شپشک توت ( Pseudaulacaspis pentagona ) – سپردار سفید توت

در حــال حاضــر شپشک توت ( Pseudaulacaspis pentagona ) مهم‌تریــن آفت خســارت‌زای درختــان کیوی‌فروت کشــور اســت. ایــن شپشک از حشــرات سپردار مــی باشــد کــه در مناطــق گرمســیر و معتــدل مرطــوب دنیــا فعــال اســت. ایــن آفت چنــد میزبانه اســت و مهمتریــن میزبــان های آن درختانــی نظیــر هلــو، آلــو، گوجــه، بــادام، زردآلو،گــردو، بیــد، زیتــون، زبــان گنجشــک، گروهــی از درختــان غیــر مثمــر صنعتــی و حتــی گل‌هــای زینتــی ماننــد شــمعدانی و یــاس هســتند. شپشک توت اولیــن بــار در ســال ۱۳۴۳ همــراه بــا قلمه‌هــای اصــلاح شــده توت از ژاپــن بــه اســتان گیــلان وارد شــد و بــه دلیــل عــدم رعایــت قرنطینــه داخلــی پــس از چنــد ســال بــه ســایر اســتان‌ها منتقــل شــد.

شکل شناسی شپشک توت

ســپر حشــره مــاده، گــرد ولــی نامنظــم و معمــولا بــه رنــگ پوست گیاه میزبــان اســت . ماده‌هــا حــدود ۲ تــا ۲.۵  میلی‌متــر طــول دارنــد. ماده‌هــای بالــغ روی گیـاه میزبــان ثابـت هســتند و بــا یــک ســپر حفاظتــی پوشــانده می‌شــوند. ســپر حشــره نــر دوکـی شــکل اســت. پوســته لاروی حشــره نــر ســفید رنــگ اســت و در مواقــع آلودگــی شــدید، ماننــد پوشــش ســفید رنگــی شــاخه و تنــه درخــت را می‌پوشــاند.  ایــن پوســته‌ها اتصــال کمــی بــه سرشــاخه دارنــد و بــا انــدک فشــار دســت یــا بــاد پراکنــده می‌شــوند. ایــن وجــه تمایــز بســیار مشــخصی بــرای تفکیــک و شناســایی شپشک سپردار توت از ســایر سپرداران اســت.

زیست‌شناسی سپردار توت

تخم‌هــای شپشک توت زیــر بــدن حشــره مــاده گذاشــته می‌شــود . نــوزادان ۸ تــا ۱۰ روز بعــد از تخم‌گــذاری شــروع بــه خــارج شــدن از تخــم می‌کننــد کــه پــوره ســن اول نامیــده می‌شــوند . پوره‌هــای ســن اول بــه دلیــل ســبکی وزن، همــراه بــاد پراکنــده مــی شــوند. ایــن پوره‌هــا پــس از ۲۴-۴۸ ســاعت روی گیــاه میزبــان ثابــت می‌شــوند و خرطوم ظریــف ( استایلت ) خــود را در پوست گیاه وارد کــرده و در همــان محــل ثابــت و بی‌حرکــت شــده و شــروع بــه تغذیــه می‌کننــد. پوره‌هــا پــس از یــک الــی دو روز تغذیــه، پوســت‌اندازی می‌کننــد. در ایــن حالــت ســن دوم ظاهــر مــی شــود که فاقــد پــا، چشــم و شــاخک هســتند. در ایــن زمــان پوره‌هــا بــا قــرار گرفتــن زیــر پوســته ســن اول پوره‌گــی، از بنــد آخــر شــکم خــود تارهــای ســفید رنگــی ترشــح می‌کننــد کــه در ســطح پشــتی حشــره بــه هــم متصــل شــده و متراکــم می‌شــوند وســپر ســن دوم را ایجــاد می‌کننــد. در سپردار نــر پــس از دو بــار پوســت‌ اندازی، حشــرات نــر و در سپردار مــاده پــس از پوســت‌اندازی، پــوره ســن ســه و حشــره کامــل ظاهــر می‌شــوند.

شپشک توت در شمال ایران دارای ۳-۴ نسل در طول سال است. با توجه به شرایط آب و هوایی، نسل اول آن در اردیبهشت‏ماه، نسل دوم در تیرماه، نسل سوم در شهریور ماه و در صورت داشتن پاییز گرم، نسل چهارم در اواخر آبان ‏ماه تشکیل می‏شود.

نحوه خسارت و علائم خسارت سپردار سفید توت

Pseudaulacaspis pentagona عمومــاً روی شــاخه‌ها و تنــه درخــت مســتقر و بــه نــدرت روی بــرگ و میــوه مشــاهده می‌شــود . شپشک توت، بــا فــرو بــردن خرطوم در بآفت گیــاه از شــیره آن نغذیــه می‌کنــد و باعــث ضعــف گیــاه، ریــزش بــرگ و در نهایــت خشــکیدگی آن شــده و در حالــت طغیانــی بــا اســتقرار روی میــوه از بــازار پســندی آن می‌کاهــد.

مدیریت آفت Pseudaulacaspis pentagona

عملیات به باغی

فاصلــه کاشــت مناســب: کاشــت متراکــم درخت‌هــای کیوی‌فروت شــرایط مناســب را بــرای فعالیــت شپشک فراهــم می‌کنــد. بنابرایــن از فاصلــه کاشــت کمتــر از ۴ در ۵ متــر خــودداری شــود.

هــرس مناســب: هــرس زمســتانه بــه شــکلی انجــام شــودکه فاصلــه شــاخه‌ها در طرفین بازوهــای اصلــی درخــت حداقــل ۲۰ تــا ۴۰ ســانتی‌متر از یکدیگــر فاصله داشــته باشــد

حــذف شــاخه‌های آلــوده بــه شپشــک: در هــرس زمســتانه شــاخه‌های آلــوده بــه شپشــک حــذف و از داخــل بــاغ بیــرون بــرده شــود کــه در کاهــش جمعیــت آفت مؤثــر اســت.

رعایــت اصــول صحیـح مصــرف آب: رطوبــت بیــش از حــد در محیــط باغ، شــرایط را بــرای افزایــش جمعیــت شپشک فراهــم می‌کنــد. بنابر ایــن بــا مصــرف درســت میــزان آب مــورد نیــاز و تنظیــم دوره آبیــاری در تابســتان می‌تــوان از افزایــش جمعیــت آفت جلوگیــری کــرد.

کنترل مکانیکی

پــاک کــردن آفت از روی تنــه و شــاخه‌های درختــان آلــوده بــا اســتفاده از گونــی کنفــی و وســایلی نظیــر آن درکاهــش جمعیــت Pseudaulacaspis pentagona بســیار موثــر اســت. ایــن روش در باغ‌هــای کوچــک امکان‌پذیــر اســت

کنترل بیولوژیک

حفــظ و حمایــت دشــمنان طبیعــی آفت: دو گونــه زنبــور پارازیتوییــد بــه نام‌هــای Prospaltella berlesei و Aphytis proclia بــه عنــوان دشــمنان طبیعــی غالــب روی ایــن آفت در مازنــدران فعالیــت می‏کننــد. ایــن زنبورهــا در طبیعــت بیشــتر نســل ســوم آفت را کــه در شــهریور مــاه ظاهــر می‌شــوند، از بیــن می‌برنــد . بــرای افزایــش جمعیــت ایــن دشــمنان طبیعــی در بــاغ لازم اســت کــه آنهــا مــورد حمایــت قــرار گیرنــد تــا آفت تحــت کنتــرل‌ باشــد.

در ایــن ارتبــاط شــاخه‌های آلــوده بــه آفت کــه توســط زنبــور پارازیتــه شــده‌اند در فصــل زمســتان هــرس و در بــاغ نگهــداری می‌شــوند تــا زنبورهــا دوره زندگــی خــود را طــی کــرده و خــارج شــوند. ســپس ایــن شــاخه‌ها قبــل از شــروع فعالیــت آفت در اواخــر اردیبهشــت مــاه ســال بعــد، بایــد از بــاغ خــارج و معــدوم شــوند.

کنترل شیمیایی سپردار سفید توت

کنترل زمستانه (روغن پاشی زمستانه)

اجرای کنترل زمستانه و یا روغن پاشی زمستانه معمولًا در باغات هلو و شلیل با استفاده از روغن ولک امولسیون شونده و به نسبت ۲.۵ درصد از اوایل بهمن ماه علیه افراد زمستانگذران سپردار توت توصیه میشود. البته لازم به ذکر است که قبل از اجرای روغن پاشی ، بهره برداران باید عملیات هرس درختان را انجام دهند تا از مصرف بیش از حد محلول روغن جلوگیری شود. ضمناّ در حین هرس ، سرشاخه هایی که به شدت آلوده به شپشک هستند را حذف کنند تا از جمعیت افراد زمستانگذران کاسته شود. همچنین به منظور موفقیت هرچه بیشتر در امر کنترل زمستانه ، لازم است تنه ها و سرشاخه های آلوده با استفاده از گونی یا برس ، از وجود شپشک ها ، کاملا تمیز شود تا محلول روغن امولسیون شونده به طور کامل روی لایه های سپردار توت نفوذ کند و منجر به تلفات آنها شود.

موفقیت در برنامه کنترل زمستانه به شدت به نحوه روغن پاشی بستگی دارد. به باغداران پیشنهاد میشود عملیات روغن پاشی را به صورت هدفمند اجرا کنند. یعنی روی تنه ها و سرشاخه هایی که کلنی و علائم آلودگی آفت شپشک توت مشاهده می شود را با دقت هرچه تمامتر روغن پاشی کنند در غیر این صورت نتیجه رضایت بخش حاصل نخواهد شد.

کنترل بهاره علیه پوره های نسل اول آفت شپشک توت

بنا به هر دلیلی که باغدار قادر به اجرای مبارزه زمستانه نشد و آلودگی در اوایل فصل (ابتدای ماه اردیبهشت) مشاهده شد ، توصیه می شود ، در زمان مناسب مبارزه علیه پوره های نسل اول آفت به طور صحیح و با استفاده از حشره کشهای زیر اجرا شود.

معمولا پوره زایی نسل اول آفت از ابتدا تا اواسط اردیبهشت ماه می باشد و بهترین زمان برای اجرای مبارزه در همین فاصله زمانی است. اما کاربردی ترین روش برای تعیین زمان دقیق مبارزه ، بازرسی دقیق تنه درختان آلوده و مشاهده کلنی پوره های سپردار سفید توت روی تنه است. از آنجایی که پوره های سپردار آجری رنگ هستند، استقرار آنها روی تنه درختان ، منجر به آجری و یا صورتی شدن تنه درختان میشود و کارشناسان ، مروجین و بهره برداران با مشاهده رنگ صورتی یا نارنجی روی تنه عملیات مبارزه را شروع می کنند. به واسطه وجود سپر در این آفت ، مبارزه شیمیایی با آن بسیار مشکل و روش های کنترل اغلب در مورد پوره های آسیب پذیر توصیه شده است. روش های کنترل شامل استفاده از روغن ها و سایر حشره کش ها می باشد. روغن پاشی برای مبارزه با آفت در نهالستان ها نیز کاربرد دارد.

موثرترین و کم خطرترین ترکیبات شیمیایی به منظور کنترل پوره های آفت ، ترکیبات تنظیم کننده رشد (IGR) نظیر حشره کش بوپروفزین (آپلاود) %SC40 به نسبت ۰.۷۵ درهزار و یا پیری پروکسی فن (آدمیرال) %EC10 به نسبت ۰.۷۵ در هزار است. از سموم دیگر میتوان به ترکیبات فسفره نظیر اتیون و دیازینون اشاره کرد که معمولا با روغن ولک ترکیب و محلولپاشی می شوند. در صورت مشاهده فعالیت آفت در نسلهای دوم و سوم در باغات نیز می توان از ترکیبات فوق برای کنترل سپردار توت استفاده کرد.