمتر از شیشه
• قابل استفاده در اسکلتهای موقت و دائمی
• نسبت به شیشه حرارت بیشتری را به داخل گلخانه منتقل می کند. میزان عبور نور کمتر از شیشه است ( 88 تا 90 درصد).
• طول عمر کم (با بالاترین کیفیت 4 سال)
• نور ماورای بنفش را عبور می دهد که باعث از بین رفتن و یکبار مصرف شدن پلاستیک می شود. ( راه حل: افزودن مواد جاذب اشعه ماورای بنفش )
• نور مادون قرمز را عبور می دهد که باعث هدر رفتن گرمای تابشی می شود. ( راه حل: افزودن مواد نگهدارنده اشعه مادون قرمز )
• رطوبت داخل گلخانه بیشتر است و پس از تماس با سطح سرد پلی اتیلن قطرات آب تشکیل می دهد که به هم چسبیده و بزرگتر می شوند و مشکلات زیر را ایجاد میکنند:

• چکیدن روی گیاهان که باعث افزایش بیماریهای قارچی می شود.
• چکیدن روی خاك که باعث کاهش اکسیژن خاك می شود.
• کاهش عبور نور از پلاستیک

راه حل:

• هوادهی با پنکه کوچک (با کار مداوم) یا پنکه بزرگ (با کار بر حسب نیاز)
• باز کردن 2-5 سانت از پوشش دیوار جانبی گلخانه (خلاف جهت باد)
• استفاده از پلاستیکهای سوراخ دار
• استفاده از پوشش پلاستیکی دو لایه : هنگام بارش برف با حذف هوای بین دو لایه (خاموش کردن کمپرسور) باعث چسبیدن دولایه به هم و از بین رفتن خاصیت عایق شده، ذوب برف تسهیل می گردد.

پلی وینیل فلوراید

• طول عمر زیاد ( 10 سال یا بیشتر)
• مقاوم به سائیدگی و طوفان
• تحمل دماهای زیر صفر
• جلوگیری از ورود اشعه ماورای بنفش
• عبور نور بالا
• مقاومت کششی 4 برابر پلی اتیلن
• گرانتر از پلی اتیلن

فایبر گلاس مقاوم (فیبر شیشه)

• طول عمر بالا ( 10 تا 20 سال- البته از عمر شیشه کمتر است)
• ارزانتر از شیشه است.
• مقاوم به تگرگ و طوفان است
• به دمای منفی 38 درجه مقاوم است.
• 80 تا 90 درصد شیشه نور را عبور می دهد.
• با کهنه شدن زرد شده و باعث کاهش عبور نور می شود.
• در معرض ساییدگی و فرسودگی قرار دارد.
• آتشگیر است
• گران تر از پلی اتیلن است

عوامل محیطی مهم در گلخانه

• نور (وسایل تامین نور گلخانه)
• دما (وسایل گرم کننده و خنک کننده گلخانه)
• آب و رطوبت نسبی (روشهای آبیاری، افزایش و کاهش رطوبت نسبی )
• تهویه (روشهای تهویه گلخانه)
• خاك (بسترهای کشت)

عوامل محیطی مهم در گلخانه – نور

• انرژی به صورت تشعشع الکترومغناطیس، نور نامیده می شود که دیده می شود.
• نور از نظر شدت، کیفیت و طول مدت تابش برای گیاه اهمیت دارد.
• شدت نور (Light intensity) عبارت است از مقدار امواج نورانی که در واحد زمان به واحد سطح می رسد.

• مقدار نور قابل دسترس بسته به فصل سال، عرض جغرافیایی، ارتفاع از سطح دریا، ساعات مختلف روز، پوشش ابر، میزان آلودگی و رطوبت اتمسفر متفاوت است.
• شدت نور بر پاره ای از فرایندها و خصوصیات گیاهی از جمله فتوسنتز، ارتفاع گیاه و گلدهی اثر می گذارد.
• شدت نور لازم در گلخانه، بسته به نوع گیاه فرق می کند (گیاهان سایه پسند و گیاهان آفتاب پسند)

• کیفیت نور (Light quality) مربوط به ترکیب طول موجهای نور است (نور آبی، نور قرمز و قرمز دور)
• طول مدت تابش نور (Photoperiod) به نیاز گیاهانی که در گلخانه نگهداری می شوند، بستگی دارد. از این نظر گیاهان به پنج دسته تقسیم می شوند: روز کوتاه (اختیاری و اجباری)، روز بلند (اختیاری و اجباری)، گیاهان بی تفاوت، گیاهان روز کوتاه – روز بلند و گیاهان روز بلند – روز کوتاه.

وسایل تأمین نور

• لامپهای التهابی (لامپ حاوی رشته ملتهب تنگستن) (Incandescent)

• راندمان تبدیل انرژی الکتریکی به نورانی %7 است
• حرارت زیادی تولید می کنند و کیفیت نور پایین است. نیز عمر کوتاهی دارند.

• لامپ فلورسنت (بازده بیشتر از لامپهای تنگستن، حرارت تولید شده کمتر)
• لامپ های با شدت نور زیاد (High Intensity Discharge=HID)

• لاپ متال هالید
• لامپ های سدیمی فشار پایین
• لامپ های سدیمی فشار بالا (راندمان تبدیل انرژی الکتریکی به نورانی حدود %25 است، طول عمر ز یاد است، حدود 16000 ساعت. بیشترین استفاده را دارند. )

عوامل محیطی مهم در گلخانه – دما

کنترل دمای گلخانه بسیار مهم است و با رشد گیاه رابطه مستقیم دارد. میزان دما به نوع گیاه بستگی دارد. دما بر فتوسنتز، تنفس، تشکیل اسیدهای آمینه و پروتئین ها، تبخیر و تعرق، رشد و نمو گیاهی، گلدهی و رنگ برگ گیاهان درون گلخانه تأثیر دارد. دمای گلخانه با انواع گوناگون دماسنج ها اندازه گیری می شود. مناسب ترین نوع برای گلخانه نوعی است که دمای لحظه ای را همراه با دمای ماکزیمم و مینیمم نشان می دهد. قرار دادن یک دماسنج در گلخانه کافی نیست و باید از دو یا چند دماسنج در قسمتهای مختلف گلخانه استفاده کرد. همچنین به این دلیل که دما در ارتفاعهای مختلف متفاوت است، دماسنج باید در ارتفاع گیاه قرار گیرد تا دمای واقعی محیط اطراف گیاه را نشان دهد.

وسایل خنک کننده (Cooling systems)

• خنک کردن گلخانه بسیار سخت تر و پرهزینه تر از گرم کردن آن می باشد.
• در تابستان دمای داخل گلخانه اغلب 11 درجه سانتیگراد بیشتر از دمای محیط بیرون است. مضرات دمای بالا عبارتند از: عدم استحکام ساقه، کاهش اندازه گل، تأخیر در گلدهی و مرگ جوانه

روش های مختلف خنک کردن گلخانه:

• سایه دادن

• پارچه ساران، رنگ آمیزی پوشش گلخانه، سایه دادن با آب آهک (Whitewash)، سایه دادن با مخلوط آب و خاك (Mud)، سایه دادن با جریان آب (گاهی به رنگ سبز)

• روش تبخیری پوشال و پنکه (Fan and Pad evaporating cooling system)
• استفاده از کولر آبی و گازی
• آب پاشی روی گیاهان و کف گلخانه و نیز سیستم مه افشانی

وسایل گرم کننده (Heating systems)

• در قدیم کوره هایی که سوخت آنها بیشتر زغال بود، منبع تولید گرما بودند. این کوره ها توسط دودکشی به هوای آزاد راه داشتند.
• امروزه در بعضی گلخانه ها از بخاری های نفتی یا گازی استفاده می شود.
• در گلخانه های جدید و به ویژه تجاری، مواد سوختنی در یک دیگ بخار سوزانده می شوند و گرما به صورت آب گرم یا بخار در گلخانه توزیع می شود.
• آب گرم یا بخار توسط لوله هایی که بیشتر از کنار دیواره های جانبی و از زیر سکوهای گلخانه می گذرند، گلخانه ها را بطور یکنواخت گرم می کنند وسپس آب سرد شده به سیستم مرکزی بازگشته، دوباره گرم می شود (سیستم شوفاژ). ( بطور کلی در گلخانه های بزرگ از بخار و گلخانه های کوچک از آب گرم استفاده می شود ).
• نوع سیستم حرارتی انتخاب شده برای گلخانه باید با سوخت ارزان و در دسترس سازگار باشد.

عوامل محیطی مهم در گلخانه – رطوبت

چون بسیاری از فرایندهای فیزیولوژیکی و متابولیکی در محیط آبگونه صورت می گیرند، آب عامل مهمی در زندگی گیاه می باشد. رطوبت نسبی گلخانه نیز باید در طول روز بالا نگه داشته شود. افزایش رطوبت نسبی توسط آبپاشی کف گلخانه، استفاده از کولرهای آبی، استفاده از سیستم پوشال و پنکه یا سیستم های مه افشانی (Mist systems) صورت می گیرد. کاهش رطوبت نسبی توسط باز گذاشتن دریچه ها، گرم کردن گلخانه، پوشاندن راهروها با سیمان جهت کاهش تبخیر سطحی و استفاده از پنکه های برقی صورت می گیرد. آبیاری گلخانه به روش دستی، آبیاری قطره ای، آبیاری مه افشانی (میست)، آبیاری زیرزمینی، آبیاری بارانی، آبیاری ثقلی و … صورت می گیرد.

تهویه گلخانه (Aeration)

تهویه به دلایل مختلفی انجام می گیرد:

1. مبادله هوای داخل و خارج گلخانه
2. تأمین دی اکسید کربن لازم برای فتوسنتز
3. کاهش دمای گلخانه (بیشتر گیاهان در دمای بالاتر از 35 درجه آسیب می بینند)
4. کاهش رطوبت، به ویژه در زمستان. رطوبت بالا به جوانه زنی هاگ بیشتر قارچها کمک می کند.

• تهویه گلخانه گهگاه با باز کردن دریچه های گلخانه که در قسمتهای جانبی یا سقف گلخانه قرار دارند، انجام می شود.
• این دریچه ها باید در محلی نصب شود که جهت باد غالب نباشد.
• همچنین اختلاف سطح کافی با بلندترین ارتفاع گیاهان داشته باشد تا گیاهان در معرض مستقیم جریان هوا قرار نگیرند.
• باز و بسته شدن دریچه ها می تواند دستی یا اتوماتیک باشد
• در بعضی گلخانه ها تهویه با پنکه (Fan Ventilation) نیز صورت می گیرد.

همچنین مطالعه پست های زیر نیز پیشنهاد میگردد

مبانی پیشگیری از خسارت آفات در گلخانه

گلخانه خورشیدی راه بهینه سازی مصرف سوخت در کشاورزی

اصول سرمایشی در گلخانه

توصیه های فنی مراحل احداث گلخانه