ناهنجاریهای تغذیه ای در انگور

بهینه سازی مصرف کود در انگور

مقدمه

انگور یکی از مهمترین میوه های مورد استفاده بشر است. این میوه از نظر ارزش غذایی و خواص بهداشــتی، دارای چنان اهمیتی اســـت که پیامبر گرامی اسـلام در مورد آن فرموده اند: » بهترین طعام شــما، نان و بهترین میوه های شــما، انگور اســت.« امروزه اثرات مفید انگور در پیشــگیری از بیماریهای قلبی و جلوگیری از سرطان به اثبات رسیده و همین موضوع میوه انگور را تـا حـدودی از ســـایر میوه ها متمایز میســـازد. عده ای از دانشـــمنـدان عقیـده دارند که انگور حتی پیش از پیدایش غلات، مورد اسـتفاده نسـل بشر قرار میگرفته است. بر طبق نظر متخصصین، کاشت انگور، حداقل دو هزار ســال پیش از میلاد، در ایران متداول بوده اســت. اگرچه انگور بومی مناطق معتدل گرم بوده و بیشتر در مناطق بین 34 تا 49 درجه عرض جغرافیایی، پرورش داده میشود، ولی به دلیل سازگاری بالای این محصــول، در مناطق وســیعی از گرم گرفته تا ســرد کاشــته میشـــود. در اســـتـان کهکیلویـه و بویراحمد، انگور از گرمترین منطقه اسـتان ( گچساران ) تا سردترین منطقه ( سی سخت )، کاشته و پرورش داده میشود. درختچه مو، میتواند در اغلب خاکها، در محدوده ای وسیع بین خاکهای بسـیار سنگین رسی تا خاکهای بسیار سبک شنی، خاکهای بسیار فقیر تا خاکهای غنی، خاکهای کم عمق تا خاکهای عمیق، رشد کرده و محصول بدهد. اما بایستی توجه داشت که خاکهای سنگین فاقد زهکشی و خاکهای قلیایی با نمک زیاد، رشد آن را محدود و محصول را بـه شـــدت کاهش میدهند. به تجربه ثابت شـــده اســـت که رشـــد و محصول دهی مو در خاکهای با بافت سبک ولی فقیر، بهتر از خاکهایی اســت که از لحاظ مواد غذایی غنی بوده ولی بافت ســنگین دارند. در هر حال، خاکهای عمیق با بافت متوسـط تا سـبک با زهکشی خوب و مواد آلی زیاد، برای کاشــت و پرورش انگور مناســب هســتند. برای رشــد و محصــول دهی مو، 16 عنصــر هیدروژن، کربن، اکســیژن، ازت، فســفر، پتاسیم، کلسیم، منیزیم، گوگرد، آهن، روی، منگنز، مس، بور، مولیبدن و کلر مورد نیاز است. سـه عنصـر اول، از هوا و آب، تامین و جذب میشوند و نیازی به مصرف آنها نیسـت. شش عنصر بعد که بیش از بقیه عناصر استفاده میشوند، به عنوان عنـاصـــر پرنیاز و هفت عنصـــر باقیمانده که به میزان کمتر مورد اســتفاده گیاه قرار میگیرند، به عنوان عناصــر کم نیاز معروفند. البته باید گفت که این به معنای اهمیت کمتر این عناصـر نیسـت، بلکه این عناصر اهمیتی همردیف و بلکه بالاتر از عناصر پرنیاز دارند. نکته ای که باید مد نظر قرار گیرد این است که این عناصر باید به صورت متعادل و متوازن در اختیار گیاه قرار گیرند. چرا که در حالت عدم تعادل تغـذیـه ای، افزودن یک یا تعدادی از عناصـــر، نه تنها عملکرد را افزایش نمیدهد، بلکه اختلالاتی را در رشـــد گیاه ایجاد کرده و نهایتاً عملکرد را کاهش میدهد. این در حالی است که وجود تعادل بین عناصر غذایی در بـاغهـای میوه، عـامل مهمی در افزایش عملکرد و بهبود کیفی میوه های تولیدی میباشد. بر اسـاس آمار سـال 1383، سطح زیرکاشت انگور در استان کهگیلویه و بویراحمد 3376 هکتار و تولید انگور اســـتان 37016.9 تن میباشـــد. بنـابراین میـانگین تولید در هکتار انگور اســـتان حدود 11 تن در هکتار اســـت . گذشته از پایین بودن عملکرد، عوارضـــی چون کوچک ماندن حبه ها در خوشـــه، تنک و نامرتب بودن خوشه ها، دیررسی و باقیماندن مزه ترش و سبز ماندن رنگ حبه ها در تاکســـتانها شـــیوع دارد، که ضـــمن کاهش کیفیت میوه، از بازارپسـندی آن به شدت میکاهد. لذا به منظور بررسی مشکلات موجود و دلایل پایین بودن عملکرد و بروز این عوارض، و با هدف افزایش عملکرد و بالابردن کیفیت میوه، تحقیقات وسیعی از سال 1375 در باغهای انگور اســتان شــروع شــد که هنوز ادامه دارد. در این نوشــتار ســعی میشــود مهمترین نتایج کســـب شـــده، تشـــریح، و راه حلهای عملی برای رفع مشکلات ارائه گردد.

ناهنجاریهای تغذیه ای در انگور

در منطقه سـی سـخت که عمده باغهای انگور اسـتان در آن واقع شده اسـت،با استفاده از روش انحراف از درصد بهینه(DOP ) ، که جدیدترین روش برای بررسـی وضـعیت عناصـر غذایی در گیاهان میباشد، وضعیت عناصـر غذایی، تعادل یا عدم تعادل عناصر، کمبود یا زیاد بود عناصر و در مجموع تعـادل تغذیه ای باغهای انگور مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج این

تحقیق نشــان داد که جز در موارد معدودی، عناصــر یا در حالت کمبود هســتند و یا در حالت زیاد بود میباشــند. نتایج همچنین نشــان داد که دامنه ای وسـیع از کمبود عناصر غذایی در بعضی از باغها تا زیاد بود آنها در بعضی دیگر از باغها وجود دارد. به عنوان مثال غلظت مس از 3.29 تا 26 ، غلظت منگنز از 26 تا 173 و غلظت بور از 18.3 تا 67.4 میلیگرم در کیلوگرم برگ خشــک باغهای مختلف، متغیر اســت. همین امر باعث گردیده است تا یک عنصر در یک باغ کمبود داشته باشد، در حالی که در باغ دیگر زیاد بود آن مسئله ساز باشد. از طرفی محاسبات نشان داد که در هیچیک از باغهایی که عملکرد پایین دارند، تعادل تغذیه ای وجود نداشته و عدم تعادل تغذیه ای مهمترین عامل در کاهش عملکرد باغها میباشد. در نتیجه این تحقیقات، حد بهینه عناصر غذایی برای عناصر ازت، فسفر، پتاســیم، کلســیم و منیزیم به ترتیب 5.05 ، 0.7 ، 1.42 ، 1.7 و 0.4 درصــد و برای عناصــر آهن، منگنز، روی، مس و بور به ترتیب 206.5 ، 110.3 ، 61.5 ، 14.6 و 33.9 میلیگرم در کیلوگرم ماده خشک تعیین گردیـد. بـدیهی اســـت کـه این اعداد به عنوان ارقام مرجع برای ارزیابی تعادل تغذیه ای باغها از این به بعد مورد اســتفاده قرار خواهند گرفت. به این صورت که در هر باغ با تجزیه عناصر و استفاده از فرمول

DOP= [(C × 100)/Cref] -100

میتوان تعیین نمود کــه بــاغ در چــه وضـعیتی از نظر عناصر غذایی قرار دارد. در این فرمول

DOP انحراف از درصد بهینه

C غلظت عنصر غذایی در باغی که قرار است مورد ارزیابی قرار گیرد

Cref مقادیر بهینه بدست آمده در بالاست.

در نتیجـه تحقیقی کـه بـه همین طریق در بـاغهـای انگور انجام گرفت، مشخص گردید که کمبود آهن در %91 ، کمبود منگنز و مس هر یک در %82 ، کمبود پتــاســـیم در %67 ، کمبود روی در %59و کمبود بْر در 54.5% از باغهای انگور وجود دارد. در تحقیق دیگری که با اســـتفاده از روش دریس (DRIS) ، در باغهای انگور ســراســر اســتان انجام گرفت، با نمونه برداری از برگ، میوه و خاک آنها و انجام تجزیه های آزمایشــگاهی لازم، مشـــخص گردید که حد بهینه عناصـــر غذایی، تفاوتی با آنچه در تحقیق اول بدست آمده بود، ندارد. نتایج این تحقیق نیز نشان داد که در باغهای انگور استان نیز همانند باغهای انگور منطقه سی سخت، بجز در موارد معدودی، عناصر یا در حالت کمبود هستند یا در مواردی در حالت زیاد بود میباشــند. در این تحقیق نیز دامنه ای وســیع از کمبود عناصــر غذایی در بعضــی از باغها تا زیاد بود آنها در بعضــی دیگر از باغها دیده شــد. بنابراین همانند تحقیق اول، یک عنصــر در یک باغ کمبود نشــان میداد، در حالی که همان عنصـر در باغی دیگر زیاد بود داشــت. محاسبه شــاخص تعادل غذایی (NBI)، نیز نشــان داد که در هیچیک از باغهای با عملکرد پایین تعادل غذایی وجود نداشـــته و همین عامل دلیل اصـــلی پایین بودن عملکرد میباشـــد. در این تحقیق رابطه بین تعادل غذایی و عملکرد، مورد بررسـی قرار گرفت و مشخص شد که هرچه گیاه از تعادل غذایی بیشـتر فاصـله بگیرد، عملکردش بیشتر کاهش مییابد و برعکس. همچنین رابطه بین تعادل غذایی با خصوصیات کیفی میوه از جمله قند، درصـد مواد جامد محلول، اسـیدکل و نسبت مواد جامد محلول به اسید کل مورد بررســی قرار گرفت و مشــخص گردید که هرچه گیاه بیشــتر از تعادل غذایی فاصـله بگیرد میزان قند، درصد مواد جامد محلول و نسبت درصد مواد جامد محلول به اسید کل کاهش و بر عکس اسید کل افزایش مییـابد و همین عمل باعث ســـبز ماندن حبه ها، باقیماندن مزه ترش و پایین آمدن کیفیت انگور منطقه شده است.

علائم کمبود عناصر در انگور

در اشـکال زیر علائم کمبود عناصری که بیشترین کمبودها را در باغهای استان دارند، نشان داده شده است.

عوامل مؤثر در بروز ناهنجاریها

عوامـل مؤثر در بروز نـاهنجـاریهای موجود در باغهای انگور اســـتان را میتوان به دو دسته اولیه و ثانویه تقسیم بندی کرد :

الف – عامل اولیه (مدیریت مصرف کود)

1. اســتفاده نامتعادل از کودهای شــیمیایی : باغداران در ســـالهای گذشــته معمولاً از کودهای اوره و فســفات آمونیوم اســتفاده کرده و از مصــرف کودهای حاوی عناصــر ریزمغذی و پتاســیم غافل مانده و یا به مقدار بســیار کمتر از حد مورد نیاز، آن هم از یک یا چند کود، اســتفاده میکرده اند. این عمل باعث افزایش یک یا چند عنصــر در گیاه گردیده و کمبود سـایر عناصر غذایی را به دنبال داشته است که در نهایت باعث به هم خوردن تعادل عناصر غذایی و کاهش عملکرد شده است.

2. مصـرف کود در زمان نامناسـب: باغداران معمولاً در پاییز شروع به مصـــرف کودهـای شـــیمیایی مینمایند. در این زمان ریشـــه های گیاه فعالیتشـان کم شـده و میزان جذب عناصـر از خاک بسـیار کم میباشد. علاوه بر این، در طول مدتی که عناصر در خاک میمانند تا ریشه ها دوباره فعـالیـت خود را در بهار از ســـر گیرند، مقداری از عناصـــر به ترکیبات نامحلول تبدیل میشوند که به راحتی توسط ریشه ها قابل جذب نیستند. گذشته از این، بارندگی زیاد در منطقه ای مثل سی سخت مقداری دیگر از عناصـر را از منطقهی اسـتقرار ریشــه ها شــسته و از دسترس گیاه خارج میکند. بنابراین بهترین زمان مصـــرف خاکی کودهای شـــیمیایی، آخر زمستان است.

3. مصرف غیراصولی کود : مصرف کود توسط باغداران به صورت پخش در پای درخت و پابیل کردن آن انجام میگیرد و در مواردی نیز صرفاً به ریختن کود پـای درخت اکتفا نموده و این کود مدتها بر ســـطح خاک باقی میماند. این در حالی است که کود باید در دسترس ریشه قرار گیرد تا جذب شود. در هر صورت به دلیل آهکی بودن و pH بالای خاک، مقدار زیادی از کودهایی که مصــرف میشــود به صــورت ترکیبات نامحلول یا کم محلول درآمده و جذب گیاه نمیشـــود. بنابراین روش مصـــرف کود اشتباه بوده و باید با جایگزینی روشهای نوین مصرف کود، اصلاح شود.

ب – عامل ثانویه ( مشکلات خاکی)

1. آهکی بودن و pH بالای خاک : نتایج تجزیه های خاک نشان میدهد کـه میانگین کربنات کلســـیم خاکها بالاتر از %30 و میانگین pH آنها بالاتر از 7.5 میباشــد. بیشــک این میزان کربنات کلســیم و pH خاک، زمینه را برای تثبیت عناصر غذایی نظیر فسفر، آهن، منگنز، مس، روی و بْر فراهم ساخته و قابلیت جذب این عناصر را به شدت کاهش میدهد.

2. سـنگینی بافت و پایین بودن مواد آلی خاکها : سنگین بودن بافت خاک اغلب باغها از یک طرف و پایین بودن میزان مواد آلی آنها از طرف دیگر، ریشه های گیاه را باعدم تهویه کافی مواجه ساخته و شرایط را برای ایجاد ترکیبات نامحلول برای عناصــری چون آهن مهیا ســاخته و کمبود آنها را تشدید میکند. این در حالی است که انگور خاکهای سبک فقیر را به خاکهای سنگین غنی ترجیح میدهد.

چاره چیست ؟ ( راه حلها)

الف – راههایی برای بهبود وضعیت خاک باغها

• آهکی بودن و pH بـالای خـاک بـاغها و لزوم کاهش اثرات نامطلوب آنها، ایجاب میکند که نســبت به مصــرف گوگرد کشــاورزی به صــورت مخلوط با خاک پای بوته ها در محدوده ریشـه ها اقدام شود. چه این عمل باعث کاهش pH خاک، حداقل در مکانهای ریز اطراف ریشه ها، گردیده و قـابلیـت جذب عناصـــر غذایی در آن مکانها را افزایش داده و در رفع کمبودها مؤثر میباشــد. گذشــته از این گوگرد از عناصــر موردنیاز انگور است و از این طریق نیاز گیاه به این عنصر نیز برآورده میشود.
• برای افزایش مــاده آلی خــاک بــه منظور تهویــه بهتر ریشـــه هــا در خاکهای سـنگین باغها و بهبود خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک و همچنین افزایش فعالیت تیوباسیلوسها برای اکسیداسیون بهتر گوگرد و کاهش pH خاک، مصــرف کودهای آلی به ویژه کودهای حیوانی همراه با کودهای شـیمیایی ضـروری میباشد. لازم به ذکر است که کودهای آلی، خود دارای مقـدار زیـادی عنـاصـــر غـذایی بوده که در اختیار گیاه قرار میدهند و گذشته از این خود نیز در کاهش pH خاک مؤثرند.
• به دلیل آهکی بودن و pH بالای خاکها، بهتر اســـت به جای اوره از کود سولفات آمونیوم و به جای فسفات آمونیوم از کود سوپرفسفات تریپل استفاده شود.

ب – بهینه سازی مصرف کود در انگور

• ایجاد تعادل بین عناصــر غذایی در گیاه که ضــامن افزایش عملکرد و بهبود کیفیت میوه میباشـــد، نتیجه مصـــرف متعادل و متوازن کودهای شــیمیایی اســت. بنابراین لازم اســت از تمام کودهایی که حاوی عناصــر غذایی مورد نیاز گیاه هسـتند، با همدیگر و به صورت متعادل و بر اساس نیاز گیاه اسـتفاده شـود. لازم به یادآوری است که به دلیل به هم خوردن تعادل عناصـــر غذایی در باغهای انگور، لازم اســـت در هر کدام از باغها تجزیـه هـای برگ انجـام گرفتـه و بـا غلظـتهای بهینه ای که در نتیجه تحقیقات انجام یافته در اسـتان بدسـت آمده است، مقایسه گردد تا ثابت شود، نسبت به مصرف چه عناصری اقدام و از مصرف چه عناصری پرهیز شـود تا تعادل عناصر غذایی در باغ برقرار شود و سپس نسبت به مصرف متعـادل کود اقـدام نمود.با این وجود برای باغهایی که امکان تجزیه برگ آنها نیست، فرمول کودی زیر توصیه میگردد :

• نیترات آمونیوم ( برای منطقه سردسیری) یا سولفات آمونیوم، بسته به سن و حجم شاخ و برگ درختچه 250 تا 500 گرم
• سوپرفسفات تریپل 50 گرم
• سولفات پتاسیم – منیزیم 500 گرم
• سولفات آهن 250 گرم
• سولفات روی 150 گرم
• سولفات منگنز 150 گرم
• سولفات مس 50 گرم
• اسید بوریک 50 گرم

نصف کود ازته در آخر زمستان همراه با سایر کودها و نصف باقیمانده در بهار مصرف شود. تمام کودهای ذکر شده در بالا همراه با 5 کیلوگرم کود حیوانی مخلوط و در آخر زمستان به صورت چالکود مصرف شوند

تبصره : روش چالکود به این صـورت است که بسته به سن و حجم شاخ و برگ بوتـه، دو تـا چهـار چـاله به قطر 30 تا 50 و به عمق 30 تا 40 سـانتیمتر در یک سوم قسـمت انتهایی سـایه انداز درخت و در مسیر عبور آب حفر نموده و توسـط مخلوط کودهای آلی و شـیمیایی پر میشود.

در بـاغهـایی که با آبیاری قطره ای آبیاری میشـــوند، چاله ها باید در زیر قطره چکانها قرار داده شوند.

• به منظور تلقیح و باروری بیشتر گلها و افزایش تشکیل میوه، محلولپاشی با سه کود اوره، اسید بوریک و سولفات روی با غلظت پنج در هزار 5 ) کیلوگرم از هر کدام در هزار لیتر آب) دوبار یکی موقع متورم شدن جوانه ها در بهار و یکی هم در پاییز بعد از برداشت میوه انجام گیرد. رعایت نکات فنی هنگام محلولپاشی الزامی است.

نگارش : کرم اله گودرزی

همچنین مطالعه پستهای زیر نیز پیشنهاد میگردد

مدیریت تغذیه انگور ( قسمت اول )

مدیریت تغذیه انگور ( قسمت دوم )

سرمازدگی در انگور

کاشت انگور

سفیدک دروغی انگور

سرطان طوقه و ریشه مو

زنجره مو

بیماری اسکا یا زوال مو

سیستم های تربیت انگور ( قسمت اول )

سیستم های تربیت انگور ( قسمت دوم )