کوددهی درختان مرکبات بارده
کوددهی درختان مرکبات بارده
کوددهی درختان مرکبات بارده
تغذیه صحیح گیاه یکی از عوامل مهم در بهبود کمی و کیفی محصول به شــمار میرود. در تغذیه گیاه نه تنها باید هر عنصر به اندازه کافی در دسترس گیاه قرار بگیرد، بلکه ایجاد تعادل و رعایت نســبت میان همه عناصر غذایی اهمیت زیادی دارد، چراکه در حالت عدم تعــادل تغذیه ای، با اضافه کردن مقداری از عناصر غذایی، نــه تنها افزایش عملکردی رخ نمیدهد، بلکه موجب اختلال در رشــد گیاه و در نهایت افت در عملکرد مطرح میشــود. برای توصیــه صحیح کودی (تعیین نوع، زمان و نحوه مصــرف کودها) در گیاهان زراعی، اســتفاده از آزمون خاک و در گیاهان باغی علاوه بر تجزیه خاک و آب آبیاری، تجزیه برگ و گاهی میوه مناســبترین روش است. با توجه به گســتردگی کشت مرکبات در مناطق مختلف کشــور، توصیه کوددهی درختان مرکبات بارده برای هر منطقه بر اساس نتایج آزمون خاک، آزمون برگ و پیشبینی عملکرد است.
مقدار مصرف نیتروژن در کوددهی درختان مرکبات بارده
مقدار کود نیتروژنی توصیه شده برای درختان مرکبات، باید نیتروژن کافی را برای توسعه تاج درختان (با یک اندازه کنترل شــده) فراهم کند به طوری که حداکثر عملکرد اقتصادی با کیفیت مطلوب تولید شــود. مقدار کود نیتروژن مصرفی برای درختان مرکبات بارده، بر اساس ویژگیهای خاک (مقدار ماده آلی)، غلظت نیتروژن در برگ و پتانسیل عملکرد است (جدول ۱). زمانی که درختان به اندازه ای رسیدند که فضای در نظر گرفته شده را پرکردند و رشــد بیشتر تاج، مورد نظر نباشد (شــکل۱)، مقدار مصرف عناصر غذایی میتواند ثابت شود و یا در موارد احتمالی، کاهش یابد.
مقدار مصرف سالانه کود نیتروژن، برای تأمین نیتروژن مورد نیاز رشد رویشی و نیتروژن خارج شده توسط میوه است. مقدار نیتروژن، براساس نتایج آزمون برگ، نتایج آزمون خاک (به ویژه مقدار ماده آلی خاک)، ویژگیهای کیفی میوه و پتانسیل عملکرد توصیه میشود. برای رســیدن به عملکرد بالا با میوه های درشت، باغداران باید مقدار مصرفی کود نیتروژن را به گونــهای تنظیم کنند که غلظت نیتروژن بــرگ برای درختان پرتقال در دامنه ۲٫۵ تا ۲٫۷ درصد حفظ شــود، برای درختان نارنگی در محــدوده ۲٫۵ -۳ درصد و برای درختان گریپفروت در حدود ۲٫۲ درصد باشــد. دامنه مناسب نارنگیها و گریپفروت، به ترتیب، بیشتر و کمتر از دامنه مناســب برای پرتقالها است. مقدار نیتروژن برای درختان پرتقال ۸ – ۱۱ سال، براساس پتانسیل عملکرد پیشبینی شده و برای درختان ۱۲ سال و بیشتر، براساس متوسط عملکرد میوه ۴ سال متوالی پیشین توصیه میشود (جدول ۱).
مقدار مصرف پتاسیم در کوددهی درختان مرکبات بارده
به طور کلی، مقدار کود پتاســیم (K2O) برای درختان بارده مرکبات تقریباً معادل مقدار نیتروژن خالص مصرفی توصیه میشــود. اگر غلظت پتاســیم برگ مرکبات در ســالهای متوالی به مقدار قابل ملاحظه ای زیر حد کفایت باشد مقدار پتاسیم (K2O) مصرفی به ویژه در خاکهای آهکی میتواند تا ۲۵ درصد افزایش یابد. مقدار پتاســیم (K2O) بر اســاس پتانســیل عملکرد پیشبینی شده (درختان ۸ تا ۱۱ سال) و متوسط عملکرد میوه ۴ سال متوالی پیشین (درختان ۱۲ سال و بیشتر) توصیه میشود (جدول۲).
اگر کود پتاسیمی در یک سال صرف شود برای تعیین اینکه، در سال بعد چقدر پتاسیم مصرف شــود نیاز اســت دوباره آزمون خاک و برگ انجام شود. بر اساس تفسیر نتایج این آزمونها و متوســط عملکرد باغ، نسبت به مصرف کودهای پتاسیمی جهت کوددهی درختان مرکبات بارده اقدام شود. اگر مقدار پتاسیم قابل استفاده خاک بیش از حد بحرانی و غلظت پتاسیم در برگ نیز در حد مطلوب و بیشتر باشــد میتوان مصرف خاکی کودهای پتاسیمی را متوقف کرد یا آن را به حداقل رســاند. اما مصرف کودهای محلول پتاسیمی (مانند نیترات پتاسیم، مونوپتاسیم فسفات و غیره) به شکل محلولپاشی و با غلظت ۳ تا ۴ در هزار برای افزایش اندازه و بهبود کیفیت میوه مورد نیاز اســت و توصیه می شود این محلولپاشیها در مراحل خاص فنولوژی مانند پس از تشکیل میوه و اواخر فاز دوم رشد میوه، انجام شود (شکلهای ۲ و ۳ ).
مقدار مصرف فسفر (P2O5) در کوددهی درختان مرکبات بارده
مقدار مصرف کود فســفر برای درختان بارده بر اســاس متوسط عملکرد و تفسیر نتایج آزمون خاک و برگ است. اگر کود فسفر در یک سال مصرف شود، برای تعیین اینکه، در ســال بعد چه مقدار کود فسفری مصرف شود، نیاز است مجدداً آزمون خاک و برگ انجام شــود. مقدار مصرف فسفر بر اساس نتایج آزمون خاک و برگ و همچنین متوسط عملکرد درختان در جدول ۳ آورده شده است.
مقدار مصرف کلسیم و منیزیم به منظور کوددهی درختان مرکبات بارده
در خاکهای آهکی که مقدار کربنات کلســیم آنها بیشــتر از سه درصد است نیازی به مصــرف خاکی هیچ نوع کود کلســیمی برای درختان بارده (همــه درختان میوه از جمله درختان مرکبات) نیســت. اما مصرف محلولپاشــی آن در اوایل فاز اول رشد میوه پس از ریزش گلبرگها و تشــکیل میوه چه ها و رســیدن قطر آنها به حدود ۷ تا ۱۰ میلیمتر و همچنیــن در طول فاز دوم رشــد میوه ها، به ویژه در اواخر فاز دوم رشــد میوه با کودهای مناسب کلســیمی مانند نیترات کلسیم یا کودهای کلســیمی با بنیان آلی، برای افزایش اندازه، بهبود کیفی رنگ میوه، افزایش انبارمانی میوه و … ضروری اســت. اما در خاکهای اســیدی، مانند برخی مناطق غرب مازندران و برخی دامنه های جنوبی و باغهای حاشــیه جنگلهای شــرق مازندران که pH خاک آنها کمتر از شش است، محلولپاشی کلسیم و افــزودن آهک به خاک برای افزایش pH خاک به حدود ۶ تا ۶٫۵ (رســاندن pH خاک به این دامنه) ضروری اســت و این افزایش pH میتواند نیاز کلسیم اندامهای رویشی درختان مرکبات را به خوبی فراهم کند، اما همچنان محلولپاشــی کلســیم برای بهبود عملکرد و کیفیت میوه ها ضروری است. اگر pH خاک، در دامنه مناسب باشد نیازی به مصرف خاکی کودهای کلسیمی نیست مگر اینکه آزمون خاک نشان دهد که کلسیم خاک، کمتر از حد بحرانی اســت یا اینکه غلظت کلسیم برگ، کمتر از حد کفایت باشد. در این حالت، مصرف گچ در خاک یا محلولپاشــی با کودهای کلســیمی محلول توصیه میشود. اگر pH خاک، بالای ۶٫۵ باشــد خاک احتمالاً کلسیم کافی برای رشــد درختان دارد و تنها محلولپاشی کودهای مناسب کلسیمی برای بهبود کیفی میوه نیاز است. اگر pH خاک در دامنه مناسب از ۵٫۵ تا ۶٫۵ باشــد به مصرف کلسیم نیازی نیســت اما اگر pH خاک، کمتر از ۵٫۵ باشد آهک باید مصرف شــود تا pH خاک به ۶٫۵ برسد. اگر pH خاک بیشتر از ۶٫۵ باشد خاک دارای مقدار زیادی کلسیم خواهد بود.
اگر نتایج آزمون خاک نشان دهد که مقدار منیزیم خاک، کمتر از دامنه کفایت (متوسط یا کم) اســت پیشنهاد میشــود کود منیزیم به مقدار حداکثر ۲۰ درصد نیتروژن توصیه شــده، مصرف شود. اما اگر نتایج آزمون خاک نشــان دهد که مقدار منیزیم خاک بیش از حــد بحرانی و در دامنه زیاد یا خیلی زیاد قــرار دارد ولی غلظت منیزیم در برگ کمتر از حد کفایت باشد، توصیه میشــود مصرف خاکی منیزیم متوقف شود یا به حداقل برسد و کودهای منیزیمی (مانند نیترات منیزیم، ســولفات منیزیم و ….) به روش محلولپاشــی، به ویژه در فاز دوم رشد میوه مصرف شوند.
مصرف عناصر ریزمغذی (کم مصرف) در کوددهی درختان مرکبات بارده
مقدار عناصر غذایی کم مصرف که توسط میوه خارج میشود بسیار کم است و در مقایسه بــا مقداری که به طور طبیعی در خاک وجود دارد ناچیز اســت. بــرای درختان جوان، در زمینهایی که قبلاً کشت نشده اند مصرف منگنز، مس و بور به ترتیب حدود ۵ درصد، ۲٫۵ درصد و ۰٫۳۳ درصد نیتروژن مصرف شده توصیه میشود تا وقتی که نتایج آزمون خاک یا برگ یا علائم ظاهری درختان نشان دهد که مصرف این عناصر (یکی یا بیشتر) باید کاهش یابد یا متوقف شــود. برای درختان مســنتر، نیاز عناصر غذایی کم مصرف (به استثنای بور و مس) باید توســط علائم کمبود ظاهری یا نتایج آزمون برگ تأیید شــود سپس اقدام به مصرف آنها شــود (جدول ۴). اما بور ممکن است نیاز باشد هر سال مصرف شود به علت اینکه به ســرعت تحت تأثیر شستشــو قرار میگیرد. در خاکهای با pH بیشتر از هفت، قابلیت اســتفاده عناصر غذایی کم مصرف، به اســتثنای مولیبــدن به طور قابل ملاحظه ای کاهش مییابد. به طور کلی توصیه میشــود محلولپاشــی برگی، در زمانی انجام شود که تقریباً بیش از ۶۰ درصد برگهای فلش های بهاره کاملاً توسعه پیدا کرده اند در صورتی که مصرف خاکی در هر زمانی که مورد نیاز باشــد میتواند انجام شود. مصرف خاکی با کودهای آهن معدنی غیرکلاته، معمولاً نمیتواند علائم کمبود ظاهری آهن را بر طرف کند و اغلب برای درختان، غیر قابل استفاده است. خاکهای آهکی ممکن است دارای مقدار زیادی از آهن کل باشند اما به طور عمده، نامحلول و غیرقابل اســتفاده هستند. در خاکهای خنثی تا کمی اسیدی نیز، کمبود آهن میتواند یک مشــکل باشــد اگر مس به مقدار زیاد در این خاکها وجود داشته باشــد. اما کلروز آهن میتواند به وسیله مصرف خاکی کودهای کلاته آهن تصحیح شــود. مؤثر بودن کلاتهای آهن عمدتاً بستگی به pH خاک دارد. کلاتهای Fe-EDTA و Fe-HEDTA ، نســبتاً ارزان هســتند و اگر pH خاک، کمتر از ۶٫۵ باشــد در رفع کمبود آهن، مؤثر اســت. اما این کلاتها نباید در خاکهای آهکی مصرف شــوند زیرا به سرعت در این خاکها شکســته میشوند و قابلیت استفاده آهن آنها به شدت توسط رسوب آهن در خــاک، کاهش مییابد. در مقابل، کلروز آهن درختان مرکبات با پایه های حســاس در خاکهای آهکی، به آســانی رفع نمیشــود. برخی کلاتهای آهــن (مانند ،FeEDDHA FeEDDHSA،(FeEDDHMA در رفع کمبود آهن مؤثر هستند اما مصرف آنها پرهزینه است. همچنین سبز شدن برگها، در این خاکها پایدار نیست و مدتی پس از مصرف آهن، دوباره علائم کلروز و زردی را نشــان میدهد. در خاکهای آهکی، خنثی و اســیدی برای رفع علائم کمبود آهن، محلولپاشــی سه تا پنج کیلوگرم از کلاتهای آهن FeEDTA) یا (FeHEDTA در هکتار با غلظت یک الی ۱٫۵ درهزار همراه با اوره با غلظت یک تا سه در هزار و یک مویان مناســب، با فاصله زمانی ۱۰ تا ۲۰ روز در میان (با توجه به سرعت رشد سرشاخه ها و شدت کمبود) میتواند بسیار مؤثر باشد.
در مــورد منگنز، مصرف خاکی آن، برای باغهای مرکبــات در خاکهای آهکی میانه و شــرق مازندران توصیه نمیشــود. نتایج مطالعات در خاکهای آهکی این مناطق نشــان میدهــد که مصرف خاکی کودهای حاوی منگنز (حتی همراه با کودهای آلی و حیوانی به شکل چالکود)، تأثیری در افزایش جذب منگنز و رفع کمبود برگ درختان مرکبات ندارد. در خاکهای غرب مازندران نیز، مصرف خاکی کودهای منگنز توصیه نمیشــود. مشــکل کمبود منگنز در باغهای مرکبات این مناطق ناشــی از کمبود قابلیت اســتفاده منگنز در خاک نیســت، به طوری که مطالعات شبکه ای خاکهای این استان نشان داد در بیشتر این باغها، قابلیت اســتفاده منگنز خاک بیش از مقدار بهینه، و در دامنه زیاد و خیلی زیاد قرار دارد. از طرف دیگر، برگهای این درختان علائم ظاهری کمبود را به خوبی نشان میدهند (شــکل۴). مطالعات نشان میدهد که مشکل کمبود منگنز در این باغها، ناشی از راندمان پایین انتقال آن، از ریشــه ها به اندام هوایی اســت. بنابراین در این مناطق برای رفع علائم کمبود منگنز، محلولپاشــی ســه تا پنج کیلوگرم کلات منگنز (MnEDTA) در هکتار(با غلظت یک الی ۱٫۵ درهزار همراه با اوره با غلظت یک تا سه در هزار و یک مویان مناسب) توصیه میشود. توجه ویژه ای برای پیشگیری از بروز علائم کمبود منگنز و روی در باغهای مرکبات کشور، به ویژه در مناطق جنوبی ضروری است تا امکان پایش مداوم علائم بیماری گرینینگ (citrus greening disease) در باغهای مرکبات فراهم شود.
زمان و فراوانی مصرف کودهای شیمیایی جهت کوددهی درختان مرکبات بارده
مدیریت تغذیه درختان مرکبات بارده باید هم رشــد رویشــی و هم رشد میوه های سال جاری را تأمین کند. رشد رویشی در بهار برای درختان بارده، اهمیت زیادی دارد زیرا موجب تشکیل چوبهای میوه ده برای سال بعد میشود. نیاز تغذیه ای درختان مرکبات در اواخر زمستان و یا اوایل بهار شــروع میشود و تا اوایل تابستان توسعه مییابد. در طول این زمان، گلدهی و توســعه میوه ها با رشد رویشی فلش های بهاره رقابت میکنند. گلها و میوه چه ها، مقدار زیادی از عناصر غذایی در بافتهــای خود جمع میکنند اما مقداری از این عناصر به طور موقتی در طول فرآیند ریزش گل و میوه چه ها هدر میرود. سایر میوه های درختان که باقی میمانند، میتوانند تا زمان بلوغ، حمایت شوند. این فرآیند همچنان ادامه مییابد تا ریزش تابستانه (June drop) میوه ها کامل شود. پس از آن، نیازهای تغذیه ای برای توسعه میوه ها کاهش مییابد. بهترین کیفیت میوه در درختان مرکبات زمانی فراهم میشــود که وضعیت تغذیه ای درختان مرکبات در پاییز، به ویژه از نظر غلظت نیتروژن در برگ، در بخش پایین دامنه حد کفایت باشد. بر اساس نیاز تغذیه ای درختان مرکبات بارده در طول یک سال، توصیه میشود برنامه مصرف کودها حداقل به پنج فاز (مرحله) تقسیم شود (شکل ۵).
• اولین مرحله، در شروع گلدهی انجام شود.
• دومین مرحله، بین تشــکیل میوه چه ها و ریزش تابســتانه (June drop) میوه چه ها، انجام شود.
• سومین مرحله، در اوایل فاز دوم رشد میوه ها انجام شود.
• چهارمین مرحله، در اواخر فاز دوم رشد میوه انجام شود (محلولپاشی کودهای پتاسیم و کلسیم)
• پنجمین مرحله، بلافاصله پس از برداشت میوه است.
مصرف کودها همچنین ممکن اســت در طول پاییز و زمستان، به ویژه در نواحی جنوب کشور، که در بیشتر مواقع، مرکبات تقریباً در تمام طول سال رشد میکنند، در هر زمان که وضعیت هوا مناسب باشد و رشد صورت گیرد انجام شود. تأمین نیاز غذایی درختان اهمیت زیادی در تولید دارد. به هر حال مصرف زیاد کود در پاییز و زمستان میتواند توسعه رنگ میوه ها را به تأخیر اندازد و همچنین حساسیت درختان را به صدمه یخبندان افزایش دهد.
منابع:
• اســدی کنگرشــاهی، علی و نگین اخلاقی امیری. .۱۳۹۴ مدیریت مصرف نیتروژن و تناوب باردهی مرکبات. مجله یافته های علوم کشــاورزی، جلد دوم شــماره ۱، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی مازندران، سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی، تهران، ایران.
• اسدی کنگرشاهی، علی و نگین اخلاقی امیری. .۱۳۹۳ تغذیه پیشرفته و کاربردی مرکبات، جلد اول.انتشارات آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران.
• اســدی کنگرشــاهی، علی و نگین اخلاقی امیری. .۱۳۸۲ اثر پتاســیم، منیزیم و برهمکنش آنها بر عملکرد و کیفیت مرکبات. سومین کنگره علوم باغبانی ایران، کرج، ایران.
• اســدی کنگرشــاهی، علی و مجتبی محمودی. .۱۳۷۹ بررســی وضعیت تغذیه ای مرکبات شــرق مازندران. دومین کنگره علوم باغبانی ایران. کرج، ایران.
• اســدی کنگرشــاهی، علی و مجتبی محمودی. .۱۳۷۹ بررســی روند مصرف کودهای شیمیایی و پیامدهای ناشی از آن در استان مازندران. هفتمین کنگره علوم خاک ایران. شهرکرد، ایران.
• اســدی کنگرشــاهی، علی، محمدجعفر ملکوتی و محمدرضا امداد. .۱۳۸۳ تأثیر روشهای مختلف آبیاری و مصرف متعادل کودهای شیمیایی بر عملکرد و کارایی مصرف آب در مرکبات. مجله علوم خاک و آب، جلد ۱۸، شماره۲، موسسه تحقیقات خاک و آب، تهران، ایران.
همچنین مطالعه پستهای زیر نیز پیشنهاد میگردد
مدیریت تنش یخبندان در باغات مرکبات
اصول تغذیه مرکبات ( قسمت اول )
اصول تغذیه مرکبات ( قسمت دوم )
