مهمترین علل ضایعات مرکبات

مهمترین علل ضایعات مرکبات

مهمترین علل ضایعات مرکبات می تواند ناشی از سه عامل:

الف – صدمات مکانیکی

ب -فیزیولوژیکی

ج- بیماریزایی در مراحل مختلف قبل، زمان برداشت، بعد از برداشت و حین بازار رسانی دانست.

مهمترین علل ضایعات مرکبات

صدمات مکانیکی

ناشی از مراحل مختلف برداشت تا عرضه به بازار مصرف، بی احتیاتی در عملیات برداشت، جابجایی، بسته بندی، بارگیری و تخلیه میوه ها خسارت هایی به آنها وارد نموده که مهم ترین آنها خراش، بریدگی، ترک، سایش و لهیدگی، خراشیدگی با ناخن و فشار با انگشت است . صدمات ناشی از عملیات مختلف روی میوه ها در کارگاه های بسته بندی مانند لرزش و تکان در موقع حمل و نقل، در افزایش ضایعات سهم بسزایی دارد.

خسارات ناشی از عوامل بیماری زا

از مهمترین علل ضایعات مرکبات خسارت ناشی از عوامل بیماری زا میباشد. در میوه های مرکبات در طی مراحل برداشت، جابجایی و حمل و نقل تا رسیدن آنها به بازار مصرف آلودگی به سرعت انجام می گیرد. این عوامل بیماری زا بیشتر از انواع قارچها و باکتریها چون کپک های سبز و آبی هستند که محصول را قبل از بلوغ یا بعد از بلوغ و رسیدن و برداشت و یا در حین حمل و نقل و توزیع آلوده می نمایند.

کپک سبز

کپک سبز از بیماری های پس از برداشت است که توسط قارچ Penicillium digitatum و از طریق منافذ و زخم ها در انواع مختلف مرکبات ایجاد می شود. زخمهایی به اندازه چند غده روغنی پوست، برای ایجاد این آلودگی کفایت می کند. قارچها در خاک باقیمانده و در دمای مناسب پاییز و یا زمستان جوانه زده و تولید اسپور می کنند. این اسپورها با باد به راحتی منتقل شده و اتاق های انبار، بسته بندی و سایر تجهیزات را آلوده می کند. محل آلودگی در ابتدا به صورت یک لکه آبکی نرم است. بلافاصله میسلیومهای سفید رنگ به سرعت در سطح لکه شروع به رشد نموده و وقتی به قطر حدود ۲.۵ سانتی متری رسید در مرکز آن اسپورهای سبز زیتونی رنگ تولید می شود . جهت کنترل این عارضه باید میوه ها با دقت برداشت و حمل شوند. کلیه تجهیزات به طور روزانه توسط کلرین ضدعفونی شود. میوه ها توسط قارچکش تیابندازول خیسانده شده و در اتاق بسته بندی توسط محلول سدیم ارتوفنیل فنات، تیابندازول یا ایمازالیل همراه با واکس شستشو داده شوند. در نهایت اینکه بلافاصله میوه ها را سرد نموده و بسته های میوه را در دمای کمتر از ۱۰ درجه سانتی گراد قرار داد.

کپک آبی

کپک آبی روی میوه ها بعد از برداشت و توسط قارچ Penicillium italicum ایجاد می شود. این عارضه به دلیل اینکه در دماهای کمتر از ۱۰ درجه سانتی گراد نیز به سرعت رشد و گسترش می یابد مهم تر از کپک سبز است. اسپورها از طریق زخم های روی پوست وارد میوه میشود و با مهیا بودن رطوبت و مواد غذایی شروع به جوانه زنی می کند. این قارچ نیز به دلیل قدرت تولید اسپور زیاد، توان مقاومت در برابر قارچکش ها را دارد. علایم بیماری شبیه کپک سبز است با این تفاوت که وقتی قطر لکه ها به ۲.۵ – ۵ سانتی متر رسید میسلیومها در مرکز آن تشکیل شده و تولید اسپورهای آبی رنگ می کنند . روش های کنترل آن همانند کپک سبز است.

پوسیدگی قهوه ای

یکی دیگر از مهمترین علل ضایعات مرکبات پوسیدگی قهوه ای مرکبات میباشد .خسارت ناشی از پوسیدگی میوه مرکبات (Brown rot) در مناطق مرکبات خیز شمال کشور با داشتن شرایط آب و هوایی معتدل و بارندگی زیاد به عنوان یکی از معضلات باغداری مرکبات است و همه ساله موجب خسارت اقتصادی فراوانی می شود. خسارت این بیماری در باغ های با خاک سنگین و با زهکش نامناسب یا بدون زهکش در طی دوره های طولانی بارندگی و شبنم در اواخر شهریور و اوایل پائیز و در مرحله قبل از برداشت یا در طول دوره برداشت محصول زیاد است و در زمان تغییر رنگ میوه این قارچ در سطح میوه روی درخت بخصوص میوه های نزدیک سطح زمین یا حتی گاهی روی میوه های بالای درخت که در ارتفاع ۱ – ۱.۵ متر هستند آلودگی ایجاد می کند و موجب پوسیدگی میوه در باغ و انبار می شود. بعضی از سال ها شدت آلودگی با بارندگی های طولانی همراه با وزش بادهای شدید بیشتر می شود. در جهت جلو گیری از خسارت عامل بیماری موارد زیر توصیه می گردد :

• هرس تاج درختان از ارتفاع ۴۵ سانتی متر از سطح خاک در اسفند ماه به منظور جلو گیری از تماس مستقیم شاخه و میوه با خاک
• ایجاد زهکش مناسب در باغ
• توصیه سیستم آبیاری قطره ای و اجتناب از آبیاری کرتی در باغ
• استفاده از قارچ کش با ترکیبات مسی ترجیحا (اکسی کلرور مس) قبل از شروع بارندگی در شهریور ماه در ارتفاع حداقل ۱ – ۱.۵ متری از سطح خاک با پوشش کامل قارچ کش در سطح برگ، سرشاخه و میوه ها به شرطی که پس از سم پاشی به مدت ۷۲-۴۸ ساعت بارندگی نباشد.

از مهم ترین علل آلودگی قارچی به موارد زیر می توان اشاره کرد:

1. میوه های کپک زده و ریزش یافته بر روی زمین که از راه زخم های پوستی آلوده شده اند.
2. هرس نکردن شاخه ها که باعث زخمی شدن میوه ها می شود.
3. افتادن و جراحت میوه ها

از عمده راه های کنترل منابع آلودگی قارچی به این موارد می توان اشاره کرد:

1. هرس شاخه های نرک
2. هرس شاخه ها با هدف نفوذ نور و جریان هوای بیشتر به داخل تاج درخت
3. برداشت زودتر از موعد میوه هایی که حساس به ترکیدگی هستند.
4. برداشت قبل از ریزش میوه ها
5. عدم مخلوط نمودن میوه های زیر درختی با میوه های تازه برداشت شده از درخت

ناهنجاری های فیزیولوژیکی مرکبات

به مفهوم تخریب بافت و یا اختلال در متابولیسم میوه در اثر عواملی غیر از بیماری ها و صدمات مکانیکی است. مهم ترین آسیب های فیزیولوژیکی به شرح ذیل است:

یخ زدگی

علت: این مشکل در نواحی که مرکبات در عرضهای جغرافیایی ۳۰ درجه شمالی و جنوبی یا بالاتر پرورش می یابند، شایع است. در ایران بخش های شمالی و استان کرمان بیشتر در معرض صدمات ناشی از یخ زدگی هستند.

علایم: در میوه یخ زده کریستال های سفید بین آبدانکهای میوه مشاهده می شود و در حالت شدید، باعث پارگی غشای آبدانکها می شود. بعد از گرم شدن و ذوب شدن یخ درون آبدان ها، بافت گوشت میوه حالت آبکی پیدا می کند. در انتهای میوه نواحی خشک ظاهر شده که همراه با از دست دادن رطوبت از میان غشاهای صدمه دیده است.

کنترل: راهکارهای چون پوشاندن نهالها و تنه ی درختان، استفاده از پوشش آب آهک روی تنه، گرم کردن باغهای مرکبات، ایجاد دود در بامداد شبهای یخبندان، استفاده از ماشین های تولید باد، خاک دادن محل پیوند در کاهش آسیب سرمایی نقش مهمی دارند. تغذیه اصولی و اعمال تیمارهایی که در مقاومت درخت و میوه به سرما نقش دارند نیز مفید است.

گرانوله شدن میوه

علت: پرتقال های والنسیا بیش از سایر ارقام در معرض پدیده ای به نام گرانوله شدن قرار دارند. این پدیده فیزیولوژیکی هنگامی که میوه روی درخت، پس از رسیدن تا اواخر تابستان یا پاییز باقی می ماند ظاهر می شود. در مناطق گرم با رطوبت پایین، تبخیر آب از میوه در وقوع این ناهنجاری نقش دارد. همچنین میوه های بیش از حد رسیده یا میوه های درختان جوان، مستعد برای افزایش این عارضه هستند.

علایم: در حالت شدید، کیفیت درونی میوه کاملا تغییر می کند و داخل میوه خشک و الیافی می شود. در میوه های گرانوله شده، میزان آب میوه به علت تشکیل ژل در آبدانک ها شدیدا کاهش می یابد.

کنترل: برداشت در زمان مناسب رسیدگی می تواند در کاهش ضایعات موثر باشد.

ترکیدگی میوه

از مهمترین علل ضایعات مرکبات ناهنجاری ترکیدگی میوه مرکبات می باشد.

علت: عوامل محیطی که روی درجه حرارت و رطوبت موثر باشد و با نوسان شدید رطوبت خاک را موجب شود تاثیر جدی روی ترکیدگی میوه می گذارد. آبیاری یا بارش باران شدید ناگهانی می تواند منجر به ترکیدگی میوه شود. کمبود شدید مس از عوامل دیگری است که سبب سختی پوست میوه شده و به موازات نمو میوه، پوست میوه توسعه نیافته و باعث پارگی پوست می شود . از طرف دیگر بیماری هایی مثل پوسیدگی سیاه آلترناریایی اغلب در ایجاد این عارضه نقش دارند.

علایم: ترکیدگی میوه در پوست و حتی گوشت مرکبات به ویژه در برخی ارقام نظیر پرتقال های ناف دار و نارنگی پیج در دوران نمو میوه مشاهده می شود. این حساسیت در برخی ارقام بیشتر از بعضی ارقام دیگر است.

کنترل: میوه های رسیده حساس تر هستند و باید قبل از شروع باران های پاییزی برداشت شوند. برداشت به موقع و تنک محصول و محلول پاشی برگی با کلرید کلسیم و ضخیم بودن پوست میوه وقوع این عارضه را کاهش می دهد.

ترک خوردگی میان بر پوست

علت: عواملی مثل باردهی سنگین، افزایش سن درخت، کمبود کلسیم، میزان پایین ازت و پتاسیم با فسفر بالا یا تنش آبی که منجر به کاهش ضخامت پوست شده، ممکن است حساسیت به ترک خوردگی میانبر را افزایش دهد. هم چنین برداشت با تاخیر، منجر به بروز این عارضه می شود.

علایم: ظهور ناهمواری های منظم و گاه نامنظم روی پوست میوه، بدون این که شکافی در پوست ایجاد شود. این ناهمواری ها در حالت شدید به صورت طولی و عرضی روی پوست توسعه یافته و تمام پوست را در بر می گیرد.

کنترل: به نظر می رسد این عارضه با وضعیت تغذیه ای درخت در ارتباط باشد و تغذیه با پتاسیم و نیتروژن می تواند میزان این عارضه را کاهش دهد. استفاده از آمینو اسیدهای حاوی کلسیم در جنوب کشور نیز موثر است.

پفکی شدن

علت: بر اساس شواهد بدست آمده، میوه های با رسیدگی زیاد، عدم تعادل نسبت ازت به فسفر، درختان قوی و انبارهای با رطوبت بالا باعث ایجاد ضخامت در پوست و جدا شدن آن از گوشت می شوند. این پدیده در پرتقال ها، لایم ها و لمون ها کمتر رخ می دهد اما در نارنگی ها از جمله پونکن و ساتسوما شایع است.

علایم: جداشدن پوست میوه از قسمت گوشت

کنترل: برداشت در مرحله صحیح رسیدگی، تیمار التیام دهی قبل از انبار، تهویه مناسب انبار و اجتناب از انبارمانی طولانی مدت در رطوبت نسبی بالا آسیب پفکی شدن را کاهش می دهد.

آفتاب سوختگی

از دیگر مهمترین علل ضایعات مرکبات ، آفتاب سوختگی میباشد که علت ، علایم و روش کنترل آن در زیر آمده است.

علت: این اختلال در نواحی گرمسیری خشک و نیمه خشک متداول است که شدت نور خیلی بالا است. در این حالت صدمه ی سوختگی روی پوست میوه و در جهت تابش نور خورشید گسترش می یابد.

علایم: آفتاب سوختگی علاوه بر میوه به برگها و ساقه ها نیز آسیب می رساند. در برگها ایجاد نقاط صمغی نموده که گاهی سیاه و چرب به نظر می رسند. احتمال بروز در میوه های قرار گرفته در جهت جنوب غربی بیشتر است .

کنترل: استفاده از ارقامی با عادت تولید میوه در داخل تاج، که حساسیت کمتری به این اختلال دارند. در شرایط جنوب کشور ، کشت توام مرکبات و نخل که سبب سایه اندازی نخل روی مرکبات می شود نیز در کاهش آفتاب سوختگی موثر است.

لکه های سطحی روشن و تیره

علت: این لکه ها در اثر جابجایی و حرکت میوه به وسیله ی باد، ساییدگی میوه ها با یکدیگر، برگها و شاخه ها ایجاد می شود.

علایم: این صدمه به صورت پوسته های نقره ای رنگ مشاهده شده و به تدریج زبر می شود. در نوع لکه روشن ممکن است رنگ در محدوده ی نقره ای، خاکستری یا کرم باشد. کیفیت و مزه میوه تحت تاثیر لکه سطحی قرار نمی گیرد. معمولا لکه های تیره نیز در شرایط مشابه لکه روشن ایجاد می شود. اختلاف اصلی آنها در رنگ تیره تر و شکل نامنظم آن است.

صدمه سرمازدگی در انبار

از دیگر مهمترین علل ضایعات مرکبات مشکل سرمازدگی در انبار می باشد.

علت: در مرکبات آسیب سرمایی در دماهای پایین و نزدیک به نقطه یخ زدگی رخ می دهد. نگهداری میوه ها در دمای کمتر از آستانه تحمل به مدت ۳-۲ هفته این ناهنجاری را افزایش می دهد. در گریپ فروتها حساسیت به سرمازدگی به طور قابل توجهی به زمان چیدن و رقم بستگی دارد. ارقام میان رس گریپ فروت نسبت به انواع زودرس و دیررس مقاومت بیشتری به سرمازدگی دارند. عواملی چون برداشت خیلی زود و یا خیلی دیر، رطوبت نسبی پایین این نارسایی را افزایش می دهد. آسیب سرمایی در ضلع شمالی انبار رایج تر است.

علایم: در لایم ها، لمونها و گریپ فروت در دماهای حدود ۱۰ درجه سانتی گراد، علایم آسیب سرمایی چون لکه پوستی ، فرورفتگی و آب سوخته شدن در سطح میوه رخ می دهد. این لکه های سطحی باعث کاهش بازار پسندی میوه می شوند.

کنترل: نگهداری مرحله ای به صورت ۳-۲ هفته در ۱۰ درجه، سپس ۳ هفته در ۵ درجه سانتی گراد در کنترل آسیب سرمایی موثر است. عمل واکس زدن، کاربرد قارچ کش تیابندازول این پدیده را کاهش داده ولی حذف نمی کند.

لکه روغنی

علت: بیشتر پرتقال های ناول، لمونها و لایم ها تحت تاثیر این عارضه هستند. در اثر تخریب سلول های روغنی واقع در بافت فلاودو روغن داخل آنها خارج می شود. این روغن برای سلول های سطح پوست سمی و مخرب بوده و باعث لکه مردگی در سلولهای سطحی می شود.

علایم: تشکیل لکه های زرد، سبز یا قهوه ای به اشکال نامنظم که غده های روغنی پوست به علت فرورفتگی بافت های بین آنها بر آمده و برجسته هستند.

کنترل: در پرتقال های واشنگتن ناول گسترش علایم لکه روغنی به وسیله دما تحت تاثیر واقع می شود. در دماهای زیر ۱۰ درجه سانتی گراد میزان این اختلال کاهش می یابد. پوشش واکس، صدمه لکه روغنی را تا ۳۵ درصد کاهش می دهد. برداشت میوه در بعداز ظهر، برداشت صحیح میوه، حفظ و نگهداری محصول در سایه بان برای ۲-۱ روز قبل از حمل ونقل میزان آماس و آب پوست را کاهش داده که در نتیجه میوه حساسیت کمتری به این عارضه خواهد داشت.

زنگ پوست

علت و علایم: ساییدگی طی برداشت، بسته بندی و حمل و نقل با جابجایی مرکبات باعث تغییر رنگ قهوه ای یا قرمز مایل به قهوه ای در نواحی صدمه دیده میشود.

کنترل: جهت کنترل زنگ پوست، دقت در جابجایی میوه رسیده لازم است. زنگ پوست در پوست میوه های رسیده افزایش می یابد.

پوست راه راه

علت: در پوست نارنگی با محتوای آب بالا و یا بعد از باران های سنگین یا آبیاری قبل از چیدن به وسیله ی ساییدگی مکانیکی ایجاد می شود. عمل برس زدن در حین سورتینگ چنانچه با برس های زیر انجام شود این مشکل را تشدید می کند. مشخص شده است که میوه های کاملا رنگ گرفته به این عارضه حساس تر است.

علایم: ایجاد نوارهای قرمز – قهوه ای رنگ روی پوست میوه.

کنترل: باید سعی نمود میوه ها ۷-۵ روز بعد از باران برداشت شوند. واحدهای سورتینگ بایستی از برس های نرم در مرحله شستشوی میوه استفاده نمایند.

فروپاشی گلگاه

از مهمترین علل ضایعات مرکبات ناهنجاری فروپاشی گلگاه و دمگاه می باشد.

علت: جابجایی نامناسب لایم های تاهیتی، پرشین لایم منجر به فروپاشی گلگاه می شود. اندازه میوه، فشار تورژسانس، دما و رطوبت در طی انبار حساسیت میوه ها را تحت تاثیر قرار می دهد. میوه های بزرگ به این اختلال حساس تر می باشند.

علایم: فروپاشی گلگاه به صورت نواحی به رنگ کدر، آب سوخته در نوک لایم ها اتفاق می افتد. آلودگی ثانویه به وسیله قارچ پنی سیلیوم به دنبال فروپاشی گلگاه ایجاد می شود.

فروپاشی دمگاه

علت: یکی از رایج ترین آسیب های پوستی در مرکبات است که در اثر آب از دست دهی ایجاد می شود. میوه های آسیب دیده مستعد پوسیدگی دمگاه و سایر بیماری های قارچی هستند. غالبا در پرتقال ها شایع است. میوه های پوست ضخیم نسبت به پوست نازکها حساس ترند. از مهم ترین عوامل این عارضه، عدم تعادل در میزان ازت و پتاس، کاهش رطوبت میوه بعد از برداشت و قبل از واکس زنی، تهویه ناقص و در نتیجه تجمع بالای Co2 گزارش شده است.

علایم: با تخریب بافت پوست در ناحیه دمگاه، ایجاد نواحی قهوه ای فرو رفته با اشکال غیر منظم می نماید . وقوع این عارضه از فصلی به فصل دیگر متفاوت است اما در میوه کاملا با بیش از حد رسیده متدوال تراست.

کنترل: با رعایت مسایلی چون برداشت و جابجایی دقیق و به دنبال آن حمل و نقل سریع میوه به اتاق بسته بندی، کاهش فاصله بین زمان برداشت تا واکس زنی، نگهداری میوه ها در رطوبت نسبی بالا و جلو گیری از برس زنی شدید در زمان بسته بندی می توان صدمات آن را کاهش داد.

لکه حفره ای

علت: احتمال ابتلا به این عارضه با اندازه میوه و پایین بودن اکسیژن در بافت میوه رابطه مستقیم دارد. افزایش تنفس ناشی از بالا بودن دمای انبار و از طرفی کاهش تبادل گازی در حضور واکس های با غلظت بالا می تواند از دلایل شیوع لکه حفره ای باشد. اتیلن این اختلال را افزایش میدهد.

علایم: این عارضه در اثر تخریب غده های روغنی پوست میوه و پخش محتوای روغنی آنها در سطح پوست ایجاد می شود. نواحی تخریب شده به تدریج برنزه شده و تا نزدیکی ناحیه گلگاه امتداد می یابند. گریپ فروت گوشت سفید، برخی نارنگی ها چون شاهین و پیج، پرتقال های ناول به بروز این لکه ها حساس هستند.

کنترل: باید دمای گوشت میوه در حدود ۱۰ درجه سانتی گراد یا کمتر باشد. در دماهای کمتر از ۹.۵ ممکن است آسیب سرمایی افزایش یابد. استفاده از پوشش واکس با غلظت نسبتا پایین به دلیل افزایش در قابلیت نفوذپذیری گازها میزان پیتینگ را کاهش میدهد. پاشش درختان با کود پتاسیم، غلظت پتاسیم برگ را افزایش داده و وقوع این اختلال را کاهش می دهد. ترکیبی از کودپاشی پیش از برداشت با انبار کردن در دمای پایین برای کنترل این اختلال موثر است. ظهور پس از برداشت این اختلال با کاربرد پتاسیم روی میوه در اتاق بسته بندی همراه با کاربرد واکس می تواند کاهش یابد.

پیری

علت: دلیل اصلی آن آب از دست دهی و ضعف سلولی میوه های بالغ است. همچنین یک دوره سرما بعد از یک باران سنگین، آب از دست دهی میوه ها در شرایط گرم و طولانی شدن زمان بین برداشت و حمل به بازار این عارضه را تشدید می کند.

علایم: این عارضه باعث بی رنگی یا خشکی و نازکی پوست در محل دمگاه می شود. ناولها بیشتر در اواخر فصل این عارضه را نشان می دهند.

کنترل: بهترین روش کنترل، برداشت در زمان مناسب (بلوغ مطلوب میوه) و نه در حالت رسیدگی زیاد است. هم چنین میوه ها به موقع از انبار به بازار ارائه شوند.