مدیریت آبیاری در باغات

مدیریت آبیاری در باغات

مقدمه

آب از دیربـاز مهم‌تریـن عامـل توسـعه در جهـان بـوده اسـت. انسـان‌ها در دوران اولیـه زندگـی نزدیـك رودخانه‌هـا و منابـع آب تجمـع می‌کردنـد و بـه فعالیت‌هـای كشـاورزی می‌پرداختنـد. 97 درصـد منابـع آبـی غیرقابـل اسـتفاده بـرای كشـاورزی بـوده و مقدار بسـیار محـدودی از آن‌ها به‌طـور مسـتقیم از سـوی انسـان مورداسـتفاده قرارگرفتـه اسـت. افـزون بـر آن، كمـی بیـش از 76.1 درصـد از آب‌هـای كـره زمیـن به‌صـورت رودخانه‌های یخی از دسـترس خارج‌شـده و آنچه تقریبـا باقی‌مانـده در عمـق زمیـن ذخیره‌شـده اسـت. بهره‌گیـری از روش‌هـای نویـن كشـاورزی و اسـتفاده بهینـه از آب، عوامـل حیاتـی بـرای نیـل بـه هـدف تأمیـن غـذای جمعیـت در حـال افزایـش دنیـا اسـت. طبـق برآوردهـا، در 30 سـال آینـده مـردم جهـان نیازمنـد 60 درصـد غـذای بیشـتر خواهنـد بـود. بخـش قابل‌توجهـی از ایـن افزایش تولید، حاصل كشـت متراكم  ( اسـتفاده از زمیـن كمتـر بـرای تولیـد بیشـتر ) كـه نیازمنـد آبیـاری اسـت، خواهنـد بـود.

اهمیت آب

بر اساس آمار و اطالعات منتشره، از كل اراضی 164 میلیون هكتاری كشور، در حال حاضر 18.8 میلیون هكتار در چرخه تولید محصولات كشاورزی قرار دارد. از این مقدار حدود 8 میلیون هكتار به‌صورت آبی و حدود 6.3 میلیون هكتار به‌صورت دیم و بقیه به‌صورت آیش آبی و دیم مورد بهره‌برداری قرار دارند. در ارتباط با منابع آب نیز از حدود 93 میلیارد متر مكعب منابع آب مصرفی كشور حدود 86 میلیارد متر مكعب به‌حساب مصارف كشاورزی منظور می‌گردد.

بـر اسـاس آمـار و ارقـام موجـود، میانگیـن سالانه حجـم بارندگـی ایـران حـدود 400 میلیـارد مترمکعـب بـرآورد می‌شـود كـه از ایـن مقـدار، 310 میلیـارد مترمکعـب در مناطـق كوهسـتانی بـا مسـاحتی حـدود 870 هـزار کیلومترمربـع و 90 میلیـارد مترمکعـب دیگـر در مناطـق دشـتی بـه وسـعت 778 کیلومترمربـع می‌بـارد. از مقـدار فـوق حـدود 294 میلیـارد مترمکعـب به‌صـورت تبخیـر و تعـرق از دسـترس خـارج می‌شـود و از 116 میلیـارد مترمکعـب باقیمانـده حـدود 93 میلیـارد مترمکعـب از طریـق منابـع سـطحی و زیرزمینـی بهره‌بـرداری می‌شـود و بقیـه صـرف تغذیـه سـفره‌های آب زیرزمینـی می‌شـود. از ایـن مقـدار حـدود 86 میلیـارد مترمكعـب جهـت مصـارف كشـاورزی و نزدیـك بـه 7 میلیـارد مترمكعـب آن بـه مصـارف شـرب و صنعـت اختصـاص می‌یابـد. ازآنجایی‌کـه متوسـط حجـم كل آب سالانه كشـور رقمـی ثابـت اسـت، تقاضـا بـرای آب بـه‌علـت رشـد نسـبتا بالای جمعیـت، توسـعه كشـاورزی، شهرنشـینی و صنعـت در سـال‌های اخیـر، متوسـط سـرانه آب قابل ‌تجدیـد كشـور را تقلیـل داده اسـت، به‌طوری‌کـه ایـن رقـم از حـدود 5500 مترمكعـب در سـال 1340 بـه حـدود 3400 مترمكعـب در سـال 1357 و حـدود 2500 مترمكعـب در سـال 1367 و 2100 مترمكعـب در سـال 1376 کاهش‌یافتـه اسـت. ایـن میـزان در افـق سـال 1400 بـه حـدود 1300 مترمكعـب تنـزل خواهـد یافـت. صرف‌نظـر از تفاوت‌هـای آشـكار منطقـه ای در كشـور و طیـف گسـترده مناطـق خشـك نظیـر سـواحل خلیج‌فـارس و دریـای عمـان، نیمـه شـرقی كشـور از خراسـان تـا سیسـتان و بلوچسـتان و نیـز حوضه‌های مركزی كه میزان سـرانه آب قابل‌تجدید در آن‌ها از میزان متوسـط كشـور به‌مراتب پایین‌تـر اسـت، ارقـام متوسـط سـرانه آب كشـور در سـال‌های آینـده بـه مفهـوم ورود ایـران بـه مرحله تنش آبی در سـال 1385 و ورود به حد کم‌آبی جدی در سـال 1415 شمسـی خواهد بود. آبیـاری ازنظـر علمـی تعابیـر مختلفـی دارد امـا بـه معنـای واقعـی كلمـه، پخـش آب روی زمیـن جهـت نفـوذ در خـاك بـرای اسـتفاده گیـاه و تولیـد محصـول می‌باشـد. هرچنـد فقـط 15 درصـد از زمین‌هـای كشـاورزی دنیـا تحـت آبیـاری قـرار دارنـد و 85 درصـد بقیـه به‌صـورت دیـم و بـدون آبیـاری مورداسـتفاده قـرار می‌گیرنـد، امـا نیمـی از تولیـدات كشـاورزی و غذایـی مـردم جهـان از همیـن زمین‌هـای آبـی حاصـل می‌شـود. كـه ایـن خـود نشـان‌دهنده اهمیـت و نقـش آبیـاری در بخـش كشـاورزی اسـت. بخـش كشـاورزی بـا 92 درصـد بزرگ‌تریـن و مهم‌تریـن مصرف‌کننـده آب در كشـور بـه شـمار مـی‌رود. بیـش از 80 درصـد اتـلاف منابـع آب بـه دلیـل عـدم اسـتفاده از فناوری‌هـای پیشـرفته آبیـاری در ایـن بخـش بـه هـدر مـی‌رود. تعدادی از كارشناسـان معتقدند كه مدیریت منابع آب كشـور در شـرایط فعلی مدیریت مناسـبی نیسـت و موجـب شـده تـا طـی سـال‌های اخیـر، شـاهد كاهـش منابـع آب‌هـای زیرزمینـی و نیـز كاهـش سـطح زیـر کشـت كشـاورزی در برخـی مناطـق باشـیم. الگـوی مصـرف آب آشـامیدنی بـر اسـاس اعـلام بانـك جهانـی بـرای یـك نفـر در سـال، یـك مترمکعـب و بـرای بهداشـت در زندگـی بـه ازای هـر نفـر، 100 مترمکعـب در سـال اسـت. بـر ایـن اسـاس، در كشـور مـا 70 درصـد بیشـتر از الگـوی جهانـی آب مصـرف می‌شـود! همچنیـن بر اسـاس آمار اعلام ‌شـده، میانگیـن آب مصرفی سـرانه جهـان (صنعتـی، كشـاورزی و آشـامیدنی ) در حـدود 580 مترمكعـب بـرای هر نفر در سـال اسـت كـه ایـن رقـم در ایـران حـدود 1300 مترمكعـب در سـال اسـت كـه ایـن امـر بیانگـر اتـلاف منابـع آب و اسـراف بیش‌ازحـد منابـع حیاتـی می‌باشـد . مقـدار مصـرف سـرانه آب‌لوله‌کشـی آشـامیدنی در شـهرهای ایـران در حـدود 142 مترمکعـب در سـال اسـت كـه از مصـرف سـرانه برخی كشـورهای اروپایی پـرآب، مانند اتریـش 108 ) مترمكعب در سـال ) و بلژیـك ( 105 مترمكعـب در سـال ) بیشـتر اسـت كـه یكـی از دلایل این امر آن اسـت كه در ایـران از آب آشـامیدنی تصفیه‌شـده بـرای شستشـوی اتومبیـل، حیـاط، آبیـاری باغچه‌هـا، اسـتحمام، شسـتن لباس و ظروف اسـتفاده می‌شـود. درحالی‌که در اكثر كشـورها آب آشـامیدنی از آبـی كـه بـه سـایر مصـارف می‌رسـد، جداسـت.

منابع آب آبیاری

• نزولات آسمانی شامل : برف و باران
• آب‌های سطحی شامل : رودخانه‌ها ، سدها ، مخازن آب ، دریا ، بركه‌های آب شیرین ، یخچال‌ها و…
• آب‌های زیرزمینی شامل: چاه ، قنات و چشمه

هدف آبیاری

• تأمین آب كافی برای ادامه زندگی گیاه
• حفاظت و بیمه گیاهان در مقابل تنش‌های ناشی از کم‌آبی یا بی‌آبی‌های کوتاه‌مدت
• خنك كردن خاك و اتمسفر یا هوای اطراف گیاه

منافع آبیاری

• افزایش كمی و كیفی محصول
• سود حاصل از افزایش كمی و كیفی محصول
• درآمد حاصل از فروش آب برای دولت
• افزایش فرصت شغلی

اثرات سوء آبیاری

• فرسایش
• شور و قلیایی شدن خاك
• غرقابی شدن یا باتلاقی شدن زمین‌های كشاورزی
• تخریب زمین‌های كشاورزی
• اتلاف بیهوده آبی كه با قیمت گزاف تأمین گردیده و برای نگهداری و توزیع آن سرمایه‌گذاری زیادی صورت گرفته است.

هـدر رفـت آب در ایـران بیـش از میانگیـن جهانـی اسـت بـر اسـاس گزارش‌هـای موجـود میـزان هـدر رفـت آب در كشـور مـا 28 الـی 30 درصـد اسـت.درحالی‌که ایـن مقـدار اتـلاف در دنیـا 9 الی 12 درصد گزارش‌ شـده اسـت كه یكی از عوامل اصلی آن برداشـت‌های غیرمجاز از شـبكه آب‌رسـانی و فرسـودگی تأسیسـات آب و شـبکه‌های آب‌رسـانی اسـت . اصلاح الگـوی مصـرف، تنهـا راه بـرای گـذر از بحـران کم‌آبـی اسـت. بـا توجـه به مصـرف بیش‌ازحد انـرژی در كشـور و همچنین كاهش منابـع آبـی، اصـلاح الگوی مصـرف در بخش‌های مختلف، مناسـب‌ترین و منطقی‌ترین راه‌حل بـرای گـذر از بحران‌هـای موجـود بـه نظـر می‌رسـد. صرفه‌جویـی در مصـرف آب بـا اسـتفاده از روش‌هـای نویـن بـرای آبیـاری ماننـد قطـره‌ای، بارانـی، كـوزه‌ای، تـراوا زیرزمینـی و… می‌توانـد بسـیار تأثیرگذار باشـد.

آبیـاری قطـره‌ای روشـی مناسـب بـرای كاهـش و هـدر رفـت آب در بخش كشـاورزی سـالیان دراز در فرانسـه و در كشـورهای دیگـر بـرای آبیـاری در گلخانه‌هـا مورداسـتفاده بـوده اسـت. در ایـران ایـن روش در دهـه پنجـاه ابـداع شـد و سـطوح بزرگـی بـا ایـن روش آبیـاری شـدند ولـی بـا مـرور زمـان مزایـا و معایـب ایـن روش مشـخص شـد. هزینه‌هـای زیـاد و تكنیك‌هـای نسـبتا پیشـرفته ایـن روش و نمک‌هـا و مـواد جامـد معلـق در آب‌هـای ایـران ، از معایـب آبیـاری قطـره‌ای بـوده و باعـث شـده كـه كشـاورزان كمتـر ازایـن‌روش آبیـاری اسـتفاده كننـد. ولـی ایـن دلیلـی نیسـت كـه روش آبیـاری قطـره‌ای را مطـرود بدانیـم و در پـی رفـع معایـب آن نباشـیم. بـه یـاد داشـته باشـیم بـا اسـتفاده از روش آبیـاری قطـره‌ای نسـبت بـه روش غرقابـی می‌توانیـم ۱ الـی ۲ برابـر مصـرف آب را كاهـش دهیـم.

كمیسیون جهانی محیط‌زیست در سال 1987، توسعه پایدار را چنین تعریف كرد : «توسعه‌ای كه بدون مخاطره انداختن توان نسل‌های آینده برای رفع نیازهای خود، پاسخگوی نیازهای حال حاضر باشد.» این مفهوم طی تعریف زیر برای بخش‌های مواد غذایی و کشاورزی دقیق‌تر بیان شد و در سال 1988 توسط شورای فائو موردپذیرش قرار گرفت.توسعه پایدار، مدیریت و نگهداری منابع طبیعی و جهت‌بخشی تحولات و ساختار اداری است، به‌طوری‌که تأمین مداوم نیازهای بشری و رضایتمندی نسل حاضر و نسل‌های آینده را تضمین كند. چنین توسعه پایداری (در بخش‌های كشاورزی، جنگلداری و شیلات ) با حفاظت زمین، آب و ذخایر ژنتیكی گیاهی و جانوری همراه است، تخریب زیست‌محیطی به همراه ندارد، از فناوری مناسب استفاده می‌کند، ازنظر اقتصادی بالنده و پایدار و ازنظر اجتماعی موردقبول است.

آبیاری باغات

قبل از بحث درباره روش‌های آبیاری، گفتار کوتاهی راجع به قدرت نفوذ آب در زمین‌های متفاوت و جهـت جریـان و نیـاز آبـی و کارایـی مصـرف آب خواهیـم داشـت.میزان و روش نفـوذ آب در زمیـن بسـتگی بـه نـوع و جنـس خـاک دارد. در زمین‌هـای شـنی، نفـوذ آب در خاک به‌طور عمودی اسـت؛ امـا در اراضـی رسـی سـخت آب به‌آرامـی وارد خـاک شـده ولـی در جهت افقی سـریع حرکت می‌نماید.

زمین نسبت به میزان آب درونی دارای سه حالت است:

حـد اشـباع: زمانـی کـه آب کلیـه فضاهـای خالـی مابیـن ذرات خـاک را پرکـرده باشـد، در ایـن حالـت رطوبـت زمیـن بـه حـد اشـباع رسـیده اسـت.

ظرفیـت معمولی: حـال اگـر تعـدادی از فضاهـا در اثر جذب آب به‌وسـیله گیاهـان و تبخیر هوا در آن‌هـا نفـوذ کنـد، جریـان آب از طبقـه بالایی به‌طـرف قشـر پائینـی قطـع می‌گـردد. ایـن حالـت را کـه رطوبـت خـاک بـدون تغییـر می‌باشـد، ظرفیـت عـادی رطوبت زمیـن می‌نامند.

حـد پژمردگـی: اگـر بـه زمینـی آب نرسـد رطوبـت آن در اثر اسـتفاده گیاهان به میزانی می‌رسـد کـه دیگـر قابل‌جـذب ریشـه نیسـت در ایـن موقـع گیـاه موقتـا پژمـرده شـده و سـپس خشـک می‌شـود، ایـن مرحلـه را حـد پژمردگـی گوینـد.

بنابرایـن دفعـات آبیـاری بسـتگی بـه نـوع زمیـن، گیـاه، عمـق ریشـه در خـاک و مقـدار آب دارد. نیـاز آبـی گونه‌هـای مختلـف باغـی نسـبت بـه هـم متفـاوت بـوده و حتـی در داخـل یک‌گونـه نیـز برحسـب فصـول مختلـف رشـد، تفـاوت چشـمگیری وجـود دارد. ترتیـب نیـاز آبـی درختـان میـوه دریـك بیـان كلـی مطابـق الگـوی زیـر می‌باشـد:

بادام < گردو < زردآلو < گیالس و آلبالو < سیب < هلو < آلو < گلابی < به

در دوران اسـتراحت، مصـرف آب توسـط درخـت، در حداقـل و در زمـان رشـد كامـل برگ‌هـا و اسـتقرار میـوه روی درخـت، در حداکثـر مقـدار خـود اسـت و به‌تدریـج بـا نزدیـك شـدن بـه انتهای فصـل رشـد ایـن مقـدار رو بـه كاهـش می‌گـذارد. نیـاز آبی یـك باغ، خواه توسـط بارندگـی طبیعی و خـواه از طریـق آبیـاری تأمیـن شـود، دربرگیرنده مقدار آب تبخیر شـده از سـطح خـاك و مقدار آب آزاد بخار شـده از سـطح گیاه ونیز آبی كه در پدیده تعرق از دسـت می‌رود ، می‌باشـد. میزان آبی كـه از سـطح خـاك بخـار می‌شـود، فقـط بخـش كوچكـی از تبخیـر سالانه را بـه خـود اختصـاص می‌دهـد، لـذا بخـش اعظـم آب مصرفـی باغـات را بـا میـزان تعـرق تخمیـن می‌زننـد. بـا توجـه بـه میـزان بارندگـی و تبخیـر در حوزه‌هـای باغـی اسـتان و نیـز توزیـع غیریکنواخـت بارندگی‌هـا در طـول فصـل رشـد، امـكان تأمیـن آب موردنیـاز بـرای اغلـب گونه‌هـای فوق‌الذکـر، به خصوص بـرای ارقـام اصلاح‌شـده و پرنیـاز هـر یـك از این‌ گونه‌هـا فراهـم نیسـت و آبیـاری باغـات امـری اجتناب‌ناپذیـر بـه نظـر می‌رسـد. سیسـتم آبیـاری اغلـب باغـات كشـور از نـوع سـطحی كرتـی یـا نـواری اسـت كـه از روش‌هـای سـنتی آبیـاری محسـوب می‌گـردد.

آبیـاری قطـره‌ای بـه كلیـه روش‌هایـی گفتـه می‌شـود كـه در آن‌ها به مقـدار كم (حـدود یك تا ده لیتـر در سـاعت ) به‌آرامـی نزدیـك گیـاه ریختـه می‌شـود. بـه همیـن دلیـل ایـن روش‌هـا را آبیـاری بـا حجـم كـم ( Low volume irrigation) نامیده‌انـد. آب ممكـن اسـت از بالا ریختـه شـده و در سـطح خـاك پخـش شـود (ماننـد خـرد آب پاش‌هـا ) یـا مسـتقیما در سـطح خـاك ریختـه شـود. (ماننـد قطره‌چکان‌هـای سـطحی ) و یـا آنكـه زیـر سـطح خـاك وارد منطقـه ریشـه‌ها شـود (روش قطـره‌ای زیرسـطحی ) . در آبیـاری قطـره‌ای، آب در یـك سیسـتم لولـه‌ای در بـاغ توزیـع می‌شـود و دسـتگاه یـا وسـیله مكانیكـی كـه آب از آن بـه خـارج گسـیل و در اختیـار گیـاه قـرار می‌گیـرد، خروجـی یـا قطره‌چـکان ( emitter  ) نـام دارد.

خـروج آب از ایـن وسـیله ممكـن اسـت به‌صـورت قطـره ( drop  ) ، حبـاب (bubble ) و یـا یـك جریـان كوچـك و پیوسـته باشـد. حتـی وسـیله پخـش می‌توانـد یـك آبپـاش بسـیار كوچـك باشـد . ( Microjet ) قطره‌چکان‌هـا طوری طراحی می‌شـوند كه فشـار آب را كاهش داده و به حدود 20 الی 200 كیلو پاسـكال ( 0.2 الی 2 اتمسـفر ) برسـانند. بنابرایـن روش قطـره‌ای از روش‌هـای تحت‌فشـار بـا فشـار بسـیار كـم محسـوب می‌شـود. بهتـر اسـت به‌جـای لفـظ قطـره‌ای كـه تداعی‌گـر چكیـدن قطـره در پای درخـت می‌باشـد، از لفظ آبیـاری خـرد یـا (Microirrigation  ) اسـتفاده گـردد تـا صـور مختلـف ایـن نـوع آبیـاری را تحـت پوشـش قرار دهد. روش‌های آبیاری خرد برحسـب دبی خروجی به دودسـته تقسـیم می‌شـوند:

• گروه حداكثر با دبی 10 لیتر در ساعت نظیر: قطره‌ای (dropper )
• گروه با امكان دبی بیشتر از 10 لیتر د ر ساعت نظیر: bubbler و Microjet

نیاز آبی و کارایی مصرف آب توسط درخت (water use efficiency  )

کارایـی آب، عبـارت اسـت از مقـدار مـاده خشـک تولیدشـده بـه ازای هـر واحـد آب مصرف‌شـده توسـط گیـاه. یـک هکتـار بـاغ بـادام آبـی بـارور در سـال ۶ الـی ۸ هـزار مترمکعـب آب نیـاز دارد. تراکـم 300 اصلـه درخـت در هکتـار و عملکـرد حـدود 1500 کیلـو در هکتـار باشـد، بـا احتسـاب روان آب و نفـوذ عمقـی، هـر درخـت به‌طـور متوسـط سالانه حـدود 23.4 مترمکعب آب مصرف می‌کنـد و بنابرایـن بـه ازای هـر کیلـو مغـز بـادام تولیدشـده حـدود 4.68 مترمکعـب آب مصـرف می‌شـود. اگـر آبیـاری باغـات به‌صـورت قطـره‌ای باشـد و میـزان مصـرف آب در هکتـار به حداقل 4500 مترمکعـب در سـال برسـد، در ایـن صـورت هـر درخـت سالانه حـدود 15 مترمکعـب آب مصـرف می‌کنـد و بـه ازای هـر کیلوگـرم مغـز بـادام تولیـدی 3 مترمکعـب آب نیـاز اسـت.

(تلفات آب + بارندگی مؤثر) – مجموع تبخیر و تعرق ( ET )  =  نیاز آبی گیاه

روش‌های آبیاری سنتی در باغات

آبیـاری کرتـی: متأسـفانه در تعـدادی از مناطـق اسـتان مـا از ایـن روش آبیاری اسـتفاده می‌شـود. به‌منظـور صرفه‌جوئـی در آب و جلوگیـری از ازدیـاد علف‌هـای هـرز، بهتـر اسـت از روش ابداعـی بنـام اصـلاح سیسـتم آبیـاری باغـات اسـتفاده شـود. ایـن روش در باغاتـی انجـام می‌شـود کـه منابـع آب محـدود بـوده و آب کافـی وجـود نـدارد. اجـرای غلـط عمـل آبیـاری باعـث کاهـش رانـدن آن شـده و مشکلات را دوچنـدان می‌کنـد. لـذا جهـت بالا بـردن راندمـان آب آبیـاری و نیز تأمیـن بهداشـت پـای درختـان، روشـی ابـداع و ارائـه گردیـده . در ایـن روش آبیـاری، آب توسـط یـک جـوی تقریبـا به عرض سـی سـانتی‌متر هدایـت و در محل سـایه‌انداز درخـت به‌صـورت دایـره محیـط آن را طـی کـرده و به‌این‌ترتیب به‌پـای درخت بعدی هدایـت می‌شـود. محـل حرکـت آب پیوسـته عـاری از علـف هـرز نگهـداری می‌شـود. ایـن مسـیر بـا عـدد ( 1 ) نشـان داده‌شـده، در بیـن سـایه‌انداز دو درخـت بـا اسـتفاده از روش‌هـای مختلـف تـا آنجـا کـه ممکـن اسـت بایـد جلـوی نفـوذ آب‌گرفتـه شـود. قسـمت داخلـی سـایه‌انداز کـه بـا عـدد ( 2 )  نشـان داده‌شـده ، به‌هیچ‌وجـه آبیـاری نمی‌شـود و خـاك ایـن قسـمت هرسـال به‌طـور سـطحی شـخم‌خورده و عـاری از علـف هـرز نگهـداری می‌گردد. این سیسـتم از پوسـیدگی طوقه درختـان میـوه و از ایجـاد خفگـی بخصـوص در درختـان بـادام کـه یکی از علل خشـکیدگی آن‌ها آبیـاری غرقابـی و تمـاس تنـه درخـت بـا آب قلمـداد می‌گـردد، جلوگیـری خواهـد کـرد.

آبیـاری پلـه‌ای : ایجـاد بـاغ و درختـکاری در دامنـه کوه‌هـا و تپه‌هـا در سـطوح بـا اختـلاف ارتفـاع ، امکان‌پذیـر اسـت. اختـلاف سـطح دوطبقـه، بعضی‌اوقـات بـه چندیـن متـر می‌رسـد. ایـن نـوع باغ‌هـا را باغـات پلـه‌ای یـا درختـکاری پلـه‌ای گوینـد. جهـت آبیـاری ایـن درختـان اگر از سیسـتم آبیاری قطره ای اسـتفاده نشـود، بدین ترتیب عمل می‌شـود که در وسـط دو منطقه درختکاری از بالا به‌طـرف پاییـن نهـری احـداث می‌گـردد، به‌طوری‌کـه در تقاطـع دو نهـر کوچـک جانبـی، حوضچه‌هایـی بـا دو یـا سـه دریچـه ایجاد می‌کنند. آب در مسـیر حرکت حوضچه‌هـا را پر نموده و بـا بـاز کـردن دریچه‌هـای جانبـی، وارد نهرهای کوچک‌شـده و در اختیار درختان قرار می‌گیرد و یـا از روش‌هـای بانکـت، فارروئینگ و سـکوبندی اسـتفاده می‌شـود.

آبیـاری پشـته‌ای (نشـتی) : در سـطح بـاغ بـا رعایـت فاصلـه درختـان ، جوی‌هایـی احـداث می‌شـود، به‌طوری‌کـه درختـان در نزدیکـی جـوی (داغ آب) قـرار دارد. ایـن نهرهـا عمـود بـر خـط شـیب زمیـن به‌مـوازات یکدیگـر سـاخته می‌شـود کـه مسـتقیما بـه نهـر کوچکـی کـه به‌مـوازات و عمـود بـر جوی‌هـا ایجادشـده مربـوط می‌گـردد.

روش آبیـاری بابلـر: ایـن روش در حقیقـت نوعـی آبیـاری سـطحی اسـت کـه آب به‌وسـیله لوله‌هـای پلی‌اتیلـن به‌پـای درخـت انتقال‌یافتـه و به‌وسـیله یـک فـواره پلاسـتیکی (بابلـر) آب به داخـل کـرت، حوضچـه و یـا کرتچـه منتقـل می‌شـود. در ایـن روش بهتـر اسـت که زیـر هر درخت تشـتکی بـه قطـر یـک متـر و حداکثـر بـه قطـر تـاج درختـان ایجـاد و داخـل آن آبیـاری شـود.

سیســتم آبیــاری ناحیــه‌ای ( نقطــه‌ای ) : ایــن روش شــامل آبیــاری قطــره‌ای drip یــا Trickle روی زمینــی و آبیــاری قطــره‌ای زیرزمینــی، آبیــاری زیرزمینــی بــا لوله‌هــای ســفالین یــا لوله‌هــای متخلخــل (تــراوا از جنــس پلی‌اتیلــن ) ، آبیــاری میکــرو یــا میکروجــت می‌باشــد.

روشهای نوین آبیاری در باغات

آبیـاری قطره‌ای : یـك نكتـه مهـم در آبیـاری باغات، حفظ رطوبت خاك در بالای نقطه پژمردگی اسـت. مطالعـات نشـان داده اسـت كـه در صـورت نـزول میـزان رطوبـت بـه نقطـه پژمردگـی ولـو بـه مـدت كـم و بـروز تنـش آبـی، حتـی آبیاری‌هـای سـریع و كافـی در ادامـه رشـد گیـاه، قـادر بـه زدودن اثـرات منفـی و نامطلـوب تنـش قبلـی نخواهـد بـود. معمـولا تعییـن میـزان رطوبـت خـاك در عمـق ریشـه به‌صـورت عینـی و تجربـی بـرآورد می‌گـردد. ولـی می‌تـوان بـا نصـب یـك الـی دو تانسـیومتر پرتابـل بـه ازای هـر هكتـار مسـاحت بـاغ از میـزان رطوبـت خـاك اطـلاع حاصـل نمـود. یكـی از محاسـن آبیـاری قطـره‌ای، حفـظ رطوبـت خـاك در نقطـه سـهل‌الوصول ریشـه می‌باشـد. ولـی بااین‌حـال بـرای جلوگیـری از تزریـق آب اضافـی، به خصوص در مواقعـی كـه بـا تیمارهـای كـودی یـا سـموم مخلـوط شـده باشـد، بایـد مقـدار دقیـق آب موردنیـاز بـرآورد شـده و طی سـاعات مشـخص در اختیـار گیـاه قـرار داده شـود.نكته مهـم دیگـری كـه در ایـن زمینـه مطـرح می‌شـود ایـن اسـت كـه آیـا سیسـتم آبیـاری قطـره‌ای را می‌تـوان در زمینـی پیـاده كـرد كه قبـلا درختكاری شـده و یـا بایـد درختـكاری همـراه بـا نصـب سیسـتم صـورت گیـرد؟

در باغاتـی كـه درختـان چندیـن سـال قبـل از نصـب سیسـتم آبیـاری قطـره‌ای، کشت‌شـده و بـه روش دیگـری آبیـاری شـده‌اند بـه دلیـل سـامانه ریشـه‌ای توسـعه‌یافته منطبـق بـر روش قبلـی تأمیـن آب، اگـر به‌یک‌بـاره آبیـاری قطـره‌ای را بـكار بریـم، قطره‌چکان‌هـا نخواهنـد توانسـت مشـابه روش آبیـاری قبلـی عمـل نماینـد لـذا گیـاه در سـال‌های اول دچـار مشـكل می‌شـود. فقط در سـال سـوم یا چهارم به بعد اسـت كه سیسـتم ریشـه گیاهان، خود را با روش جدید هماهنگ خواهـد كـرد. بنابرایـن لازم اسـت علیرغـم احـداث سیسـتم آبیاری قطـره‌ای، آبیـاری قبلی نیز در طـول مـدت یادشـده به‌صـورت سـیر نزولـی انجـام پذیرد. درختـان میـوه در مناطـق نیمه‌خشـک بـه تأمیـن آب در دوره‌هـای خشـك فصـل رویـش، زمانـی كـه عمـلا هیچ‌گونـه بارندگـی وجـود نـدارد، بسـیار حسـاس‌اند و آبیـاری قطـره‌ای مطلوب‌تریـن روش تأمیـن آب لازم تحـت ایـن شـرایط اسـت. از سـوی دیگـر عمـر تجهیـزات آبیـاری قطـره‌ای تقریبـا بـا عمر اقتصادی باغات مسـاوی می‌باشـد. نیاز آبی چندگونه مهم باغی در رابطه به میزان بارندگی، مصرف كل آب در سال ( مقدار خالص ) و دبی آب در سیستم قطره‌ای در جدول ( 1 ) درج‌شده است.

تأمیـن حداقـل آب موردنیـاز بـا بارندگـی، امـكان كشـت دیـم محصولات مختلـف در سـطوح بارندگـی متفـاوت را معیـن می‌کنـد. نكتـه مهـم صرفـا مقـدار بارندگـی نیسـت بلكـه میـزان تبخیـر و توزیـع بارندگـی نیـز، از پارامترهـای مهـم و تعیین‌کننـده بـوده و ممكـن اسـت علیرغـم وجـود بارندگـی كافـی، امـكان كشـت دیـم را منتفـی سـازند.

اختلاف دامنه مقدار خالص آب موردنیاز می‌تواند از افزایش سطح تعرق برگی به نسبت افزایش سن گیاه ناشی شود .اختلاف دامنه مقدار دبی آب در آبیاری قطره‌ای می‌تواند از اختلاف در مقدار خالص آب موردنیاز، میزان تبخیر از سطح خاك و نیز مقدار نزول ثقلی آب ناشی گردد.

آبیـاری زیرسـطحی : یکی از روش‌هـای جدیـد کاهـش تبخیـر در باغـات، آبیـاری زیرسـطحی اسـت کـه بـا ایـن روش آبیـاری، می‌تـوان به کاهـش تبخیر و جلوگیری از رشـد علف‌های هرز و از آن مهم‌تـر، از شـیوع بیماری‌هـای طوقـه، مخصوصـا در باغاتـی کـه با پایه‌های رویشـی مالینگ مرتـون MM106 احـداث گردیده‌انـد، کمـک نمـود.

راه‌های مصرف بهینه آب در باغات

• تغییر سیستم سنتی به مدرن (قطره‌ای)
• احداث استخر ذخیره آب، جهت ذخیره آب و نزولات آسمانی

اسـتخرهای ذخیـره آب را بـا اسـتفاده از پلـی پوش‌هـا، به‌منظـور ذخیـره آب در کمتریـن زمـان ممکـن، بـا هزینـه کمتـر نسـبت بـه اسـتخر بتنـی، بـه یک‌سـوم تـا یک‌چهـارم کاهـش می‌یابـد و نیـز به‌سـرعت و آسـانی نصـب می‌شـود. جهـت ذخیـره آب و نزولات آسـمانی، بـا توجـه بـه محاسـبه سـطح بـاغ احـداث می‌نماینـد

• اصلاح شـیوه‌های کشـت:

مثـل کاشـت و تکثیـر گیـاه کم‌مصـرف زعفران و یا اسـتفاده از پایه کم‌توقـع مثـل آلبالـو روی پایـه محلب و پایه‌هـای مالینگ.

• جمع‌آوری آب‌های حاصل از برف از طریق روش‌های:

نوارهای کنتوری : نوارهای کنتوری عبارت‌اند از خاک‌ریزی‌های کوچکی که بر روی خطوط هم‌تراز و عمود بر امتداد شیب ایجاد می‌شوند و کشت در امتداد این خاک‌ریزها انجام می‌شود.

تراس‌هـای کنتـوری: در ایـن روش روی خطـوط هم‌تـراز، تـراس احـداث می‌نماینـد کـه عـرض ایـن تراس‌هـا بسـته بـه زاویـه شـیب از 1 الـی 10 متـر متفـاوت خواهـد بـود، ایـن روش روی اراضی بـا شـیب 20 الـی 50 درصـد و بـا بارندگـی 200 الـی 600 میلی‌متـر بـکار مـی‌رود.

تراس‌هـای آبرویـی: تراسـه ای آبـروی، در اراضـی بـا شـیب زیـاد احـداث می‌شـود و در درون آن‌هـا درختـان کاشـته می‌شـوند.

بانکـت هلالی : بـا ایجـاد چاله‌هـای هلالـی بـه شـعاع ۲ الـی ۴ متـر و در امتـداد عمـود برجهـت شـیب اصلـی دامنه‌هـا می‌تـوان بانکـت هلالـی را بـه وجـود آورد.

• انتخـاب گیاهـان بـرای اسـتفاده بهتـر از آب گیاهانـی کـه در فصـل سـرد رشـد می‌کننـد، یعنی حداقل تبخیر وجود دارد.
• مدیریـت از طریـق کاهـش تعـرق:

خـارج شـدن آب از گیـاه به‌صورت بخـارآب را تعرق گویند. ازجملـه راه‌هـای کاهـش تعـرق را می‌تـوان به مـواردی ازجمله تولید واریته هایـی که تعرق کمتر می‌کننـد، کاشـت گیاهـان بلندتـر در بیـن ردیف‌هـا به‌عنـوان بادشـکن، کنـدن برگ‌هایـی کـه در تولیـد محصـول اثـری نـدارد (بـا اسـتفاده از مواد برگ‌ریز یا با دسـت یا اسـتفاده از مواد شـیمیایی بـرای کاهش) محـدود کرد.

• مدیریـت از طریـق کاهـش تبخیـر:

 انتقـال آب از سـطح خـاک بـه هـوا را تبخیـر گوینـد. از کل مقدار نزولات آسـمانی کشـور حدود 70 درصد آن به‌وسـیله تبخیر و تعرق به هدر می‌رود. مقـدار عمـده تبخیـر از سـطح خـاک انجـام می‌شـود. حـدود یـک میلیـارد مترمکعـب نیـز از آب سـطح دریاچه‌هـای آزاد بـه هـدر مـی‌رود. امـروزه در جهـان، بـا اسـتفاده گسـترده از انـواع مالچ‌هـا ماننـد مالـچ کاه و کلـش، مالچ‌هـای نفتـی، مالـچ الکلـی، مالـچ پلاسـتیکی، مقـدار تبخیـر و تعـرق را 10 درصـد بکاهیـم، مقـدار آب اسـتحصالی بـرای کشـاورزی جهـت اضافـه کـردن 5 میلیـون هکتـار سـطح زیـر کشـت آبـی کافـی خواهـد بـود.

• افزایـش مـواد آلـی خاک:

اسـتفاده از کـود دامـی پوسـیده بـه مقـدار 20 الـی 30 تـن در هکتـار، ضمـن افزایـش همـوس و افزایـش ظرفیـت نگهـداری و حاصلخیـزی خـاک، باعـث بهتـر شـدن تبـادلات گازی زمیـن، حفـظ آب و مـواد غذایـی، سـبک نمـودن خاک‌هـای سـنگین و بالا بردن خاصیـت چسـبندگی زمین‌هـای شـنی می‌گـردد

• اسـتفاده از دور آبیـاری کوتاه‌تـر به‌ویـژه در خاک‌هـای سـبک:

این عمـل جهـت جلوگیـری از هـدر رفت آب یعنی باعث می‌شود که آب از دسترس گیاه خارج نشود و تدریجا در اختیار گیاه قرار گیرد.

• اسـتفاده از پلیمرهـای مصنوعـی:

پلیمرهـای سـوپر جـاذب  ( SAP ) ژل‌هـای پلیمـری آب‌دوسـت یـا هیـدرو ژل‌هایـی هسـتند كـه می‌تواننـد مقادیـر زیـادی آب، سـالین ( آب‌نمـک 0.9%  ) یـا محلول‌هـای فیزیولوژیكـی را جـذب كننـد. ازلحـاظ عملـی ، یـك سـوپر جـاذب به‌صـورت مـاده خشـكی توصیـف می‌شـود كـه چندیـن برابـر وزن خـود محلـول آبـی جـذب كنـد. مـاده متـورم شـده تغییـری نمی‌کنـد و ازایـن‌رو سـوپر جـاذب بـه هـر شـكلی كـه باشـد (دانـه، لیـف، فیلـم،…) بـه همـان شـكل باقـی می‌مانـد. هیـدرو ژل به‌دسـت‌آمده از تبدیـل سـوپر جـاذب خشـك، بایـد ازنظـر فیزیكی به میزان كافی بی‌نقص باشـد تـا وقتـی در آب قـرار می‌گیـرد در برابـر جـاری شـدن و حـل شـدن مقاومـت كنـد.

سـوپر جـاذب یـک مـاده افزودنـی خـاک اسـت کـه آب و مـواد غذایـی را جـذب و حفـظ می‌کننـد و بـا خاک‌کشـت همـراه گشـته و بـه رشـد مطلـوب گیـاه، کاهـش اتـلاف آب و هزینه‌هـای آبیـاری کمـک می‌نمایـد. اسـاس سـاخت ایـن پلیمرهـا آلـی بـوده و به‌صـورت مصنوعـی تولیـد می‌گردنـد. از پلـی اکریـلات پتاسـیم و کوپلمیرهـای پلـی اکریـل آمیـد ساخته‌شـده و ویژگـی منحصربه‌فرد آن بالا بـودن ظرفیـت جـذب آب و حفـظ آن اسـت . این مواد پس از استفاده مستمر، در خاک‌کشت هیچ‌گونه تغییری ایجاد نمی‌نماید و گیاهان، ارگانیسم‌های زنده خاک یا آب سطحی را آلوده نمی‌سازند. مطالعات توسط سازمان محیط آلمان و سایر کشورها نشان داده که استفاده از این ماده هیچ‌گونه عوارضی برای انسان، گیاه و خاک و محیط‌زیست ندارد. این مواد تقریبا 500 الی 000۲ برابر وزن خود آب جذب می‌کنند، در این حال پس از آبگیری دانه‌های خشک، مواد سوپر جاذب ژل دانه به وجود می‌آورند. بـا اسـتفاده از ایـن پلیمـر می‌تـوان دور آبیاری را افزایش داد. این مواد شـامل سـه نوع، کاتیونی، آنیونـی و خنثـی می‌باشـد کـه در کشـاورزی نـوع آنیونـی آن بـا داشـتن بـار منفـی مورد توجـه می‌باشـد. سـوپر جاذبه‌هـای آنیونـی بـا دارا بـودن قابلیـت بالای ظرفیـت کاتیونـی قادرنـد عـلاوه برجـذب مقادیـر قابل‌توجهـی آب، کاتیون‌هـای مؤثـر و مفیـد در رشـد گیاه را در خـود جذب کنند و ضمـن جلوگیـری از هـدر رفتـن آن‌هـا در موقـع لـزوم آن‌هـا را در اختیار گیاه قـرار دهند. این مواد بی‌بـو، بی‌رنـگ و بـدون خاصیـت آلایندگـی خـاک، آب و بافـت گیاهـی می‌باشـند. سـوپر جاذب‌هـا، جایگزیـن کودهـای شـیمیایی و آبیـاری نمی‌باشـند. ایـن مـواد تنهـا قابلیـت نگهـداری آب و برخـی از عناصـر غذایـی موردنیـاز گیـاه را در خاک افزایش می‌دهند و از آبشـویی و هـدر رفتـن عناصـر غـذای ماننـد روی، پتاسـیم، ازت، فسـفر، بـر و آهـن خـاک، جلوگیـری بـه عمـل می‌آورنـد. سـوپر جاذب‌هـا می‌تواننـد بـا کود شـیمیائی، علف‌کش‌هـا و آفت‌کش‌ها مخلوط شـده و بـدون هیچ‌گونـه اثـر متقابـل بـا یکدیگـر به‌کاربـرده شـوند.

ایـن مـواد پـس از 5 الـی ۲۱سـال در اثـر تجزیـه میکروبـی و تأثیـر نـور خورشـید به‌تدریـج از بیـن می‌رونـد و بـه مـوادی همچـون آب و دی‌اکسـید کربـن و آمونیـوم تبدیـل می‌شـوند؛ و هیـچ آسـیبی بـه طبیعـت وارد نمی‌کننـد.

مزایای استفاده از سوپر جاذب‌ها در کشاورزی:

• صرفه‌جویی در آب مصرفی و کاهش هدر رفت آب از طریق تبخیر سطحی و به اعماق
• استفاده بهینه از کودهای شیمیایی و سموم کشاورزی به دلیل حفظ درخاک حاوی سوپرجاذب
• امکان کشت در مناطق کم آب و بیابانی و استفاده از بارندگی‌های پراکنده
• جلوگیری از تنش‌های ناشی از نوسانات رطوبتی
• امکان کشت در سطوح شیب‌دار
• کاهش فشردگی خاک و امکان تهویه بهتر خاک به دلیل تورم مکرر سوپر جاذب و پسدهی مجدد
• جلوگیری از هدر رفت آب در زمین‌های کشت‌شده
• کشت بدون خاک (کشت قارچ)
• کاهش تلفات در پرورش و جابجایی قلمه و نهال
• تقویت ریشه‌زایی و بالا بردن درصد جوانه‌زنی
• صرفه‌جویی در زمان آب دهی (کاهش دفعات آبدهی)
• نگهـداری عناصـری ماننـد نیترات‌هـا، پتاسـیم، روی، آهـن، فسـفات‌ها و انـواع ویتامین‌هـا در خـود و جلوگیـری از هـدر رفتـن آن‌هـا
• کاهش هزینه‌ها و افزایش درآمد

میــزان مصــرف و نحــوه اســتفاده:

ســوپر جــاذب بایــد به‌صــورت مــاده خشــک بــا خــاک مخلــوط شــده و در لایــه حداقــل 5 تــا 10 ســانتیمتری خــاک قــرار گیــرد تــا اشــعه ماوراءبنفــش موجــب شکســته شــدن ســریع ایــن مــواد نشــود. نحــوه اســتفاده از ســوپر جــاذب بــه شــرح زیــر اســت:

درختـان میـوه : 80 تـا 100 گـرم بـرای هـر درخـت توصیـه می‌گـردد. روش مصـرف به‌این‌ترتیـب اسـت کـه 3 تـا 4 چالـه 30 تـا 50 سـانتیمتری ایجـاد می‌کنیـم و مقـدار لازم سـوپر جـاذب را در کـف چالـه به‌صـورت خشـک ریختـه و روی آن را خـاک می‌ریزیـم و یـا سـوپر جاذب‌هـای خشـک را بـا خـاک مخلـوط کـرده و در تـه چاله‌هـا می‌ریزیـم و روی آن را بـا خـاک پـر می‌کنیـم. چاله‌هـا ترجیحـا در قسـمت سـایه‌انداز درخـت کـه ریشـه‌ها بیشـتر توسـعه می‌یابنـد کنـده شـود و حداقـل 10 سـانتیمتر پایین‌تـر از سـطح زمیـن باشـند.

انتقال نهال: برای استفاده سوپر جاذب در انتقال نهال، ابتدا ریشه نهال را در ظرف حاوی ژل سوپر جاذب فروبرده و به طریقی که ژل‌ها از ریشه جدا نشوند نهال را جابه‌جا می‌کنیم. برای تهیه ژل سوپر جاذب، یک کیلوگرم سوپر جاذب خشک را در یک بشکه 220 لیتری آب ریخته و منتظر جذب آب توسط سوپر جاذب‌ها می‌شویم. برای کاشت نهال چاله‌ای مناسب اندازه ریشه حفر کرده و سپس مقداری سوپر جاذب را با خاک مخلوط کرده و در اطراف ریشه که در وسط چاله قرار داده‌شده می‌ریزیم و چاله را با خاک پرکرده و آبیاری می‌کنیم.

چمـن: 20 تـا 25 گـرم سـوپر جـاذب را بـرای هـر مترمربـع و در عمـق 1.5 تـا 2.5 سـانتیمتری خـاک قـرار می‌دهیـم (به‌صـورت دسـت پـاش یا بذرپاش) و سـپس خـاک را برگردانـده و به‌اندازه 10 سانتیمتر خاک روی آن ریخته و غلتک می‌زنیم و بعد عملیات بذرپاشی را انجام می‌دهیم.

گلـدان: سـوپر جـاذب را بـا خـاک مخلوط کرده ( 2 تا 3 گرم سـوپر جـاذب برای هر کیلو خاک ) و در قسـمت تحتانـی گلـدان می‌ریزیـم تـا از هـدر رفتـن آب جلوگیـری کنـد و گلـدان را بـا خـاک پر می‌کنیـم. درصورتی‌کـه قصـد تعویـض و یـا تغییـر خـاک گلدان را نداشـته باشـیم سـوراخ‌هایی در گلـدان ایجـاد می‌کنیـم (تـا عمـق دوسـوم گلـدان ) و سـوپر جاذب‌هـا را در آن ریختـه و فشـار داده و سـوراخ‌ها را بـا خـاک پرکـرده و آبیـاری می‌نماییـم.

قـارچ: بـرای اسـتفاده از سـوپر جـاذب در پـرورش قـارچ بـرای هـر مترمکعـب 2 کیلـو سـوپر جـاذب اختصـاص داده و بـه حـد اشـباع آبیـاری می‌کنیـم.

خزانـه نشـاء: 50 الـی 120 گـرم سـوپر جـاذب در هـر مترمربـع و در عمـق 10 الی 15 سـانتیمتری اسـتفاده می‌کنیم.

تکمیل چاله محل کاشت با مواد مختلف:

چالـه محـل کاشـت بایـد بـه طریـق خـاص و طبـق یـک اصـول ویـژه بـه شـرح ذیـل پـر شـود تـا حداکثـر ذخیـره آب را داشـته باشـد. بـرای نمونـه چالـه بـه عمـق 100 سـانتی متـر جهـت کاشـت نهـال بـادام توضیـح داد می‌شـود.

ابتـدا مخلوطـی از سـوپر جـاذب بـا آب بـه دسـت می‌آوریـم. در ایـن مخلـوط یـک کیلوگـرم سـوپر جـاذب را در 40 لیتـر آب ریختـه و 2 دقیقـه صبـر می‌کنیـم تـا بـه حجـم کافـی (حداکثـر نصـف حجـم موردنظـر) برسـد. سـپس بـا یـک پیمانه خاص (سـطل) به نسـبت یک‌به‌دو بـا کود دامی کامـلا پوسیده‌شـده مخلـوط می‌کنیـم (یـک قسـمت سـوپر جـاذب ژل شـده بـا 2 قسـمت کـود دامـی) سـپس مخلـوط موردنظـر را بـا 3 الـی 5 پیمانـه خـاک کامـلا مخلـوط می‌کنیـم. در ابتـدا از عمـق 90 الـی 100 سـانتیمتری بـا کـود دامـی پوسـیده یـا کاه و کلـش چالـه را پـر می‌کنیـم. سـپس از عمـق 40 الـی 90 سـانتیمتری بـا مخلـوط به‌دسـت‌آمده از سـوپر جـاذب، کـود دامـی و خـاک چالـه را پرکـرده و نهـال را در ایـن بسـتر می‌کاریـم. در ایـن حالـت سـه روش مختلـف می‌تـوان عملیـات را انجـام داد:

الـف –  روی مخلـوط ریختـه شـده در خـاک حـدود 5 تـا 10 سـانتیمتر خـاک معمولـی ریخته شـود. (در مناطقـی بـا بارندگـی بالای 400 میلی‌متـر و رژیـم منظـم)

ب – روی مخلـوط مذکـور 5 تـا 10 سـانتیمتر سـنگریزه و خرده‌سـنگ اضافـه شـود. (در مناطقـی با تبخیـر بالا و بارندگـی کمتـر از 400 میلی‌متر)

ج – روی مخلـوط مذکـور از خـرده ذره‌هـای چـوب یا مالچ گیاهی (چیپـس) بریزیم. (در مناطقی بـا تبخیـر بالا و بارندگی کمتـر از 400 میلی‌متر)

در زمین‌های زراعی با توجه به شرایط اقلیمی و خصوصیات مزرعه به‌ویژه بافت خاک و… حدود 25 تا 40 کیلوگرم سوپر جاذب در هر هکتار خاک استفاده می‌شود و به‌صورت نواری، کودپاش یا دست پاش در سطح مزرعه پخش می‌شود و با ابزار مناسب زیرخاک دفن می‌گردد.

• جلوگیری از تبدیل اراضی: به‌منظور استفاده از سیستم‌های مدرن آبیاری
•  استفاده از تانسیومتر در باغ

لازمـه برنامه‌ریـزی آبیـاری درختـان میـوه، اطـلاع از وضعیـت رطوبتـی خـاك می‌باشـد. ابزارهـای مختلفـی جهـت تعییـن میـزان رطوبـت موجـود در خـاك وجـود دارد. ازجملـه تانسـیومتر، بلـوك گچـی، TDR امـا بـرای تعییـن آب مورداسـتفاده جهـت آبیـاری درختـان میـوه توصیه‌شـده تـا بـر اسـاس محاسـبه ETcrop (تبخیـر و تعـرق میـوه) انجـام پذیـرد.

• استفاده از کودهای پتاسه

پتاس در ساختمان اندام گیاهان وجود داشته و بیش از سایر مواد اصلی غذائی به‌وسیله گیاهان جذب می‌شود. به همین دلیل دادن کود پتاسه بخصوص به زمین‌هایی که با کمبود پتاس روبرو هستند، باعث افزایش محصول می‌گردد. ضمنا پتاس بروی ازدیاد نشاسته و مواد ذخیره مقاومت به امراض، قابلیت جذب سایر املاح، ازدیاد هیدروکربن‌ها، تولید رنگ و استحکام دم میوه و بالاخره مقاومت در مقابل رطوبت مؤثر است. همچنین در میان کودها، کودهای پتاسیمی مخصوصا سولفات پتاسیم و سولفات‌روی نقش مهم‌تری در تنظیم روزنه‌ها و تعادل یونی در سیستم گیاهی به‌منظور کاهش تنش‌های حاصل از کم‌آبی ایفا می‌نماید؛ بنابراین در کم‌آبیاری مصرف کودها باید متعادل و بهینه بوده و به مصرف کودهای پتاسیمی نیز توجه ویژه‌ای گردد.

• زمان آبیاری

گیاهان در مراحل مختلف رشد واکنش‌های مختلفی به کم‌آبی دارند. لذا لازم است با شناخت کامل رفتار گیاه، به‌گونه‌ای که تأثیرات منفی به حداقل برسد زمان آبیاری تنظیم گردد. تلفات آب از بخش‌های مختلف گیاه، باعث می‌شود که ایجاد شیب نزولی پتانسیل آب بین ریشه و برگ، عامل اصلی رقابت برای آب بین اندام‌های مختلف گیاهی باشد. البتـه ایـن شـیب نزولـی متغیـر اسـت. چـون تلفـات آب از بخش‌هـای مختلـف گیـاه متفـاوت اسـت و بـه همیـن دلیـل، کمبـود آب در بخش‌هـای مختلـف گیـاه، متفـاوت اسـت. بـرای مثـال آب موردنیـاز برگ‌هـای جـوان و میوه‌هـا از برگ‌هـای مسـن تأمیـن می‌شـود و بـه همیـن دلیـل وقتـی گیـاه در معـرض تنـش قـرار می‌گیـرد، در ابتـدا برگ‌هـای مسـن از بیـن می‌رونـد و یـا این‌کـه در گیاهـی ماننـد گوجه‌فرنگـی، حتـی زمانـی که‌برگ‌هـا پژمـرده شـده‌اند، بـه رشـد و نمـو خـود ادامـه می‌دهـد. بیـن بـرگ و میـوه ازنظـر جـذب آب رقابـت شـدید وجـود دارد. بـه همیـن دلیـل بزرگ شـدن میوه‌ها در سـاعاتی که تعرق شـدید اسـت، شـدیدا کاهش می‌یابد و برعکس، رشـد میوه‌هـا در شـب بیشـتر از روز اسـت. بـه همیـن دلیـل توصیـه کارشناسـان ایـن اسـت کـه آبیـاری درختـان میـوه و گل‌هـای زینتـی در شـب و یـا صبـح زود صـورت پذیـرد.

گرد آوری : اصغر نقشی