پوسیدگی ساقه برنج
بیماری پوسیدگی ساقه برنج
(Stem Rot)
بیماری پوسیدگی ساقه برای اولین بار در سال ۱۸۷۶ و به فـرم اسکلروت دار بیمارگر یعنی Sclerotium oryzae از روی برنج در ایتالیــا گــزارش گردیـــــد. همزمــان قــارچ دیگــری بنــام Leptosphaeria salvinii کــه در کــاه و کلــش بــرنج وجــود داشــــت شــــرح داده شــــد. ســــپس در ســــال ۱۸۷۹ قــــارچ Helminthosporium sigmoidium از ساقه های پوسیده برنج جدا سازی شد. تا سال ۱۹۳۲ ارتباط این سه قارچ ناشـناخته بـود، تا اینکه تولیس (Tullis) نشان داد که هر سه ایـن قـارچهـا یکـی بوده و مراحل مختلف زندگی یک قارچ میباشند. منـاطق انتـشار بیماری پوسیدگی ساقه وسیع بوده و از اغلب کشورهای برنج خیز با شدتهای مختلف از جمله ایران گزارش شده است.
علایم بیماری
آلودگی از طریق غلاف برگها و در مرحله پنجه زنـی اتفـاق می افتد و بندرت در مرحله نشاء در خزانه ظـاهر مـیشـود. در اثـر حمله قارچ عامل بیماری لکه های قهوه ای تیره یا سیاه روی غلاف برگها در قسمتهای هم تـراز بـا سـطح آب بوجـود مـی آیـد. بـا پیشرفت و توسعه بیماری قارچ به قسمتهای داخلی تر نفوذ کرده، منجر به پوسیدگی غلاف برگ و ساقه میشود. پوسیده شدن ساقه موجـب شکـستگی سـاقه و افتـادن گیـاه و ورس میشود. در این مرحلـه اسـکلروتهـای ریـز و سـیاه رنـگ فراوانی در داخل ساقه پراکنده بوده و قابل مـشاهده اسـت . وجـود این اسکلروتها از بارزترین علایم در تشخیص این بیماری است. یکی دیگر از علایـم بیمـاری پوسـیدگی سـاقه، تولیـد پنجـه هـای کوچک در مراحل آخر رشد میباشد.
عامل بیماری
قــارچ عامــل بیمــاری بــه شــکلهــای مختلفــی درطبیعــت دیدهمیشود. فرم اسـکلروت دار آن Sclerotium oryzae ، فـرم غیرجنسی (کنیدی دار) آن Nakataea sigmoidea فرم جنسی آن Magnaporthe salvinii نامیده میشــــود نام قدیمی ایـن دو فرم به ترتیب H. sigmoidium و.salvinii L بـوده اسـت. در مزارع استان گیلان هر سه نوع فرم بیمارگر در شـرایط طبیعـی مشاهده و گزارش گردیده است.
چرخه بیماری و همه گیری
در مزارع آلوده اسکلروتهای بیمـارگر در داخـل سـاقه هـای باقی مانده در سطح مزرعه و در خاک تا سال بعد زنده میمانند. با اجرای عملیـات آمـادهسـازی زمـین اسـکلروتهـا در سـطح آب شناور میشوند و پس از کاشت برنج به غلاف برگها و یـا سـاقه آن تماس پیدا کرده و پس از جوانـه زدن داخـل بافـت گیـاه نفـوذ مــینماینــد. بــا رســیدن بــرنج و توســعه لکــه هــا بــه داخــل ســاقه، اســکلروتهــای زیــادی روی ســاقه و داخــل غــلاف بــرگ و مخصوصاً در داخل ساقه ها برنج تولید مـیشـوند. همچنـین قـارچ عامل بیماری روی گیاهـان آلـوده کنیـدی و آسـکپورهایی تولیـد میکند که آنها هم ممکن است به صورت اینوکولوم عمل نمایند. میزان شیوع بیمـاری بـا تعـداد اسـکلروتهـای موجـود در سـطح خاک همبستگی مثبت دارد. توسعه بیماری تحت تأثیر تغذیه گیاه نیز میباشد، بطوریکـه مـصرف بـیش از حـد ازت، شـرایط بـرای گسترش بیمـاری مـساعد مـینمایـد بـرعکس مقـادیر زیـاد پتـاس موجــب کــاهش بیمــاری مــیشــود. بــروز بیمــاری در خــاکهــای سنگین و بدون زهکشی، مناطق پست و با آب راکد بـسیار شـدیدتر است. ایجاد زخم در ساقه های گیاه توسـط حـشرات از جملـه کـرم ساقه خوار، شکستگی و غیره موجب تشدید بیماری میشود.
کنترل
بیماری پوسیدگی ساقه برنج را مـیتـوان بـا تلفیقـی از روشهـای مختلف کاهش داد. اسـکلروتهـا کـه اینوکولـوم اصـلی بیمـاری هستند اکثراً در بقایای گیـاهی بـاقی مـیماننـد بنـابراین تـسریع در پوساندن و تجزیه و یا جمع آوری و سوزاندن آنها نقش مهمـی در کاهش اسکلروتها دارد. موضوع دیگر میزان مصرف کـود ازتـه است که میبایست تا حد امکان از مصرف بیش از حد مورد نیـاز اجتناب نمود و در عوض میزان مصرف کود پتاس را افزایش داد. بعــلاوه لازم اســت بــرای خــاکهــای ســنگین و مــزارع مانــدآبی زهکشهای مناسب احداث نمود. بطور کلی مصرف قارچکشها برای کنترل بیماری پوسیدگی ساقه برنج رایج نشده است ولی گـزارش شده که قارچکشهای بنومیـل و ادی فنفـوس در کنتـرل بیمـاری مؤثر بوده اند.
