تغذیه پیاز و توصیه کودی مزارع پیاز

تغذیه پیاز و توصیه کودی مزارع پیاز

مقدمه

پیاز یکی از محصولات مهم خوراکی و صنعتی در دنیا و ایران بوده و در هر آشپزخانه ای در سرتاسر دنیا یافت می شود. این محصول ضمن داشتن ارزش های مختلف غذایی و سلامتی، بر اقتصاد کشاورزی منطقه نیز تاثیر گذار است. پیاز منبع خیلی خوبی از ویتامین C، B6، بیوتین و آنتی اکسیدان ها بوده و می تواند نقش مهمی در سم زدایی بدن، سلامتی قلب , پیشگیری از سرطان داشته باشد . لذا پیاز خوراکی محصول ارزشمندی بوده و کمیت و کیفیت محصول تولیدی چه از نظر اقتصادی و چه سلامتی دارای اهمیت فراوان می باشد. تولید موفقیت آمیز پیاز به مدیریت دقیق تغذیه گیاهی، به همراه سایر تکنیک های مدیریت، همچون کنترل آفات و فاکتورهای محیطی بستگی دارد . یکی از عوامل مهم به زراعی که نقش مهمی در افزایش عملکرد و بهبود کیفیت این محصول بر عهده دارد تغذیه گیاهی می باشد. با توجه به ضرورت مصرف کودهای شیمیایی جهت تولید اقتصادی این محصول و از طرفی افزایش قیمت کودهای شیمیایی، داشتن اطلاعات کافی در زمینه عناصر غذایی مورد نیاز گیاه و نقش آنها در تولید محصول و دانستن فیزیولوژی رشد و نمو پیاز از ضروریات مهم می باشد. همچنین مصرف نادرست کودهای شیمیایی و بخصوص   کودهای نیتروژنه موجب کاهش مواد آلی خاک، تضعیف میکروارگانیسم ها، تخریب محیط زیست، تجمع نیترات در محصول تولیدی ، تاثیر در سلامتی مصرف کننده، ایجاد هزینه های اضافی برای زارع و آلوده نمودن سفره های زیرزمینی می گردد. انگیزه های اقتصادی زارعین برای کسب محصول و در آمد بیشتر، عدم توجه به توصیه های کودی و عدم انجام تجزیه خاک جهت تعیین نسبت دقیق کودی از عواملی است که موارد ذکر شده را تشدید می نماید. در مطلب حاضر تلاش گردیده است مراحل رشدی پیاز و نیازهای تغذیه ای آن به عناصر ماکرو و ریزمغذی تشریح و توصیه های لازم کودی بیان گردد، تا ضمن تولید اقتصادی محصول، مقدار باقیمانده کود و بخصوص نیترات در محصول و محیط زیست به حداقل برسد.

کشت ردیفی پیاز در کشور

تقسیم بندی عناصر مورد نیاز گیاهان معمولاً بر اساس میزان مصرف است که شامل سه گروه می باشد. عناصر غذایی اصلی ای پر نیاز (ماکرو) به مقدار زیاد مورد نیاز گیاه می باشند که شامل کربن، هیدروژن، اکسیژن، نیتروژن، فسفر و پتاسیم هستند که در میان این عناصر کربن، هیدروژن و اکسیژن از طریق آب و هوا تامین می شوند و سه عنصر نیتروژن، فسفر و پتاسیم از راه کوددهی در اختیار گیاه قرار می گیرند. عناصر غذایی پر نیاز ثانویه (Secondary Macro elements)  که به مقدار کمتری مورد نیاز هستند و شامل کلسیم، منیزیم و گوگرد می باشند. گروه سوم عناصر کم مصرف یا ریز مغذی (Micro elements) که به مقدار بسیار کم مورد نیازبوده و شامل بر، کلر، روی، مس، آهن، منگنز و مولیبدن می باشند.

تغذیه ای متعادل از عناصر فوق الذکر برای رسیدن به عملکرد بالا از ضروریات می باشد. در دسترس بودن عناصر غذایی و در زمان مناسب آن، بطور مستقیم بر تولید محصول تاثیر گذار است. همچنین فاکتورهای زراعی که بوسیله زارع در سیستم کشت و زرع انجام می گیرد، به همراه وضعیت خاک و اقلیم بر تولید محصول موثر هستند. زارعین می توانند بوسیله رعایت موارد ذیل تولید محصول مطمئنی داشته باشند:

  • نگهداری خاک در وضعیتی با زهکشی مناسب به صورتی که آب محدود کننده نباشد.
  • رعایت دقیق تراکم و فاصله گیاهان کشت شده خیلی مهم هستند، زیرا به این طریق می توان مطمئن شد که از محیط و بخصوص وضعیت نوری بهترین استفاده جهت رسیدن به پتانسیل تولید به عمل می آید، بدون اینکه اندازه و دیگر خصوصیات بازار پسندی کیفی محصول به خطرافتد.
  • نگهداری پی- اچ اپتیمم خاک تا اینکه دسترسی مناسب عناصر غذایی برای گیاه فراهم گردد.
  • – استفاده از آفت کش و یا عملیات زراعی که علف های هرز را از بین برده و هیچ گونه رقابتی برای گیاه بوجود نیاید.
  • تولید یک تاج پوشش کامل گیاهی تا آن جایی که ممکن است و سپس نگهداری سطوح برگی تولیدی برای دوره طولانی به منظور اینکه بیشترین سوخ بندی انجام گیرد.
  • مدیریت دمایی و استرس خشکی، زیرا این ها به طور مستقیمی رشد گیاه را بر هم می زنند.
  • کنترل شوری به وسیله مدیریت خوب آبی جهت رسیدن به حداکثر رشد و مطمئن شدن از اینکه عناصر غذایی به مقدار کافی جذب گیاه می گردند.
  • – استفاده از قارچ کش ها و حشره کش ها با این هدف که آسیب به محصول کمتر شده و کاهش کیفیت ناشی از بیماری ها و آفت ها حاصل نگردد.

2- رشد و نمو پیاز

اطلاعات مربوط به چگونگی رشد و نمو گیاه نقش مهمی در تهیه و تدوین استراتژی تهیه مواد غذایی برای داشتن بهترین عملکرد و کیفیت محصول به عهده اندام ذخیره ای پیاز با یک گیاه ریشه ای (مانند چغندرقند) یا ساقه ای (مانند سیب زمینی) تفاوت دارد. هر حلقه پیاز در اصطلاح گیاه شناسی اندام ذخیره ای است که از تغییر شکل برگ به وجود آمده است (سوخ). مراحل مختلف رشد پیاز  (Sullivan et al. 2001)  را می توان به شرح زیر بیان کرد:

  • جوانه زنی
  • رشد برگ
  • شروع پیازدهی (تشکیل سوخ)
  • رشد پیاز (توسعه سوخ)
  • رسیدگی

1-2- جوانه زنی

بذر پیاز در درجه حرارت های پایین خاک می تواند جوانه بزند . درجه حرارت بالای 2 تا 5 درجه سانتیگراد خاک، جوانه زنی بذر را تشدید می کند . جوانه زنی بذر در درجه حرارت های بالای 20 درجه سانتیگراد سریع تر و یکنواخت تر می باشد.

جدول 1 : مراحل رشد پیاز در کشت مستقیم ( تاریخ تقویمی براساس فصل کاشت در منطقه ایلخچی در استان آذربایجان شرقی میباشد .)

مراحل رشد شماره مراحل رشد تاریخ تقویمی کاشت (10 فروردین) روزهای بعدر از کشت (به صورت تقریبی) توضیحات
جوانه زنی 1 1 اردیبهشت 7 تا 30 ظهور ریشه چه و برگ پرچم
رشد برگ 2 20 اردیبهشت 30 تا 50 ظهور 1 تا 2 برگ واقعی
3 9 خرداد 50 تا 70 ظهور 3 تا 4 برگ واقعی
شروع رشد پیاز(آغاز تشکیل سوخ) 4 30 خرداد 70 تا 90 5 تا 7 برگی,قطر سوخ پیاز دو برابرقسمت بالایی (طوقه) میباشد
رشد پیاز (رشد سوخ) 5 19 تیر 90 تا 110 ظهور 8 تا 10 برگ واقعی قطر سوخ 2.5 تا 3.75 سانتیمتر میباشد
6 8 مرداد 110 تا 130 قطر سوخ پیاز 3.8 تا 7.6 سانتیمتر میباشد
7 29 مرداد 130 تا 150 قطر سوخ پیاز بزرگتر از از 7.7 سانتی متر میباشد
رسیدگی 8 28 شهریور 150 تا بیش از 150 روز رشد پیاز نزدیک به اتمام بوده و بیش از 50% اندامهای هوایی در حال خشک شدن هستند
9 مهر مرحله سرزنی پیاز

2-2- رشد برگ

پیاز یک دوره طولانی و غیر معمولی رشد آرام تا رسیدن به مرحله سه برگی دارد . سرعت رشد پیاز در مراحل اولیه رویشی نصف سرعت رشد محصولاتی نظیر کلم و چغندر می باشد. مدت زمان رشد کند اولیه تحت شرایط آب و هوائی معمولی تقریباً 50 تا 70 روز بعد از کاشت به طول می انجامد. پیازی که در اواخر اسفند یا اوایل فروردین کاشته می شود معمولاً در اواخر اردیبهشت یا اوائل خرداد به مرحله رشد سه برگی خود می رسد. نیاز غذایی در طی این مدت بسیار پایین است.

عوامل زراعی دیگر مانند صدمات ناشی از علف کش ها باعث کاهش رشد اولیه گیاه می شود. برخی مواقع رشد کند اولیه که به سبب شرایط آب و هوائی رخ می دهد به اشتباه به کمبود مواد غذایی نسبت داده می شود. رشد سریع برگ هنگامی به وقوع می پیوندد، که گیاه در مرحله سه برگی باشد. هر برگ جدید از برگ قبلی بزرگ تر است. سرعت رشد با افزایش دما افزایش می یابد. برگ برای رشد نیاز به دمای حداقل 8 درجه سانتیگراد دارد و در دمای 28 درجه سانتیگراد به حداکثر رشد خود می رسد. ریشه پیاز نیز با یک سرعت منظم در طول دوره رشد برگ ها، توسعه می یابد. ریشه های جدید از سوخ بوجود می آیند. سیستم ریشه ای کم عمق و دارای انشعابات کم پیاز در مدیریت تغذیه آن نقش مهمی دارد.

2-3- رشد و نمو ریشه

پیاز دارای سیستم ریشه ای کم عمق، نامتراکم و پراکنده ای می باشد که قسمت اعظم آن در 30 سانتیمتری بالای خاک قرار دارد. تراکم ریشه با افزایش عمق خاک کاهش می یابد. ریشه افکنی کم عمق و پراکنده پیاز دارای اهمیت بسزایی در مدیریت تغذیه عناصر کم تحرک (پتاسیم، فسفر و برخی از عناصر ریزمغذی همچون روی) می باشد . ریشه نامتراکم پیاز در جذب مواد غذایی خاک ناموفق تر از دیگر محصولات عمل می کند .بنابراین بیشتر از دیگر محصولات دچار کمبود این نوع مواد غذایی می شود.

 سیستم ریشه ای کم عمق پیاز در مدیریت مؤثر مواد غذایی متحرک همچون نیتروژن به فرم نیترات و گوگرد به فرم سولفات تأثیر مهمی دارد. عناصر غذایی متحرک (با تحرک زیاد) براثر آبیاری زیاد از منطقه ریشه شسته می شوند. مواد غذایی متحرک در اثر آبیاری فاروئی به بستر خاک انتقال یافته و بعدا در فصل رشد زمانی که ریشه در بستر خاک توسعه می یابد، مورد استفاده قرار می گیرند.

پیاز جهت جذب فسفر از خاکی که میزان فسفر قابل جذب آن در حد ضعیف تا متوسط قرار دارد در حد بالایی به قارچ های میکوریز آربوسکولار وابسته است. این قارچ ها یک شبکه ای از هیف های فراوان ایجاد می کنند که از ریشه های پیاز به داخل خاک گسترش یافته و در نتیجه سطوح جذب ریشه ها را به شدت افزایش می دهند. همچنین قارچ های میکوریز ممکن است جذب روی و سایر عناصر ریزمغذی را در pH های بالای خاک های آهکی افزایش دهد. معمولاً میزان قارچ میکوریز در خاک های کشاورزی زیاد است، به استثنای خاک هایی که در آن گیاهان غیر میزبان قارچ کشت شده باشد، یا اینکه خاک ضد عفونی (Fumigate) شده و یا دارای فسفر فراوان باشد. محصولاتی که میزبان قارچ های میکوریز نیستند شامل چغندرقند و گیاهان جنس  Brassica و خانواده   Cruciferae (نظیر Canola) می باشند.

تغذیه نماتدها و بیماری های ریشه ای ممکن است باعث رشد ضعیف سیستم ریشه ای گردد. توسلی و همکاران (1386) نشان دادند، تلقیح پیاز با قارچ های میکوریز در خاکی با شوری متوسط موجب افزایش جذب عناصر فسفر، روی و مس در گیاه شده و جذب سدیم و کلر را کاهش داده است.

2-4-  تشکیل پیاز (تشکیل سوخ)

مرحله تشکیل پیاز (سوخ) هنگامی شروع می شود که قطر سوخ دو برابر قطر طوقه باشد.بیشتر گونه های پیاز در مرحله 6 تا 8 برگی شروع به پیازدهی می کنند. پیازدهی با طول روز نیز ارتباط دارد. واریته های مختلف پیاز در حداقل روز لازم برای شروع پیازدهی با یکدیگر تفاوت دارند.حداقل طول روز مورد نیاز در پیازدهی در پیازهای زمستانی خیلی کوتاهتر از انواع پیازهای بهاری می باشد. دما و نور هم شروع سوخ بستن را تحت تأثیر قرار می دهند، ولی در مقایسه با طول روز تأثیر کمتری دارند. در زمان شروع پیازدهی هر چقدر دما بیشتر باشد پیازدهی سریعتر خواهد بود. پیازهایی که به صورت متراکم کاشته می شوند برگ های بیشتری داشته و زودتر تشکیل پیاز می دهند.

2-5- رشد پیاز (رشد سوخ)

گیاه پیاز به آب و مواد غذایی در طول دوره رشد سوخ، بیش از سایر مراحل رشدی نیاز دارد. سرعت انباشتگی مواد خشک پیاز در طول دوره رشد سوخ با سرعت سریع رشد قسمت های رویشی قابل مقایسه می باشد. مواد خشک با سرعت 112 تا 224 کیلوگرم بر هکتار در روز ( 1120 -2240 کیلوگرم وزن تر برای هر هکتار در روز یعنی ده درصد از وزن کل روزانه به مواد خشک سوخ تبدیل می شود) در طول دوره رشد ماکزیمم، انباشته می شود.

2-6- رسیدگی

زمان برداشت پیاز به وضع بازار، آب و هوا و طول دوره انبارداری بستگی دارد. کم شدن رشد سوخ، طوقه پیاز نرم تر شده و اندام های هوائی گیاه کج  می شوند. مرحله رسیدگی معمولاً با درصد برگ هایی که خشک شده و حالت افتادگی پیدا کرده اندمشخص می شود.

رسیدن به درجه قابل قبولی از رسیدگی قبل از برداشت، یک عامل کلیدی در تولید پیاز با خاصیت انبارداری بالا می باشد. گاهی پیازکاران براین عقیده هستند که مقادیر زیاد کود به ویژه کودهای نیتروژنه موجب بلوغ ناقص و فاسد شدن محصول در هنگام انبارداری می شود. در حالی که این مشکلات نتیجه ترکیب عوامل محیطی و مدیریتی گیاه می باشد. عوامل محیطی که می توانند باعث تأخیر در رسیدگی شده و خاصیت انبارداری را کاهش دهند عبارتند از تگرگ، هوای سرد، آب و هوای مرطوب و عوامل مدیریتی مانند:تنک کردن، کشت غیر یکنواخت، کشت دیرهنگام، تنش آبی و کمبود مواد غذایی که می توانند باعث کند شدن رشد و رسیدگی پیاز شوند. سوخ های با اندازه بزرگ تر دارای قیمت بیشتری در بازار هستند . پس ا ز برداشت مطابق معیارهای زیر سوخ ها طبقه بندی می شوند:

درجه بندی سوخ های برداشت شده:

  • بسیار بزرگ ( قطر بزرگتر از 10.8سانتیمتر) (Super colossal) 
  • بزرگ ( قطر بزرگتر از 10 سانتیمتر) – (Colossal)
  • درشت ( قطر 7.5 تا 10 سانتیمتر) – (Jumbo)
  • متوسط (قطر 5.5 تا 7.5 سانتیمتر) – (Medium)
  • پیازهای کوچک که قطر آنها بین 2.5 تا 5.5 سانتی متر

3نقش عناصر غذایی در مراحل رشدی پیاز

تمام عناصر ضروری دارای اهمیت یکسانی در رشد گیاه می باشند. برای تولید بهتر محصولات، این عناصر باید به اندازه کافی و در زمان مورد نیاز به شکل قابل جذب در خاک وجود داشته و غلظت آن ها در خاک و در منطقه ای که ریشه گیاهان زراعی فعال هستند به مقدار کافی باشند. با توجه به مراحل رشدی ذکر شده برای پیاز، عناصر غذایی در مراحل ذیل در رشد گیاه نقش دارند:

مراحل رشدی گیاه پیاز

3-1- قبل از کاشت

  • نیتروژن و پتاسیم؛ رشد اولیه را تقویت می کنند.
  • فسفر؛ توسعه ریشه را افزایش داده و و منبعی برای فصل رشد طولانی سوخ بندی خوب هستند.
  • گوگرد؛ موجب تقویت رشد گیاه می گردد.
  • بر، منگنز و روی؛ موجب تضمین رشد خوب ساقه می شوند.

3-2- رشد رویشی

  • نیتروژن و پتاسیم؛ نقش این دو عنصر عمدتا در رشد اندام هوایی و سوخ پیاز می باش
  • کلسیم، گوگرد و منیزیم؛ کلسیم موجب استقامت دیواره سلولی و فعالیت ریشه ها، منیزیم در تشکیل کلروفیل و فتوسنتز و گوگرد نقش ویژه ای در تشکیل ماده تند پیاز دارد.
  • عناصر ریز مغذی؛ اطمینان از این که فعالیت فتوسنتزی گیاه برای رشد محدود کننده نباشد.

3-3-  تشکیل سوخ      

  • نیتروژن؛ در فرم های نیتراتی موجب ادامه رشد و توسعه سوخ بندی می شود.
  • پتاسیم؛ نیاز حداکثری به این عنصر جهت بالابردن کمیت و کیفیت تولید مورد نیاز است.
  • کلسیم؛ موجب اطمینان از پر شدن خوب سوخ ها و کیفیت ذخیره سازی می گردد.
  • عناصر ریز مغذی؛ موجب نگه داری رشد برگ ها می شوند.

3-4-  پرشدن سوخ

  • نیتروژن؛ در مقادیرکم جهت نگهداری تولید ماده خشک لازم است به شرطی که کیفیت سوخ کاهش پیدا نکند.
  • فسفر؛ موجب تسریع در رسیدگی، بلوغ زودرس و بزرگی سوخ ها می گردد. – پتاسیم؛ موجب بیشترین تولید ماده خشک و تجمع قند شده و همچنین کیفیت بهتر می گردد.
  • کلسیم؛ موجب ثبات و استحکام و کیفیت سوخ ها شده و مشکلات انبار مانی را کاهش می دهد.
  • گوگرد؛ بستگی به تندی مطلوب پیاز دارد.
  • بور؛ جذب کلسیم و کیفیت ذخیره سازی را افزایش می دهد.
  • مس؛ موجب کیفیت خوب پوسته می شود.
  • سایر ریز مغذی ها؛ در این مرحله خیلی ضروری نیستند ولی در نگهداری رشد و حجیم شدن سوخ ها تاثیر گذار هستند.

4- علایم کمبود عناصر غذایی

از علایم اصلی برای تشخیص کمبود نیتروژن در پیاز می توان به نازک، کوچک و زرد شدن برگ ها اشاره کرد، همچنین برگ های پیر، زرد مایل به سفید شده و از نوک شروع به خشک شدن می کنند. کمبود فسفر اندازه پیاز را کاهش داده و می تواند رسیدگی سوخ ها را به تأخیر اندازد. پیاز تقریباً مقدار مشابهی، نیتروژن و پتاسیم جذب می کند. در اثر کمبود پتاسیم در این گیاه ابتدا برگ های پیر کمی زرد شده و با شدت یافتن کمبود، برگ ها از قسمت نوک شروع به خشک شدن می کنند و یا پژمرده شده و روی زمین می خوابند و سوخ ها نیز کوچک باقی خواهند ماند. گوگرد یک عنصر غذایی ضروری برای گیاه است و طعم مخصوص پیاز وابسته به وجود این عنصر می باشد. برخی از ترکیبات گوگرد دار باعث تندی پیاز شده و از رشد قارچ و باکتری جلوگیری کرده و موجب کاهش ضایعات در زمان انبار داری پیاز می گردند. اگر در آزمون خاک مقدار گوگرد کمتر از 15 میلی گرم در کیلوگرم و مقدار گوگرد موجود در آب آبیاری کمتر از 5 میلیگرم در کیلوگرم باشد، باید از کودهای گوگرد آلی و یا گوگرد به همراه باکتری تیوباسیلوس استفاده شود. کلسیم به مقدار فراوان در برگ ها یافت می شود. کمبود این عنصر معمولاً در خاک های خیلی اسیدی ظاهر شده و کمبود بر و زیادی مصرف پتاسیم نیز کمبود غیر مستقیم کلسیم را به وجود می آورد. در موقع بروز کمبود کلسیم در پیاز رشد ریشه کم می شود و انشعابات آن نیز محدود می گردد و روی ریشه لکه های قهوه ای مشاهده می گردد. منیزیم تنها عنصر فلزی موجود در کلروفیل است، کمبود منیزیم باعث کاهش مقدار کلروفیل شده و واضح است که بدون وجود این ترکیب زندگی گیاه به شدت مختل می شود. جذب عناصر کم مصرف توسط پیاز در طول دوره رشد سوخ سریع می باشد. پیاز به کمبود روی حساس است و می توان از طریق محلول پاشی سولفات روی با غلظت چهار در هزار کمبود آن را جبران نمود (بصیرت و همکاران، 1390). غلظت بحرانی، حد کمبود و حد مسمومیت عناصر غذایی اصلی پر مصرف و کم مصرف که از برگ های پنج ماهه انتهایی پیاز به دست آمده در جدول (2) درج شده است.

جدول -(2) عناصر غذایی کم مصرف و پر مصرف و حدود مطلوب، کمبود و سمی در اندام هوایی (برگ) پیازJones ) * و همکاران ، (1991

عناصر غذایی حدود مصرف
کم مطلوب زیاد
نیتروژن 4.5 – 4.99 5 – 6 6 <
فسفر 0.25 – 0.34 0.35 – 0.5 0.5 <
پتاسیم 3.5 – 3.99 4 – 5.5 5.5 <
کلسیم 0.8 – 0.99 1 – 2 2 <
منیزیوم 0.22 – 0.24 0.5 – 1 1 <
گوگرد 0.3 – 0.49 0.5 – 1 1 <
بور 18 – 22 22 – 60 60 <
مس 15 > 15 – 35 35 <
آهن 50 – 59 60 – 300 300 <
منگنز 30 – 49 50 – 250 250 <
روی 20 – 24 25 – 100 100 <

 

عناصر پر مصرف بر حسب درصد و عناصر کم مصرف بر حسب میلیگرم بر کیلوگرم میباشند .

5-عناصر غذایی مورد نیاز پیاز

پیاز به خاطر سیستم ریشه ای سطحی که دارد، کارایی نسبتا پایینی در جذب عناصر داشته و این موضوع عمدتا ناشی از داشتن ریشه های نازک، خیلی کم و با تارهای کشنده کوتاه می باشد. جهت رسیدن به عملکرد اپتیمم به کار بردن یک برنامه کوددهی متناسب با وضعیت سیستم ریشه ای گیاه خیلی مهم می باشد. بنابراین خیلی ضروری است در حد امکان عناصر غذایی را بطور متناوب و به فرم های قابل جذب در ناحیه ریشه قرار داده و یا بصورت محلول پاشی استفاده گردد.

ریشه های سطحی پیاز

جدول -3 مقایسه مورفولوژی ریشه های پیاز و برخی محصولات زراعی (منبعFoahse et al 1991)

 

محصول شعاع ریشه (میلیمتر) تارهای کشنده
تعداد در هر میلیمتر میانگین طول (میلیمتر)
پیاز 0.23 1 0.05
گندم 0.07 46 0.33
سیب زمینی 0.1 58 0.17
اسفناج 0.11 71 0.62

با توجه به اینکه استفاده از کودهای شیمیایی جهت نیل به عملکرد کمی و کیفی مناسب از ضروریات کشاورزی در عصر حاضر می باشد، لذا در ادامه عناصر غذایی مورد نیاز گیاه و کودهای مورد استفاده به همراه نتایج تحقیقات انجام شده در خصوص این شرح داده می شود.

5-1- نیتروژن

ما در جوی زندگی میکنیم که 79 درصد نیتروژن دارد و هنوز نیتروژن محدود کننده ترین عنصر غذایی در تولید کشاورزی است . نیتروژن به اشکال متعددی درخاک، بین هوای خاک و موجودات زنده درگردش می باشد. عوامل و فرآیندهای بسیار در گردش نیتروژن دخالت دارند که برخی فیزیکی، شیمیایی و برخی دیگر زیستی است (اردلان و ثواقبی، 1388).

نیتروژن عنصری مهم و حیاتی برای گیاه به شمار می رود که عرضه آن به وسیله انسان قابل تنظیم است و مدیریت و تصمیم گیری در مصرف آن مستلزم شناخت سریع از تغییرات آن در خاک و نقش آن درگیاه می باشد. درحال حاضر سالانه بیش از 83 میلیون تن نیتروژن به صورت انواع کودهای شیمیایی در جهان مصرف می شود و درایران نیز از 4 میلیون تن کود مصرفی بیش از 65 درصد آن را کودهای نیتروژن تشکیل می دهد که با توجه به تولید 76 میلیون تن محصولات کشاورزی (زراعی و باغی) کارآیی آن بسیار پایین است (بصیرت و همکاران، 1390).

اقلیم، رطوبت، پوشش گیاهی و فعالیت موجودات ذره بینی خاک در میزان نیتروژن خاک نقش دارند. به طور کلی نیتروژن در خاک به سه صورت عنصری، معدنی و آلی وجود دارد. نیتروژن عنصری به صورت گازN2 در هوای خاک موجود است . ترکیبات معدنی نیتروژن درخاک به صورت اکسید نیترو، اکسید نیتریک، دی اکسید نیتروژن، آمونیاک، یون آمونیوم، نیتریت و نیترات وجود دارد. مقدار چهار ترکیب اول درخاک بسیار ناچیز بوده و چندان تأثیری درزندگی گیاه ندارند، سه ترکیب بعدی از نظر تغذیه گیاه فوق العاده مهم هستند. آمونیوم به صورت یونی و به شکل تبادلی و تثبیت شده درخاک مشاهده می شود و مقدار این ترکیب درمحلول خاک کم است. تقریباً تمام نیتریت و نیترات درمحلول خاک وجود دارند. مجموعه سه ترکیب معدنی فوق از 2 درصد نیتروژن کل خاک تجاوز نمی کند. مقدار قابل توجهی ازنیتروژن آلی خاک از مشتقات اسیدهای آمینه و ترکیبات هگزوزآمین می باشد.

5-1-1- نقش نیتروژن در فیزیولوژی پیاز

به طور معمول دو تا پنج درصد وزن خشک گیاهان را نیتروژن تشکیل می دهد . نیتروژن جزء اولیه تشکیل دهنده برای ترکیبات آلی زیادی نظیر اسیدهای آمینه و اسیدهای نوکلئیک است. نیتروژن درگیاه متحرک بوده و هنگامی که میزان آن از حد مطلوب کمتر باشد، از برگ های پیرتر گیاه به اندام های جوان تر منتقل شده و آن ها را تغذیه می نماید، به همین سبب درگیاهان دچار کمبود نیتروژن، علایم کمبود ابتدا در برگ های پیرتر دیده می شود. درچنین برگ هایی پروتئین آبکافت (پروتئولیزه) شده و اسید آمینه های حاصل به برگ ها و جوانه های انتهایی جوان تر انتقال مجدد می یابد. تجزیه پروتئین منجر به تخریب کلروپلاست ها شده و بدین ترتیب باعث کاهش مقدار کلروفیل می شود.

پس از ورود یون های نیترات و آمونیوم به ریشه، آمونیوم مستقیماً در ریشه به ترکیبات آلی وارد می شود. درصورتی که نیترات در آوند چوبی متحرک است و نیز می تواند در درون واکوئل های ریشه، ساقه و اندام ذخیره ای نگه داری شود. تجمع نیترات در واکوئل برای موازنه آنیون- کاتیون و تنظیم اسمز از اهمیت زیادی برخوردار است. نیترات بایستی به آمونیاک احیاء شده و در ساختمان های مواد آلی وارد و نقش اساسی خود را ایفاء نماید. احیاء نیترات و نیتریت به آمونیاک، با دو آنزیم جداگانه انجام می گیرد . نیترات ریداکتاز، نیترات را به نیتریت احیاء می کند و نیتریت ریداکتاز، نیتریت را به آمونیاک احیاء می نماید.

نیتروژن جزء مهمی ازمولکول کلروفیل را تشکیل می دهد و بدون وجود نیتروژن حلقه های پرفینی چهار طرف مولکول کلروفیل تشکیل نخواهد شد. بنابراین اولین نشانه های بروز کمبود نیتروژن، رنگ پریدگی برگ ها است. رنگ برگ ها معمولاً روشن، سبزمایل به زرد و زرد روشن است که به دلیل عدم تشکیل کلروفیل می باشد. در اواخر دوره رشد رنگ برگ ها زرد، قرمز، بنفش مایل به قرمز نیز مشاهده می شود که در نتیجه تشکیل رنگ آنتوسیانین است. درکمبود نیتروژن همچنین برگ ها کوچک، ساقه و شاخه ها نازک بوده و معمولاً با زاویه کوچکی نسبت به ساقه اصلی قرار می گیرند، همچنین تعداد شاخه های جانبی نیز نسبت به شرایط عدم کمبود کم تر هستند. زردی رنگ برگ های پایین زودتر ظاهر می شود. اگرمقدار زیادی نیتروژن در دسترس گیاه قرارگیرد سبب افزایش طول دوره رویشی گیاه و نهایتاً دیررسی آن می شود. کودهای نیتروژن دار مراحل بحرانی اندام زایی را طولانی می کنند. لذا مصرف آن قبل از اینکه مریستم انتهایی شروع به طویل شدن کند، وقوع مراحل گرده افشانی و رسیدگی را به تأخیر می اندازد.

نیتروژن برای رنگ پیاز مهم است. حداقل 25 درصد نیتروژن به کاربرده شده باید به صورت نیترات باشد، زیادی میزان آمونیوم محتوای کودی می تواند برای پیازسمی باشد . نیترات به وسیله آبیاری سنگین از خاک آبشویی می شود، بنابراین باید آن را در مقدارهای کم و به دفعات به کار برد. میزان عملکرد یا محصول نهایی که در اثر یک سری واکنش های تولیدی و مصرفی به وجود می آید، وابسته به تعادل بین تولید مواد به وسیله منبع و تجزیه و مصرف آن ها به وسیله مخزن می باشد، که ممکن است توسط یکی یا هردو محدود گردد. اجزا عملکرد پیاز شامل تعداد سوخ در واحد سطح، وزن سوخ، قطر سوخ، درصد ماده خشک و وزن مخصوص سوخ می باشد، که منابع مختلف کود نیتروژن ممکن است اثرات متفاوتی روی این اجزا داشته باشند . اجزاء عملکرد تحت تأثیر عواملی از جمله مدیریت زراعی، ژنوتیپ و شرایط خاکی و اقلیمی محیط قرار می گیرند و غالباً در توجیه علت کاهش یا افزایش عملکرد مفید هستند. نیتروژن نقش مهمی در عملکرد و کیفیت محصول بازی می کند. میزان نیتروژن مورد نیاز پیاز برای دستیابی به حداکثر عملکرد کمی و کیفی با توجه به خصوصیات ژنتیکی ارقام مورد کاشت و شرایط آب و هوایی محل تولید متفاوت می باشد. از این نظردر منابع علمی اتفاق نظری وجود ندارد و به مقادیری بین 80 تا 320 کیلوگرم نیتروژن خالص درهکتار اشاره شده است (به نقل از بصیرت و همکاران، 1390).

پژوهش های انجام شده توسط محققین کشورهای مختلف ازجمله مالاکوسکی (1976( در لهستان، هنریکسون (1987) در دانمارک، حجاج (1987) در مصر و پالت) 1993) در هند، نشان می دهد که حداکثر عملکرد پیاز به ترتیب با مصرف80، 90، 120، 150، 250 کیلوگرم در هکتار نیتروژن خالص بدست می آید.

پالت و همکاران (1993) طی آزمایش دو ساله روی رقم  Ballary redبا بررسی سه سطح نیتروژن به ترتیب 50، 75 و 100 کیلوگرم نیتروژن در هکتار گزارش نموده اند که مصرف 100 کیلوگرم نیتروژن درهکتار سبب افزایش 12.2 درصد و 26.4 درصد عملکرد نسبت به مصرف به ترتیب50 و 75 کیلوگرم نیتروژن درهکتار می گردد . بلوچ و همکاران )1991) درآزمایش دیگری روی رقمHulkara  با اعمال 6 ترکیب کودی نیتروژن و پتاسیم  K2Oبه ترتیب 75 + 75، 75+100، 100+100، 75+125، 100+125 کیلوگرم درهکتار گزارش نمودند، بیشترین قطر و ارتفاع پیاز درترکیب کودی125 کیلوگرم نیتروژن و 75 کیلوگرم پتاسیم درهکتار حاصل گردید. نتایج حاصل ازمطالعات متعددی حاکی از آن است که عمدتاً نیتروژن فاکتور کلیدی در بدست آوردن عملکرد مطلوب سوخ در زراعت پیاز می باشد.

آمادو و همکاران (1999) طی بررسی های متعددی گزارش کردند مصرف70 کیلوگرم در هکتار نیتروژن (30 کیلوگرم درهنگام کاشت و 40 کیلوگرم، 50 روز بعد از جوانه زدن) تاثیر قابل توجهی بر روی عملکرد سوخ پیاز داشته است. بی هایند و همکاران (2005) طی تحقیقات خود در خصوص مدیریت نیتروژن چنین گزارش نمود ند ، کاربرد کودهای نیتروژنه در مراحل مختلف رشد اثر معنی داری روی رشد گیاه و تجمع نیترات دارد. تاناکا و همکاران (1990) بیان کردند روش و زمان مصرف کودهای نیتروژنه، راندمان استفاده از آن ها را تحت تأثیر قرار می دهد.

در پیاز، کودهای نیتروژنه باعث بالا رفتن میزان عملکرد ازطریق افزایش وزن سوخ، قطرسوخ و کاهش درصد ماده خشک می شود. تأثیر کود نیتروژنه در افزایش عملکرد همراه با استفاده از عناصر کم مصرف دیگر اثرات مطلوب تری خواهد داشت. بایبوردی و ملکوتی (1381) اثرات سطوح نیتروژن و منگنز را بر عملکرد دو رقم پیاز مورد بررسی قرار دادند، در این آزمایش نیتروژن با چهار سطح (50، 100، 200 و 300 کیلوگرم در هکتار) از منبع اوره و عنصر منگنز با سه سطح (5، 10 و 15 کیلوگرم در هکتار) استفاده کرد و نشان داد بیشترین عملکرد با کاربرد 300 کیلوگرم در هکتار نیتروژن به دست می آید. بای بوردی و ملکوتی (1382) درآزمایشی عنوان کردند که از بین منابع کود نیتروژنه، اوره به همراه محلول پاشی عناصر میکرو (آهن و منگنز) با غلظت دو در هزار بیشترین عملکرد سوخ (81 تن درهکتار) را باعث می شود. اثر مفید توأم منابع کود نیتروژنه به همراه عناصر ریز مغذی درافزایش عملکرد پیاز مشاهده شده است . دراین صورت با مصرف توأم، عملکرد سوخ بالاتری نسبت به مصرف کود نیتروژنه به تنهایی حاصل گردید و بیشترین تأثیر برعملکرد محصول نیز ازمنابع نیتروژنه اوره و نیترات حاصل شد.

بای بوردی و همکاران (1384) اثر منابع و مقادیر مختلف نیتروژن را در عملکرد پیاز مورد بررسی قرار دادند، در این آزمایش از مقادیر )50، 120، 180، 240 کیلو گرم در هکتار) نیتروژن به عنوان فاکتور اول و از منابع اوره،          نیترات  آمونیوم، اوره با پوشش گوگردی و اوره فرم به عنوان فاکتور دوم استفاده کردند. بیشترین عملکرد پیاز (78 تن در هکتار) با استفاده از سطح کودی 240 کیلوگرم در هکتار و از منبع اوره حاصل شد . بیشترین میزان نیترات اندازه گیری شده در سوخ پیاز معادل 410 میلیگرم در کیلوگرم بر مبنای وزن تر با استفاده از 240 کیلوگرم در هکتار نیتروژن به دست آمد . در سطح کودی 180 کیلوگرم در هکتار میزان ماده خشک به بیشترین حد خود رسیده است.

تیندال و گوور (2000) در آزمایشاتی مشخص نمودند، با توجه به این که روند جذب نیتروژن در سه ماهه اول رشد پیاز به صورت خطی می باشد لذا استفاده از کودهای نیتروژنه کندرها تأثیر بسیاری در افزایش عملکرد داشته و از آلودگی آب زیر زمینی و تجمع نیترات در بافت های گیاهی جلوگیری می کند.

نقش تغذیه نیتروژن در پیاز به مقدار عملکرد خلاصه نمی شود بلکه صفت مهم غلظت نیترات در سوخ و سایر صفاتی مانند شکل، اندازه، رنگ، سفتی، ضخامت پوسته و طوقه پیاز، مواد جامد قابل حل، ماده خشک و نهایتاً قابلیت حمل و نقل و نگهداری در انبار نیز تحت تاثیر شرایط محیطی، تغذیه نیتروژن و گیاه قرار می گیرد.

اثر مقادیر نیتروژن برمواد جامد قابل حل و ماده خشک پیاز به وسیله محققین مختلف مورد بررسی قرار گرفته و با توجه به شرایط محیطی و ارقام پیاز خوراکی مورد آزمایش نتایج متفاوتی را گزارش نموده اند . سینک (1991) با کاربرد 120 کیلوگرم نیتروژن درهکتار به همراه 50 کیلوگرم K2O بیشترین درصد مواد جامد قابل حل را به دست آورده است. اثر نیتروژن بر روی اندازه و قطر سوخ پیاز نیز مثبت گزارش شده و افزایش آن موجب تولید پیازهای درشت تر می شود. سفتی پیاز خوراکی یکی دیگر از عوامل مهم کیفی و تعیین کننده قابلیت حمل و نقل و نگهداری در انبار می باشد . بررسی ها نشان می دهد، کاربرد نیتروژن زیاد مخصوصا در اواخر دوره رشد سبب دیررسی و تولید پیازهای نرم شده و قابلیت حمل و نقل را کاهش می دهد.

5-1-2- مدیریت مصرف کودهای نیتروژنه در زراعت پیاز برای تولید محصول سالم

در مدیریت مصرف کود بایستی به موارد ذیل توجه نمود تا بازدهی مصرف کود به حداکثر برسد:

  1. مصرف کود متناسب با نیاز گیاه
  2. روش کاربرد کود به منظور تقلیل تلفات عناصر
  3. زمان کاربرد کود مطابق با مرحله ای باشد که گیاه حداکثر نیاز را دارد.

کسب حداکثر درآمد از طریق تولید محصول سالم در گرو انتخاب نوع، مقدار و زمان مناسب مصرف کودها می باشد. مصرف تمامی کود نیتروژنه قبل از کاشت از منبع اوره در مقابل مصرف آن به صورت تقسیط تأثیر کاهشی بر روی عملکرد و پارامترهای آن دارد. مضافاً اینکه افزودن نیتروژن اضافی قبل از کاشت باعث کاهش کارآیی مصرف و بازیافت نیتروژن و هدر رفت نیتروژن بصورت آبشویی و تصعید می شود. درصورتی که اگر نیتروژن در طی دوره تأمین شود باعث افزایش کارآیی مصرف نیتروژن و افزایش کیفیت محصول خواهد شد. پوشش های پلیمری تا حدودی آزاد شدن نیتروژن قابل جذب را کند می کند. پوشش اوره با گوگرد همچنین سرعت آزاد شدن (رهائی ) نیتروژن قابل جذب را کاهش می دهد. پوشش گوگردی اوره کارایی کود نیتروژنه را نسبت به اوره بدون پوشش گوگردی افزایش داده و این نتیجه طی چندین آزمایش بدست آمده است (بصیرت و همکاران، 1390).

5-1-2-1- مقدار مصرف کودهای نیتروژنه

در اغلب گیاهان بازده کود نیتروژنی معمولا در سطوح کودی کم نسبت به سطوح کودی زیادتر، بیشتر است. از طرفی مقدار کودهای نیتروژنه بستگی به عملکرد مورد انتظار، خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک، سابقه مصرف کودهای آلی، نوع کود و مدیریت زارع از نظر بهینه سازی سایر عوامل رشد دارد . با توجه به عواملی چون پویایی نیتروژن در خاک، سرعت معدنی شدن آن، مقدار تلفات از طریق آبشویی نیترات، تصاعد گاز آمونیاک و نیترات زدایی، تعیین دقیق اندازه کود نیتروژنی مورد نیاز دشوار است . شهابی طی تحقیقات خود و نیز به نقل از محققین دیگر (1390) در زمینه تغذیه نیتروژنی پیاز چنین گزارش نمود که با مصرف بیش از حد نیاز این گیاه به کودهای نیتروژنی (بیش از 350 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار) تجمع نیترات عمدتاً در اندام های مصرفی پیاز بیش از حد نرمال (290 میلیگرم در کیلوگرم نیترات بر مبنای وزن خشک و یا 6 میلیگرم در 100 گرم وزن تازه) بوده است.

5-1-2-2- زمان مصرف کودهای نیتروژنه

زمان جذب نیتروژن برای گیاهان مختلف متفاوت است . برداشت نیتروژن از زمان جوانه زدن آغاز و در اوج مرحله رشد رویشی یعنی قبل از گلدهی و یا شروع سوخ دهی به بیشترین مقدار خود می رسد و از آن به بعد نیاز به نیتروژن بطور نسبی کاهش می یابد .

همانگونه که قبلاً نیز بدان اشاره شد، به دلیل حلالیت فراوان کودهای نیتروژنه، زمان مصرف برای محصولات زراعی بسیار مهم بوده و یکی از دلایل پایین بودن راندمان کودهای نیتروژنه عدم دقت در زمان مصرف آن ها می باشد. بهترین زمان  شروع مصرف کودهای نیتروژنه در زراعت پیاز، در صورت مصرف مواد آلی (کودهای حیوانی) به میزان 30 تا 50 تن در هکتار یک ماه بعد از کاشت، یعنی زمانی که گیاه مستقر و ریشه دوانده ، آن هم به صورت تقسیط بسته به بافت خاک طی سه ( خاک های رسی و لوم رسی) تا شش (خاک های لوم شنی) نوبت می باشد. لکن در صورت عدم مصرف کود دامی مصرف 20 درصد کل نیتروژن برآورد شده در دو نوبت به میزان 10 درصد همزمان با کشت و 10 درصد در شروع دو برگی شدن و مابقی طی 3 تا 5 نوبت مصرف گردد. بدیهی است تحت شرایط تقسیط کارآیی کودهای نیتروژنه افزایش می یابد. نکته قابل ذکر اینکه مصرف نیتروژن به گونه ای مدیریت شود تا یک ماه قبل از رسیدگی فیزیولوژیک سوخ تمامی نیتروژن توصیه شده مصرف شده باشد. بدیهی است مصرف دیرهنگام نیتروژن سبب تجمع غیر معمول نیترات در سوخ می گردد. محققین زیادی طی تحقیقات خود در زمینه ارتباط زمان مصرف نیتروژن و میزان تجمع نیترات غیر ضرور در سوخ پیاز چنین گزارش نموده اند که با رعایت اصل تطابق زمان نیاز و زمان مصرف کودهای نیتروژنی، می توان ضمن حفظ عملکرد بالا، سبزی هایی با نیترات پایین تولید کرد (شهابی، 1390).

5-1-2-3- روش مصرف کودهای نیتروژنه

روش مصرف نیتروژن عمدتاً بستگی به روش کاشت، نوع و یا منبع کود نیتروژنی در اختیار، امکانات موجود برای توزیع و یا تزریق کود دارد . اینک به شرح روش های مصرف کود نیتروژنه در زراعت پیاز پرداخته می شود.

مصرف به روش تقسیط : بهترین روش کود دهی آن است، که نه تنها درطول فصل رویش، بلکه هنگامی که گیاه در یک مرحله و یا مراحل خاصی از رشد نیازمند مقدار بیشتری از عنصر مورد نظر است، بتوان نیاز آن را تأمین نمود. بدیهی است نظر به اینکه کودهای نیتروژنی کاملاً درآب محلول و دارای تحرک زیاد می باشند، لذا در راستای افزایش کارآیی این نوع کود، جلوگیری از تجمع غیر مجاز نیترات در سوخ و حفظ محیط زیست لازم است، مصرف نیتروژن به صورت سرک ومنطبق بر مراحل نیاز حداکثری باشد.

مصرف به روش نواری :کودهای نیتروژنی در روش نواری برای حالتی که پیاز به صورت ردیفی (مکانیزه) کشت گردد، بالاترین بازده را دارا می باشند. در این روش برای جلوگیری از افزایش غلظت نمک ها و در نتیجه بالا رفتن فشار اسمزی محلول خاک لازم است جایگذاری در فاصله حداقل 5 سانتیمتری زیر و کنار بذر و 10 تا 15 سانتی متری سوخ (در دوره رشد) باشد. بدیهی است در صورت مصرف نواری 30 درصد از مقدار کل توصیه شده کسر می گردد.

مصرف به روش کودآبیاری: در این روش در صورتی که از آبیاری بارانی استفاده شود با حل کردن مقدار کود مورد نیاز در مراحل خاص از طریق تانک کود عمل کوددهی را می توان انجام داد. نکته هایی که در این روش به آن باید توجه شود اینکه اضافه کردن کود به سیستم در مراحل پایانی آبیاری صورت گیرد تا شست و شوی نیتروژن به حداقل برسد . در آبیاری سطحی از طریق حل کردن کود در آب و قراردادن آن در مسیر آب ورودی به نوارها عمل کوددهی صورت می گیرد. بدیهی است در هر دو روش لازم است دبی خروجی کود از منبع به گونه ای تنظیم شود که یکنواختی توزیع کود در سطح و عمق حداکثر باشد . از محاسن این روش امکان مصرف با تقسیط بیشتر و در نتیجه افزایش کارآیی کود می باشد.

مصرف به روش برگ پاشی : برگ پاشی مواد غذایی روش دیگری از مصرف کود می باشد اگر چه در مورد عناصر پرمصرف محلول پاشی کفایت نیاز گیاه را نمی کند و مصرف به روش های دیگر از ضروریات است . با این حال اوره تنها کود نیتروژنی است که ازآن می توان به سهولت به صورت برگ پاشی استفاده نمود. گرچه از میان کودهای نیتروژنی معمولی، محلول اوره پایین ترین فشار اسمزی را تولید می کند، با این وجود تنها مقدار کمی از آن را می توان به روش برگ پاشی مصرف کرد . محلول های غلیظ اوره و یا اوره با درصد بالا به دلیل وجود بیورت در اوره، باعث سوختگی در برگ ها می شوند. همانگونه که در بالا بدان اشاره شد، برگ پاشی نیتروژن فقط بخشی از نیاز گیاه به این عنصر را تأمین می کند، اما مصرف آن در شرایط بروز کمبود و عدم امکان جبران آن توسط سایر روش ها در کوتاه مدت، خالی از اهمیت نیست. دراین روش، سرعت انتقال عناصر غذایی از سطوح برگ ها به اندام های مختلف گیاهی زیاد است . در هر صورت بیشترین زمان تاثیر برگ پاشی هنگامی است که برگ ها حداکثر سطح را داشته  ، هوا خنک (هنگام غروب) و گیاه تحت تنش رطوبتی نباشد.

5-1-3-  روش های صرفه جویی در مصرف کودهای نیتروژنه به منظور تولید حداکثری پیاز سالم

استفاده متعادل از کودهای نیتروژنه درتولید اقتصادی محصولات زراعی و جلوگیری از آلودگی آب های سطحی وزیرزمینی اهمیت زیادی دارد . استفاده ناکافی ازکودهای نیتروژنه منجر به کاهش عملکرد و زیادی مصرف آن سبب تجمع نیترات و تشدید بیماری در پیاز شده و درنهایت هزینه ها افزایش می یابد. محققان به دنبال راهکارهایی هستند که بتوان راندمان مصرف کودهای نیتروژنه را افزایش داد. از جمله راه هایی که برای جلوگیری از مصرف بی رویه کودهای نیتروژنه در زراعت پیاز نظیر سایر محصولات وجود دارد عبارتنداز:

  • مصرف به هنگام و به موقع نیاز گیاه
  • مصرف بر اساس اندازه گیری نیترات پای بوته
  • استفاده از کلروفیل سنج
  • مصرف کودهای نیتروژنه به صورت تقسیط

اندازه گیری نیترات پای بوته : یکی از راه های کاهش مصرف کودهای نیتروژنه، اندازه گیری نیترات پای بوته است، بدین معنی که قبل ازکاشت کود نیتروژنه مصرف ننموده و پس ازحدود یک ماه از زمان کاشت از طریق اندازه گیری نیترات پای بوته، نسبت به رفع نیاز کود نیتروژنه محصولات زراعی به صورت تقسیط اقدام می شود. هدف اصلی از اعمال این روش کاهش مصرف کودهای نیتروژنه از طریق تعیین حد بحرانی نیترات در پای بوته و افزایش راندمان کودهای نیتروژنه از طریق تصحیح زمان مصرف کودهای نیتروژنه (بدون آن که افتی در عملکرد و کیفیت محصول مطرح شود) می باشد. در اغلب کشت های رایج منجمله ذرت، پنبه، سیب زمینی و پیاز نسبت مصرف نیتروژن به فسفر و پتاسیم غیرمنطقی است. علاوه برآن نیاز محصولات فوق الذکر به این عناصر غذایی ازماه دوم عمدتاً شروع می شود. مثلاً درفاصله زمانی 26 الی 75 روز از زمان کاشت ذرت 66 درصد نیتروژن مورد نیاز خود را برداشت می کند. چون کودهای نیتروژنه غالبا قبل از کاشت به خاک داده شده و به دلیل پویایی و رشد خیلی محدود ریشه در اوایل رشد، گیاه قادر به استفاده از این مقدار نیتروژن نبوده، نهایتاً علاوه برهدررفت پول، تخریب محیط زیست و منابع آبی، راندمان کود نیز کاهش می یابد. جهت جلوگیری از هدر رفت کود و افزایش راندمان کودهای نیتروژنه درتعدادی از استان های کشور که درآن ها کشت سیب زمینی، چغندرقند، پیاز و ذرت رایج است پیشنهاد می شود قبل از کاشت کود نیتروژنه نداده و یک ماه بعد ازکاشت نیترات خاک پای بوته ها تا عمق 30 سانتیمتری در مزارع اندازه گیری و بر اساس مقدار نیترات (حد بحرانی 20 تا 30 میلیگرم در کیلوگرم) کود نیتروژنه برآورد شده برای کل دوره رشد در دو تا سه نوبت و به فاصله یک ماه به صورت سرک در اختیار این گیاهان گذاشته شود.

افزایش راندمان کودهای نیتروژنه (درحال حاضر راندمان کودهای نیتروژنه حدود  30 درصد است)، حفظ محیط زیست (کاهش غلظت نیترات درآب و محصولات زراعی به خصوص سبزی ها و کاهش بیماری های ناشی از زیادی نیترات مثل متهموگلوبینمیا) و افزایش عملکرد کیفی و کمی محصولات زراعی در راستای نیل به خودکفایی، ضرورت استفاده از روش فوق را توجیه می نماید.

یکی دیگر از روش های صرفه جویی در مصرف کودهای نیتروژنه استفاده از دستگاه کلروفیل متر می باشد. این دستگاه قادر است در شرایط مزرعه، درجه سبزینگی برگ های گیاهان زراعی را اندازه گیری نماید. روش کار بدین ترتیب است که در قطعاتی که مقادیر مختلف کود نیتروژنه داده شده، درجه سبزینگی آن ها با کمک کلروفیل سنج قرائت و همزمان نیتروژن کل برگ های مورد آزمایش در آزمایشگاه به دقت اندازه گیری می شود . از طریق محاسبه درجه همبستگی R2 که معمولاً بیش از 90 درصد است به سهولت می توان نسبت به تعیین مقدار دقیق نیتروژن برگ های مزارع دیگر اقدام نمود. بدیهی است برمبنای تفاوت نیتروژن کل ازحد بحرانی، به آسانی می توان از طریق سرک نسبت به دفع به موقع کمبود نیتروژن اقدام نمود (رزاقی، 1372).

5-1-4- اثر نیتروژن روی غلظت نیترات سوخ به عنوان مهم ترین شاخص برای پیاز سالم

اهمیت تغذیه نیتروژن جدای از نقش حیاتی آن در متابولیسم و در نتیجه تولید محصول، از آن جا ناشی می شود که درصورت مصرف بی رویه و   نابه نگام آن  علاوه بر دیر رسی، قطور شدن طوقه، نرم شدن بافت، کاهش سفتی  و قابلیت نگهداری  ، موجبات افزایش تجمع نیترات در سوخ به عنوان یکی از مهم ترین مشخصه ها برای سنجش سلامت پیاز را فراهم می آورد.

در بیشتر گونه های گیاهی ریشه، ساقه و برگ ها توانایی احیای نیترات را دارند  میزان احیا بستگی به نوع گیاه، میزان نیترات، سن گیاه و شرا یط محیطی دارد. وقتی غلظت نیترات پایین باشد، بخش عمده آن در درون ریشه احیا می گردد. با افزایش میزان نیترات، ظرفیت احیای نیترات در ریشه ها کاهش یافته و بخشی از نیتروژن کل به صورت نیترات به ساقه ها منتقل می شود. به همین ترتیب در ساقه ها نیز ظرفیت احیای نیترات محدود و مازاد نیترات مخصوصاً تحت شرایطی که کود نیتروژنی زیادی مصرف شده باشد، به برگ ها منتقل می گردد. با توجه به اینکه برگ ها به عنوان منبع تولیدکننده عمل می کند در مرحله زایشی، رشد رویشی کاهش یافته و تولید مواد هیدروکربنه که برای احیای نیترات لازم است، کاهش می یابد. بنابراین ظرفیت احیای نیترات در برگ ها به هنگام مرحله زایشی کاهش می یابد. به علت پرتحرک بودن نیترات مخصوصاً هنگامی که مصرف کودهای نیتروژنی (به شکل نیترات) بالا باشد (فراتر از نیاز گیاه)، گیاه توانایی احیای مقدار اضافی نیترات را نخواهد داشت. در مرحله زایشی (تشکیل میوه) میوه ها به عنوان مصرف کننده مواد تولید شده در برگ ها (sink) عمل می کنند و چون قدرت جذب بالایی دارند مواد مصرفی از جمله نیترات را از منبع (source) به طرف خود با سرعت می کشند. چنانچه تحت این شرایط نیترات احیا شده وجود داشته باشد، وارد میوه شده و در آنجا تجمع می یابد . از طرف دیگر کربن موجود در میوه بیشتر صرف فرآیند تنفس شده و میوه برای احیای نیترات نمی تواند از این مواد هیدروکربنه استفاده نماید و کلاً ظرفیت محدودی برای احیای نیترات در میوه ها همانند سایر اندام های گیاهی وجود دارد (ممکن است در این مرحله هورمونها هم نقشی مهم داشته باشند). از طرف دیگر در برگ های کاملاً بالغ، میزان فعالیت نیترات رداکتاز بسیار اندک است در نتیجه میزان نیترات در برگ ها افزایش می یابد. این در حالی است که فعالیت نیترات ردکتاز در سلولهای در حال رشد و انتهایی ریشه زیاد است و غلظت آن به سوی بخش های بالاتر به سرعت کاهش می یابد . حدود 60 درصد نیتریفیکاسیون در سیتوپلاسم (توسط آنزیم نیترات رداکتاز) در 24 ساعت اول اتفاق می افتد و در کلروپلاست های ریشه نیترات احیا می گردد.

به طور کلی تجمع نیترات با فتوسنتز رابطه معکوس دارد. هر عاملی میزان فتوسنتز در گیاه را کاهش دهد، سبب افزایش غلظت نیترات در گیاه خواهد شد . با توجه به اینکه فرآیند آمین سازی (تبدیل نیترات به عامل آمینی جهت سنتز پروتئین ) در گیاه، انرژی خواه است (به ATP احتیاج دارد) بنابراین هر عاملی نظیر استرس های محیطی که با عث تضعیف گیاه شود به تجمع نیترات کمک می کند. در یک گیاه میزان نیترات در بین بافت های مختلف متفاوت است. نیترات معمولاً در برگ ها، ریشه و ساقه به بیشترین مقدار دیده می شود و به ندرت مشکل تجمع نیترات در گل، میوه و یا سبزی های میوه ای مطرح می باشد، با این وجود در برخی شرایط تجمع آن در سبزی های میوه ای هم مشاهده شده است . تأثیر تغذیه متعادل در کاهش تجمع نیترات در میوه ی گوجه فرنگی نیز گزارش شده است . در آزمایش هایی که در تایلند بر روی تجمع نیترات در میوه ی آناناس صورت گرفت به این نتیجه رسیدند دلیل عمده تجمع نیترات در میوه کاهش فعالیت آنزیم نیترات رداکتاز در احیای نیترات است. در این تحقیقات مشخص شد که فعالیت این آنزیم به عناصر غذایی مختلفی (مولیبدن، منیزیم، منگنز، آهن و …) وابسته است. بنابراین یکی از اثرات سوء کمبود مولیبدن در گیاه تجمع نیترات است (آنزیم نیترات رداکتاز از دو بخش تشکیل شده که عنصر مولیبدن در هر دو بخش وجود دارد و برای مولیبدن پیوند H+ را عنصر نیتروژن مهیا می کند). چانگ پرادیت نام و همکاران (2000) پیشنهاد کردند که محلول پاشی مولیبدن می تواند از تجمع نیترات در میوه بکاهد. در مورد بادمجان نیز نتایج مشابهی با مصرف مولیبدن مشاهده شده است. در ضمن گزارش شده است که محلول پاشی با منگنز در گیاه آناناس می تواند باعث تسهیل در جذب از برگ و ورود آن به شیره پرورده و گردش آن در گیاه شود.

در بیشتر گونه های گیاهی اندام های مختلف آن مثل برگ، ساقه و ریشه توانایی احیای نیترات را دارند ولی وقتی کود نیتروژنی بیش از نیاز مصرف گردد امکان تجمع نیترات بیشتر می شود. یون نیترات که بسیار پویاست توسط ریشه جذب و به طور مستقیم به طرف برگ ها هدایت و از برگ ها به همراه مواد کربوهیدراتی به سمت میوه حرکت می کند. از آنجایی که مقدار زیادی از کربوهیدرات ها در میوه صرف تنفس می شود، توانایی احیای نیترات کاهش یافته و در نتیجه تجمع نیترات در میوه اتفاق می افتد. در آزمایش هایی که بر روی گوجه فرنگی انجام گردیده معلوم شده که بین مقدار نیترات در میوه گوجه فرنگی با میزان کودهای نیتروژنه مصرفی رابطه مستقیم وجود دارد و اثرات متقابل بین مقادیر و منابع کود نیتروژنه نیز معنی دار است. از دید دیگر، سمپاشی و یا محلول پاشی موادی که دارای نیترات باشند از عوامل مؤثر در تجمع نیترات در میوه ها می باشد، زیرا جذب سطحی نیترات توسط میوه به راحتی انجام می شود. کوددهی شبی از حد معمولاً با افزایش عملکرد همراه نیست و حدود 85 درصد نیتروژن موجود در شیره خام ریشه خیار، به فرم نیترات است، در حالی که تنها 30 درصد نیتروژن موجود در ریشه خام نخود فرنگی نیترات است و مابقی به فرم آمینواسیدی و آمیدی است . در واقع احیاء نیترات در ریشه صورت گرفته و اسیدهای آمینه به قسمت های هوایی منتقل می شوند. به طور کلی میزان نیترات بافت های گیاهانی که تحت شرایط مساعد رشد کرده اند بیشتر است. تنش خشکی، دمای بالا، یخبندان، شدت نور کم و کلیه عواملی که محدود کننده فتوسنتز و رشد در گیاه هستند در افزایش میزان نیترات موجود در گیاه مؤثرند.

حد قابل قبول مصرف روزانه نیترات (ADI) از صفر الی 3.7 میلی گرم به ازاء هر کیلوگرم وزن بدن می باشد. در سال 1997، کمیسیون اروپا حداکثر مقادیر مجاز آلاینده ها را در محصولات کشاورزی مشخص نمودند، در این گزارش حد مجاز نیترات برای اسفناج و کاهو 3000 الی 4000 میلیگرم در کیلوگرم بر مبنای وزن تازه گزارش گردید. بدیهی است این مقدار نیترات در جوامعی نظیر جامعه ایرانی که مصرف روزانه سبزی در آن ها بسیار بالاتر است، خطرناک و مسئله ساز می باشد.

شهابی (1390) در یک تحقیق با هدف بررسی تأثیر منابع مختلف نیتروژن شامل اوره ، نیترات آمونیم و سولفات آمونیم و مقادیر مختلف نیتروژن شامل 175 ، 225،  300 و 375 کیلوگرم در هکتار بر عملکرد و غلظت نیترات در سوخ دو رقم پیاز سوییت اسپانیش و قرمز آذر شهر در یک خاک سنگین (لوم رسی) چنین نتیجه گیری نمود که : مدیریت مصرف نیتروژن بر غلظت نیترات در سوخ مؤثر بوده به طوری که مصرف بیش از اندازه آن باعث تجمع نیتروژن غیر مفید یا همان نیترات در سوخ در مقادیر بالاتر از حد مجاز50 میلی گرم درکیلوگرم وزن تر شده و مصرف آن توسط انسان مخاطره آمیز است . ارقام یا توده های محلی پیاز قرمز آذرشه و سوئیت اسپانیش عکس العمل نسبتاً یکسانی به ویژه از نظر عملکرد و غلظت نیترات سوخ در مقابل مصرف مقادیر مختلف نیتروژن نشان می دهند.

از آنجا که منابع مختلف نیتروژن در هر دو رقم مورد آزمایش تأثیری بر شاخص های اندازه گیری نداشته اند، بنابراین استفاده از هر یک از منابع مختلف حاوی نیتروژن که اقتصادی تر و یا در دسترس تر و یا تهیه آن ها آسان تر باشد، بدون اشکال است . لکن برای افزایش راندمان این کودها به دلیل امکان آبشویی کمتر، در مراحل اولیه رشد مصرف اوره یا سولفات آمونیوم و در مراحل بعدی مصرف نیترات آمونیوم قابل توصیه است.

برای دستیابی به عملکرد بالا و با توجه به لزوم رعایت حد مجاز غلظت نیترات سوخ و اطمینان از سلامت تولید در شرایط مشابه شرایط آزمایش از نظر شرایط آب و هوایی و خصوصیات خاک، مصرف حدود 30 تن کود آلی قبل از کشت و مخلوط کردن آن با خاک و مصرف مقدار کل 300 کیلوگرم در هکتار نیتروژن خالص به صورت تقسیط و مصرف در مراحل اولیه رشد یا سرک اول ( به میزان 30 درصد نیتروژن از منبع اوره یا سولفات آمونیوم) و مراحل بعدی (سرک دوم به میزان 40 درصد و سرک سوم به میزان 30 درصد نیتروژن کل از منبع نیترات آمونیوم) برای دستیابی به عملکرد حدود 140 تا 150 تن در هکتار برای ارقام یا توده های محلی قرمز آذرشهر و سوئیت اسپانیش توصیه می شود (به نقل از بصیرت و همکاران، 1390).

5-2- فسفر

بیشتر فسفر در اوایل دوره رشد جهت توسعه رشد و افزایش ریشه گیاه مورد نیاز می باشد. بیشتر از 70 درصد فسفر جذب شده در سوخ ها یافت می شود. روش معمول جهت کاربرد فسفر، مصرف آن قبل از کاشت به عنوان کود اولیه می باشد. پیازها به میزان زیادی وابسته به قارچ های میکوریزی برای جذب فسفر از خاک می باشند. از آنجائیکه فسفر برای توسعه سریع ریشه ضروری است در صورت کمبود فسفر اندازه سوخ پیاز کاهش یافته و رسیدگی به تاخیر می افتد. ماکزیمم شدت جذب فسفر 0.34 تا 0.56 کیلوگرم بر هکتار در طول رشد سوخ می باشد. عوامل مدیریتی زیر را در تعیین روش و میزان مصرف کودهای فسفره باید در نظر گرفت:

  • مقادیر فسفر آزمون خاک
  • غلظت کربنات کلسیم آزاد خاک
  • ضد عفونی کردن بذر

روش های مختلف آزمون خاک برای ارزیابی فسفر قابل جذب یا اسیدی و قلیلیی بودن خاک مورد استفاده قرار می گیرد، که روش اولسون (سدیم بی کربنات) برای تمامی خاک ها مناسب می باشد. حد بحرانی فسفر قابل جذب خاک در خاک های دارای بافت متوسط تا سنگی برای دستیابی به عملکرد های حدود 100 تن در هکتار سوخ (پیاز) در صورت تأمین رطوبت کافی در طول دوره رشد پیاز، 20 میلیگرم بر کیلوگرم و در خاک های سبک بافت، 25 میلیگرم بر کیلوگرم در نظر گرفته می شود. بر این اساس به ازای هر یک میلی گرم بر کیلوگرم فسفر قابل جذب پایین تر از حد بحرانی فوق الذکر در صورتی که میزان رس خاک کمتر از 20 درصد باشد، مقدار 20 کیلوگرم در هکتار سوپر فسفات تریپل و در حالتی که میزان رس بین 20 تا 30 درصد باشد، مقدار 25 تا 30 کیلوگرم در هکتار سوپر فسفات تریپل و در حالتی که میزان رس بیشتر از 30 درصد باشد، مقدار 35 تا 40 کیلوگرم در هکتار سوپر فسفات تریپل مصرف گردد . به عنوان مثال در صورتی که فسفر قابل جذب خاکی با 25 درصد رس معادل 10 میلیگرم بر کیلوگرم گزارش گردیده و قرار باشد مزرعه مورد نظر به کشت پیاز و با عملکرد مورد انتظار حدود 100 تن اختصاص یابد، در این شرایط لازم است برای ارتقاء سطح فسفر قابل جذب خاک به بالاتر از حد بحرانی، مقدار 275 کیلوگرم در هکتار سوپر فسفات تریپل مصرف گردد . کاربرد نواری فسفر نسبت به پخش سطحی آن توصیه می گردد.

5-3- پتاسیم

یکی از عناصر اساسی جهت دستیابی به محصول بالا و بازار پسند می باشد. پتاسیم به مقدار زیاد و برابر با نیتروژن مورد نیاز گیاه می باشد، اما بیشترین نیاز به آن بعد از نیتروژن و در حدود زمان تشکیل سوخ می باشد. پتاسیم بخصوص زمانی که مقدار زیادی نیتروژن بکار برده می شود مورد نیاز می باشد. مقدار پتاسیم قابل جذب در خاک تابعی از مقدار رس، نوع رس، ظرفیت بافری پتاسیم و میزان تخلیه پتاسیم بین لایه ای رس ها می باشد. حد بحرانی پتاسیم قابل جذب خاک برای دستیابی به عملکرد های حدود 100 تن در هکتار سوخ (سوخ) و در صورت تأمین رطوبت کافی در طول دوره رشد پیاز، در خاک های دارای بافت متوسط تا سنگین 250 میلیگرم بر کیلوگرم و در خاک های سبک بافت، 300 میلیگرم بر کیلوگرم در نظر گرفته می شود. بر این اساس به ازای هر یک میلیگرم بر کیلوگرم پتاسیم قابل جذب پایین تر از حد بحرانی، در صورتی که میزان رس خاک کمتر از 20 درصد باشد، مقدار4.5 کیلوگرم در هکتار سولفات پتاسیم و در حالتی که میزان رس بین 20 تا 30 درصد باشد، مقدار 5 کیلوگرم در هکتار سولفات پتاسیم و در حالتی که میزان رس بیشتر از 40 درصد باشد، مقدار 5.8 کیلوگرم در هکتار سولفات پتاسیم مصرف گردد. به عنوان مثال در صورتی که پتاسیم قابل جذب خاکی با 30 درصد رس معادل 200 میلیگرم بر کیلوگرم گزارش گردیده و قرار باشد مزرعه مورد نظر به کشت پیاز و با عملکرد مورد انتظار حدود 100 تن اختصاص یابد، در این شرایط لازم است برای ارتقاء سطح پتاسیم قابل جذب خاک به بالاتر از حد بحرانی، مقدار 500 کیلوگرم در هکتار سولفات پتاسیم مصرف گردد. پیاز به استرس شوری حساس بوده، بنابراین بایستی از منابعی از پتاسیم استفاده به عمل آید که احتمال خسارت به تولید کاهش یابد . بنابراین قبل از کاشت بهتر است از سولفات پتاسیم استفاده شود و در طول دوره رشد در صورت نیاز کلرور پتاسیم مورد استفاده قرار گیرد.

5-4- گوگرد

یکی از عناصر پر مصرف و مهم در تغذیه پیاز گوگرد است . گوگرد در پیاز نسبت به سایر گیاهان نقش تغذیه ای مهم تری دارد. این عنصر نقش اساسی در بهبود خاصیت انبارداری و کیفیت طعم پیاز دارد. گوگرد یک عنصر غذائی ضروری برای گیاه است و طعم مخصوص پیاز وابسته به وجود این عنصر می باشد. زمانی که پیاز بریده می شود ترکیبات فرار گوگرد در اثر عکس العمل آنزیم آلیناز آزاد می گردند. واریته های پیاز از لحاظ درصد ترکیبات گوگرد در سوخ با همدیگر تفاوت دارند . برخی از ترکیبات گوگرد-دار باعث تندی پیاز شده و از رشد قارچ و باکتری جلوگیری کرده و باعث کاهش ضایعات در زمان انبارداری در پیازها شده است . افزایش تندی پیاز یک خصوصیت منفی در بازارپسندی محصول می باشد. گوگرد در مقادیر مشابه فسفر و در برخی گیاهان در مقادیر بیشتر از فسفر در گیاه یافت می شود. آهکی بودن خاک ها ی مناطق پیازکاری از جذب عناصر غذایی بخصوص عناصر میکرو توسط گیاه در خاک جلوگیری می کند . اکسایش بیولوژیک گوگرد به وسیله میکروارگانیسم ها بخصوص باکتری های تیوباسیلوس که در شرایط هوازی در خاک زندگی می کنند، قابلیت جذب عناصر فوق را برای گیاه افزایش می دهند. در هندوستان گوگرد عنصری به میزان 200-250 کیلوگرم در هکتار هر2-3 سال یکبار مصرف می شود. حد کفایت گوگرد در برگ پیاز 0.6-0.2 درصد و میزان مطلوب در خاک 10-20 میلیگرم در کیلوگرم گزارش شده است . در بسیاری از منابع علمی مورد مطالعه بیشترین عملکرد گیاه در محدوده مصرف 45-300 کیلوگرم در هکتار گوگرد گزارش شده است، گوگرد عنصری به خودی خود یک ماده بی اثر بوده و بروز اثرات مفید آن منوط به اکسایش و تبدیل آن به سولفات میباشد . از آنجائی که اکسایش گوگرد در خاک عمدتا به طریق بیولوژیک انجام میگیرد، لذا این فرآیند علاوه بر خصوصیات کمی و کیفی گوگرد نظیر درصد خلوص، اندازه ذرات، مقدار، زمان و روش مصرف همانند سایر فرآیندهای بیولوژیک دیگر، متاثر از شرایط محیطی بوده و پارامترهایی از قبیل اسیدیته خاک، رطوبت، تهویه، حرارت، سطح حاصلخیزی خاک،میزان ماده آلی وجمعیت  میکروارگانیسم های اکسیدکننده گوگردبر سرعت رشد و اکسایش آن تاثیر به سزائی دارند.

با توجه به آهکی بودن اکثر اراضی کشاورزی کشور، جذب عناصر غذایی با مشکل مواجه است. اکسیداسیون گوگرد در خاک سبب کاهش موضعی pH و در نتیجه افزایش جذب عناصری نظیر فسفر ، آهن و روی می گردد. جهت تسریع در عمل اکسیداسیون بایستی گوگرد به همراه باکتری های تیوباسیلوس و یا کودهای آلی مصرف شود.با این اوصاف مصرف 300 کیلوگرم در هکتار به صورت تلقیح با باکتری تیوباسیلوس قبل از کشت و سپس مخلوط با خاک تا عمق15 تا 20 سانتیمتری توصیه می شود.

5-5- سایر عناصر پر مصرف

در حال حاضر توصیه خاصی برای مصرف خاکی سایر عناصر پرمصرف وجود ندارد چرا که اغلب مصرف آنها عکس العمل مثبت پیاز را به دنبال نداشته است. لکن این موضوع نیاز به بررسی های بیشتر دارد. تحقیقات انجام گرفته بر روی اثرات کاربرد کلسیم و منیزیم بر روی عملکرد و کیفیت خیلی کم می باشد. سوخ های پیاز تقریباً دارای 0.5 درصد بر پایه وزن خشک کلسیم می باشند. متوسط جذب کلسیم توسط گیاه 56 کیلوگرم در هکتار می باشد. نتایج حاصله از یک تحقیق در دره ترشیر آمریکا نشان داد که استفاده از کلسیم به صورت نیترات کلسیم هیچ تأثیری در عملکرد و کیفیت سوخ های پیا ز نداشت. بیشترین مقدار جذب کلسیم توسط گیاه معمولاً زمانی روی می دهد که کود نیترات کلسیم استفاده شود. سوخ های پیاز تقریباً حاوی 0.1 تا 0.15 درصد منیزیم می باشد. محدوده جذب منیزیم توسط گیاه در چندین آزمایش انجام گرفته در دشت کلمبیا 11 تا 22 کیلوگرم در هکتار می باشد. با توجه به وضعیت آهکی بودن خاک های کشور به نظر می رسد نیازی به مصرف کودهای کلسیم دار نمی باشد.

مقایسه برداشت عناصر پر مصرف در پیاز

5-6- عناصر کم مصرف (ریز مغذی)

بر و آهن جزء عناصر ریزمغذی کلیدی هستند که به مقدار زیادتری برای تغذیه پیاز مورد نیاز می باشند، اگرچه تعادلی از کلیه عناصر ریزمغذی برای دستیابی به عملکرد بالای محصولات مورد نیاز می باشد. بر در متابولیسم کربوهیدرات ها و سنتز پروتئین نقش دارد . همچنین نقش مهمی در حرکت کلسیم در داخل گیاه دارد .بُر روی کیفیت انبار مانی پیاز تاثیر گذار است و این می تواند ناشی از نقش عناصر ریزمغذی در بهبود تجمع کلسیم در سوخ ها باشد. با توجه به اینکه بر در داخل گیاه متحرک می باشد، لذا برگ پاشی آن اغلب برای گیاه موثر است. آهن در تشکیل کلروفیل و فتوسنتز نقش دارد . تاکنون حد بحرانی عناصر کم مصرف برای پیاز در کشور تعیین نگردیده است، به این دلیل تا زمان تعیین دقیق این حدود برای محصول خاص پیاز در مناطق مختلف کشور ملاک عمل حدود بحرانی معرفی شده به طور عمومی برای گیاهان در منابع و مقالات است.

علایم کمبود مس در پیاز و ترک خوردگی پیاز در اثر آبیاری و کوددهی نامنظم

مصرف نیتروژن زیاد و بزرگی غده پیاز و لهیدگی پیاز در اثر مصرف نیتروژن زیاد و کمبود کلسیم

لذا بر این اساس حدود بحرانی آهن، روی، منگنز ، مس و بور برای پیاز به ترتیب 10، 2، 10، 0.5 و 1 در نظر گرفته می شود. در صورتی که نتیجه آزمایش خاک ب رای این عناصر مقادیر کمتری را نشان دهد ، مصرف به ترتیب مقدار 5 تا 8 کیلوگرم کلات آهن با بنیان EDDHA در دو نوبت به مقدار 2.5 تا 4 کیلوگرم در هر نوبت، یکی زمان ظهور برگ پنجم و دیگری در شروع سوخ دهی یا تولید سوخ برای جبران کمبود آهن و مصرف مقدار 40 تا 50 کیلوگرم سولفات روی، 30 تا 40 کیلوگرم سولفات منگنز، 20 تا 25 کیلوگرم سولفات مس و 15 کیلوگرم اسید بوریک به ترتیب برای جبران کمبود عناصر روی، منگنز، مس، روی بُر لازم است. از آنجا که در خاک های آهکی کمبود عناصر فوق ممکن است در سطح انتقال و یا متابولیسم و نه در سطح جذب اتفاق افتد، لذا محلول پاشی این عناصر در قالب انواع کودهای کامل ریزمغذی طی دو تا چهار نوبت از زمان ظهور برگ پنجم با غلظت 5 تا 10 در هزار توصیه می شود.

علایم کمبود منگنز در برگ پیاز و علایم کمبود آهن در گیاه پیاز

مقایسه برداشت عناصر ریزمغذی توسط پیاز

6- مقایسه اثرات کودهای آلی و شیمیایی و نقش مصرف توأم آن ها به منظور تولید پیاز سالم

کودهای آلی و شیمیایی لازم و ملزوم یکدیگر بوده و مصرف هردو نوع لازمه ایجاد شرایط مناسب جهت رشد گیاهان است. عوارض نامطلوب مصرف دراز مدت و بی رویه کودهای شیمیایی ثابت شده است. یکی از مهم ترین آن ها، کاهش باروری خاک به دنبال از بین رفتن هوموس می باشد. آزمایش های بی شماری که دراین مورد انجام شده، نشان داده است که کودهای آلی گذشته از نداشتن این عوارض نامطلوب، موجب افزایش هوموس خاک و نگه داری آن درسطحی مناسب می گردند. به عبارت دیگر، کودهای آلی به طور غیرمستقیم هوموس تولید می کنند. وجود مواد آلی درخاک موجب اصلاح ساختمان آن می گردد. بدین معنی که مواد آلی به صورت یک عامل چسباننده، ذرات خاک ر ا به هم پیوند داده، زمین را نرم و متخلخل کرده و برای کشاورزی آماده میسازند. دراین صورت، ریشه گیاهان پراکنشی بیشتر یافته، قابلیت نگهداری آب در زمین های شنی افزایش یافته و ویژگی های فیزیکی خاک ها اصلاح می گردد. در نتیجه، آب بیشتری برای جذب در دسترس گیاهان قرار می گیرد. افزون براین، مواد آلی به سبب بهبود بخشیدن ساختار خاک تأثیر به سزایی در تهویه خاک داشته و با حفظ رطوبت کافی، ازخشکی بیش از اندازه آن نیز جلوگیری می نماید. نکته جالب توجه دیگر آن است که نه تنها بین کودهای آلی و شیمیایی هیچ گونه سازش ناپذیری یا اثر منفی وجود ندارد، بلکه این دو مکمل یکدیگر بوده و کاستی های یکدیگر را رفع می کنند. کودهای آلی تاثیر کودهای شیمیایی را در عمل مساعدتر نموده و در مقابل، کودهای شیمیایی با ازدیاد عملکرد فرآورد ههای زراعی بقایای آن ها را که در زمین تولید هوموس (کود آلی) می کند افزایش می دهند. کارآیی کودهای نیتروژن های که به خاک اضافه می شوند عمولاً تنها وابسته به منبع کودی نیست و مدیریت بهینه منجر به افزایش کارآیی درهر سیستم کودی خواهد شد.

بررسی های پاولو و همکاران (2007) در یونان که اثر کودهای آلی و معدنی را بر میزان نیترات انباشته شده در کاهو مورد آزمایش قرار دادند نشان داد بیشترین تجمع نیترات با استفاده از کودهای غیر آلی و معادل664-572 میلیگرم در کیلوگرم و کمترین آن با استفاده از کودهای آلی و معادل435 – 253میلیگرم در کیلوگرم می باشد. با توجه به تحقیق انجام گرفته توسط بای بوردی و همکاران(1384) جهت تولید محصولات سالم و ارگانیک و کاهش استفاده از کودهای شیمیایی ضروری است نسبت به مصرف کودهای آلی و زیستی اقدام شود. در میان کودهای آلی، ورمی کمپوست از ارزش تغذیه ای بالائی برخوردار بوده و کاربرد 4-6 تن در هکتار برای محصول پیاز توصیه می شود.

7- تنش آبی و شوری

پیازها به تنش آبی خیلی حساس هستند . واکنش پیاز به تنش آبی به صورت کاهش تعرق، فتوسنتز و رشد می باشد. تنش آبی می تواند در اثر وجود نمک های محلول در خاک و یا کمبود آب خاک باشد . در طول دوره رشد سوخ ، گیاه پیاز نسبت به محصولات دیگر به تنش آبی خیلی حساس تر می باشد. تنش آبی در این دوره باعث کاهش عملکر د و اندازه سوخ می شود.

در تحقیقات انجام گرفته در کلمبیا تنش آبی در مرحله 3 تا 5 برگی باعث کاهش 40 تا 60 درصدی سوخ های تک مرکز در مقایسه با پیازهای بدون تنش شد . تحقیقات انجام گرفته در دره ترشیر آمریکا در مزارع پیاز مجهز به سیستم قطره ای نشان داد که بیشترین عملکرد و اندازه سوخ ها زمانی به دست می آید که رطوبت خاک تا عمق 20 سانتی متری در حد ظرفیت زراعی نگه داشته شود  (در این حالت پتانسیل آب خاک-20  کیلوپاسکال می باشد و عددی که تانسیومتر نشان می دهد   0.2 بار و یا 20 سانتی بار می باشد). جهت حفظ پتانسیل آب خاک در حد 25  کیلوپاسکال به 11 الی 20 بار آبیاری فاروئی در طی فصل رشد در دره ترشیر نیاز بود. مخلوط کردن کود با خاک قبل از بذرکاری باعث افزایش نمک های محلول می شود. سطوح بالای نمک باعث از بین رفتن بذرها قبل از جوانه زنی می شود. پیازها بعد از مرحله استقرار گیاه می توانند سطوح بالای نمک را تحمل کنند. آزمایشات مربوط به تحمل شوری نشان می دهد که کاهش عملکرد در EC برابر با 1 تا 2 میلی موس بر سانتی متر شروع می شود و اگر EC خاک به 4 تا 5 میلی موس بر سانتی متر برسد، عملکرد محصول 50 درصد کاهش می یابد. مشکلات ناشی از شوری همچنین می تواند شامل سمیت برخی عناصر همچون ُبر و سدیم باشد. سمیت بر و سدیم معمولاً به کیفیت آب آبیاری بستگی دارد. تحقیقات انجام گرفته نشان می دهد که گیاه پیاز در مقایسه با گیاهانی همچون کاهو، کلم و گل کلم به شوری، سدیم و بر حساسیت بیشتری دارد.

8- جداول توصیه کودی مزارع پیاز

جدول -4 توصیه کودی نیتروژن با توجه به مقدار مواد آلی خاک برای تولید پیاز سالم به میزان 80 تا 100 تن در هکتار

کود آلی خاک (درصد) مقدار نیتروژن مورد نیاز (کیلوگرم در هکتار) توضیحات
کمتراز 0.5 300 – 350 در مراحل اولیه رشد (سرک اول و دوم از کود اوره ( 46 درصد نیتروژن) و در سرکهای بعدی در صورت امکان و ترجیحاً از نیترات آمونیم ( 34 درصد نیتروژن) استفاده شود.
0.5 250 – 300
1 – 1.5 200 – 250
بیش از 1.5 170 – 200

 

جدول -5 حد بحرانی فسفر و پتاسیم در پیاز

محصول فسفر قابل استفاده (میلیگرم بر کیلوگرم) پتاسیم قابل استفاده ( میلیگرم بر کیلوگرم)
درصد رس کمتر از 30% درصد رس بیشتر از 30%
پیاز 9

مواد آلی بیش از 1 درصد

300 350
پیاز 11

مواد آلی بیش از 1 درصد

300 350

 

جدول -6 توصیه کودی فسفر برای کشت پیاز براساس آزمون خاک

 

فسفر
فسفر (میلیگرم بر کیلوگرم) سوپر فسفات تریپل ( کیلوگرم در هکتار)
< 5 150
5 – 9 100
10 – 14 50
> 15

جدول 7 – توصیه کودی پتاسیم برای کشت پیاز بر اساس آزمون خاک

پتاسیم
درصد رس کمتر از 30% درصد رس بیشتر از 30%
<  150 350 <  150 450
150 – 200 250 150 – 200 350
200 – 250 150 200 – 250 250
250 – 300 100 250 – 300 200
> 300 0 > 300 100

 

جدول 8 – توصیه عمومی کودی عناصر پرمصرف و کم مصرف در زراعت پیاز ( برحسب کیلوگرم در هکتار)

نوع کود میزان مصرف ( کیلوگرم در هکتار )
اوره ( تقسیطی ) 350
سوپر فسفات تریپل 100
سولفات پتاسیم یا کلرید پتاسیم 250
سولفات روی 50
سولفات منگنز 30
سولفات مس 25
سولفات آهن 100
اسید بوریک 15

 

  • مصرف کود نیتروژنه حتماً با تقسیط صورت گیرد. همچنین بهتر است همراه سرک کود نیتروژنه از کلرور پتاسیم استفاده شود.
  • سولفات منگنز با غلظت 4 در هزار در 2 نوبت به فاصله سه هفته محلولپاشی شود.
  • در هنگام مصرف سولفات آهن، کاربرد حداقل 5 تن در هکتار کود دامی در کنار 300 کیلوگرم در هکتار گوگرد گرانوله ضروری می باشد.

 

نگارندگان : علیرضا توسلی و مجید بصیرت

دانلود منابع مقاله تغذیه پیاز و توصیه کودی پیاز

دانلود منابع مقاله تغذیه پیاز

دانلود فایل PDF مقاله تغذیه پیاز و توصیه کودی مزارع پیاز

دانلود فایل پی دی اف مقاله توصیه کودی پیاز

میتوانید با مراجعه به پستهای زیر نیز مطالب مفید دیگری در مورد پیاز را مطالعه نمایید

کاشت پیاز و راهنمای آفات و بیماریهای پیاز

کاشت – داشت و برداشت پیاز

بیماریهای پس از برداشت پیاز

بیماری پوسیدگی پیاز و سیر

کانال تلگرام شرکت کشاورزی و دامپروری سرافراز هزارمسجد

میانگین امتیازات ۵ از ۵
از مجموع ۴ رای
فیسبوک توییتر گوگل + لینکداین تلگرام واتس اپ کلوب
 
 

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد.

error: عدم امکان کپی مطالب

تماس با ما

برگشت به منوی تماس ها

پشتیبانی واتساپ

برگشت به منوی تماس ها

کانال تلگرام شرکت

برگشت به منوی تماس ها

پیج اینستاگرام شرکت

برگشت به منوی تماس ها

برگشت به منوی تماس ها

برگشت به منوی تماس ها