۸ سال پیش

مدیریت آبیاری و تفذیه در باغات متراکم سیب

پیشگفتار

استفاده از روش ها و سیستم های تربیتی نوین، امروزه در باغـداری باعـث افـزایش کمـی و کیفـی محصـولات باغبانی شده است. سیستم کشت متراکم با استفاده از درختان پاکوتاه و نیمه پاکوتاه دارای مزایای متعـددی نظیـر زودباردهی، عملکرد بالا در واحد سطح، بالا بودن کیفیت میوه، کارایی بیشتر نیروی کارگری و استفاده بهینـه از نهاده های کشاورزی است. ولی چنانچه مدیریت آنها بر مبنای اصول صحیح انجام نگردد، عـلاوه بـر عـدم سـود دهی لازم ، خسارات جبران ناپذیری به بار می آورد. بنابراین درک و شناخت روش های ویژه مدیریت درختـان پا کوتاه ضروری بوده و بخش های مختلف اجرایی و تحقیقی باید در جهت بهینه نمودن و آموزش صحیح آن به باغداران اقدام نمایند. در ایران به دلیل وجود فرهنگ رایج باغداری سنتی، احداث این گونـه باغـات بایـد بـا احتیاط بیشتری توصیه شود . زیرا عموما آموزش های لازم در جهت مـدیریت بـاغ هـای متـراکم نـا کـافی و در مرحله مقدماتی بوده و باغداران نسبت به نیازها و عادات رشد درختان در این گونه شرایط اطلاعات و دانش فنی لازم را ندارند. در باغ های متراکم سیب، برای رسیدن به حداکثر تولید، افزایش عمـر درختـان و بهبـود کیفیـت محصول می بایستی وضعیت تغذیه درختان را به دقت مد نظر قرار داد، زیرا در اینگونه باغ ها برخی عوامل دچار تغییرات جدی شده اند:برای مثال

تعداد درختان در واحد سطح افزایش یافته است و نیاز تغذیه ای آ ن ها نیز به تبع افزایش تعـداد درختـان افزایش می یابد
درختان در سنین پایین به باردهی می رسند
سیستم ریشه ای سطحی تری نسبت به پایه های بذری وجود دارد، بنابراین به منظور جلوگیری از کاهش عمر درختان، حفظ کیفیت وافـزایش قـدرت انبارمانی محصول ، بایستی فرمول تغذیه ای دقیق و ویژه ای پیش بینی نمود و آن را به کار گرفت.

در این نوشتار سعی بر این بوده است است که بیشتر بعد ترویجی مدیریت آبیاری و تفذیه در باغات متراکم سیب مد نظر قرار گیرد و از عبارات و الفاظ روان و قابل فهم استفاده شود تا باغداران، مروجین و دسـت انـدر کـاران آموزش بتوانند به نحو مطلوب از آن استفاده نمایند .

آبیاری

عمده ترین روش آبیاری در باغ های سیب عبارتند از : آبیاری بارانی، آبیاری نواری (شیاری)، آبیاری قطره ای

آبیاری بارانی

به گسترده وسیعی از انواع خاک ها و همچنین پستی و بلندی ها و شیب های گوناگون سازگاری یافته است. این سیستم به ویژه در زمین های تپه ماهور که نمی توان تسطیح نمود یا در شیب هـای تنـد بـا خـاک هـای قابـل فرسایش و کم عمق بسیار سودمند است. سیستم های آبیاری بارانی را می توان برای حفاظت از یخبندان و کنترل گرما و همچنین آبیاری به کار برد. یک سیستم بالای شاخ و برگی منفرد را می توان برای انجام هرسه منظور طراحی نمود. سه نوع معمـولی آبپـاش عبارتند از آبپاش ثابت، لوله سوراخ دار و آبپاش دوار. آبپاش ها باید طوری طراحـی شـوند کـه آب را بـه طـور یکنواخت و با سرعتی بپاشند که سبب هرز رفتن آب نگردد و ظرفیت تامین آب کافی برای اداره کردن حداکثر نیازهای آبیاری متناسب ، شرایط آب و هوایی موجود و محصول را داشته باشند. فشار لازم برای به کار انداختن آبپاش ها از طریق پمپ تامین می گردد

آبیاری قطره ای

این نوع آبیاری براساس نظریه تامین یک منبع دائمی رطوبت برای فقط قسمتی از سیستم ریشه پایـه ریـزی شـده است. این روش برعکس سیستم های آبیاری مرسوم، که تنش رطوبتی موجود را اصلاح می کنند به طور پیوسته سبب کاهش تنش رطوبت می گردد. آبیاری قطره ای آب را به حدود 25 درصد سیستم ریشه تحت فشار کم و به مقدار 3 لیتر تا 7.5 لیتر( بسته به تعداد قطره چکان ها) در ساعت برای هرگیاه تامین می کند تا رطوبت خاک در ناحیه نزدیک به گیاه در نزدیکی ظرفیت مزرعه ای(F.C )حفظ گردد . آب بوسیله قطره چکان ها به گیاه داده می شود. سیستم می بایست از کلیه قطره چکان ها به انـدازه مسـاوی آب تحویل دهد به این منظور، تلفات فشار ناشی از اصطکاک و تغییر ارتفاع را باید در نظـر گرفـت. سیسـتم آبیـاری قطره ای شامل پمپ، فیلتراسیون، شیر برقی است که به وسـیله یـک سـاعت تحـت کنتـرل مکانیکی(دسـتی) یـا الکترونیکی است فعال می شود، یک تنظیم کننده فشار، شیلنگ های پلاستیکی برای توزیـع عمـده آب، لولـه های کوچک، قطره چکان های انفرادی و تانسیومتر برای اندازه گیری رطوبت خاک می باشـد. مزایـای آبیـاری قطـــــــــــــــره ای عبارتنـــــــــــــــد از :

کـــــــــــــــاهش مصـــــــــــــــرف آب
توزیـــــــــــــــع یکنواخت در دامنه های تند و سنگلاخی
کنترل آسان تر علف های هرز
کنترل پوسیدگی طوقه
توزیع کودهای شیمیایی (کود آبیاری).

در باغ های متراکم سیب معمولآً برای درختان جوان سیب 2 عدد قطره چکان به فاصله حداقل 40 سانتیمتر از تنه درخت استفاده می شود و با افزایش سن درختان و باردهی کامل آنها می توان تعداد قطره چکان را افزایش داد.

آبیاری نواری( شیاری)

در این سیستم آبیاری درختان سیب از طریق دو جوی آب که به فاصله 0.5 -1 متر از تنه اصلی قرار گرفتـه است و با فواصل زمانی منظم سیراب می شوند. این فواصل بسته به فصل، منابع آبی در دسترس، مرحله رشد و شدت خشکی متفاوت است که در هر منطقه به عنوان عرف شـناخته مـی شـود . زمـان لازم بـرای آبیـاری درختان بستگی زیادی به بافت خاک ،نوع درخت، شیب زمین و آب قابل دسترس دارد. ایـن سیسـتم سـنتی اغلب باعث بروز بیماری های قارچی (پوسیدگی طوقه)، رشد علف های هرز وتنش خشکی در آخر هر دوره آبیاری در درختان سیب می شود

مدیریت خاک و کنترل علف های هرز در باغ های سیب

هدف از مدیریت بستر در باغ های سیب ابتدا کنترل علف های هرز می باشد ولی مدیریت بستر بـاغ، دو هـدف دیگر را نیز شامل می شود که با کنترل علف هرز، رابطه نزدیکی دارند.

حفظ ساختمان خاک از طریق حفظ دانه بندی و تهویه مناسب خاک
امکان استفاده از گیاهان پوششی برای بهبود خاک و افزایش حاصلخیزی و جلوگیری از فرسایش آن

کنترل علف های هرز، ممکن است به وسیله روش های مکانیکی ( شخم ، علف زنی و غیره ) به کار بردن علف کش های شیمیایی، کشت گیاهان پوششی یا ترکیبی از دو روش یا بیشتر حاصل گردد. در کشت های بدون آبیاری (دیم) در مناطق خشک ونیمه خشک از گیاهان پوششی استفاده نمی شود زیرا آنها برای جذب رطوبت با درختان سیب رقابت می کنند ولی در باغ های سیب احداث شده با منابع آبی قابل قبول که در آن ها آبیاری صورت می گیرد در صورت داشتن آب کافی می توان برای جلـوگیری از فرسـایش و تـامین یک بستر ارتجاعی و غیر سخت برای حرکت ادوات باغی هنگام مرطوب بودن خاک استفاده کرد. شبدر، یونجه و سایر گیاهان خانواده بقولات را می توان برای تقویت خاک با افزایش نیتروژن به کار بـرد. ایـن عمل ممکن است از نظرکاهش هزینه های کود شیمیایی ارزشمند باشد ولی در صورت استفاده همزمانی از سایر کودهای ازته تشخیص مقدار نیتروژن تثبیت شده در هکتار به آسانی قابل کنترل نیست. نیتـروژن خیلـی زیـاد در اواخر فصل رویشی، ممکن است رسیدن محصول را به تاخیر انداخته و با طولانی کردن رشد گیاه آن را در برابر صــدمه یخبنــدان زمســتانه مســتعد ســازد. عیــب دیگــر ایــن اســت کــه جونــدگان در پوشــش هــای گیــاهی لگومینوز(بقولات) زیاد می شوند. از میان گیاهان غیر لگومینوز ، پوشش دائمی گرامینه که چیده می شود اغلب بین ردیف ها به کار می رود . ولی برای کنترل علف های هرز روی ردیف ها (بین درختان) از علف کش های شیمیایی استفاده می شود. علف کش های شیمیایی را می توان به تنهایی برای کنترل علف هرز به کار برد، ولی آنها اغلب به صورت تلفیقی همراه با شخم،علف زنی، یا سایر روش های مکـانیکی بـه کـار بـرده مـی شوند. علف کش های تماسی از جمله گراماکسون سبب از بین رفتن اندام های هوایی علـف هـای هـرز شـده و قدرت رقابت آنها را با درختان سیب کاهش می دهد. علف کش های سیستمیک مثل گلایفوزیت (رانداپ) به طور عمده برای مبارزه با علف های هرز چنـد سـاله کارائی بیشتری داشته و هنگام استفاده نیاز به توجه بیشتری دارد که با شـاخ و بـرگ و حتـی تنـه درختـان جـوان تماس نداشته باشد. در باغ های متراکم سیب در ایران معمولاً برای مبارزه با علف های هرز بـین ردیـف هـا از روش مکـانیکی و بـا استفاده از شخم زدن علف های هرز را حذف می نمایند و گاهاً از علف کش برای مبارزه با علف های هرز روی ردیف ها استفاده می شود.

تغذیه درختان سیب در باغ های متراکم

در باغ های متراکم سیب، برای رسیدن به حداکثر تولید ، افزایش عمـر درختـان و بهبـود کیفیـت محصـول مـی بایستی وضعیت تغذیه درختان را به دقت مد نظر قرار داد، زیرا در اینگونه باغ ها:

تعداد درختان در هکتار افزایش یافته است و نیاز تغذیه ای آنها نیز به تبع افزایش تعداد درختان افزایش می یابد.
نهال های مورد استفاده روی پایه های رویشی پیوند شده اند ،بنابراین درختان در سنین پایین به باردهی رسیده و می بایستی تغذیه مناسب داشته باشند.
پایه های رویشی نسبت به پایه های بذری دارای ریشه سطحی تری بوده وبه تغذیه بیشتری نیاز دارند.
برای به حداکثر رساندن کیفیت میوه و انبارمانی مناسب آنها فرمول تغذیه ای صحیح لازم است.

در این شرایط ضرورت برنامه ریزی تغذیه درختان قبل از احداث باغ سیب افزایش یافته و به شرح ذیل انجام می گیرد:

روش های تشخیص نیاز عناصر غذایی تجزیه خاک

الف) مطالعه پروفیل خاک جهت بررسی و یافتن احتمالی لایـه هـای نفـوذ ناپـذیر خـاک ( pan (Hard ، عمـق خاک مفید ، pH خاک و حاصلخیزی آن ( تجزیه خاک در اعماق مختلف).

ب) عملیات حاصلخیزی خاک ، کوددهی ( با استفاده از کود دامی و شـیمیایی) بـا توجـه بـه نتـایج تجزیـه خـاک بهترین زمان برای تامین عناصر غذایی خاک از قبیل فسفر، پتاسیم و بور قبل از کاشت درختان سیب است . مقدار کافی از عناصر فوق لایه های فوقانی خـاک شـامل 12- 20 ppm ( قسـمت در میلیـون ) فسـفر، 150 – 120 ppm پتاسیم ، 100-250 ppm منیزیم می باشـد. در صـورت پـایین بودن عناصر فوق در خاک می بایستی با استفاده از کودهای شیمیایی موجود بـه همـراه حـدود 30 الـی 40 تـن کوددامی در هکتار،خاک باغ را قبل از کاشت درختان تغذیه نمود.

تجزیه برگ

پس از کاشت درختان سیب، بهترین روش جهت بررسی وضـعیت تغذیـه ای درختـان، اسـتفاده از روش تجزیـه برگی می باشد زیرا مقدار عناصر غذایی موجود در برگ منعکس کننده وضعیت جـذب عناصـر غـذایی بوسـیله درختان سیب است. ترکیبی از تجزیه خاک و تجزیه برگ درختان، گویای نیاز واقعی درختـان سـیب بـه تغذیـه تکمیلی آنهاست.

روش نمونه برداری از برگ

معمولاً برای دستیابی به بهترین رشد و نمو درختان و کیفیت بالای میوه می بایستی عناصر غذایی بـرگ در حـد استانداردهای قرار داشته باشد که به شرح ذیل مـی باشـد . نیتـروژن (%2-2.4) ، فسـفر (%0.15 – 0.20)، پتاسـیم (%1/1-1.5 ) ، کلسیم (%1/1-2 ) ، منیزیم (%0.25 – 0.35) ، روی 16- 50 ppm ، منگنز ppm 25 -100 ، بور 200-60 ppm .

نمونه برداری معمولاً از برگ های قسمت میانی شاخه های سال جاری در مرداد ماه انجام می گیرد، توصیه می شود در باغات تجاری تعداد 100 بـرگ از 20 درخت در مکان های متفاوت واز هر درخت 5 عدد برگ برداشت شود. به این روش می توان معمولاً معیار به نسبت مناسبی از وضعیت عناصر غذایی درختان باغ از یک رقم خاص به دست آورد.

روش های کوددهی

خاک مصرف

در درختان جوان سیب که هنوز به مرحله باردهی نرسیده اند. میزان کود مورد نیاز را می بایستی زیر سـایه انـداز درخت و به فاصله حداقل 15 سانتی متر دورتر از تنه اصلی (در ناحیه مرطوب آبیاری) در خاک قرار دارد زیرا اگر کود در تماس با تنه باشد به دلیل نازک بودن پوست، آسیب جدی به درخت وارد می شود. در بیشتر مـوارد که از سیستم آبیاری قطره ای استفاده می شود بهتر است کود را از طریق آبیـاری و بـه صـورت آب – کـود بـه درختان داده شود.اما زمان کوددهی بخصوص در مورد کودهای نیتروژنه بسیار مهم است زیرا این کودها کاملاً در آب محلول بوده و به مدت طولانی در خاک باقی نمی مانند و اگر مـدت زمـان آبیـاری ( کـود – آبیـاری ) طولانی شود، محلول کود و آب از ناحیه ریشه های فعال خارج شده و گیاه حداکثر استفاده از کود به عمل نمی آورد.بهترین جذب با حداقل تلفات هنگامی حاصل می شود که کوددهی در زمان حداکثر جذب ریشه ها انجام شود و درخت بیشترین نیاز به نیتروژن داشته باشد که چنین شرایطی به طور معمول در مراحل رشدی زیر صورت می گیرد:

اوایل بهار برای گلدهی و تشکیل میوه درختان
در طول فصل بهار و اوایل تابستان برای رشد شاخ و برگ می باشد.

فسفر و پتاسیم را هر موقع می توان به کار برد زیرا این عناصر آبشوئی کمی داشـته و بـه تـدریج جـذب مـی شوند، امامعمولاً در اواخر پاییز و زمستان به همراه کودهای دامی به خاک اضافه می شوند.

مقدار کودهای مورد استفاده (N P K) در تغذیه درختان سیب

مقدار کود مورد نیاز درختان سیب معمولاً به عوامل متعددی از جمله مقدار محصول، سن درخـت، پایـه، رقـم، وضعیت تجزیه خاک، تجزیه برگ، رشد درختـان، عملکـرد درخـت، میـزان آبیـاری، وضـعیت آب و هـوا ، پوشش سطح باغ بستگی دارد. به طور کلی مقادیر کود به شرح ذیل بـرای رشـد و نمـو کامـل درختـان سـیب و باردهی اقتصادی آن مورد نیاز است.

نیتروژن

نیتروژن کافی برای رشد و نمو درخت، تشکیل جوانه گل، جلوگیری از سقط گـل هـا، میـوه بنـدی و افـزایش اندازه میوه ضروری است. کمبود نیتروژن به صورت ذیل مشاهده می شود.

کمبود ابتدا در برگ های پیر مشاهده می شود زیرا نیتروژن عنصری متحرک بوده و به راحتی از بـرگ های پیر به برگ های جوان انتقال می یابد، علائم کمبـود بـه صـورت زرد شـدن بـرگ هـای پیـر قابـل مشاهده است.
برگ ها حالت زرد خزان به خود گرفته و در تابستان قبل از موعد مقرر از درخت ریزش می یابند.
رشد شاخه بسیار اندک است.
اندازه میوه ها کاهش یافته و دچار بلوغ زودرس و رنگ گرفتگی زیاد می شـوند. نیتـروژن خیلـی زیـاد ممکن است باعث رشد بیش از حد شاخه، کاهش رنگ ، بلوغ دیررس و کاهش کیفیت و انبارمانی میوه های سیب می شود.

برای جبران کمبود نیتروژن معمولاً از کودهای شیمیایی به شرح ذیل استفاده می شود:

نیترات آمونیوم(34 درصد نیتروژن)
اوره(46 درصد نیتروژن)
سولفات آمونیوم ( 21 درصد نیتروژن)

نصف مقدار نیتروژن مربوط به نیترات آمونیوم به صورت نیترات بوده که سریعاً توسط ریشه ها جذب می شود، اما همین مقدار نیتروژن در شرایط آبشوئی از دسترس گیاه خارج می شود. اوره دارای مقدار زیادی نیتروژن است و اگر در سطح خاک به مدت طولانی باقی بماند به صورت بخار تصعید می شود با استفاده از شخم سطحی و یا آبیاری کم می توان اوره را در داخل خاک برای مدت طولانی حفظ کرد. سولفات آمونیوم نسبت به سایر کودهای نیتروژنه مقدار کمتری نیتروژن داشته و برای خاک هـای قلیـایی توصـیه می شود، زیرا گوگرد موجود در آن و تحت این شرایط به اصلاح خاک کمک می کند.کود دامی و کود سـبز اگر به مقدار کافی به همراه کودهای فسفره و پتاسه استفاده شود می تواند تا حـدی کمبـود نیتـروژن درختـان را جبران نماید. مقدارنیتروژن کودهای دامی از 2 تا 3.5 درصد متفاوت بوده و بستگی به نوع کود دارد، استفاده از خون و شاخ حیوانات نیز باعث افزایش مواد آلی خاک می شود. نیتروژن مورد نیاز برای گلدهی و تشکیل میوه از منابع نیتروژنی درخت که از سال قبل ذخیره شده اسـت، تـامین می شود که این امر ضرورت تامین نیتروژن در پاییز سال قبل را بیشتر نمایان می کند. در بعضی از نـواحی تولیـد سیب نیتروژن را پس از برداشت میوه برای سال بعد خاک اضافه می کنند و این عمل مـی بایسـتی حتمـاً پـس از برداشت میوه باشد زیرا قبل از برداشت ، کاربرد نیتروژن باعث کاهش کیفیت و انبارمانی میـوه سـیب مـی شـود. مقدار نیاز درختان به کود نیتروژنه به عوامل متعددی از قبیل میزان تولید، بهبود وضعیت آبیاری، پوشش گیاهی سطح باغ و روش کوددهی بستگی دارد.

مقدار نیتروژن برای درختان بارور ( میانگین)

به طور متوسط برای درختان سیب بارور در باغ های متراکم سالیانه 70 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار توصیه می شود. برای درختان با تراکم متوسط تا زیاد، مقدار 30 گرم نیتروژن برای هر درخت و به ازاء هـر سـال سـن درخت توصیه می شود. چون قبل از احداث باغ کود دامی به خاک اضافه می شود لذا کوددهی درختـان باغـات تازه احداث شده صرفا یکسال پس از کاشت درختان شروع می شود. برای بهبود کیفیت میوه و افزایش قدرت انبارمانی از کار برد نیتروژن اضافی می بایستی خودداری شـود و ایـن مقدار به طور متوسط در برگ درختان سیب ( 2 تا 2.3 درصد) می باشد.

فسفر

درختان بارور سیب به ندرت به کاربرد کودهای فسفره جواب می دهند. اما با وجود این درختان جوان در طول 4 سال اول پس از کاشت به 90 گرم فسفر ( یعنی یک کیلوگرم سوپرفسفات) برای هر درخت و در هر سـال نیـاز دارند. چون کاربرد سطحی کود فسفره ، مقدار فسفر لازم را به ریشه درختان سیب نمی رساند می بایستی مقـدار کود فسفره مورد نیاز قبل از کاشت درختان به مقدار 500 کیلوگرم کود فسفر در هکتار به خاک اضافه نمـود و یا اینکه هنگام کاشت یک کیلوگرم سوپر فسفات با خاک گودال کاشت مخلـوط شـده و بـا حـدود 5 سـانتیمتر خاک پوشانده می شود تا ریشه درختان با کود تماس مستقیم نداشته باشد زیرا باعث ریشه سوزی درختان جوان می شود.

توجه: سایر کودهای فسفره از قبیل فسفات آمونیوم، کودهای ترکیبی نیتروژنی و پتاسمی ، کودهای دامی تازه یا شاخ و خون را نمی بایستی در چاله های کاشت اضافه نمایم زیرا باعث صدمه به ریشه درختان جوان می شود.

پتاسیم

به تجربه ثابت شده که مقدار پتاسیم خاک برای درختان سیب در اغلب خاک ها کافی می باشد. اما به مرور که سن باغ و تولید محصول افزایش یابد پتاسیم خاک تخلیه شده و کمبود آن نمایان می شـود. مقـدار زیـاد پتاسـیم خاک با اثر آنتاگونیسمی که برای عناصر منیزیم و کلسیم خاک دارد (رقابـت جـذب) منجـر بـه کمبـود کلسـیم درختان شده و موجب بروز ناهنجاری های چون لکه تلخ و لکه چوب پنبه ای را در میوه هـای درختـان مربوطـه شدت می یابد، پتاسیم با آبشوئی از خاک خارج نمی شود و با کاربرد سالیانه پتاسیم، مقدار آن در خاک افزایش می یابد. بنابراین می بایستی با توجه به نتایج تجزیه خاک و برگ به مقدار مورد نیاز به خاک اضافه شود. هنگامی که کمبود پتاسیم در درختان سیب محرز شد می بایستی مقـدار 200 تـا 300 کیلـوگرم در هکتـار از کودهـای پتاسیمی به خاک اضافه شود معمولاً این مقدار تا 3 الی 4 سال کفایت کرده و نسبت به کاربرد سـالیانه پتاسـیم اقتصادی تر است. زمان استفاده برای کودهای پتاسیمی خیلی مهم نیست و معمولاً در محدود سایه انداز درخت و زیر منطقه مرطوب و آبیاری در زیر خاک قرار داده می شود، نیترات پتاسیم را معمولاً می توان از طریق سیستم آبیاری قطره ای و به صورت کود آبیاری در اختیار درخت قرار داد و ایـن عمـل معمـولاً یکبـار انجـام گرفتـه و عناصر پتاسیم و نیتروژن سریعاً توسط ریشه ها جذب می شوند.

سیستم کود-آبیاری

به کار بردن مواد شیمیایی کشاورزی همراه آب آبیاری در سیستم های آبیاری قطره ای و بارانی یکی از اهداف این سیستم ( Fertigation ) می باشد. تزریق کود به آب آبیاری، شامل حل کـردن کودهـای محلـول در آب و کـاربرد آن از طریـق سیسـتم هـای قطره می باشد. که روشی موثر، آسان و اقتصادی است و مناسب بودن آن به شرایط خاک و محصول ، روش آبیاری، کیفیت آب، نوع کود و مسایل اقتصادی بستگی دارد. این روش معمـولاً در خـاک بافت دارای امتیاز بیشتری نسبت به خاکهای ریز بافت است، این مساله به نوع کـود و چگـونگی حرکـت آن در خاک مرتبط است. کود آبیاری کاربرد کود مایع در یک سیستم آبیاری می باشدکه امکان کنتـرل دقیـق آب و مواد مغذی را ارئه می کنند. مزیت عمده ی کود آبیاری این است که نسبت به روش های سنتی، انعطاف پذیری بیشتری دارد و مواد مغذی به کار گرفته شده بهتر کنترل می شوند .در این روش مواد مغـذی قابـل حـل در آب ، کمتـر در معرض فرو شسته شدن به وسیله بارندگی زیاد یا آبیاری بیش از حد قرار میگیرند . با کودآبیاری، گیاه هر زمان که آبیاری شود تغذیه هم میشود و مواد مغذی لازم را تا آبیاری بعدی دریافـت میکند. رایج ترین ماده مغذی به کار گرفتـه شـده در کـود آبیـاری نیتـروژن اسـت. سایر عناصر شـامل فسـفر، پتاسـیم، سولفور، روی و آهن به مقدار کمتر مصرف میشوند. علاوه بر درختان میوه، آبیاری قطـره ای زیـر سـطحی روش موثری برای به کارگیری آب و مواد مغذی برای محصولات زراعی یکساله است. در این روش بطور کلی حداقل 10 تا 30 درصد آب در مقایسه با سیستمهای آبیاری پیوسته سطحی ذخیره می شود.بنابر این آبیاری قطره ای زیر سطحی و کود آبیاری با نیتروژن مایع در آینده برای تولید محصول در مناطق خشک اگر منـابع آب کـاهش یابد، استفاده ی فزاینده ای خواهد داشت. این روش معمولاً در خاک های درشت بافت دارای امتیاز بیشتری نسبت به خاک های ریز بافت است.

دلایل توسعه روش کود آبیاری در کشور

در کود آبیاری امکان مصرف کم، مکرر، مداوم و تقسیطی عناصر غذایی در طول دوره رشد مطابق با نیاز گیاه وجود دارد همچنین پخش یکنواخت کود در خاک و توزیع یکنواخـت آن در طـول دوره رشـد امکان پذیر است.
در کود آبیاری راندمان مصرف آب بالا بوده و کارآیی مصرف کود بیشتر و توصیه کودی راحت تر است، در این صورت مقدار کود مصرفی به مقدار واقعی برداشت عناصر غذایی نزدیک تر است.
با تنظیم مقدار مواد غذایی مصرفی در هر مرحله کود آبیاری و تطبیق عمق کود آبیاری بر اساس عمق فعالیت ریشه، می توان آبشویی عناصر غذایی را کنترل نمود. به این ترتیب با کاهش هدر رفتن عناصر غذایی، از آلودگی منابع خاک، آب و هوا نیز جلوگیری میشود.
به علـت توزیـع یکنواخـت عناصـر غـذایی در خـاک، افـزایش عملکـرد و کیفیـت محصـول در بـاغ یکنواخت بوده و رسیدن محصول هم زمان است که این امر تاثیر مهمی در کاهش ضایعات برداشت خواهـد داشت.
با مصرف عناصر غذایی، مطابق با نیاز گیاه در طی دوره رشـد، رشـد محصـول متعـادل بـوده و زمـان رسیدگی آن تسریع مییابد.
در شرایطی که خاک وضعیت محدود کننده ای برای مصرف برخی عناصر معدنی دارد در این روش میتواند با کارآیی بیشتری در اختیار گیاه قرار گیرد.
استفاده آسان از کودهای مرکب قابل حل همراه با عناصر کم مصرف کـه معمـولاً بـه واسـطه مقـادیر مورد مصرف بسیار ناچیزشان به صورت مصرف خاکی مشکل است.
مصرف عناصرغذایی بطور تقسیطی در مقادیر کم ولی مداوم ازجذب بیش ازاندازه عناصر مثل نیتـروژن و پتاسـیم جلوگیری میکند.
استفاده از سیستم آبیاری قطره ای به دلیل مرطوب ماندن سطح خاک در اطـراف گیـاه، اثـرات خشـکی کاهش یافته و در نهایت موجب افزایش کارآیی فتوسنتز در گیاه میشود .
با رفع کمبود عناصر غذایی مورد نیاز محصول، عملکرد بیشتر بوده و کارآیی مصرف کود بالاتر است. به دنبال افزایش عملکرد، کیفیت محصول نیز ارتقاء پیدا میکند.
صرفه جویی قابل توجه در هزینه کارگری (پخش کود).
در سیستم آب – خاک – گیاه، آب و مواد غذایی نقش همیار دارند و همراهی این دو برای رشد بهینه گیاه ضروری است. هنگامی که آب محدود کننده عملکرد باشد، واکنش گیاه به مواد غذایی مصـرف شـده کم است. همچنین زمانی که مواد غذایی عامل محدود کننده رشد گیاه باشـد، پاسـخ بـه آب مصـرفی کمتـر است. بنابراین با انجام کود آبیاری میتوان با افزایش عملکرد، راندمان مصرف کود و کارآیی مصرف آب را نیز بهبود بخشید.
در روش سنتی با مصرف یکباره کودها، افزایش فشار اُسمزی محلول خاک ممکن است فعالیت گیـاه را تحت تاثیر قرار دهد. در کود آبیاری بدلیل استفاده از مقادیر کمتر کود در هر مرحلـه کـود آبیـاری، زیـان ناشی از افزایش فشار اسمزی به مراتب کمتر است.

کودهای مورد استفاده در سیستم کود-آبیاری برای تغذیه درختان سیب

کاربرد فسفر

تزریق کودهای فسفری به آب آبیاری کمتر از تزریق نیتروژن متـداول اسـت و در بیشـتر محصـولات توصـیه نمیشود.کود دهی فسفر همراه با آب آبیاری مشکل است. سوپر فسفات تـریپـل (0-45-0) کـه ازمنـابع ارزان فسفر به شمار میرود به طور محدودی در آب حل می شود. مشکلات ناشی از کاربرد فسفر در آب آبیاری حداقل شامل 3 مورد زیر است:

وقتی مایعات حاوی فسفات آمونیوم به آب های با غلظت بالای منیزیم و کلسیم تزریق میشوند، احتمال رسوب گذاری وجود دارد.
در بیشتر محصولات فسفر بایستی در مراحل اولیه از چرخه رشد خصوصاً، وقتی نیاز قطعی به فسفر وجود دارد و به منظور جلوگیری از هر گونه رشد فصلی و پیش از موعد محصول نهایی استفاده شود.
فسفری که با آب آبیاری به کار گرفته میشود، اگـر طـی عملیـات کشـت بـا سـطح خـاک بـه صـورت یکنواخت مخلوط نشود، روی خاک و یا نزدیک به سطح خاک، باقی خواهد ماند.

اسید فسفریک، یک شکل کاملا محلول از فسفر بوده که پایین آوردن pH آب آبیاری از مزایـای دیگـر آن میباشد. این اسید با فسفات غیر آلی، بهترین نوع کود برای کود دهی همراه با آب آبیـاری اسـت . قبل از تصمیم به تزریق کودهای فسفره به داخل سیستم، باید کیفیت آب آبیاری در نظـر گرفتـه شـود. اگر آب آبیاری شامل مقادیر محسوس کلسیم باشد، هر شـکل از فسـفر بـه صـورت دی کلسـیم فسـفات در خطوط لوله و قطره چکان ها رسوب خواهد کرد. این مسئله سرانجام جریـان آب را محـدود میکند . واقعیت دیگر درباره فسفر، عدم تحرک آن در خاک است. که باعث میشود در سطح خاک انباشته شود .

برنامه کوددهی برای تغذیه درختان سیب

روش رایج مصرف کودها در سیستم کود آبیاری شامل تهیه محلول پایه براساس نیاز غذایی گیـاه مـورد نظر و شرایط خاک بستر مورد استفاده میباشد. فراورده هایی که در کود- آبیاری استفاده می شوند می بایستی در آب قابل حل بوده و به سیستم آبیاری صـدمه نزنند. نیتروژن و پتاسیم عناصری هستند که بیشتر در سیستم کود – آبیاری استفاده می شوند، امـا اسـتفاده از ترکیبـات کودی فسفر و کلسیم باعث رسوب گذاری در لوله های آبیاری می شوند و قطره چکان ها را مسدود می کنند. اوره ، نیترات آمونیوم، نیترات پتاسیم ، لریدک پتاسیم و مونو آمونیوم فسفات معمولاً کاربرد بیشتری دارند

محلول پاشی برگی عناصر غذایی در سیب

یکی دیگر از روش های تغذیه درختان میوه، محلول پاشی غذایی درختان است، این روش در شرایطی که محیط خاک برای جذب بعضی از عناصر غذایی مساعد نباشد ویا کمبود عناصـر در شـرایط حـاد قـرار گرفتـه باشـد بـا استفاده از سیستم جذب شاخه و برگی درختان در اوقات خنک روز با استفاده از محلول عناصر ماکرو و میکرو انجام می شود:

نیتروژن

محلول پاشی اوره به منظور جبران کمبود نیتروژن خاک در شرایط تولید محصول زیاد در بعضی از باغ ها انجام می گیرد. این عمل چهار مرتبه به فاصله دو هفته یکبار با محلول اوره ( غلظت 500 گرم اوره در 100 لیتر آب ) بر روی شاخ و برگ درختان سیب انجام می گیرد.

کلسیم

کمبود کلسیم باعث مشکلات جدی در میوه درختان سیب می شود که از بین مهم ترین ناهنجاری ها می توان به لکه تلخ و لکه چوب پنبه ای اشاره نمود. محلول پاشی برگی درختان در صـورت کمبـود کلسـیم بـا اسـتفاده از محلول کلرید کلسیم در چهار مرتبه به فاصله دو هفته یکبار از اول تیرماه قابل انجام است . محلول پاشی کلسـیم می بایستی مستقیماً برروی میوه ها انجام گیرد تا حداکثر جذب را داشته باشد و درخت باید کاملاً خیس شود. به این منظورمعمولاً نسبت 5 کیلوگرم کلرید کلسیم را در 1000 لیتر ( 5 در هزار ) آب حل نمود و درختـان را محلول پاشی می کنند. در آب و هوای خنک و مرطوب که برگ ها دیرتر خشک می شوند، محلول پاشی کلسیم ممکـن اسـت باعـث صدمه به برگ و یا میوه شود، همین طور در دمای بالاتر از 25 درجه سانتیگراد و هوای مرطوب نیز ممکن است صدمات به میوه و برگ داشته باشیم.

منیزیم

آزمایشات خاک هنگام کاشت درخت نشان می دهد که اگر مقدار منیزیم خاک 100-250 ppm (قسـمت در میلیون) باشد برای درختان کافی می باشد. کمبود منیزیم در خاک های که میزان پتاسیم بالا باشد بـه وضـوح قابل مشاهده است. کمبود منیزیم باعث ریزش قبل از برداشت میوه ها مـی شـود. منیـزیم جـزء سـاختمان اصـلی کلروفیل برگ ها است و در صورت کمبود آن برگ های پیر به رنگ زرد و روشن تغییر رنگ می دهند. تجزیه برگ بهترین روش برای تشخیص مقدار منیزیم برگ بشمار می رود. در صـورت کمبـود منیـزیم محلـول پاشـی برگ درختان با استفاده از کودهای حاوی منیزیم (سولفات منیزیم) بهترین روش برای جبران آن می باشد. گاهی استفاده همزمان از کودهای منیزیمی و حشره کش ها باعث وارد شدن صدمه به درختان می شود، بنابراین باید به برچسب محصولات توجه شود.

عناصر میکرو در سیب

کمبود عناصر میکرو در درختان سیب اغلب بستگی به ترکیبات خاک داشته و مقدار نیاز درختان به ایـن عناصـر خیلی کم می باشد. در خاک های آهکی و با pH بالا اغلـب کمبـود روی ، منگنـز و آهـن مشـاهده مـی شـود. بهترین روش برای تشخیص این کمبودها ، تجزیه برگی درختان سیب می باشند و در صورت کمبود می توان با کودهای موجود اقدام به جبران آن نمود .

آهن

بهترین کودهای محتوی آهن ترکیبات شیمیایی با بنیان Fe-DTPA – Fe-EDDHA می باشد. که به صورت چالکود در زیر قطر چکانها استفاده می شود.

الف- کلات های آهن Fe-EDTA محتوی 6 درصد آهن و به شکل محلول پاشی مصرف می گردد

ب – سولفات آهن آبدار محتوی 19% آهن می باشداز این کود به شکل محلول پاشی استفاده میگردد.

ج-سولفات آهن خشک در خاک های آهکی ایران بهتر است به شکل محلول پاشی استفاده شود. محلول پاشی پس از رشد کامل برگها با غلظت 2.5-10 در هزار توصیه می شود می توان در فصل زمستان در نیمه خارجی سایه انداز درخت به صورت چالکود نیز استفاده کرد . مقدار مصرف برای نهالای جوان 70-250 گرم و برای درختان بارور 250-1000 گرم برای هر درخت توصیه می شود

د- سکوسترین آهنFe-EDDHA بهترین کود آهن در خاکهای آهکی ایران می باشد محتوی 6 درصد آهن است این کود فقط به صورت مصرف خاکی و به میزان 50-150 گرم برای هر درخت می باشد. این کود در زمستان و در نیمه سایه انداز درخت در زیر قطر چکانها و یا همراه آب ابیاری در اختیار گیاه قرار می گیرد.

منگنز

رایج ترین کود حاوی منگنز سولفات منگنز با 16% منگنز است که در خاک های اسیدی و قلیایی کاربرد دارد. سولفات منگنز را به محلول پاشی با غلظت 2-3 در هزار در درختان در فصل بهار پس از رشد کامل برگ ها در صورت کمبود می توان محلول پاشی نمود و یا در در زمستان در نیمه خارجی سایه انداز درخت به شکل چالکود مصرف نمود.کود اکسید منگنز محتوی 70% منگنز است که به علت حلالیت کم تنها در خاک اسیدی می توان از ان استفاده کرد. کلات منگنز با 12% منگنز می باشد که به علت قیمت بالا فقط در شرایط حاد و به شکل محلول پاشی توصیه می شود.

روی

مقدار مناسب روی در گیاه منجر به گلدهی مطلوب می شود. از منابع مهم کودی روی می توان به سولفات روی، اکسید روی و سکوسترین روی اشاره کرد. کودهای حاوی روی را می توان به صورت مصرف خاکی، محلول پاشی و تزریق در تنه درختان مصرف نمود.کود سولفات روی محتوی 23 درصد روی خالص میباشد. مقدار مصرف سولفات روی در نهال های جوان 30-100 گرم و در درختان بارور 100-200 گرم برای هر درخت می باشد. سولفات روی را می توان در زمستان در نیمه سایه انداز درخت و یا بشکل محلول پاشی بلافاصله پس از هرس زمستانه، و در فصل بهار بعد از ریزش گلبرگها و در صورت مشاهد کمبود می توان محلول پاشی را هر 15 روز یکبار تکرار کرد. و به میزان 2-5 در هزار مصرف نمود.سولفات روی خشک محتوی 34% روی است و به دلیل حلالیت بالا در آب و سهولت مصرف و تولید تجاری بیشتر مورد استفاده می باشد. در نهال های جوان 20-80 گرم و در درختان بارور 80-150 گرم برای هر درخت مورد استفاده قرار می گیرد.

مس

رایجترین ترکیب حاوی مس سولفات مس با 25% مس و 13% گوگرد است. اکسید مس نیزمحتوی 75 درصد مس است که به دلیل حلالیت پایین فقط در خاک های اسیدی استفاده می گردد. کلات مس از منابع بسیار موثر مس است که به علت قیمت بالا تنها در شرایط خاص مصرف می گردد. سولفات مس به مقدار 20- 60گرم برای نهالهای جوان و در درختان بارور 40-100 گرم برای هر درخت مصرف می شود. در محلولپاشی بایستی احتیاط لازم را به عمل آورد تا از گیاه سوزی جلوگیری گردد. درهنگام محلول پاشی به محلول آهک اضافه نمود تا خاصیت اسید زایی کاهش یابد در صورت مشاهد کمبود می توان سولفات مس را در فصل بهار پس از رشد کامل برگها محلول پاشی و در صورت نیاز هر 15 روز یکبار تکرار نمود.

بر

مقدار مناسب عنصر بر منجر به افزایش دانه گرده و در نتیجه بهبود لقاح می شود رایج ترین منابع تامین بر عبارتند از اسید بریک با 17% بر برات های سدیم شامل براکس با 11% بر تترا برات سدیم با 14% بر تترا برات سدیم خشک با 20% بر می باشند. بهترین زمان محلول پاشی بر برای درختان میوه دو بار در سال یکی اوایل بهار پیش از متورم شدن جوانه ها و دیگری در پاییز پس از برداشت میوه و قبل از زرد شدن برگ ها است اسید بریک را می توان به میزان 20 کیلوگرم در هکتار مصرف نمود. در نهال های جوان 20-40 گرم و در درختان بارور 40-80 گرم برای هر درخت در فصل زمستان و در نیمه خارجی سایه انداز درخت مصرف نمود.

مولیبدن

کمبود مولیبدن در خاک های آهکی ایران به ندرت دیده می شود و در صورت کمبود می توان از مولیبدات آمونیوم محتوی 52% مولیبدن و 6 درصد نیتروژن و مولیبدات پتاسیم محتوی 45% مولیبدن و 8% پتاسیم اشاره کرد.