نماتد مولد گره ریشه انار و مدیریت آن

نماتد مولد گره ریشه انار و مدیریت آن

مقدمه

انار با نام علمی ( Punica granatum L ) درخت یا درختچه ای بزرگ، پرشاخ و برگ با پاجوش  های زیاد از شاخه پیدازادان، رده نهاندانگان، دولپه ای و متعلق به خانواده   Punicaceae است. برگهای درخت انار نیزه ای شکل با کناره های صاف و ندرتاً کنگره ای است که به صورت منفرد یا فراهم روی شاخه اصلی و فرعی قرار دارند. گل آن درشت، کامل و معمولاً به رنگ گلی تا قرمز پررنگ میباشد . میوه انار عموماً کروی شکل و به قطر 5-18 سانتیمتر متغیر است (شکل1) . رنگ پوست میوه در ارقام مختلف متفاوت است که از ویژگیهای مهم انار برای شناسایی آن به شمار می آید. هر میوه از تعدادی حجره یا برچه تشکیل یافته که توسط لایه های نازکی از یکدیگر جدا شده اند و در داخل هر حجره یک قسمت برجسته و اسفنجی وجود دارد و دانه های انار به آن متصل می باشند. هر گونه ای همان طوری که به ظاهر از حیث شاخ و برگ و میوه ها با گونه دیگر متفاوت است، از حیث ریشه و خواص آن نیز تفاوت هایی دارد. عمق نفوذ ریشه انار و پخش آن از جوانب تابع خواص ارثی گونه و رقم آن است. نظرات مختلفی در مورد استقرار ریشه انار در خاک بیان شده است. بعضی آن را عمقی میدانند، بعضی آن را سطحی و گسترده و مطابق با تاج پوشش در نظر می گیرند ولی آن چه مسلم است انار هم دارای ریشه های سطحی و هم عمقی است .

درخت انار اصولاً یک میوه گرمسیری تا نیمه گرمسیری است و در نواحی ساحلی و مرطوب به صورت درخت همیشه سبز میباشد ولی در نواحی خشک با زمستانهای سخت به صورت درخت خزان دار است. مناطق حاشیه کویر، با تابستان های گرم و خشک و آب و خاک نسبتاً شور، مناطق اصلی کشت و کار و تولید اقتصادی انار کشور را تشکیل میدهند. از جمله ویژگیهای با ارزش این گیاه، انعطاف پذیری آن نسبت به انواع خاکها و تحمل کم آبی و شوری آب و خاک میباشد .

میوه گل و برگ درخت انار و نقشه پراکنش بیماری نماتد در شهر ساوه

درختان انار نیز مانند دیگر درختان میوه از حمله آفات و امراض در امان نبوده و هر ساله خسارت هنگفتی ناشی از آنها به باغهای انار وارد میشود. یکی از این عوامل خسارتزا نماتدهای بیماریزای گیاهی هستند، موجودات باریک و کشیده کرمی شکل که در خاک اطراف ریشه گیاه زندگی میکنند و در بین آنها نماتد مولد گره ریشه بیشترین خسارت را میزند. انار یکی از گیاهان حساس نسبت به گونه های مختلف نماتد از جمله نماتد مولد گره ریشه می باشد. این نماتد به عنوان مشکل جدی انار در بیشتر کشورهایی که در آن کشت میشود گزارش شده است.

بافت سبک تا نیمه سبک خاک های اکثر باغ های انار نیز از عوامل تشدید کننده خسارت این نماتد می باشد. بنابراین با وجود پاتوژن قوی، گیاهان میزبان حساسی مثل انار و بافت سبک خاک باغ ها، شرایط برای ایجاد خسارت قابل توجه فراهم است . زیان هنگفت و ملموس نماتدهای انار متوجه باغهای جوان و یا باغ های احداثی در اراضی ماسه ای و بسیار سبک میباشد. به هر صورت دامنه خسارات نماتدهای پارازیت گیاهی به طور اعم و نماتد مولد غده ریشه در باغات انار بطور اخص خطری جدی است که باغات انار را در شرایط اقلیمی پر استرس مناطق حاشیه کویر تهدید میکند و متأسفانه دامنه پراکندگی آن در حال افزایش میباشد .  در مورد آستانه خسارت اقتصادی این نماتد بر روی انار اطلاعاتی در دسترس نمیباشد و مطالعه ای صورت نگرفته است اما در مورد سایر درختان از جمله هلو، کیوی و زیتون به شرح جدول 1 میباشد.

جدول -1 آستانه خسارت اقتصادی نماتد مولد گره ریشه انار در محصولات مختلف

محصولتعداد نماتد در 100 سانتیمتر مکعب خاک
هلو50 تا 100 لارو (Barker and Limbriani, 1984)
کیوی43 لارو ( Di Vito et. al.’ 1988)
زیتون4لارو ( مدیریت تهیه و تدوین برنامه های کنترل،  1388 )

نماتد مولد گره ریشه انار تاکنون از باغهای انار استان یزد (کارگر بیده، 1368) ، اصفهان، فارس و گیلان (اخیانی و همکاران، 1363) ، شهرهای تهران و شمیرانات، ساوه و قم (خیری و باروتی،1366 ) گزارش شده است.

شهرستان ساوه که در شمال استان مرکزی قرار گرفته است ، به خاطر مجاورت با کویر و ارتفاعات کم ، دارای آب و هوای گرم و خشک است (شکل  2  ) . از لحاظ طبیعی شهرستان ساوه در دشتی هموار واقع شده است و دارای اقلیمی نیمه خشک با تابستان های گرم و زمستان های کمی سرد میباشد و با 8800 هکتار سطح زیر کشت بارور درختان انار ، یکی از قطبهای مهم تولید انار در کشور به شمار میرود ( آمارنامه جهاد کشاورزی شهرستان ساوه، 1391  ) . بر اساس نتایج یک طرح تحقیقاتی که به منظور تعیین پراکنش و شدت آلودگی نماتد گره ریشه درخت انار در باغهای این شهرستان انجام گرفت تقریباً نیمی از باغهای انار ساوه آلوده به نماتد مولد گره ریشه بودند (حاتم آبادی فراهانی، 1394 ).

علائم آلودگی درختان انار به نماتدهای مولد گره ریشه انار

نماتدهای مولد گره ریشه انگل داخلی ساکن ریشه هستند که پس از ورود به بافت ریشه باعث ایجاد تغییرات فیزیولوژیکی و بیوشیمیایی در گیاه میزبان شده و در نتیجه باعث توقف رشد، ضعف عمومی، زردی برگ ها، ریزش برگ های فوقانی، لخت و خشک شدن تدریجی سرشاخه ها و بالاخره غده ای شدن توأم با پوسیدگی عمومی ریشه شده و موجبات مرگ تدریجی درختان را فراهم می آورد

بافت سبک تا نیمه سبک خاک های اکثر باغ های انار نیز از عوامل تشدید کننده خسارت نماتد مولد گره ریشه انار می باشد. با آن که بیشتر باغهای انار کشور به این نماتد آلوده می باشند، اما قدرت ریشه زنی زیاد درختان انار و هرس ریشه که طی فرآیند شخم یا بیل داری و چال کود کردن انجام می شود از شدت خسارت کاسته و موجب بازسازی سیستم ریشه می شود. به همین جهت باغداران چندان شکایتی از خسارت این نماتد ندارند. علیرغم این مطلب آثار فعالیت این نماتد بصورت خشکیدگی سرشاخه ها در باغ هایی که جمعیت نماتد زیاد و مدیریت باغ ضعیف بوده قابل رویت می باشد.

غده ای شدن ذیشه و خشکیدگی سرشاخه های انار در اثر ابتلا به نماتد مولد گره ریشه انار

عامل بیماری نماتد مولد گره ریشه انار

نماتدهای مولد گره ریشه ( Meloidogyne spp ) از عوامل مهم بیمارگر خاکزی هستند که به دلیل دامنه میزبانی وسیع و بسته به میزان جمعیت و درجه حساسیت میزبان میتوانند در اکثر مزارع و باغها ایجاد خسارت اقتصادی نمایند. نماتدهای مولد گره ریشه متعلق به خانواده Meloidogynidae  و زیر خانواده  Meloidogyninae است.

نماتد گره ریشه دارای دو شکلی جنسی نر و ماده میباشد. نماتدهای نر کرمی شکل بوده، اندازه آنها بین 0.7 تا 1.9 میلیمتر متغیر است. ماده ها متورم، گلابی شکل و شیری رنگ بوده، اندازه آنها بین 5 تا 8 میلیمتر تغییر میکند. لاروهای سن دوم نیز که مرحله بیمارگر این نماتد میباشند کرمی شکل و اندازه آنها بین 300 تا 500 میکرن است (شکل 4 ) . این نماتد دارای بیش از 90 گونه میباشد ولی چهار گونه آن شامل M.javanica ، M. incognita، M. arenaria و M. hapla دارای انتشار جهانی هستند.

نماتد نر و ماده گره ریشه انار

زیست شناسی عامل بیماری نماتد مولد گره ریشه انار

نماتدهای مولد گره ریشه از عوامل بیمارگر اجباری، انگل داخلی ریشه، غیر مهاجر یا ساکن میباشند. در شرایط مناسب رطوبت و حرارت ( بالای 22 درجه سانتی گراد) تخمهای نماتد تفریخ و لارو سن دوم از آنها خارج شده ( لارو سن یک در داخل تخم به وجود می آید اما از تخم خارج نمیشود ) و وارد خاک می گردد. این لاروها بسیار ریز و متحرک بوده و در خاک مرطوب به صورت زندگی آزاد و غیر انگلی به دنبال میزبان با حرکت کم خود و با جریان آب در داخل خلل و فرج ذرات خاک در حرکت و فعالیت هستند. در صورت عدم دسترسی به میزبان این لاروها میتوانند به حالت کمون بدون تغذیه در شرایط نامناسب بیش از یک سال به صورت زنده در داخل خاک دوام بیاورند. بنابراین لاروهای سن دوم موجود در خاک و تخمهای موجود در توده ژلاتینی مترشحه توسط نماتد ماده مرحله بیمارگر این نماتد میباشند (شکل 5 ) . انتشار این نماتد به وسیله ریشه ها، آب، انتقال خاک و نهال آلوده و ادوات کشاورزی صورت می گیرد. لاروهای سن دوم به محض برخورد با ریشه های فرعی گیاه میزبان به داخل آنها نفوذ نموده پس از تغذیه و پوست اندازی تحرک خود را از دست داده، متورم شده و در داخل به حالت سر به طرف مرکز و دم به طرف خارج ریشه ساکن گشته زندگی انگلی خود را آغاز مینمایند. این لاروها پس از گذرانیدن دو سن لاروی دیگر یعنی لارو سن 3 و 4، بالغ میشوند. نماتدهای نر که از سن سوم قابل تشخیص هستند پس از بلوغ کرمی شکل و متحرک شده، آنگاه از ریشه خارج و جهت جفت گیری در داخل خاک اطراف ماده های چسبیده به ریشه به فعالیت می پردازند. نماتدهای ماده پس از جفت گیری اقدام به تخم ریزی مینمایند. این نماتدها با استفاده از خاصیت تولید مثل دختری ( Parthenogenesis ) بدون جفت گیری با نماتد نر، قادر به تخمریزی و تولید نماتدهای نر و ماده بوده و بدین ترتیب ادامه نسل میدهند. تشکیل یک نسل کامل انگل در حرارت 27 درجه سانتی گراد حدود 25 تا 28 روز طول میکشد. در مناطق گرمسیری ایران این نماتد بیش از سه نسل در سال دارد .

مناطق انتشار و شدت بیماری نماتد مولد گره ریشه انار

بر اساس نتایج یک طرح تحقیقاتی که به منظور تعیین پراکنش و شدت آلودگی باغهای انار ساوه به نماتد مولد گره ریشه در سال 1392 انجام شد، تقریباً نیمی از باغهای انار این شهرستان به نماتد آلوده بودند هر چند میزان آلودگی و جمعیت نماتد در مناطق مختلف متفاوت بود بطوری که منطقه والمان با تعداد 262 و آقدره با تعداد 255 لارو سن دوم در 250 سانتیمتر مکعب خاک بیشترین آلودگی را دارا بودند و ریشه درختان نیز علائم گره دار شدن شدید را نشان میداد (جدول 2 ) . با توجه به جدول 1 و میزان آستانه خسارت اقتصادی نماتد در درختان دیگر به نظر میرسد این تعداد نماتد در مناطق آلوده در مورد انار نیز در حد آستانه خسارت اقتصادی باشد که نیازمند بررسی بیشتر و تعیین دقیق آستانه خسارت اقتصادی روی این محصول است. مناطق حسین آباد شیرمحمد، قشلاق بالا، سرخده، ده ولی، الوسجرد، هلول، محمودآباد، لالائین، حسن آباد، یل آباد و ایستگاه تحقیقات انار فلاحت جمعیت لارو سن دوم نماتد گره ریشه صفر بود همچنان که از نظر ظاهر نیز درختان سالم و سرسبز بوده و هیچ گونه علائم ضعف و کم رشدی نشان نمیدادند و ریشه نیز سالم و عاری از گره های ناشی از فعالیت نماتد بود (شکل 6و7).

مقایسه باغ سالم و باغ آلوده به نماتد مولد گره ریشه انار

مقایسه ریشه سالم و ریشه آلوده به نماتد

لازم به توضیح است که سالم بودن برخی مناطق و یا میزان جمعیت نماتد در مناطق آلوده نتیجه بررسی هایی است که در زمان انجام آزمایش صورت گرفته است و ممکن است در سالهای آتی با پیشرفت بیماری میزان جمعیت نماتد تغییر یابد و یا مناطقی که به عنوان مناطق سالم معرفی شده اند آلوده شوند.

جدول-2 محل های جمع آوری نمونه و جمعیت لارو سن دوم Meloidogyne در باغ های آلوده شهرستان ساوه

ردیفنام محل جمع آوری 

جمعیت لارو سن دوم در 250 سانتی متر مکعب خاک

 

1والمان262
2آقدره255
3برکه90
4پرند ساوه – ایستگاه تحقیقات انار برکه70
5دشت لوئین60
6نورعلیبیک – سرخک – بند چای50
7دولو40
8سیرقلی30
9سقانلیق15
10آسیابک – قیزقلعه – آهنگران10

گونه غالب عامل بیماری نماتد مولد گره ریشه انار

با بررسیهای انجام شده دو گونه Meloidogyne javanica  و Meloidogyne incognita در بین نمونه های جمع آوری شده شناسایی گردید و گونه Meloidogyne incognita با میزان پراکنش بیشتر نسبت به گونه دیگر به عنوان گونه غالب در باغهای انار شهرستان ساوه معرفی شد .

نقشه پراکنش بیماری نماتد مولد گره ریشه انار

با استفاده از GPS و ثبت مشخصات جغرافیایی نقاط نمونه برداری، نقشه پراکنش آلودگی به نماتد مولد گره ریشه انار در باغهای شهرستان ساوه با استفاده از نرم افزار ArcGIS تهیه شد که در این نقشه نقاط سالم و آلوده مشخص گردید. با توجه به نقشه بیشترین نقاط آلوده در باغهای اطراف جاده سد الغدیر و مناطق آقدره و برکه واقع در مسیر ساوه – همدان واقع شده بود .

نقشه پراکنشمناطق نمونه برداری از باغات انار ساوه

مدیریت بیماری نماتد مولد گره ریشه انار

جهت جلوگیری از گسترش بیماری نماتد مولد گره ریشه انار در منطقه با توجه به نقشه پراکنش بیماری موارد زیر توصیه می گردد:

  • رعایت اصول بهداشتی و جلوگیری از انتقال نماتد به داخل محوطه نهالستان و باغ توسط هرز آبها، حیوانات، بقایای آلوده گیاهی، ادوات کشاورزی، نهال، خاک آلوده جهت خاکدهی پای ریشه و غیره.
  • خودداری از کشت نهال آلوده از طریق کنترل ریشه ها که باید عاری از گره باشند.
  • کنترل مسیر آبیاری به طوریکه جریان آب از زمینهای آلوده عبور نکند.
  • شستشو و عاری نمودن چرخ ادوات و ماشین آلات کشاورزی از خاک و گل قبل از ورود به زمینهای سالم و یا بعد از خروج از زمین های آلوده.
  • مراقبت از باغهای سالم و کنترل دائم ریشه ها چه علفهای هرز و چه گیاه اصلی. در هنگام شخم زدن و یا دفع علف های هرز باغ، در صورت مشکوک بودن و مشاهده غده روی ریشه ها توصیه می شود که نمونه ریشه جهت تایید وجود آلودگی به نماتد به مراکز تحقیقاتی ارسال گردد.
  • احداث نهالستان در مناطق سالم و عاری از آلودگی به نماتد.
  • خودداری از نقل و انتقال هر گونه نهال آلوده.
  • بالا بردن میزان مواد آلی خاک و تقویت درختان.
  • اجتناب از کشت درختان اناردر خاک های خیلی سبک وماسه ای. بر خلاف آن چه که مرسوم است، خاک های بسیار سبک گزینه مناسبی برای احداث باغ انار نبوده به این دلیل که فعالیت این عامل بیماری در خاکهای سبک و ماسه ای بیشتر بوده و باعث ایجاد خسارت هایی بر ریشه درختان می شود.
  • مبارزه با علفهای هرز در باغهای جدید الاحداث. بسیاری از علفهای هرز میزبان نماتدهای مولد غده ریشه هستند و باعث افزایش جمعیت آن در باغ میشوند.
  • شخم سالیانه باغها که باعث میشود ریشه های سطحی درختان هرس شده وتوسعه ریشه های عمیق تر آسان شود.
  • استفاده از سیستم آبیاری قطره ای. با توجه به این که جریان آب هم میتواند عامل انتقال نماتد در سطح باغ باشد، تغییر سیستم آبیاری از غرقابی به قطره ای علاوه بر صرفه جویی در مصرف آب باعث کاهش انتقال نماتد نیز خواهد شد.

همچنین مدیریت صحیح باغ و هر عملی که در جهت تقویت درختان صورت بگیرد شامل کود دادن به موقع، آبیاری صحیح و شخم زدن و غیره میتواند باعث کاهش خسارت این بیماری گردد. در مورد باغهای جدید الاحداث آلودگی نهال های جوان انار به نماتدهای مولد غده، از توسعه و نفوذ ریشه درخت به عمق مناسب جلوگیری و با افزایش تدریجی جمعیت بیماری در خاک، باعث مرگ گیاه میشود . ولی چنانچه در سالهای اولیه استقرار شرایطی فراهم باشد تا درخت بتواند به قدر کافی ریشه های خود را در خاک گسترش دهد یا به تعبیری ریشه از ناحیه فعالیت نماتدها فرار کرده و به اعماق بیشتر از 50 سانتیمتر نفوذ کند و پس از آن نیز وضعیت نگهداری باغ در جهت تقویت درخت باشد گیاه می تواند فشار ناشی از نماتد را تحمل و به مرز تولید اقتصادی برسد. این دوره استقرار برای درختان انار 5- 7 سال خواهد بود. درختان انار پس از استقرار، در صورت آلودگی قادر به تحمل خسارت نماتد بوده به شرط آنکه شرایط رسیدگی باغ خوب باشد.

فهرست منابع

  1. آمارنامه، .1391 جهاد کشاورزی شهرستان ساوه. (منتشر نشده).
  2. اخیانی، ا. . 1366 آفات و بیماریهای مهم انار در استان های یزد و اصفهان. معرفی مقالات اولین سمینار بررسی مسائل انار در ایران. کرج. جهاد دانشگاهی دانشکدههای کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران.
  3. اخیانی، ا.، ح. مجتهدی و ا. نادری. .1363 گونه ها و نژادهای فیزیولوژیک نماتدهای مولد غده ریشه در ایران. نشریه بیماریهای گیاهی. شماره 1-4، جلد :20 صفحه .70-75
  4. باروتی، ش . و ا . علوی. .1381 نماتد شناسی گیاهی: اصول و نماتدهای انگل و قرنطینه ایران. نشر علوم کشاورزی کاربرد. 304ص.
  5. بی نام، .1388 نشریه نماتد مولد گره ریشه زیتون. مدیریت تهیه و تدوین برنامه های کنترل. 9ص.
  6. حاتم آبادی فراهانی، م. .1394 گزارش نهایی طرح تحقیقاتی تعیین پراکنش، شدت آلودگی و شناسایی گونه های نماتد مولد گره ریشه در باغات انار شهرستان ساوه. 31ص.
  7. خیری، ا. و ش. باروتی. .1366 معرفی نماتدهای پارازیت گیاهی جمع آوری شده از خاک های اطراف ریشه درختان انار. معرفی مقالات اولین سمینار بررسی مسائل انار در ایران. جهاد دانشگاهی دانشکده های کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران. صفحه .19
  8. شاکری، م. .1382 آفات و بیماریهای انار. انتشارات تسبیح. 126 ص.
  9. کارگر بیده، ا. .1368 بررسی فون نماتدهای زیان آور درختان میوه (انار، پسته و بادام) در استان یزد. دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس. 140 ص. (پایان نامه کارشناسی ارشد)

 نگارنده:

مریم حاتم آبادی فراهانی

کارشناس پژوهشی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی

 

همچنین مطالعه پستهای زیر در مورد اناز پیشنهاد میگردد :

تغذیه انار و توصیه کودی باغات انار ( قسمت اول)

تغذیه انار و توصیه کودی باغات انار ( قسمت دوم )

پوشش گزاری انار جهت مبارزه با کرم گلوگاه انار

مدیریت بیماری پوسیدگی آرمیلاریایی ریشه انار

احداث باغ انار ( قسمت اول )

احداث باغ انار (قسمت دوم )

آفتاب سوختگی تنه و سرشاخه انار

پروانه گلخوار انار

 

دانلود فایل PDF مقاله نماتد مولد گره ریشه انار

دانلود فایل پی دی اف مقاله نماتد مولد گره ریشه انار

کانال تلگرام شرکت کشاورزی و دانپروری سرافراز هزارمسجد

میانگین امتیازات ۵ از ۵
از مجموع ۱ رای
فیسبوک توییتر گوگل + لینکداین تلگرام واتس اپ کلوب
 
 

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد.

error: عدم امکان کپی مطالب

تماس با ما

برگشت به منوی تماس ها

پشتیبانی واتساپ

برگشت به منوی تماس ها

کانال تلگرام شرکت

برگشت به منوی تماس ها

پیج اینستاگرام شرکت

برگشت به منوی تماس ها

برگشت به منوی تماس ها

برگشت به منوی تماس ها