کاشت ، داشت و برداشت پیاز
تاريخچه
پياز يكي از سبزيهاي مهم و مشهور دنيا است . اين سبزي در بيشتر نقاط دنيا كشت مي شود . پياز گياه بومي جنوب غربي آسيا و احتمالا مربوط به ناحيه اي بين فلسطين و هندوستان و يا منطقه شرق مديترانه مي باشد . بعضي ايران را موطن اصلي پياز مي دانند ، از زمانهاي بسيار قديم پياز كشت مي شده است و مردم به خصوصيات اين سبزي پي برده اند . تاريخچه استفاده از آن به عنوان غذا به زماني مي رسد كه تاريخ نوشته شده است . كشور مصر به خاطر كاشت نوعي پياز مشهور بوده است . كشت آن در اين كشور با 5000 سال قبل از ميلاد مسيح مي رسد و در اهرام مصر پياز كشف گرديده است . در نوشته روميان و يونانيان مطالبي در مورد پياز به چشم مي خورد ، و نيز در كتاب مقدس مسيحيان از آن نام برده شده است . در قرآن كريم نيز به نام (بصل) از آن صحبت به ميان آمده . پياز يكي از موادي بود كه قوم بني اسرائيل در موقع مهاجرت از مصر در بيابانهاي عربستان خواهان آن بودند .
مشخصات گياه شناسي
نام علمي پياز Allium cepa است و از خانواده سوسنيها Liliacea است . پياز با وجود اينكه دو يا چند ساله است در سبزي كاري به طور محصول يك ساله كاشته مي شود . جنس Allium cepa داراي گونه هاي زيادي است ، كه اغلب توليد غده پياز كرده ، ولي گونه هاي وحشي در اين جنس يافت مي شود ، كه به جاي توليد بذر ، توليد پيازچه هاي كوچك در خوشه گل مي كند ، كه براي تكثير از آن استفاده مي شود .
گل
گل پياز داراي سه پرچم و يك تخمدان 6 برچه اي مي باشد . ساقه گل دهنده همانند توپ به نظر مي رسد .
ساقه
پياز داراي ساقه پهن نازك ، مدور ، سفيد رنگ و زير زميني است . كه از قسمت زيرين آن ريشه ها خارج مي گردند . و نيز از قسمتهاي فوقاني آن برگهاي ضخيم تر ، متورم و فلس مانند ، كه سفيد يا قرمز رنگ بوده و كلروفيل خود را از دست داده اند و از مواد غذايي ذخيره شده اند خارج مي گردد .
ريشه
ريشه پياز نسبتا ضخيم و گوشتي و ساده است از قسمتهاي تحتاني ساقه زير زميني خارج مي شود . طول اين ريشه ها نسبتا كوتاه و انتشار آن در داخل خاك در 10 يا 20 سانتيمتر قسمت فوقاني خاك مزرعه مي باشد . در وسط صفحه ساقه زيرزميني نقطه رويش پياز كه نقش جوانه انتهايي ساقه هوايي را بازي مي كند قرار دارد و در اين محل است كه ساقه گل دهنده و برگ سبز بوته پياز ظاهر شده و در فضا به رشد خود ادامه مي دهد . اغلب بين برگهاي زيرزميني كه حجم پياز را تشكيل مي دهند جوانه هايي به وجود مي ايد كه پس از رشد هر يك از آنها توليد پياز كامل مي كنند و از اين پيازهاي كوچك كه ما بچه پياز مي ناميم مي توان براي ازدياد گياه استفاده كرد . اين پيازهاي كوچك معادل شاخه هاي فرعي ساقه هوايي ساير گياهان مي باشند ، البته از نظر سبزي كاري و توليد پياز به منظور تجارتي اين خاصيت توليد بچه پياز ژنتيكي و ارثي ، يكي از علل نا مرغوبي محصول است ، اين نوع پيازها را پياز دو قلو مي نامند .
آب و هواي مورد نياز
پياز را به خاطر اينكه به تعداد زيادي ارقام دارد در بيشتر نقاط جهان كشت مي كنند ، چه در نقاط سرد سير كه بهترين محيط براي كاشت اين محصول است و چه در نواحي گرم و گرم و معتدل با روز كوتاه ، ولي همانطور كه اشاره شد بهترين محيط براي رشد پياز و تشكيل غده يا پياز آب و هواي خنك و روزهاي بلند است ، در صورتي كه براي رسيدن پياز ، درجه حرارت زيادتر و محيط خشك تري نياز است . به همين جهت سطح انتشار زياد نسبتا وسيع است و از نواحي سرد شمالي تا نواحي خيلي گرم جنوب مي توان آن را كاشت . پياز چون محصول فصل خنك است و در دماي حدود سانتيگراد جوانه مي زند و در دماي بين درجه سانتيگراد بهترين رشد و نمو را دارد . حرارت كم و رطوبت بالا در اوايل دوره رشد و گرما در اواخر دوره رشد براي پياز بسيار مناسب است . در نواحي گرم سير بيشتر از فصل پاييز و زمستان براي كاشت پياز استفاده مي كنند ، در صورتي كه در نواحي سرد شمالي اين گياه محصول تابستانه است .
تاثير طول مدت روشنايي (فتوتروپسيم) در تشكيل پياز و بذر
تشكيل غده هاي پياز بيشتر به طول دوره روشنايي بستگي دارد . بنا بر آزمايشات گارنر Garner و آلارد Allarrd و مك كليلند MC clelland و تمپسن Thompson و سميت Smith تمام انواع پيازهاي معمولي در هر درجه حرارتي و در هر نقطه توليد پياز نمي كنند و گل نمي دهند . بلكه انواع مخصوصي هستند كه در روزهاي بلند تابستان يعني در نقاط شمالي كه طول روز بيش از 16 ساعت نيز مي رسد . توليد پياز و گل مي كنند ، ولي در نقاط جنوبي كه روزها كوتاهتر است اگر درجه حرارت محل كاشت كمتر از 20 تا 12 درجه سانتيگراد نشود براي مدت زيادي (12-10 ماه ) پياز سبز مانده و بذر و غده و پياز توليد نمي كند .
در مقابل اين نوع پيازها ارقامي نيز وجود دارند كه در نقاط جنوبي كه طول مدت روشنائي در روز 12-10 ساعت است به مقدار زياد توليد پياز و بذر مي كنند . گارنر و آلارد و مك كليلند فقط تاثير روشنايي را در توليد پياز و گل مورد مطالعه قرار داده بودند ولي تمپسن و سميت تاثير مقدار حرارت را نيز مطالعه كرده و چنين نتيجه گرفته اند كه براي توليد پياز حرارت نسبتا زياد لازم است . و دماي زياد همانند طول دوره روشنايي در تشكيل بذر و غده پياز تاثير فراوان دارد .
طبقه بندي پيازها
طبقه بندي بر اساس نوع رقم
1- آليوم سپا رقم اگرگاتوم Al. Cepa.Var : Aggregatum در خاك توليد پياز مي كند .
2- آليوم سپا رقم ويوي پاريوم Al. Cepa.Var : Vivi parum يا پياز درختي . اين نوع پياز در ساقه گل دهنده به جاي گل توليد پيازهاي كوچك مي كند .
طبقه بندي بر اساس طول روز
به طور كلي ارقام پياز از نظر طول روز در سه گروه روز كوتاه ، روز متوسط ، و روز بلند قرار مي گيرد .
الف ) پيازهاي روز كوتاه :
اين ارقام در مقايسه با ساير واريته ها ، طي دوره رشد ، به كمترين روز حدود (12-11) ساعت نيازمندند . زمان لازم براي برداشت محصول ، حدود 7 ماه به طول مي انجامد . از اين رو ارقام روز كوتاه با توجه به شرايط آب و هوايي در پائيز كشت و در اواخر زمستان يا اوايل بهار برداشت مي شوند . ارقام تگزاس ارلي گرانو PRR 502 ، هيبريد پريما و را و سركره برازجان روز كوتاه اند .
ب ) پيازهاي روز متوسط :
اين پيازها احتياج به آب و هواي ملايم و طول روز متوسط داشته و مناسب نواحي معتدل با عرض جغرافيايي 36-32 درجه هستند . اين نواحي به طول روز حدود 14-13 ساعت احتياج دارند و براي تكميل غده هاي پيازهاي خود يك دوره 6-5 ماهه را بايد سپري كنند . اين ارقام در نواحي معتدل در زمستان مي كارند و در اواخر بهار و يا اوايل تابستان برداشت مي كنند . و از ارقام را روز متوسط مي توان به رامهرمز ، طارم و سفيد ساري ، سفيد گرگان ، لوشان اشاره كرد .
پ) پيازهاي روز بلند :
اين ارقام براي توليد پياز ، احتياج به طول روز زياد و درجه حرارت بالا دارند . طول روز مناسب براي تشكيل پياز در اين ارقام حدود 16 ساعت است و نواحي كشت اين ارقام در ايران ، مناطق سرد و معتدل سرد مي باشد . اين ارقام در اوايل بهار كشت و در اواخر تابستان يا اوايل پاييز برداشت مي شوند . دوره رشد آنها حدود 6 ماه مي باشد . قابليت انبار كردن و حمل و نقل اين ارقام معمولا خوب است . از ارقام روز بلند مي توان قرمز آذر شهر ، سفيد كاشان ، سفيد قم ، قولي قصه ، سفيد كمره اي خمين ، درچه اصفهان ، قرمز ري ، محلي كردستان را نام دارد .
طبقه بندي بر اساس رنگ
پيازهاي ايراني :
1- سفيد : پياز سفيد كاشان ، سفيد قم
2- قرمز : پياز طارم ، ري ، آذر شهر
3- صورتي : پياز نوشهر
4 – بنفش : پياز كهريزك
پيازهاي آمريكايي :
1- زرد : كره زرد Yellow globe
2- سفيد : كره سوت پرت سفيد South white globe
3- قرمز : كره قرمز سوت پرت South port red globe
طبقه بندي بر اساس شكل
از نظر شكل نيز پيازها به دو دسته تقسيم مي شوند :
الف ) پيازهاي گرد كروي : رقم Zittauer gelb كه يك رقم آلماني است .
ب) پيازهاي گرد شلجمي : رقم Bransch wieger dunkel blutrot كه يك رقم آلماني است .
نوع خاك و ساختمان خاك
از آنجايي كه ريشه بوته پياز كوتاه و سطحي است خاكي كه اين گياه در آن كاشته مي شود بايد از حيث مواد غذايي خيلي غني باشد ، پس پياز در هر نوع خاك از خاكهاي شني لومي تا خاكهاي رسي سنگين و نيز در خاكهاي هوموسي قابل كشت است . البته خاكهاي رسي براي كشت پياز مناسب نيستند ، زيرا يا غده خوب در آنها تشكيل نمي نمي شود و يا پياز به دست آمده بد شكل مي گردد ، مگر اينكه اين خاكها به وسيله كودهاي دامي سبك شوند ، علت اين موضوع سخت بودن آنهاست ، چنانكه در اوايل رشد ريشه پياز قدرت نفوذ در آنها را ندارد . البته چون پياز معمولي مانند كليه گياهان پيازي و آنهايي كه داراي ريشه غده اي شكل هستند طالب خاك سبك شني و سست مي باشند ، بهترين خاك براي كاشت اين محصول زمينهايي كه از حيث مواد آلي غني هستند و زمينهاي معدني شني يعني ليموني سبك مي باشد . خاكهاي شني لومي اگر با كودهاي دامي و شيميايي تقويت شوند و به اندازه كافي هوموس داشته باشند ، براي رشد پياز بسيار مناسب خواهند بود ، چون اين گونه خاكها براي محصول پيش رس فوق العاده ارزشمند است . در هر صورت نوع خاكي كه براي كشت پياز استفاده مي شود ، بايد از زهكشي خوبي برخوردار باشد .
اسيديته خاك
پياز نسبت به اسيديته خاك بسيار حساس است . بهترين محصول پياز در خاكهايي با پ هاش 6.5 تا 5.8 به دست مي آيد . پياز در PH كمتر از 5.8 نمي تواند رشد كند ، چون در اين PH يون آلومينيوم سمي است در اين صورت با اضافه كردن آهك ، PH خاك را بالا مي برند . اضافه كردن 1 تا 2 تن آهك آب ديده در هكتار ، متناسب با نوع PH خاك ، توصيه شده است . از طرفي در PH بالاتر از 6.5 بعضي از عناصر مانند منگنز براي پياز غير قابل استفاده است .
مجموعه عمليات تهيه زمين براي كاشت
تهيه زمين بايد با دقت و مراقبت فراوان صورت گيرد . چون توليد ريشه فرعي در اين گياهان بسيار كم است . زميني كه به كاشت پياز اختصاص داده مي شود بايد مسطح و عاري از سنگ درشت باشد زيرا در زمينهايي كه داراي شيب زياد هستند در موقع آبياري فشار و سرعت آب زياد بوده و بذر تازه كاشته شده و يا نشاي پياز را شسته و از بين مي برند ، اگر زمين سنگلاخ باشد علاوه بر اينكه مانع رشد پياز در داخل خاك مي شود ، استفاده از وسايل كار چرخ دار دستي مانند وجين كن و سله شكن و كود پاش را كه بعد از سبز شدن بذر مورد استفاده قرار مي گيرند مشكل و نامنظم مي كند . ابتدا در پاييز سال قبل از كشت زمين را كود دامي داده و سپس زمين را به عمق 25 تا 15 سانتيمتري شخم زده و بعد براي آنكه كود و خاك به طور كامل مخلوط شود و كلوخها نيز خرد شوند 2 تا 3 مرتبه ديسك زدن حتما لازم است . در زمينهاي ليموني سنگين سه مرتبه ديسك زدن حتما لازم است تا زمين كاملا نرم و هموار شود . ولي در اراضي شني و ليموني سبك دو مرتبه ديسك زدن در دو جهت عمود به يكديگر كافي است . پس از آنكه زمين به اين ترتيب تهيه و حاضر شد تا اواخر اسفند و يا اوايل فروردين ماه سال بعد صبر كرده و در آن موقع به محض آنكه رطوبت زمين اجازه ورود به مزرعه را بدهد . مجددا سطح زمين را با يك مرتبه ديسك زدن نرم مي كنند . البته در برخي از كشورها مانند آلمان مخصوصا در اراضي شني در بهار پس از ديسك با غلطك سبكي سطح مزرعه را مي كوبند و پس از آن با بذر پاش دستي يا موتوري اقدام به كاشت بذر مي كنند .
كود
كود دامي : كود دامي و يا كود سبز براي اصلاح فيزيكي خاك و نيز در زمينهايي كه از حيث مواد آلي يعني هوموس فقير هستند حتما لازم است . استفاده از انواع مختلف كود در بالا بردن ميزان محصول نقش عمده اي دارد . گذشته از اين ، تغذيه غده پياز در سال اول روي كيفيت بذر در سال دوم اثر مطلوبي دارد . اين امر به خصوص در خاكهاي معدني كه مقدار كمتري رس دارند بسيار حائز اهميت است . پياز به كود دامي زياد احتياج دارد ، و مي توان گفت ميزان مصرف كود حيواني دو برابر ساير سبزيها است ، بنابراين توصيه مي شود كه از كودهاي دامي در كشتهاي قبلي زمين در دست كاشت پياز استفاده شود . كود دامي اگر تازه باشد بايد در پاييز سال قبل از كاشت يعني اقلا 4 تا 3 ماه قبل از بذر كاري و يا نشا كاري با خاك مخلوط گردد . اگر اين امر ممكن نبود در بهار يا در اسفند ماه كه موقع كاشت بذر است بايد حتما از كود دامي پوسيده استفاده كرد و اگر كود پوسيده نبود بايد از دادن آن صرف نظر كرد و به استفاده از كود شيميايي اكتفا كرد چون استفاده از كودهاي دامي تازه كه داراي بذر علف هرز هستند براي مزرعه پياز واقعا زيان آور است ، به علت اينكه پياز در اوايل رشد بسيار ضعيف بوده و به كندي رشد و نمو مي كند ، لذا علفهاي هرز به آساني به آن غلبه مي كنند . بهترين طرز استفاده از كود دامي آن است كه كود را به مقدار زياد (در حدود 40 تا 50 تن در هكتار ) به محصول سال قبل كه حتما يك گياه وجيني مانند سيب زميني يا چغندر قند يا گوجه فرنگي و يا نباتات خانواده كدوئيان خواهند بود بدهند . كاشت پياز بعد از گياهان تيره بقولات (لوبيا چشم بلبلي ، باقلا) باعث افزايش محصول مي گردد ، لذا قرار دادن گياهان تيره بغولات در تناوب زراعي پياز بسيار مناسب است .
كود شيميايي :
استفاده از كودهاي شيميايي ، به خصوص در زمينهاي شني توصيه مي شود ، در خاكهاي لومي رسي و سيلتي مقدار 80-60 كيلوگرم ازت و 120-100 كيلوگرم كود فسفر در هكتار مناسب است . البته اين مقدار در زمينهاي شني بايد بيشتر مصرف شود . همچنين در رمينهاي شني مصرف حدود 100 كيلوگرم در هكتار پتاسيم توصيه مي شود .
بذر
بذر پياز تقريبا يك هرم مثلث القاعده نامرتب و رنگ آن سياه است و به ابعاد : پهناي بذر 1 تا 2 ميليمتر و درازاي بذر 3تا4 ميليمتر و كلفتي بذر 0.5 تا 1 ميليمتر است . وزن 1000 دانه بذر پياز 2.7 تا 4 گرم است . بذر پياز در بهترين شرايط نگهداري قوه ناميه خود را 30-2 سال حفظ مي كند ولي بهتر است بذر يكساله كشت گردد .
تكثير و كاشت
عمق كاشت :
الف ) عمق كاشت پيازچه هايي كه به منظور پياز سبز كاشته مي شوند ، حدود 3 تا 2 سانتيمتراست . كه بايد آنها نزديك به هم كشت گردند به طوري كه با هم تماس داشته باشند . فاصله خطوط كاشت آنها نيز حدود 30 سانتيمتر است و وقتي كه طول بوته ها به 10 سانتيمتر رسيد ، پاي بوته خاك ريخته مي شود كه قسمتي از پياز سفيد شود .
ب) عمق كاشت پيازچه ها براي توليد پياز حدود 1.5 سانتيمتر مي باشد و فاصله دو بوته بين 70 تا 7 سانتيمتر و فاصله خطوط كشت 40-30 سانتيمتردر نظر گرفته مي شود . چون هدفمان توليد پياز خشك است . به اطراف بوته خاك داده نمي شود . چون خاصيت انبارداري پياز كم مي شود . به طور كلي پيازي كه از طريق كشت پيازچه توليد مي گردد ، قدرت انبارداري خوبي ندارد و نمي توانيم آن را براي مدت طولاني نگهداري كنيم . براي نگهداري پياز براي مدت طولاني بايد از طريق كشت مستقيم بذر اقدام كرد .
تكثير
الف ) توليد پياز از طريق پيازچه هايي كه در خوشه گل پياز مصري به وجود مي آيد . اين نوع پياز مصري با نام Allium cepa Var:Viviparum كه توليد بوته اي مي كند كه بافت اندام آن بسيار سخت مي باشد و اين نوع پياز چند ساله است . و به جاي گل و بذر ، توليد توده اي از پيازچه در انتهاي ساقه گل دهنده مي كند . براي تكثير اين نوع پياز ، از اين پيازچه ها استفاده مي شود .
ب ) استفاده از پيازچه هايي كه پياز نوع Potato onion يا Multiplier onion توليد مي كنند . نام علمي اين نوع پياز Allium cepa Var:aggregatum مي باشد . اين نوع پياز به طور كلي توليد بذر نمي كند، ولي توليد پيازچه هايي در اطراف پياز اصلي مي نمايد . مي توانيم پيازچه ها را از هم جدا كرده ، جداجدا و يا اينكه در حالت جدا نشده بكاريم . به هر حال اين پياز به صورت پيازچه و يا پياز سبز مصرف مي شوند . در موقع كاشت پيازچه ها بايد دقت كرد كه آنها در خاك فرو نروند ، بلكه بايد كمي خاك يا كود پوسيده روي پيازچه قرار داده شود . لازم به توضيح است كه در خارج از ايران بعضي از ارقام پياز را صرفا به خاطر توليد پيازچه و تهيه پياز سبز مي كارند . و به آن گرين بانچينگ اونيون مي گويند . اين رقم به هيچ عنوان توليد غده نمي كند وداراي رشد سريع مي باشد و ممكن است از پيازچه و يا بذر به وجود آيد . از بين اين ارقام مي توان از : اورگرين ، پلنن ويل ، بانچينگ و وايت بانچينگ نام برد .
ج ) استفاده از پياز هايي كه از كشت متراكم بذر در سال زراعي قبل به دست آمده اند . در اين روش از پيازهايي استفاده كرده كه قطرشان بين 2.5 –1.5 سانتيمتر باشد .
د ) كشت بذر : اين روش كشت در بيشتر نقاط جهان معمول است و به دو نوع است :
الف ) كشت مستقيم بذر در محل اصلي :
زمان كشت مستقيم بذر پياز به عوامل زيادي بستگي دارد ، كه از آن جمله مي توان شرايط آب و هوايي منطقه ، نحوه كاشت ، و بالاخره رقم پياز را نام برد . در مناطق سرد سيري كه زمستان يخبندان دارند به محض برطرف شدن سرماي بهاره بايد به كشت پياز اقدام كرد . فاصله خطوط دريفها در كشت پياز حدود 40-30 سانتيمتر در نظر گرفته مي شود . و بذور آن به فاصله 2 سانتيمتري از هم كشت مي گردند .
ب) كشت از طريق نشاء:
در اين روش از پيازچه هايي استفاده شده كه از كشت متراكم بذر در سال قبل به وجو آمده اند براي اين منظور در اوايل پاييز بذور به طور متراكم در محلي سرپوشيده كشت مي گردند ، و در طول مدت زمستان پيازچه ها در دوره خواب به سر مي برند و به محض مساعد شدن هوا به محل اصلي منتقل مي شوند . مدت خزانه گيري بين 10 تا 6 هفته است . در مناطق سرد سيري به محض مساعد شدن هوا اقدام به تهيه خزانه مي كنند . (در صورتي كه بخواهيم خرانه درهواي ازاد باشد ) نشاها در فضاهايي كه بين 30-40 سانتيمتر از هم فاصله دارند ، به فواصل 10 سانتيمتري نشا مي شوند . نشاها مي توانند اندازه هاي مختلفي داشته باشند . ولي طول و قطر نشاها اگر به اندازه مداد نباشد ، كاشت آنها توصيه نمي شود . چون باعث شكافته شدن ريشه متورم يا دو تايي شدن ريشه مي شود . كه اين خود باعث به وجود آمدن ساقه هاي بذري زود رس مي گردد . لازم به ذكر است كه حدود 4 تا 2 كيلوگرم بذر براي تهيه نشا يك هكتار زمين كافي است . ولي براي كشت مستقيم پياز به 18-8 كيلوگرم بذر در هكتار نياز داشته . ولي با توجه به طرز كاشت و پيش بيني آفات در زميني سالم و كاشت خطي 8 كيلوگرم در هكتار كافي است و براي كاشت بذر به وسيله دست پاش حدود 12-10 كيلوگرم بذر و اگر خطر بروز آفت در بين باشد به 18 كيلوگرم بذر در هكتار نياز است .
كشت مخلوط
با تمام مراقبتهاي لازم تراكم بذر در واحد سطح يا خط كاشت زياد خواهد بود و بايد پس از سبزشدن بذر محصول را تنك كرد . تنك كردن محصول هميشه با صرف هزينه زياد همراه است و از طرفي هم در موقع تنك كردن ريشه ساير نهال هايي كه بايد در محل باقي بمانند تكان خورده و ضعيف شده و چه بسا خشك بشوند لذا حتي المقدور بايد از تنك كردن پياز خودداري كرد . براي اين منظور بهتر است بذر پياز را با بذر گياه ديگري كه محصول آن زود مي رسد و برداشت مي شود مخلوط كرده و بكارند . گياهاني كه مي توان بذر آنها را با بذر پياز مخلوط كرد عبارتند از : اسفناج ، تره فرنگي ، جعفري . نسبت بذر پياز و بذر تره فرنگي براي كاشت مخلوط 120 گرم بذر تره فرنگي براي هر يك كيلوگرم بذر پياز و براي جعفري 50 گرم بذر جعفري براي هر يك كيلوگرم بذر پياز مي باشد . فايده ديگر كاشت مخلوط در زراعت پياز اين است كه بذرپياز نسبتا دير سبز مي شود ، يعني 2-1 ماه طول مي كشد تا بذر پياز سبز شود و در اين مدت بذر علف هرز به مقدار زياد سبز شده و رشد زياد كرده و نهال جوان پياز را بعدا سبز خواهد شد از بين مي برد و يا آنكه كلا مانع سبز شدن بذر پياز مي گردد . بنابراين بايد در همان 2-1 هفته اول كاشت پياز اقدام به وجين كرد ولي سبز نشدن تخم پياز در اين موقع وجين بين خطوط را غير ممكن مي سازد ، زيرا تشخيص خطوط كاشت بذر پياز غير مقدور است ، ولي اگر بذر پياز با تخم گياه ديگري كه زود سبز مي شود كاشته شود محل خطوط كاشت پياز خيلي زود مشخص شده و به اساني مي توان بين آنها را وجين و يا سله شكني كرد .
بذر دادن قبل از موقع پياز
در نقاطي كه پياز كوچك را براي توليد پياز درشت مي كارند و يا در نواحي گرم كه فصل نمو بوته پياز زمستان است اغلب اتفاق افتاده ، به طوري كه در همان سال كاشت نهال يا پياز كوچك ، قبل از توليد پياز درشت قابل فروش در بازار ساقه گل دهنده ظاهر شده و بوته گل و بذر مي دهد . البته اين پديده موجب از بين رفتن تمام محصول آن سال و ضرر فوق العاده كشاورز مي گردد . بنا بر آزمايشهايي كه بوس ول Bos well و بعدا به وسيله تمپسن Thompson و سميت Smith به عمل آمده درشتي پياز كاشته شده و شرايطي كه در ان پياز انبار شده است در زود بذر دادن گياه دخالت زياد دارد . به اين ترتيب كه هر قدر پياز كاشته شده درشت تر باشد تعداد بوته هايي كه پس از كاشت در مزرعه گل مي دهند زيادتر خواهد بود و همچنين هر اندازه كه درجه حرارت انباري كه پيازها قبل از كاشت در آن نگاهداري مي شوند زيادتر باشد تعداد بوته هاي گل دهنده نيز زيادتر خواهد شد . نتيجه آزمايشهاي تمپسن و سميت در جدول زير ثبت شده است :
در اين جدول دو عامل متغير موجود است يكي اندازه پياز كه بر سه دسته تقسيم شده است ، و ديگري حرارت انبار يكه پيازها را قبل از كاشت در آن نگاهداري كرده اند . با در نظر گرفتن اين دو عامل هر قدر كه اندازه پيازها زيادتر مي شود و درجه حرارت انبار بالا مي رود تعداد بوته هايي كه قبل از موقع يعني زود بذر مي دهند زيادتر مي شوند به استثناي حرارت بين و درجه سانتيگراد كه در اين درجه حرارت تعداد بوته گل دهنده كمتر از ساير درجات حرارت مي باشد . ولي نسبت ازدياد تعداد بوته گل دار نسبت به درشتي پياز كاشته شده هميشه ثابت است . بنابراين عامل مهم بذر دادن بي موقع پياز همان درشتي و يا ريزي پياز كاشته شده مي باشد و مقدار حرارت تاثير زيادي در اين امر ندارد . فقط اين موضوع را بايد در نظر گرفت كه اگر درجه حرارت بين و درجه سانتيگراد باشد باعث بذر دادن بوته گياه نمي شود ، در عوض خود پياز قبل از كاشت در انبار مي پلاسد و در نتيجه مقدار محصول حاصله از چنين پيازي كم خواهد بود . در نتيجه براي برداشت محصول كافي و جلوگيري از بذر دادن بوته هاي پياز در هنگامي كه ما براي غده ان را كشت كرده ايم ، بايد درجه حرارت انبار در اطراف صفر درجه سانتيگراد باشد و اندازه قطر آنها از 2CM سانتيمتر تجاوز نكند . براي جلوگيري از بذردادن بوته هاي پياز بذري كه در نواحي گرمسير در فصل زمستان كاشته مي شوند ، بايد حتي المقدور از ركود در رشد بوته سبز پياز در اين فصل يعني زمستان جلوگيري كرد چه اين ركود در رشد نباتات دائمي و يا دو ساله است كه باعث زود گل دادن و بي موقع بذر دادن گياه مي شود .
وجين و سله شكني
به طوري كه مي دانيم ريشه پياز سطحي و كوتاه است ، بنابراين سله شكني و وجين نبايد عميق باشد عمل سله شكني و وجين بايد يكي دو هفته پس از كاشت بذر پياز انجام گيرد تا علف هرزبه نهال پياز غلبه نكند . تعداد دفعات سله شكني بايد نسبتا زياد باشد يعني بعد از هر دفعه آبياري بايد اين عمل طوري انجام شود كه به ريشه گياه لطمه اي نزند .
آبياري
پياز به آب فراوان نياز دارد ، و در اراضي شني كه سطح فوقاني خاك خيلي زود خشك مي شود بايد كاملا مراقب بود كه هميشه در اطراف ريشه پياز رطوبت كافي موجود باشد . در نقاط شمالي ايران پياز را مي توان به صورت ديم كشت كرد . پيازهايي كه از كشت آبي به دست مي آيند وزن بيشتري نسبت به محصولات ديم در انباراز دست مي دهند . آب بيش از حد باعث ديررس شدن و زردي برگها مي شود ، از طرف ديگر كم آبي باعث كاهش عملكرد مي شود . به طور معمول مزرعه پياز را هر 5 الي 7 روز يكبار آبياري كرده ، و ميزان آب مصرفي با توجه به منطقه كشت ، زمان كشت ، روش توليد و نوع خاك متغير مي باشد . وبه طور كلي و معمول به طرق شياري و يا غرقابي آبياري مي كنند .
تنك كردن
به طور كلي تنك كردن در كاشت پياز چندان مفيد نيست چه در اثر «كشيدن » يعني كندن نهالهاي زائد ، ريشه ساير بوته ها كه بايد در جاي خود باقي بمانند تكان خورده و نهال پياز ضعيف مي شود . ولي معهذا براي به دست آوردن پياز درشت درسال اول كاشت بذربا تمام مراقبتهاي لازم تراكم بذر درواحد سطح زيادتر از حد لازم مي شود و بايد مزرعه را تنك كرد . در اين صورت نهالهاي زائد را به نحوي كه فاصله بين بوته هاي باقي مانده 8 تا 25 سانتيمتر (نسبت به نوع پيازكاشته شده ) باشد حذف ميكنند. عمل تنك كردن را معمولا 4-3 ماه پس ازكاشت بذر انجام مي دهند ، يعني از اوايل تا اواخر خرداد ماه . در اين موقع نهالهاي زائد به اندازه كافي درشت شده و مي توان از آنها به عنوان پيازچه و يا پياز سبز در آشپزخانه استفاده كرد .
مبارزه با علفهاي هرز مزارع پياز
الف ) مبارزه مكانيكي : علفهاي هرز در مزارعي كه به صورت خطي كشت شده اند مي توان توسط كولتيواتور يا وجين دستي از بين برد : استفاده از اين روش در كشتهايي كه به صورت كرتي است غير ممكن است .
ب ) مبارزه شيميايي : از علفكشها در كنترل علف هرز استفاده كرده . مسئله مهم درمورد علفكشها ، دقت در شرايط و زمان مصرفشان است . زيرا كه رطوبت ، درجه حرارت و يا بارندگي مي تواند عوامل تغيير دهنده نتيجه كار باشد .
1. علفكش داكتال (Dacthal “DCPA”) : به ميزان 12-8 ماده موثره ، پس از كاشت بذر پياز و قبل از رويش ، مصرف مي شود . اين علفكش بر عليه اغلب باريك برگها (گراسها) ، و پهن برگهاي يك ساله بذري همچون تاج خروس ، جوموشك ، خرفه ، قياق و پوآ استفاده مي شود .
2. گراماكسون Gramoxon 20% Sliparaquot: بلافاصله قبل از رويش پياز در شرايطي كه فقط علفهاي هرز رويش دارند مستقيما روي علفهاي هرز پاشيده شده و مصرف آن 3 ليتر در هكتار مي باشد .
3. علفكش ترفلان Terflan 48% Ec (Trifluralin) : به ميزان 2 ليتر قبل از كاشت با خاك مخلوط شده و در كشت پياز مادري ، جهت توليد بذر استفاده مي گردد . همچنين در كشت Onion-set و انتقال نشاء مصرف مي شود ، ولي در كشت مستقيم بذر نبايد از ترفلان استفاده كرد .
4. علفكش توتريل: به ميزان 3-5/2 ليتر در هكتار پس از سبز شدن پياز و در مرحله 6 برگي علفهاي هرز پهن برگ استفاده مي شود .
خوابانيدن برگ پياز
اگر مقدار آب و يا كودهاي از ته زمين زياد باشد و يا آنكه زمين در موقع تهيه عميقا شخم شده باشد قسمت هوايي پياز يعني برگهاي آن قوي شده و به رشد خود ادامه مي دهد و اين رشد طولاني برگ باعث دير رس شدن پياز شده براي جلوگيري از دير رسيدن پياز بايد مانع رشد و يا بهتر بگوييم مانع ادامه رشد برگها شد و براي اين منظور عمل شكستن و خوابانيدن برگها را انجام مي دهيم . اگر هوا مرطوب باشد ممكن است برگها مجددا از زمين بلند شده و به رشد خود ادامه دهد ، لذا بايد به فاصله يك هفته تا 10 روز اين عمل تكرار شود ، شكستن و خواباندن برگ پياز با غلطكهاي سبك باغباني و يا در سطح كوچك به وسيله شنكش يا پاي باغبان انجام گيرد .
برداشت
پياز را مي توان يا به صورت پيازچه و يا غده هاي رسيده برداشت نمود . زمان برداشت پياز بستگي به آب و هوا و خاك ، نوع رقم و وضع بازار دارد . بعضي از ارقام ، به خصوص ارقام خارجي پياز ، غده هاي خود را در روي سطح زمين تشكيل مي دهند . لذا با دست قابل برداشت هستند . ولي براي برداشت ارقام ايراني حتما بايد از بيل و يا ابزار مكانيكي استفاده كرد . اگر بخواهيم پياز را بلافاصله مصرف كنيم ، اگر غده ها به اندازه كافي نرسيده باشند ، زياد اشكال ندارد . ولي اگر پياز را به منظور انبار كردن و نگهداري براي مدت طولاني برداشت مي كنيم ، بايد كاملا رسيده باشند . زمان برداشت پياز وقتي است كه بيش از 50 % قسمت هاي هوايي بوته ها شروع به افتادن و زرد شدن بنمايند . تجربه نشان داده است كه وقتي 25 % بوته ها شروع به زرد شدن و افتادن ساقه نمودند ، بايد برداشت پياز را شروع كنيم . البته در مناطق سرد سير بهتر است كه در زمانيكه 90% برگها خم شده باشند برداشت صورت گيرد . در اين صورت مي توانيم يكي يا دو هفته پياز را زودتر برداشت كنيم . البته اين پياز خاصيت انبارداري كمتري خواهد داشت . معمولا قسمت هوايي گياه هنگامي كه كاملا خشك گرديد حذف مي نمايند . قسمت هوايي را مي توان با دست به وسيله قيچي مخصوص ، يا با ماشين سرزني پياز قطع نمود . معمولا 12 تا 25 ميليمتر از قسمت هوايي را روي غده باقي مي گذارند تا از ورود عوامل بيماري زا جلوگيري به عمل آيد. در صورتي كه بخواهيم زودتر از موقع برداشت نماييم مي بايست آبياري را در زمان مناسب قطع نموده . معمولا 20 روز قبل برداشت آبياري قطع مي گردد تا به نگهداري آن بعد از برداشت كمك نمايد . در موقع برداشت سه رقم يا سه دسته مختلف پياز حاصل مي شود :
1. پيازهاي درشت قابل فروش به عنوان پياز مصرفي در اشپزخانه كه ممكن است نسبت به نوع كاشته شده بيش از 7-6 سانتيمتر قطر آن باشد . مقدار اين پيازها تقريبا 2%تمام محصول مي باشد .
2. پيازهاي ريز كه قطر آنها 1.5 تا 2 سانتيمتر تجاوز نمي كند و براي تهيه ترشي و كاشت مجدد به منظور تهيه پياز درشت و زود رس مورد استفاده قرار مي گيرد . اين دسته تقريبا 85 تا 95 % تمام محصولات را تشكيل مي دهد .
3. پيازهاي متوسط كه قطر آنها از 2.5 تا 3 سانتيمتر تجاوز نمي كند . اين نوع پيازها به مقداركم در تهيه اغذيه و بيشتر در تهيه ترشي مصرف مي شود و مقدار نسبي آن در حدود 8 تا 10 % تمام محصول است .
خشك كردن
پس از برداشت معمولا پياز را چند روز يا چند هفته كه بستگي به رطوبت و درجه حرارت محل دارد در مزرعه روي زمين باقي مي گذارند تا تمام رطوبت آن تبخير شده و خشك شود و پوست آن به آساني از بقيه پيازجدا گردد . اگر هواي محل ، مرطوب يا باراني باشد بايد پيازها را زير محل سر پوشيده اي و يا در داخل اطاقي خشك كرد . خشك كردن پياز قبل از حمل به انبار براي نگاهداري زمستانه حتما لازم است زيرا درجه خشك بودن آن در نگهداري در انبار فوق العاده موثر است يعني پياز مرطوب خيلي زودتر از پياز خشك پوسيده و يا مورد حمله انواع مختلف بيماري هاي انباري قرار مي گيرد. در بعضي از نقاط براي خشك كردن پياز از خوانچه هاي چوبي كه ته آن با تور سيمي بسته شده و يا از قطعات چوبي فاصله دار تشكيل گرديده و يا از جعبه هايي كه ته و اطراف آن داراي سوراخهايي براي عبور هوا داراست استفاده مي كنند . اين طرز خشك كردن پيازها در خوانچه يا جعبه قرار داده و در مقابل آفتاب مي گذارند و اگردر موقع شب خطر باران و يا شبنم در پيش باشد جعبه ها و يا خوانچه ها را روي يكديگر قرار داده و روي تمام آنها را با سقفي موقت و يا پارچه تميز قابل نفوذ به آب و رطوبت (برزنت) مي پوشانند . چنانچه خشك كردن طبيعي برايمان ميسر نباشد اقدام به خشك كردن مصنوعي مي نمايند ، به اين ترتيب كه آنها را به مدت 4 تا 8 روز در معرض جريان هواي گرم (حداكثر حرارت تا 30 درجه سانتيگراد و رطوبت نسبي 70% – 60% به ميزان 2.5-2 متر مكعب در هر دقيقه ) قرار مي دهند . خشك كردن مصنوعي بلافاصله پس از برداشت ، در مرحله استراحت فيزيولوژيك بايد انجام گيرد . در غير اين صورت حرارت 30 درجه سانتيگراد ، موجب افزايش جوانه زني پيازها مي شود . سپس اقدام به خنك كردن پيازها كرده كه براي نگهداري درانبار آماده گردد .
انبار كردن پياز در زمستان
پياز از جمله محصولاتي است كه درشرايط مناسب مي توان آن را براي مدت زيادي پس از برداشت در انبار نگاهداري كرد . براي اينكه پياز انبار شده مدت زيادي سالم بماند يعني نپوسد و سبز نشود بايد ياز كاملا رسيده و خشك باشد و محل نگاهداري يعني انبار پياز بايد داراي حرارتي حدود صفر درجه سانتيگراد و رطوبت نسبي 64 % باشد . شرايط انبار نمودن پياز بستگي به زمان ، رقم و ساير عوامل كشت دارد . بر داشت به موقع ، قطع آبياري قبل از برداشت و عدم مصرف كود ازته در مراحل آخر رشد باعث افزايش طول انبار داري پياز مي شود . از آزمايشهاي عديده كه راجع به انبار كردن پياز به عمل آمده است چنين نتيجه مي توان گرفت كه رطوبت تاثير زيادي در سبز شدن پياز در انبار ندارد و اين پديده بيشتر تحت تاثير در جه حرارت محيط مي باشد . در صورتي كه پيدايش ريشه در پياز بيشتر ناشي از مقدار رطوبت هواي انبار مي باشد و حرارت در ريشه كردن پياز بي اثر است . پوسيدگي پياز با ازدياد اين عوامل تواما ايجاد مي شود . بنابراين بهترين محل براي انبار كردن و حفظ پياز مكاني است كه خشك و خنك باشد . براي ايجاد چنين شرايطي انبار بايد مجهز به دستگاه تهويه باشد تا بتوان به وسيله آن هواي محل را خنك و ثابت نگاه داشت . براي اين منظور با قرار دادن منافذي در قسمت پايين ديوار نزديك كف انبار اين عمل را انجام داده . اين منافذ را مي توان درموقع لزوم مسدود نمود تا هواي گرم و يا مرطوب خارج به داخل انبار راه نيابد و براي اينكه جريان هوا برقرار شود علاوه بر منافذ پاي ديوار در سقف انبار نيز چند هواكش تعبيه مي كنند . تا با باز كردن اين دو منفذ جريان هوا برقرار گردد و براي اينكه هوا بين پيازها جريان داشته باشد پيازها را در جعبه هاي كم عمق قرار داده و اين جعبه ها را روي يكديگر مي گذارند . در موقع گذاردن جعبه ها روي يكديگر بايد بين دو جعبه 3 تا 4 سانتيمتر فاصله باشد و علاوه بر اين بين جعبه هاي مجاور يكديگر نيز فاصله اي به همين اندازه در نظر مي گيرند . به طوري كه قبلا گفته شد درجه حرارت در انبار بايد در حدود صفر درجه باشد و اين حرارت مي تواند از 2- تا 2+ درجه سانتيگراد باشد البته لازم به ذكراست كه بايد از يخ زدگي پرهيز شود . براي جلوگيري از سبز شدن پياز مي توان از ماده ماليك هيدرازير Maleic Hydrazide به مقدار 2/2 كيلوگرم روي گياهاني كه 50% قسمت هوايي خوابيده اند استفاده نمود . زمان محلول پاشي بسيار مهم است زيرا كاربرد بسيار زود مي تواند سبب غده هاي پف كرده گردد ، در حاليكه محلول پاشي بسيار دير از سبز كردن به ميزان كمي جلوگيري مي نمايد .
اهميت غذايي
پياز به صورت خام در تهيه سالاد استفاده مي شود ، همچنين حذف در تهيه غذاهاي مختلف و سوپ مصرف مي گردد ، كه در اين صورت باعث خوش طعم شدن غذا مي شود . برگهاي سبز آن در پختن غذا و يا مانند ساير سبزيها به صورت خام مصرف مي شوند . پياز گاهي به صورت ادويه و چاشني در تهيه غذا مورد استفاده قرار مي گيرد . و نيز با سركه به صورت ترشي به مصرف مي رسد . از نظر ذائقه ايراني پياز در تهيه غذا يكي از مواد اصلي و نقش مهمي را بر عهده دارد . در خارج از ايران پياز را به صورت خام درتهيه سالاد و به صورت پخته در تهيه سوپ و غذا و همچنين ترشي استفاده مي كنند . برگهاي متورم پياز كه قسمت حجيم آن را تشكيل مي دهد ، داراي مقدار زيادي اينولين است ، اينولين نوعي نشاسته است كه بر اثر تجزيه در بدن به فروكتوز و مقدار كمي گلوكز تبديل مي گردد . در 100 گرم پياز تركيبات زير وجود دارد :
87% آب ، 11% كربوهيدرات ، 1.2 % پروتئين ، 0.4 % املاح كاني ، 0.6 % تركيبات فيبري ،و همچنين پياز داراي ويتامينهاي دسته B و ويتامين C و ويتامين A است . و از عناصريكه در پياز در حد وفور است عبارت است از كلسيم ، فسفر ، پتاسيم ، منيزيم و آهن است . مزه و طعم و تندي پياز به رقم شرايط آب و هوايي بستگي دارد . و آن مربوط به روغن فراري است به نام آليل پروپيل دي سولفايد . در پياز و ساير گونه هاي جنس Allium بخصوص سير ، تركيبات امينواسيد قابل حلي در آب به نام آلين Alin وجود دارد . آلين توسط آنزيم آليناز Allinaz به آليسين تبديل مي گردد . تركيبات آليسين Allicin خاصيت ضد باكتريايي دارند ، بنابراين پياز به عنوان يك داروي آنتي بيوتيك مصرف ميشود .از آن در درمان سرما خوردگي و گريپ Grip استفاده مي كنند . تحقيقات بسيار وسيع و گسترده در آمريكا نشان داده است كه با خوردن پياز خام بسياري از بيماريهاي قلبي قابل درمان است . اخيرا دانشمندان آمريكائي دريافته اند كه در پياز تركيباتي وجود دارد ، كه ضد سكته مغزي است . قابل ذكراست كه پياز درمان بيماريهاي تيفوئيد Typhoid تجويز مي گردد .
آفات
1- مگس پياز
نام علمي اين حشره Hylemiyia antiqua است . مگس پياز از نظر ظاهري مانند مگس خانگي بوده ولي اندازه آن نصف مگس معمولي است 6-7 ميليمتر . رنگ عمومي آن خاكستري مايل به زرد است . پاهاي مگس پياز درازتر از مگس خانگي است . رنگ پا و شاخك حشره سياه است . بالها متمايل به زرد و پيشاني در حشره نر باريك و در ماده نسبتا پهن و قرمز رنگ است . شفيره به رنگ قرمز متمايل به قهوه اي ، براق و شلجمي و طول آن 7-5/5 ميليمتر است .
مناطق انتشار
در ايران در استانهاي خوزستان ، گيلان ، مازندران ، اصفهان ، اطراف تهران و همدان گزارش شده است .
طرز خسارت :
لارو مگس به قسمتهاي زير زميني حمله كرده و گياه ضعيف و برگها پژمرده و چروكيده و آويزه و خميده مي شوند هر كرم 8-6 بوته را از بين برده و گاهي 30 عدد لارو در يك پياز ديده مي شوند .
زيست شناسي
اين مگس زمستان را به صورت شفيره در خاك سپري كرده و در بهار (ارديبهشت) حشرات كامل ظاهر شده و در روزهاي گرم و آفتابي فعاليت بيشتر داشته . حشره ماده پس ازجفت گيري تخمهاي خود را به صورت انفرادي يا به صورت دسته جمعي بر روي خاك اطراف طوقه، ، روي برگ و يا روي غده پياز ميگذارند . دوره زندگي حشره بستگي به غذا داشته و از 25 روز تا 100 روز گزارش شده است و معمولا 30 روز مي باشد . اين حشره 100 تخم گذاشته و تخمها در 21-20 درجه سانتيگراد و در طي 5-4.5 روز با رطوبت زياد تفريغ شده . لاروهاي جوان به محض نفوذ به بافت و با 3-2 هفته تغذيه از گياه به رشد كامل خود رسيده ، و لاروهاي كامل از ميزبان خارج و در عمق 5-10 سانتيمتر خاك به شفيره تبديل شده ، و دوره شفيرگي بستگي به حرارت داشته . در حرارت 22 درجه سانتيگراد بعد از 8 روز دوره شفيرگي طي شده اما معمولا بين 10-8 روز اين دوره طول مي كشد.مگس پياز در ايران سه نسل دارد . در تهران و شمال نسل اول آن در ارديبهشت ماه و نسل دوم در اوايل تيرماه و نسل سوم حشره در شهريور ماه ديده شده . تعداد نسل اين حشره در ايران تا 4 نسل نيز ذكر شده است .
كنترل شيميايي
ضد عفوني بذر پياز با كالومل كه در واقع كلرورمركوريك است . از همين ماده با غلظت يك در 1500 براي ضد عفوني كردن خاك استفاده مي شود .
ضد عفوني بذر با گامكسان و ليندين و براي هر كيلوگرم بذر 100-50 گرم سم كافي است . البته بذررا بايد كمي مرطوب سپس آن را آغشته كرد .
همزمان با فعاليت حشره با ديازينون 60 % يك در هزار سمپاشي نمود . و هر 15 روز سمپاشي تكرار شود .
استفاده از تله:
الف ) درون ظرفهايي ملاس ريخته سپس 2 برابر آب اضافه كرده و اين آب محتوي 2.5-5 در هزار ارسينات سديم است .
ب ) استفاده از رديفهاي طله كه تنهايي را به عنوان طله گذاشته تا حشره فعاليت و تخم ريزي كند سپس اقدام به جمع آوري و نابود كردن آن كرده.
كنترل بيولوژيك
در روزهاي باراني و مرطوب و گرم يك نوع قارچ باسم Tarychium hylemiae وجود دارد كه روي بالهاي مگس رشد نموده و باعث مرگ مگسها مي شود .
2 – تريپس
تريپس حشره كوچكي است به رنگ زرد با نام علمي Thrips tabaci
طرز خسارت
اين حشره با فرو بردن خرطوم خود در اپيدرم برگ از شيره و گياه تغذيه كرده و باعث شده تا اندازه پياز كوچكتر از حد معمول شده به طوري كه محصول كاهش مي يابد . و از نشانه آفت مي توان به پيچيدگي بركها ، پژمردگي ، ضعف ، تغيير رنگ در برگها ، ايجاد لكه هاي نقره اي ، زرد و يا قهوه اي روي برگ و بالاخره بد شكلي و كوچك ماندن غده اشاره كرد . بعضي از بيماريهاي ويروسي مانند ويروس پژمردگي گوجه فرنگي به وسيله تريپس وارد گياه مي شود .
زيست شناسي
زمستان به صورت حشره كامل و پوره روي گياهان ، بقاياي گياهي و يا علفهاي هرز و يا زيركلوخه ها و شكافهاي زمين به سر مي برند . اين حشرات به طريق پارتئوژنز يا دختر زايي توليد تخم مي نمايند و حشره ماده در زير اپيدرم درون محفظه قرار دارد . حشره ماده روزانه 12-6 تخم مي گذارد و هرنسل اين آفت در حرارت 26 درجه سانتيگراد 18 روز طول ميكشد و در حرارت كمتر اين زمان طولاني تراست . اين حشره 10 نسل دارد . كه احتمالا درايران 6 نسل وجود دارد .
مبارزه
اغلب سموم حشره كشي كه بر غليه تريپس توتون موثر است مي توان استفاده كرد . اما در كشت سبزيجات بايد به مسئله دوره كارنسي سم توجه كرد و از سموم كم دوام استفاده نمود سابق بر اين از سموم كلره (د.د.ت ، توكسافن ، كلردان ، آلدرين) استفاده مي شده كه امروزه مصرف اين قبيل سموم قدغن است .
بيماريهاي پياز
نماتد ساقه پياز Ditylenchus dipsaci
بيشتر در مناطق معتدله شيوع دارد و اين بيماري اولين بار درهلند و سپس در ايالات متحده آشكار شد . در ايران نماتد Ditylenchus dipsaci در روي يونجه گزارش شده .
نشانه هاي بيماري
در مزارع آلوده به نماتد ساقه و پياز ؤ ظهور گياهچه ها ي پياز به كنديي انجام گرفته و نصف گياهچه هاي ظاهر شده بيمار و زرد رنگ هستند و پيچ خورده و حلالي به نظر مي رسند . كوتيلودونها معمولا باد كرده و اپيدرمشان به صورت توري ترك برداشته . ظهور علائم روي گياه الوده بعد ازسه هفته شروع شده و شامل : كوتولگي ، لكه هاي زرد كم رنگ ، آماس و زخمهاي باز روي برگها است . روي ساقه ، جوانه ها يا گياهان جوان برآمدگيهايي به وجود مي ايد و برگها كوتاه و پيچيده مي شوند . بسياري از برگهاي خارجي علاوه بر آماس حالت چروك خوردگي نشان مي دهند . ساقه و گردن پيار نرم و خاكستري و نرم شده فلسهاي پايين گياه . فلسها باد كرده و ظاهري شبيه به يخ زدگي نمايان شده پيازهاي آلوده ممكن است شكاف برداشته و يا جوانه زده و دو پيازه و ناقص شوند .
عامل بيماري
عامل آن نماتد Ditylenchus dipsaci است . دم نماتد ها تيز است و 200 تا 500 تخم هر ماده توليد مي كند . بعد از اولين پوست اندازي در تخم لارو از تخم خارج شده و به سرعت پوست دوم و سوم را انداخته و لارو عفونت را به وجود مي آورد اين لارو شرايط يخبندان و خشكي را براي مدتهاي طولاني تحمل كرده و در داخل ساقه پيازها و بذر خاك به سر برده . در اثر حرارت و رطوبت مناسب لاروهاي قبل از بلوغ فعال شده و هنگامي كه برگهاي گياه ميزان با آب آغشته شده لاروها به طرف بالا حركت و از طريق روزنه هاي برگهاي ، شكافها و يا مستقيما داخل پايه ساقه ها يا محور برگ رخنه مي كنند . بعد از ورود به گياه پوست چهارم را انداخته و به نر و ماده تبديل شده ، توليد مثل در بافتهاي آبدار سريع الرشد يا در اندامهاي ذخيره اي انجام گرفته و فقط در موقعي كه هوا سرد است متوقف يا كند شده در حالت آلودگي شديد ، پيازها پوسيده و لاروهاي مرحله قبل از بلوغ از آنها خارج شده و گاهي اوقات در اطراف ساقه زير زميني پيازهاي خشك شده به صورت توده سفيد خاكستري پنبه اي كه پشم نماتد خوانده مي شود اجتماع كرده و براي سالهاي سال در اينجا زنده مي ماند .
چرخه بيماري
نماتد ها بيشتر روي سلولهاي پارانشيمي پوست تغذيه مي كنند و سلولهاي اطراف نماتد قسمتي يا تمام محتويات خود را از دست داده و سلولهاي اطراف اينها شروع به تقسيم و بزرگ شدن مي كنند و روي گياه توليد نقاط برجسته بر روي گياه كرده و گياه حالت پيچيده و انحنا حاصل مي كند . نماتد ها بعد از ورود به برگ ، بعد از رخنه ، سلولها بزرگ شده ، كلروپلاستها ناپديد و فضاهاي بين سلولي داخل بافت پارانشيم افزايش مي يابد . اين اثرات قبل از تماس نماتد با بافت است . نماتد ها در فضاهاي بين سلولي باقيمانده و تكثير پيدا كرده و از سلولهاي پارانشيمي مجاور تغذيه مي نمايند . در اين هنگام هيچ گونه تغيير رنگي ديده نشده و نماتد ها از ساقه هاي الوده به طرف فلسهاي خارجي آمده و آنها را آلوده كرده . و به علت تجزيه تيغه هاي بين سلولي توسط آنزيمهاي نماتد و تغذيه آن از سلولها ، حفره هاي بزرگ ، نرم و پف كرده اي تشكيل شده است . باعث شده تا ساقه ها بر روي زمين بغلطند . نماتد ها به طريق بين سلولي سلولهاي پارانشيمها را از همديگر و از آوندها جدا كرده و همين آوندها ظاهر توري و مشبك به فلس داده ، سلولهاي پارانشيمي به هم ريخته ابتدا منظره سفيدي دارند اما مهاجرين ثانوي معمولا وارد عمل شده ، آنها را قهوه اي مي كنند .
مبارزه
1. جمعيتهاي Ditylenchus dipsaci مي توان با تناوبهاي طويل المدت (3-2 سال ) با گياهان مقاوم از قبيل اسفناج ، چغندر ، كاهو ، غلات و گياهان مقاوم ديگر تقليل داد.
2. قرار دادن پياز و بذر الوده در ابي با دماي 46 درجه سانتيگراد براي مدت يك ساعت ضد عفوني شوند . و نيز قطعات كوچك خاك و خاك گلخانه را مي توان با بخار آب ضد عفوني كرد .
مبارزه شيميايي
به غيراز فوميگاسيون خاك در پاييز مي توان بعد از كاشت از سموم دي كلرو پروپان + دي كلروپروپن استفاده كرد . براي جلوگيري از آلوده شدن مجدد مزارع بايد ماشين آلات مزرعه را ضد عفوني كرد . از ديگر بيماريهاي پياز مي توان به لهيدگي باكتريهاي پياز ، سفيدك داخلي، زنگ پياز و تره ، سياهك ، پوسيدگي خاكستري پياز ، پوسيدگي فوزاريومي ريشه و طبق ، پوسيدگي سفيد پياز و سير ، پوسيدگي ساق سياه با دزدگي و لكه سياه پياز ، بيماري ويروسي نوار زرد پياز اشاره كرد .
برای دریافت اینجا کلیک نمائید
