بیماری بلاست برنج

بیماری بلاست برنج (Pyricularia grisea (Cook) Sacc) که فرم جنسی آن (Magnaporthe grisea (Hebert) Barr)

عامل بیماری زای بیماری بلاست برنج ممکن است تمام قستهای هوایی گیاه برنج مانند برگ، یقه، گره، میان گره، گردن خوشه، و دیگر بخش های خوشه، و گاهی غلاف برگ را در مراحل مختلف رشدی آلوده کند. ولی نشانه های ظاهری آن بیشتر بر روی برگها مشاهده می گردد. یک ضایعه بلاست بطور معمول در یک برگ برنج در مرکز خاکستری و در حاشیه تیره و دوکی شکل (در وسط پهن و به تدریج تا انتها باریک می گردد) است. در شرایط مطلوب، ضایعات برگ ، بزرگ و در نهایت یکی شده و کل برگ را می گیرد. ضایعات بلاست برگ در برخی از ارقام گاهی اوقات مشابه به ضایعات لکه قهوه ای هستند. بلاست یقه باعث ایجاد ضایعات قهوه ای مایل به قرمز تا قهوه ای تیره بر روی یقه شده و ممکن است تمام برگ را در بر گرفته و از بین ببرد. در مورد بلاست گره، رنگ گره به سیاه تبدیل می شود و به راحتی می شکند. بلاست گردن منجر به ضایعات قهوه ای مایل به خاکستری می شود. بلاست گردن به طور بالقوه جزمخرب ترین بیماری است. بلاست گردن ممکن است با “سرسفید” ناشی از صدمات کرم ساقه خوار برنج اشتباه گرفته شود. در هر دو خوشه به رنگ سفید خاکستری، تو خالی، سیخ و راست، و دارای ضایعات آشکارا می باشد. با این حال، بر خلاف آسیب های ناشی از کرم ساقه خوار، که به آسانی تمام ساقه را در بر میگیرد، بلاست گردن به طور معمول تنها باعث آسیب در گردن خوشه، و بیشتر به غلاف برگ گسترش می یابد. این بیماری به عنوان مهمترین بیماری برنج در اکثر کشورهای که برنج کشت می گردد از جمله ایران، محسوب میگردد. اگر گیاه در مرحله نشائی و یا پنجه زنی مورد حمله قرار گیرد، معمولاً از بین میرود. آلودگی گردن خوشه ها باعث کاهش محصول می گردد.

به دلیل اهمیت بیماری بلاست برنج تحقیقات گسترده ای برای کنترل آن از جنبه های مختلف، از جمله شناسایی و مصرف انواع قارچ کشها، شناسایی منابع ژنی مقاومت و تهیه ارقام اصلاح شده مقاوم، معرفی سیستمهای پیش آگاهی و بررسی عوامل اثرگذار در شدت و کاهش بیماری مانند عناصر غذایی، رطوبت، حرارت و…، صورت گرفته است. در سالهای اخیر کنترل بیولوژیکی این بیماری نیز موضوع تحقیق بسیاری از محققین بوده است. این بیماری اولین بار در سال ۱۳۲۸ توسط شریف از لاهیجان گزارش گردید. بیماری بلاست تا سال ۱۳۶۸ که در شهرستان رودسر خسارت قابل توجهی به برنج وارد کرد، اهمیت چندانی نداشت. علت شیوع این بیماری در مزارع شمال کشور به احتمال بسیار قوی مربوط به استفاده از کود شیمیایی نیتروژنه می باشد که مصرف آن از حدود سالهای  ۱۳۴۶ – ۱۳۴۷   در این مناطق رایج شد. بیماری بلاست یکی از گسترده ترین بیماریهای گیاهی در دنیا محسوب می شود و تاکنون از ۸۵ کشور گزارش شده است. در ایران علاوه بر استانهای شمالی در بسیاری از مزارع برنج مناطق دیگر از جمله فارس، خوزستان و کهگیلویه و بویر احمد وجود داشته و در برخی از سالها، با مساعد شدن شرایط بصورت اپیدمی در آمده و موجب وارد آمدن خسارت سنگین به محصول برنج می گردد. گسترش بیماری چنان است که در هر جا که برنج بصورت تجارتی و در مقیاس وسیع کشت می شود، بدلیل قدرت سازگاری فوق العاده ، قارچ عامل آن با شرایط محیطی مختلف، وجود دارد. چنانکه در خاورمیانه که برنج در شرایط حرارتی بالا و رطوبت نسبی پائین به صورت غرقابی کشت می شود، قارچ عامل بیماری فعال است و گره های گیاه برنج را درست در بالای سطح آب آلوده می کند، بدون اینکه علائمی از بیماری روی برگها و سایر بافتهای گیاه ظاهر شود. در ایران خسارت بیماری در سال ۱۳۵۳ تقریباً ۱۰ درصد کل محصول برنج گیلان برآورد گردید. از آن سال به بعد هر ساله بیماری بلاست سبب کاهش محصول در ارقام محلی می شود و در بعضی از سالها به علت تداوم بارندگی و کاهش دما در تابستان خسارت شدیدی در ارقام زودرس و زود کاشت، مخصوصاً در شرق گیلان به بار آورده است، بطوریکه محصول بعضی مزارع و حتی بعضی روستاها قابل برداشت نمی باشد. در اپیدمی سال ۱۳۷۳ بیماری مذکور در گیلان، بیشترین خسارت را در مزارع شهرستان رودسر در مزارع زود کشت و در ارقام زودرس محلی که در مرحله ظهور خوشه و خوشه دهی بودند، مشاهده گردید در حالیکه ارقام اصلاح شده مقاوم هیچ گونه خسارت و علایمی از آلودگی بیماری نشان ندادند .این بیماری در مزارع شهرستان رودسر در برخی روستاها تا ۱۰۰ درصد خسارت وارد نمود. در قسمت غربی روستای سورکوه، سوختگی شدید برگها و آلودگی ۸۰ تا ۱۰۰٪ خوشه ها در رقم رضاجو را بدنبال داشت. میزان آلودگی در مزارع زود کشت روستای پیش بیجار املش ۹۰ تا ۷۰٪ و در روستای جورگواسر ۱۰۰٪ بود. خسارت وارده به ۲۰۰ هکتار از محدوده ۶۰۰ هکتاری مورد بازدید در اپیدمی سال ۱۳۷۳ در روستاهای کلان کلایه، گرماب سرا، کهنه سرا و سیور، بین ۱۰ تا ۱۰۰٪ برآورد گردید.  

علائم بیماری بلاست برنج :

بیماری بلاست برنج قادر است به تمام قسمتهای هوائی بوته برنج مانند برگ، غلاف برگ، گره های میانی ساقه، گردن خوشه و خوشه حمله نماید ولی نشانه های ظاهری آن بیشتر روی برگها قابل رویت است. شکل و اندازه لکه ها روی برگها با توجه به شرایط محیطی، سن گیاه، سن لکه و میزان مقاومت میزبان متغیر است. روی برگ، لکه ها ابتدا به صورت نقاط آب جذب کرده ظاهر شده و سپس به صورت لوزی شکل که در دو انتها نوک دار است، در میآیند. شکل و رنگ لکه ها روی ارقام مختلف و بسته به شرایط آب و هوایی و مقدار کود ازته مصرفی تفاوت دارد. لکه های موجود روی ارقام حساس و در شرایط مساعد به سرعت بزرگتر شده و به هم متصل می شوند و در نتیجه منتهی به سوختگی برگ می گردند. روی گردن خوشه، لکه های قهوه ای رنگ از محل بند گردن شروع شده و در دو طرف پیشروی می نمایند. در این حالت می باشد که به بلاست گردن معروف است، گردن خوشه پوسیده شده و خوشه از همین نقطه شکسته و آویزان میشود و نهایتاً پس از خشک شدن، در مرحله برداشت از ساقه جدا می گردند. خسارت اصلی بیماری بلاست در مرحله خوشه می باشد و میزان آن بستگی به زمان آلودگی دارد، به طوریکه اگر آلودگی بلافاصله پس از ظهور خوشه اتفاق افتد، خوشه کاملاً پوک و به رنگ سفید در میآید که مشابه حالت خوشه سفیدی در خسارت نسل دوم کرم ساقه خوار برنج می باشد، ولی علایم قهوه ای شدن گردن خوشه آن را از خسارت خوشه سفیدی کرم ساقه خوار جدا می کند. در عوض هر چه آلودگی دیرتر ظاهر شود، خسارت وارده کمتر خواهد بود و دانه های کمتری پوک می شوند، ولی اندازه دانه ها تا حدود زیادی کوچکتر خواهد شد و حالت شکنندگی دارند که این امر در مرحله تبدیل شلتوک به برنج سفید منجر به افزایش خرد برنج (نیم دانه) می شود. بنابراین علاوه بر خسارت کمی، خسارت کیفی نیز ایجاد می کند. علایم بیماری روی بند به صورت لکه های خاکستری مایل به سیاه است که معمولاً روی بندها یا گره های پایینی ساقه، نزدیک سطح ایستابی در مزرعه ظاهر میشوند. بروز شدید این علایم و پوسیده شدن بندها منجر به ورس یا خوابیدن برنج در مزرعه می شود. یکی دیگر از قسمتهای گیاه که مورد حمله قارچ عامل این بیماری قرار می گیرد، قسمت یقه برگ است که collar blast نامیده می شود. این علایم نسبت به دیگر علایم ذکر شده خیلی کمتر در مزارع مشاهده می گردد. سنبلچه ها نیز مورد حمله قارچ عامل بلاست قرار می گیرند و به سرعت علائم بیماری (۵ – ۹ روز) بعد از آلودگی ظاهر میشود و دانه های سنبلچه را پوک می نماید. سنبلچه های آلوده یکی از کانونهای مهم آلودگی در مرحله خوشه و همچنین برای ارقام دیررس می باشد.

چرخه بیماری و اپیدمیولوژی بیماری بلاست برنج :

بیماری بلاست برنج در هر کجا که برنج کشت شده باشد وجود دارد، اما شدت این بیماری بسیار متغیر و بسته به نوع آب و هوا و سیستم کشت دارد. محیط هایی با دوره های شبنم مکرر و طولانی و با دمای سرد در طی روز، برای گسترش بلاست مطلوب تر می باشند. این امر به ویژه برای مناطق مرتفع و دیم در نواحی گرمسیری و استوایی، و همچنین مناطق کشت آبی در اکوسیستم های معتدل بیشتر دیده می شود. در مناطقی مانند ایران که برنج فقط یکبار در سال کشت می شود قارچ عامل بیماری در بقایای گیاهی و بذور آلوده زمستانگذرانی می کند، و در فصل زراعی بعد با مساعد شدن شرایط محیطی مجدداً سبب آلودگی می شود. آلودگی بذر در شمال کشور که شرایط محیطی جهت شروع آلودگی در زمان خزانه گیری و تولید نشاء پس از نشاکاری در مزرعه تا اواخر خرداد ماه فراهم نیست، اهمیت چندانی ندارد. آلودگی بذر در سالهای اخیر فقط در نشاء هایی که برای ماشینهای نشاء کار و در سینی های مخصوص پرورش داده شده، و همچنین در بعضی سالها در خزانه های با پوشش پلاستیکی، کمی اهمیت پیدا کرده است. اما بقایای گیاهی آلوده به عنوان عامل اصلی شروع آلودگی در مزرعه محسوب می شوند. قارچ عامل بیماری که زمستان را بصورت ریسه در بقایای گیاهی سپری کرده، در اواخر خرداد ماه با مساعد شدن حرارت محیط، کنیدی های فراوانی تولید می کند که به آسانی از کنیدیوفرها جدا شده و روی برگهای جوان گیاه برنج مستقر میشوند. کنیدیها با جذب آب جوانه زده و با تولید آپروسوریوم در بافت برگ نفوذ می کنند. اگر شرایط جهت رشد و تکثیر بیمارگر فراهم باشد در مدت چهار روز پس از استقرار کنیدیها مجدداً از روی لکه ها، کنیدی ها ظاهر می شوند، که می توانند چرخه بعدی بیماری را آغاز کرده و بیماری را گسترش می دهد . کنیدیوفورها استوانه‌ای شکل و به طول ۶۰ تا ۱۲۰ میکرومتر هستند که در قسمت قاعده کمی ضخیم می‌باشند. تعداد ۲ تا ۴ دیواره عرضی در طول آنها وجود دارد که در قسمت قاعده به خوبی مشخص می‌شود ولی در قسمت‌های بالایی نامشخص است.  کنیدیها گلابی شکل کشیده می‌باشند که در قسمت نوک باریک هستند و در قاعده به یک پایه یا زایده کوتاهی ختم می‌شوند. کنیدیها سه حجره‌ای و نیمه شفاف و کمی تیره‌اند و اندازه آنها بسته به شرایط محیط ۱۲-۱۰ × ۲۲-۲۰ میکرومتر می‌باشد تعداد ۱ تا ۲۰ کنیدی روی هر کنیدیوفور ایجاد می‌شود. کنیدیهای ثانوی در انتهای شاخه‌هایی که در زیر محل اتصال کنیدیهای قبلی روی کنیدیوفورها رشد کرده تولید میشنود .  

عوامل مؤثر در گسترش بیماری بلاست برنج :

عوامل محیطی، شرایط تغذیه ای، میزان حساسیت میزبان و شدت بیماریزایی قارچ عامل بیماری در سرعت گسترش و همه گیر شدن بیماری بلاست برنج مؤثر هستند که برخی از آنها عبارتند از:

حرارت و رطوبت :

 میزان بیماری بلاست رابطه تنگاتنگی با حرارت و مخصوصاً رطوبت (رطوبت نقش اساسی در ایجاد آلودگی و گسترش بیماری ایفاد می کند) دارد. بهترین درجه حرارت جهت جوانه زنی اسپورها ۲۸-۲۵ درجه سانتی گراد و رطوبت بالای ۹۲ در صد است. افزایش رطوبت به بیش از ۹۳ درصد موجب افزایش اسپورزایی گشته و هر چه طول دوره پایداری رطوبت روی برگ بیشتر باشد ، میزان اسپورزایی و اسپورهای رها شده بیشتر و در نتیجه آلودگی گسترش پیدا می کند.

باد، باران و نور:

 نقش باد در گسترش بیماری متفاوت میباشد. آسیبهای وارده به قسمتهای سطحی گیاه توسط بادهای شدید به نفوذ قارچ عامل بیماری کمک نموده در مقابل محرک تبخیر در گیاه و سیلیسی شدن بافت برگ و تجمع سایر مواد رشدی را در گیاه افزایش داده که باعث تقویت عکس العمل مقاومت گیاه می شود. همچنین باد شدید عامل مکانیکی رهاسازی کنیدیهای قارچ عامل بیماری می باشد. کاهش میزان نور آفتاب در مرحله حساس باعث افزایش آلودگی می گردد، لکه های کوچک و فعال در تاریکی و هوای ابری تشکیل میشود. باران به پراکنده شدن اسپورهای قارچ عامل بیماری کمک کرده و سبب افزایش رطوبت در مزرعه می شود.

نیتروژن :

مصرف زیاد نیتروژن بدون توجه به مقدار فسفر و پتاسیم مصرف شده باعث تشدید بیماری بلاست می شود. شدت اثر این عامل به خاک و شرایط آب و هوایی و روش مصرف بستگی دارد.

فسفر و پتاسیم :

 فسفر معمولاً روی بیماری بلاست تأثیری ندارد ولی در مواقعی که مصرف نیتروژن زیاد باشد، افزایش مصرف فسفر موجب تشدید بیماری بلاست می شود. وقتی مقدار پتاسیم در برگ گیاه کم است افزایش مصرف آن اثری در ایجاد مقاومت گیاه ایفاد می کند ولی معنی دار نیست. افزایش سیلیس باعث افزایش مقاومت گیاه در برابر بیماریها و برخی آفات میگردد.   آزمایشات اولیه در ژاپن نشان داده که مصرف پتاس آلودگی را تخفیف می‌دهد ولی بعداً معلوم شد که مصرف زیاد آن در صورتی که بوته‌ها مقدار زیادی ازت کسب کرده باشند، سبب شدت بیماری می‌شود. Okamoto در ۱۹۵۸ در بررسیهای خود معلوم نمود که در خاک کم پتاس مقدار زیاد پتاس بیماری را برای مدتی شدت داده ولی بعدا آنرا کاهش می‌دهد. در خاکی که از لحاظ پتاس غنی باشد، بیماری همیشه با افزایش پتاس که مقدار زیادی ازت هم به آن اضافه شده، شدید می‌شود. علت این امر را kawamura و ono در ۱۹۴۸ مشاهده نموده‌اند که جوانه زدن اسپورها و ایجاد دیسک و چسبنده در قطر شبنم روی گیاهی که مقدار زیاد پتاس دریافت کرده، تحریک شده است.

سیلیس :

در اپیدرم، گیاه را از نفوذ مکانیکی قارچ محافظت می کند. برگهای پیر بیشتر از برگهای جوان دارای سلولهای سیلیسی هستند که موجب مقاومت بیشتر آنها در برابر بیماری می شود. اما همیشه ارقامی که دارای سیلیس زیاد در برگ هستند مقاوم نمی باشند. این موضوع بیانگر آن است که بحث مقاومت خیلی گسترده تر از مکانیزم مقاومت محافظتی است .

نژادهای فیزیولوژیک :

 وجود نژادهای فزیولوژیکی قارچ عامل بیماری (P. grised) بدین گونه است که واکنش ارقام به قارچ در دشت و در مناطق تپه ای متفاوت است. یکی دیگر از عوامل مهم احتمال بروز بیماری بلاست در ژنوتیپ های مختلف برنج کشت شده درحال حاضر، مربوط به تنوع پاتوژن و اثر متقابل آنها تعیین شده است. سیستم پاتوژن بلاست برنج یک سیستم مدل پایه برای مطالعات توسط زیست شناسان است. قارچ بلاست، با تنوع زیاد ، موجب جلب توجه در علم ژنتیک پاتوژن و تکامل است. ژنوم قارچ بلاست توالی شده است. ژنوم موجود در برنج و این قارچ فرصت های بسیاری برای بررسی اثر متقابل میزبان و پاتوژن، مقاومت در برابر بیماری، ژنتیک جمعیت پاتوژن و تکامل را ارائه داده اند.

روش های کنترل بیماری بلاست برنج :

اطلاعات دقیق از چرخه زندگی عامل بیماری و با کمک مطالعات مدل شبیه سازی، از جمله استفاده از مقاومت گیاه میزبان، استراتژی های گوناگونی برای کنترل بیماری فراهم می کند. به طور کلی، شدت بیماری فراگیر بلاست برگ وابسته به دو مرحله اصلی چرخه بیماری است: عفونت (آلوده شدن برگ سالم توسط اسپور پاتوژن) و اسپورزایی (مقدار اسپور تولید شده توسط یک ضایعه بلاست در طول یک دوره عفونی). کنترل این دو مرحله شناخته شده موجب کنترل مؤثر بیماری می گردد.

پیش آگاهی :

 جهت پیش آگاهی اطلاعات دقیق هواشناسی و استفاده از وسایل هشدار دهنده مانند اسپورتراپ از الزامات می باشد. پیش آگاهی یک بیماری میتواند به زارع کمک کند که در مورد استفاده یا عدم استفاده از روشهای مدیریت آن بیماری تصمیم گیری نماید و در صورت استفاده از روشهای مدیریتی، زمان کاربرد صحیح آن روش ها را تعیین نماید. تحقیقات زیادی به منظور پیش آگاهی بیماری بلاست برنج در کشورهای مختلف انجام شده است که در غالب این مطالعات از عواملی نظیر خصوصیات گیاه میزبان، تعداد اسپورهای شکار شده یا فاکتورهای آب و هوایی خصوصاً رطوبت (متوسط رطوبت نسبی روز یا شب)، طول دوره شبنم روی برگ، دما(متوسط دمای روز یا شب)، میزان بارندگی و ساعات آفتابی، متوسط تابش خورشید، مجموع روزهای آفتابی، برای پیش آگاهی بیماری استفاده کرده اند. قبل از مشاهده علائم بیماری، با مساعد شدن شرایط جوی، مجموع درجه حرارت در طی مدت ۷ تا ۸ روز به حدود ۱۶۰ درجه سانتی گراد میرسد. در طول مدت رشد گیاه با توجه به متوسط در حه حرارت، رطوبت نسبی هوا و تعداد اسپور قارچ عامل بیماری در هوا می توان چگونگی پیشرفت بیماری را مشخص نمود. بروز بیماری بلاست و افزایش میزان آلودگی با بالارفتن حداکثر رطوبت نسبی هوا (بیش از ۹۰ درصد) همراه است و نکته مهم در این مورد مجموع ساعات رطوبت نسبی بیش از ۹۰ درصد در طی چند روز متوالی می باشد. بالارفتن رطوبت نسبی هوا موجب افزایش تعداد اسپور در هوا می گردد. تغییرات درجه حرارت، پیوسته موجب نوسان تعداد اسپور موجود در هوا می گردد، به طوری که با پائین رفتن متوسط درجه حرارت تعداد اسپور بیشتری شمارش میشود. تغییرات میزان آلودگی همچنین با ابری بودن هوا و بارندگی در ارتباط است. در روزهای قبل از بارندگی و ابری بودن هوا پیشرفت بیماری کند می باشد، ولی بعد از بارندگی و در صورت کافی بودن میزان اسپور بر میزان آلودگی بلاست برگ به طور قابل ملاحظه ای افزوده می گردد. به کمک دستگاه اسپور تراپ تراکم اسپورهای هوازاد در مزارع به صورت روزانه اندازه گیری میشود. داده های آب و هوایی شامل مقدار بارش (بر حسب میلی متر)، بیشینه و کمینه درجه حرارت روزانه، بیشینه و کمینه رطوبت نسبی روزانه و ساعات آفتابی از ایستگاه های هواشناسی دریافت می گردد. سپس ارتباط بین جمعیت اسپورهای شکار شده با فاکتورهای آب و هوایی مورد بررسی و ارزیابی قرار داده شده و مهم ترین فاکتورهای مؤثر آب و هوایی در جمعیت اسپورهای عامل بیماری بلاست شناسایی و نهایتا پیش آگاهی بیماری تعیین میگردید.

تهیه واریته های مقاوم :

 مقاومت گیاه میزبان ، تا حد زیادی، به رغم مشکلاتی که این بیماری در حال توسعه نشان می دهد، گزینه اول برای کنترل مؤثر و کارآمد بلاست می باشد. ارقام مقاوم برنج احتمالاً از طریق تداخل بین فرآیندهای ابتلا به عفونت و اسپورزایی، ایجاد مقاومت می کنند. ژنتیک مولکولی مقاومت در برابر بلاست به طور گسترده مورد مطالعه بوده، که منجر به شناخته شدن بسیاری از نشانگرهای DNA مربوط به ژن مقاومت اصلی گردیده است. ۹۰ ژن برای مقاومت اصلی به بلاست شناخته شده است. تکیه بر ژن مقاومت اصلی، با این حال، مخاطره آمیز است، زیرا ارقام جدید پاتوژن می توانند به سرعت تکامل یافته و بر مقاومت میزبان غلبه نمایند. ترکیبی از ژن های مقاومت با طیف وسیع بوسیله چند ژن مقاومت می تواند یک روش امیدبخش به منظور توسعه مقاومت مؤثر باشد.

مدیریت زراعی :

– مدیریت تغذیه گیاه

 کاربرد نیتروژن یا کود ازته بر اساس نیازهای واقعی محصول توصیه می شود. استفاده بیش از حد کود ازته موجب رشد زیاد محصول گشته ، که باعث افزایش رطوبت نسبی و رطوبت برگ در کانوپی، و غیره شده که به نفع گسترش بیماری بلاست می باشد. تقسیط کود ازته در دو مرحله برای ارقام محلی به صورت پایه در هنگام کاشت و سه هفته پس از نشاء کاری توصیه می گردد. کاربرد کودهای سیلیکونی (به عنوان مثال، کلسیم سیلیکات)، برای خاکهای که دچار کمبود این عنصر هستند بلاست را کاهش میدهد. از آنجا که از هزینه کاربرد سیلیکون بالا می باشد، لذا باید به طور مؤثر استفاده شود. منابع ارزان سیلیکون، برای مثال کاه ژنوتیپ های برنج با محتوای سیلیکون بالا، می تواند در نظر گرفته شود که این روش از لحاظ اقتصادی قابل دوام می باشد.

– زمان کاشت،

در مزارعی که زود کاشت هستند بیماری بلاست توسعه کمتری داشته و میزان آن کمتر از مزارع دیر کاشت است، ولی این مزارع در مرحله خوشه دهی در معرض آلودگی بیشتری قرار می گیرند وامکان خسارت در آنها بیشتر است.

– تناوب

تناوب زراعی یک روش ساده و مؤثر است که به شدت توصیه می گردد. زیرا یک مکانیسمی است که باعث میگردد اسپورهای زنده در بقایای گیاهی بعد از برداشت امکان انتقال به نشاهای سال بعد را پیدا نکنند.

– شخم کاه و کلش در اواخر پاییز و یا اوائل زمستان و از بین بردن علفهای هرز خانواده غلات.

– کاشت ارقام مقاوم و کاشت توأم ارقام متحمل و حساس به صورت نواری و یا مخلوط.

 – نشاء کاری زود هنگام انجام شود چرا که دیر کاشت موجب شیوع بیماری بلاست در سطح بالاتری می شود.

– تنظیم فاصله کاشت : تراکم بیش از حد باعث بالا رفتن رطوبت در سطح کانوپی شده که موجب گسترش بیشتر بیماری بلاست برنج می گردد.

– رطوبت خاک : حساسیت به بیماری بلاست برنج رابطه معکوسی با میزان رطوبت خاک دارد بنابر این خشک نگهداشتن زمین باعث تشدید بیماری بلاست می شود.

– مدیریت آبیاری : آبیاری با آب سرد نیز باعث تشدید بیماری بلاست می شود. دمای آب آبیاری نباید کمتر از : ۱۳ – ۱۴ درجه باشد.

کنترل بیولوژیک بیماری بلاست برنج

در سالهای اخیر تحقیقات گسترده ای در جهت کنترل بیولوژیک آفات ، بیماریها و علفهای هرز صورت گرفته است. برنج نیز در زمره محصولاتی است که تحقیقات خوبی در زمینه کنترل بیولوژیک بیماری های آن از جمله بیماریهای پوسیدگی طوقه، لکه قهوه ای، بلاست و سوختگی غلاف صورت گرفته است. در مؤسسه بین المللی تحقیقات برنج (IRRI) تعداد زیادی از باکتریهای موجود در اکوسیستم برنج جداسازی شدند و باکتریهایی که در محیط کشت از رشد میسیلیومی قارچهای عامل بیماری بلاست برنج ، سوختگی غلاف و پوسیدگی طوقه جلوگیری کردند در گلخانه و مزرعه نیز روی این بیماریها مورد آزمایش قرار گرفتند. در ارتباط با بیماری بلاست بذور رقم -Cheong bye- Cheong با ۱۶ جدایه تیمار شد و در سینیهای نشاء کشت گردید. ۲۰ روز بعد سوسپانسیون اسپور قارچ عامل بیماری بلاست روی نشاءها پاشیده شدند و ۱۰ روز بعد لکه های بلاست در تیمارها شمارش گردیدند. تعدادی از باکتریهای مورد آزمایش تأثیری در کاهش بیماری نداشتند ولی سه جدایه در مقایسه با شاهد سبب کاهش بیماری شدند. در تحقیق دیگری ۴۰۰ جدایه باکتری از مزارع برنج ایری (IRRI) جداسازی و در آزمایشگاه براساس خاصیت آنتاگونیزمی در مقابل قارچهای عامل بلاست و سوختگی غلاف اسکرین (غربالگری) گردیدند. در این بررسی ۹ باکتری شامل سه جدایه از Pseudomonas fluorescens، ۵ جدایه از .Bacillus spp و یک جدایه از Enterobacter شناسایی شدند. این باکتریها سپس در مزرعه نیز ارزیابی گردیدند و اسپری کردن آنها در قبل از خوشه دهی (برگی) منجر به کاهش ۳۰ الی ۸۰ درصدی از شدت  بیماری بلاست در برخی ارقام گردید .

کنترل شیمیایی بیماری بلاست برنج

 تحقیقات فراوانی بر روی روشهای مختلف کنترل و مدیریت بیماری بلاست برنج در سطح دنیا بخصوص در موسسه تحقیقات بین المللی برنج (IRRI) و کشورهای آسیایی مانند ژاپن صورت گرفته است، ولی با این حال هنوز بیماری بلاست برنج خسارت فراوانی به تولید برنج در سطج جهان وارد می نماید. به همین دلیل کنترل شیمیایی علیه این بیماری در سطح وسیعی در مناطق برنج خیز دنیا صورت می گیرد. به علت اهمیت این بیماری قارچ کش های زیادی جهت کنترل شیمیایی بیماری بلاست برنج معرفی گردیده اند. فروش قارچ کش جهت کنترل بیماری بلاست برنج رتبه دوم را در تجارت جهانی دارا است. اغلب قارچ کش های معرفی شده بلاست سیستمیک هستند. استفاده از قارچ کش ها با مکانیسم عمل مشابه در طول دوره های شیوع بیماری توصیه نمی شود چرا که منجر به ظهور جمعیتهای مقاوم پاتوژن می گردد.

در حال حاضر قارچ کش هایی که در کشور برای کنترل بیماری بلاست ، براساس آخرین فهرست سموم ثبت شده سازمان حفظ نباتات کشور، توصیه شده اند عبارتند از:

– ادی فنفوس (هینوزان) %EC50 به میزان یک لیتر در هکتار

– تری سیکلازول (بیم) %WP75 به میزان نیم کیلو در هکتار

– کارپروپامید (وین) %۳۰ SC به میزان ۶۰۰ میلی لیتر در هکتار

 – تیوفانات متیل + تری سیکلازول (ویستا) %WP72.5 به میزان ۰/۴ – ۰/۵ کیلوگرم در هکتار

– تری فلوکسی استروبین + تبوکونازول (ناتیوو) %WP75 به میزان ۱۶۰ گرم در هکتار حداقل دو بار سمپاشی به ترتیب برای بلاست برگ و خوشه نیاز می باشد و در شرایطی که احتمال بارندگی وجود دارد، به دلیل پایداری کم قارچ کش ادی فنفوس در مقابل شستشو، توصیه می گردد از سموم قارچ کش دیگری استفاده شود. زمان مبارزه در خزانه به محض مشاهده علائم و در مزرعه پس از ظهور ۳۰-۴۰  درصد خوشه ها می باشد ولی بهترین زمان مصرف قارچ کش تری سیکلازول و کار پروپامید قبل از شروع آلودگی و یا با مشاهده اولین علایم آلودگی در مرحله برگ و آغاز ظهور خوشه می باشد. ادی فنفوس در مزارعی که ۱۰ روز قبل با علف کش پروپانیل سمپاشی گردیده است نباید مصرف شود. غوطه ور کردن ریشه نشاهای برنج در محلول قارچ کش کارپروپامید به نسبت ۴ میلی لیتر در یک لیتر آب به مدت دو الی سه ساعت، گیاه برنج را در مقابل بیماری بلاست برگ بطور کامل محافظت می کند و نیازی به سمپاشی در مزرعه در مرحله برگ نمی باشد. همچنین آزمایشاتی که در سال ۱۳۵۴ در ایستگاه بررسیهای برنج آمل صورت گرفت، نشان داد که ضد عفونی ریشه گیاهچه‌ها در محلول ۱/۵ در هزار ماده موثر سم قارچ کش تری سیکلازول به مدت ۲۰ دقیقه در کنترل بیماری موثر خواهد بود یکی از محققین در ۱۹۴۳ ذکر کرده است که معالجه گیاهچه‌های برنج با محلول ۲ درصد کات کبود قبل از کاشت در برمه نتیجه خوب داده است.