نهالکاری و مراقبتهای لازم

زمان کاشت نهال یا درخت بسیار مهم است اگر شما بی موقع این کار را انجام دهید هرگز نهال شما نگرفته و برگ باز نمی کند. بهترین زمان کاشت نهال، در هنگام خواب نهال است. در مناطق گرم و معتدل و نیمه سردسیر، بهترین زمان کاشت، پاییز و پس از به خواب رفتن نهال است ولی در مناطق نیمه سردسیر بهتر است نهال کاری پس از سپری شدن یخبندان انجام شود. مناسب ترین زمان روزانه برای درخت کاری، روزهای ابری و هوای آرام است. در روزهای آفتابی و گرم و یا یخبندان و یا در هنگام وزش بادهای شدید باید از کاشت نهال خودداری کرد. پایان زمان کاشت در پاییز باید طوری برنامه ریزی شود که ریشۀ نهال قبل از رسیدن یخبندان، با محیط جدید سازگار شود. بنابراین زمان کاشت باید دو تا سه هفته قبل از بیداری ظاهری نهال باشد. الته زمان کاشت نهال های گلدانی مستثناست زیرا نقل و انتقال و کاشت آنها در تمام طول سال عملی است. با این حال باید به این نکات توجه کرد:

۱- در موقع انتقال نهال گلدانی، دمای مبدأ و مقصد نباید متفاوت باشد.

۲- رطوبت و بافت خاک گلدان باید در حدی باشد که مانع از هم پاشیدگی خاک گلدان شود.

۳- در هنگام کاشت، ظرف گلدان (پلاستیک، سفال و…) با احتیاط جدا گردد و از کاشت نهال با گلدان و ظرف خودداری گردد.

انواع نهال

به طور کلی نهال به سه صورت عرضه می شود:

۱- نهال های ریشه لخت

۲- نهال های گلدانی

۳- نهال های گونی پیچ

۱- نهال های ریشه لخت

در اواخر فصل زمستان و اوایل فصل بهار، نهال های بسیاری از درختان و درختچه ها، نظیر انواع درختان چوب ده و درختان میوه و زینتی (درختان و درختچه های زینتی، بعضی از درختان سایه ده و خزان کننده و اغلب درختان میوه) را با ریشه از نهالستان بیرون می آورند و در اختیار علاقه مندان نهال کاری قرار می دهند. چون ریشۀ این نهال ها به طور کامل لخت است و خاک اطراف ریشه ها تکانده شده است، به آنها نهال های ریشه لخت می گویند. ریشۀ این نهال ها اغلب در پوشش پلاستیکی پیچیده شده است.

این نوع نهال ها در مقایسه با نهال های دیگر ارزان تر است و درخت کاری با آن زودتر و آسان تر انجام می گیرد. در عین حال در این روش درخت کاری، حمل و نقل و جا به جایی نهال ها نیز آسان تر است. به علاوه نهال ها پس از کاشت در محل جدید، رشد بهتری خواهند داشت. این گونه نهال ها را در اواخر زمستان و یا اوایل فصل بهار، قبل از بیدار شدن گیاه از خواب زمستانی از نهالستان در می آورند به طوری که آنها را به راحتی می توان از مراکز فروش و توزیع نهال تهیه کرد.

در هنگام تهیه و کاشت این گونه نهال ها باید به نکات زیر توجه کرد:

۱- تمام اندام های نهال، از جمله ریشه و ساقه، تازه و سالم باشد.

۲- نهال، ریشۀ مرده، خشک یا خیلی ضخیم نداشته باشد.

۳- در هنگام کاشت، باید ریشه ها و شاخه های اضافی و صدمه دیده قطع شود.

۴- گودالی که برای کاشت نهال حفر می شود باید با اندازۀ ریشۀ نهال تناسب داشته باشد.

۵- در هنگام کاشت نهال، ریشه ها نباید پیچ خورده باشد.

وقتی که نهال خوب و مناسب انتخاب و در گودال قرار داده شد، باید خاک مخلوط با کود در آن ریخته و سپس با پا فشرده شود. اطراف نهال باید قدری از سطح زمین پایین تر و به شکل حوضچه باشد تا آب رسانی به نهال، بهتر صورت گیرد. نهال باید به همان اندازه ای در خاک فرو رود که در نهالستان بود. این را از تفاوت رنگ یقۀ (حد فاصل ریشه و ساقۀ) نهال می توان تشخیص داد. نهال هایی که شاخ و برگ آنها نسبت به ریشه بشتر است، مانندنهال سوزنی برگان، پس از کاشت قادر نیستند به طور قائم در زمین قرار گیرند؛ به ویژه اگر منطقه بادخیز باشد که در این صورت نهال، به خصوص بعد از آبیاری خم می شود. اگر نهال کاشته شده به تنهایی قادر به ایستادن در محل جدید نباشد و یا این که خطر باد و طوفان در آن منطقه وجود داشته باشد، برای جلوگیری از افتادن یا کج شدن نهال، از قیّم یا داربان استفاده می شود. قیم تکه چوبی به ارتفاع ۱- ۵/۱ متر است که در سمتِ رو به بادِ نهال، در خاک گودال فرو برده می شود. برای این کار باید تنۀ نهال کاشته شده با نوار پارچه ای یا پلاستیکی به قیم بسته شود تا باد و طوفان سبب افتادن و کج شدن نهال و قطع ریشه های آن نشود. پس از استقرار نهال و توانایی آن در حفظ خود، قیم از کنار آن برداشته می شود.

۲- نهال های گلدانی:

این گونه نهال ها را در همۀ فصل های سال و در هر زمان که اراده شود می توان کاشت و آمادۀ انتقال به محل مورد نظر خواهد بود و حتی می توان در این روش، رنگ گل و وضعیت میوۀ نهال را دید و نهال را انتخاب کرد.ظvف هایی که چنین نهال هایی را در آن پرورش می دهند ممکن است پلاستیکی، فلزی، چوبی، سفالی، و یا قوطی و حلبی باشد. به این گونه نهال هایی که در گلدان پرورش می یابد “نهال گلدانی” می گویند.

هنگامی که برای تهیۀ این گونه نهال ها به مراکز تولید و فروش نهال مراجعه می شود، باید به ظاهر و شکل گیاه و سالم بودن شاخ و برگ و کافی بودن ریشۀ آن دقت شود و نهال به طور کامل بررسی گردد. البته مشخص کردن وضع ریشه های نهال قبل از آن که از گلدان بیرون آورده شود کار دشواری است ولی می توان ظاهر ریشه را بررسی کرد و اگر ریشه ها از سطح خاک اطراف گلدان و سوراخ های اطراف آن بیرون زده باشد از انتخاب این نهال ها خودداری شود. گلدانی که تنۀ اصلی نهال آن نازک باشد و استقامت کافی نداشته باشد و یا این که میزان شاخ و برگ آن نسبت به مقدار ریشه متناسب نباشد یا شاخه های شکسته و خشک شده داشته باشد نهال خوبی نخواهد بود.با توجه به نکات مزبور، پس از انتخاب گلدان، بهترین زمان برای انتقال نهال گلدانی به خاک اصلی و بیرون آوردن نهال از گلدان، هنگامی خواهد بود که گودال برای کاشت نهال حفر و آماده شده باشد. دهانۀ گودال درخت کاری باید دو برابر قطر دهانۀ گلدان حفر شود. لازم است که به خاک کنده شدۀ اطراف گودال مقداری کود اضافه شود زیرا نهال های گلدانی را در نهالستان ها و یا گلخانه ها برای آن که زودتر رشد کنند و به بازار عرضه شوند، در شرایط مناسبی پرورش می دهند. بنابراین اگر در هنگام کاشت نهال در محل اصلی، شرایط داخل گودال، مناسب گیاه نباشد نهال خوب رشد نخواهد کرد. برای مثال اگر خاک اطراف گودال سفت باشد و یا گودال تنگ تر از حد معمول حفر شده باشد ریشه های گیاه در محیط فشرده و تنگی قرار می گیرند و به جای رشد طبیعی به ناچار در اطراف ریشۀ اصلی به طرف بالا یا دور تنۀ گیاه می پیچند. در این شرایط گیاه دارای ریشۀ سطحی می شود و نمی تواند آب و مواد غذایی را به حد کافی از زمین اطراف خود به دست آورد و به گیاه برساند. به علاوه با رشد کم و ناکافی ریشه ها، احتمال دارد پس از گذشت مدتی گیاه خشک شود و یا مقاومت خود را در برابر باد و طوفان از دست بدهد. وقتی نهال از گلدان بیرون آورده می شود باید دقت گردد که ریشه های اضافی و پیچ خورده و صدمه دیده قطع شود و اگر امکان دارد، ریشه هایی که درهم شده اند، جدا شود و به حالت طبیعی درآید. گیاه باید اندکی بالاتر از آنچه در گلدان بوده است در گودال قرار گیرد و اگر گودال حفر شده عمیق باشد، باید مقداری خاک و کود در کف آن ریخته و با لگد سفت و محکم شود سپس نهال بر روی آن گذاشته شود. برای نتیجۀ بهتر، گودال قبل از کاشت نهال آبیاری می شود و باید صبر کرد آب آن زهکشی شود و به اطراف و پایین گودال نفوذ کند. پس از گذاشتن نهال در گودال اطراف آن با خاک مخلوط و کود پر می شود. خاک اطراف نهال باید محکم باشد ولی نه در آن حد که فشرده و سخت گردد. برای آبیاری، اطراف نهال باید به صورت حوضچه درآید و به آن آب کافی داده شود.

۳- نهال های گونی پیچ

هنگامی که نهال کاج یا سرو یا پرتقال از زمین نهالستان بیرون آورده می شود تا به جایی دیگر انتقال یابد سعی می کنند خاک اطراف ریشه ها پراکنده نشود و نهال را همان طور با خاک اطراف ریشۀ آن در داخل کیسۀ نایلونی، گونی یا پارچه ای می پیچند. این روش را “گونی پیچ” نام گذاری کرده اند. از این روش بیشتر برای درختان سوزنی برگ و همیشه سبز و مرکبات استفاده می شود و این امر به سبب حساسیت طبیعی این درختان است زیرا احتمال خشک شدن آنها در فاصلۀ بیرون آوردن از نهالستان بسیار است. بنابراین در هنگام جا به جایی این نهال ها باید دقت و مراقبت بیشتری شود. گودالی که برای کاشت این گونه نهال ها در نظر گرفته می شود نباید زیادتر از ارتفاع “توپی” خاک اطراف نهال باشد. به طور معمول باید نهال را در حدود ۵ سانتی متر بالاتر از حد طبیعی در محل اصلی کاشت. اگر گودالی که حفر شده است عمیق تر از حد معمول باشد باید اندکی خاک در داخل گودال ریخت و پس از محکم کردن خاک، نهال را در آن گذاشت و مانند دو روش قبلی (ریشه لخت و گلدانی) ادامۀ کار را انجام داد. باید توجه داشت که اگر خاک داخل گودال سست باشد، پس از آبیاری و کاشت نهال، خاک نشست می کند و درخت را با خود به پایین می برد که این کار اشکالاتی به خصوص برای ریشه ها ایجاد می کند. همچنین اگر خاک کف گودال بیشتر از حد معمول فشرده و سخت باشد لایه ای نفوذ ناپذیر در آن به وجود می اید. از این رو ضروری است قبل از کاشت نهال، قسمت نفوذ ناپذیر ته گودال شکسته و سپس با خاک دستی و کود پر شود. باید توجه داشت که مدت ۲- ۴ هفته قبل از درخت کاری آن را آب داده تا خاک اضافه شده به طور کامل نشست کند آن گاه نهال در آن کاشته شود. پهنای دهانۀ گودال باید در حدود دو برابر توپی خاک اطراف نهال حفر شود. عمق گودال هم باید کمی کمتر از ارتفاع توپی باشد. هنگامی که کار به این مرحله رسید و گودال آمادۀ کاشت شد، کمی خاک حاصلخیز را با کود مخلوط کرده در کف گودال می ریزیم. سپس پوشش اطراف نهال را باز می کنیم و آن را در داخل گودال می گذاریم و اطراف نهال را با خاک و کود پر می کنیم. پس از آن برای آبیاری حوضچه ای در اطراف آن ساخته می شود. اگر پوشش اطراف توپی، از جنس کنف یا پارچه های طبیعی (پنبه ای) باشد نیازی به کندن آن نیست و می توان نهال را با همان پوشش غرس کرد زیرا این مواد می پوسند.

آبیاری

حوضچۀ آبگیر اطراف نهال تازه کاشته شده باید طوری ساخته شود که به اندازۀ کافی آب در آن جمع شود. در عین حال این آبگیر باید به صورتی باشد که آب در اطراف ساقۀ نهال، مدت زیادی نماند زیرا راکد ماندن آب و به وجود آمدن محیط باتلاقی برای ریشۀ نهال مضر است و سبب بروز برخی بیماری ها می شود. در ابتدای درخت کاری، باید مرتب و بر حسب نوع نهال آبیاری ادامه یابد تا نهال در مکان جدید خود به طور کامل مستقر شود و خاکِ داخل گودال نشست کند. عوامل مؤثر در مدت و میزان آبیاری هر نهال عبارت اند از:

۱- نیاز آبی: بعضی از گیاهان آب فراوان و برخی دیگر آب کمتری نیاز دارند.

۲- سن گیاه

۳- آب و هوای منطقه: درجۀ حرارت، رطوبت، باد.

۴- کیفیت آب

۵- کیفیت خاک

۶- روش آبیاری: غرقابی، بارانی، نشتی، قطره ای و….

آشنا نبودن با عوامل بالا باعث بروز اشکالاتی در وضع آبیاری گیاه خواهد شد. اولین آبیاری باید بلافاصله پس از کاشت نهال و ایجاد حوضچه انجام شود. چون در سال اول کاشت، ریشه ها پراکنده هستند و رشد آنها آن قدر نیست که بتوانند از آب گودال و خاک اطراف خود رطوبت جذب کنند، باید در سال اولِ درخت کاری آب بیشتری به نهال داده شود. البته اگر خاک منطقۀ کاشت، مرطوب باشد باید از آبیاری زیاد خودداری شود زیرا رطوبت بیش از حد باعث می شود که ریشه های گیاه نتوانند در خاک فعالیت طبیعی داشته باشند و پس از مدتی از بین خواهند رفت و به عبارت دیگر ریشۀ گیاه خفه می شود