۷ سال پیش

ویروس برگ قاشقی سیب زمینی

بیماری ویروس برگ قاشقی سیب زمینی

( PLRV )( Potato leafroll virus )

گیاه سیب زمینی مورد حمله تعداد زیادي آفت و بیماري گیاهی با گستره جغرافیایی وسیع قرار میگیرد و به همین دلیل در بین گیاهان زراعی بالاترین میزان مصرف آفتکشها در این محصول دیده میشود . از آنجا که سیب زمینی به طریقه غیرجنسی و توسط غده ها که همان بخش قابل خوردن گیاه هستند تکثیر میشود کشت مداوم این گیاه از یک توده اولیه بذري پس از چند سال منجر به کاهش چشمگیر میزان محصول آن میشود. علت این پدیده که اصطلاحا تحلیل رفتن (دژنره شدن) بذر سیب زمینی گفته میشود آلودگی غده هاي بذري به عوامل بیماريزاي گیاهی خصوصا ویروسها میباشد . حداقل 37 ویروس به طور طبیعی سیب زمینی را آلوده میکنند.

بیماری ویروس برگ قاشقی سیب زمینی ( PLRV )( Potato leafroll virus ) یکی از گسترده ترین و از نظر اقتصادي مهمترین بیماريهاي ویروسی سیب زمینی است و در اغلب مناطقی که سیب زمینی رشد میکند شایع میباشد . وجود این ویروس از اکثر مناطق کشت سیب زمینی در ایران (مانند: اصفهان، همدان، خراسان، اردبیل و….) نیز گزارش شده است . آلودگی به این ویروس باعث کاهش کمیت و کیفیت (تولید بافت مردگی شبکه اي در گوشت غده در برخی ارقام ) محصول سیب زمینی میگردد. خسارت ناشی از ابتلا به این ویروس را سالانه تا 20 میلیون تن درجهان تخمین زده اند . مشکل دیگر آلودگی به این ویروس این است که شبه ویروس (ویرویید) عامل دوکی شدن غده سیب زمینی که به تنهایی به وسیله شته ها قابل انتقال نیست در آلودگیهاي توام با ویروس برگ قاشقی، قابلیت انتقال بوسیله شته ها را کسب میکند (این شبه ویروس در درون پوشش ویروس برگ قاشقی قرار میگیرد) که به نوبه خود باعث گسترش این شبه ویروس در سطح وسیع .

علایم آلودگی به بیماری ویروس برگ قاشقی سیب زمینی

به طور کلی آلودگی به این بیماري شامل دو مرحله است:

آلودگی اولیه (سال اول): اشاره به بوته هایی دارد که ابتدا سالم بوده ولی در فصل جاري با مایه کوبی ویروس به آنها توسط شته حامل ویروس آلوده شده اند. ظهور علایم آلودگی اولیه در وهله نخست در قسمتی از شاخ و برگها که آلودگی درآنجا اتفاق افتاده است شروع میشود. برگهاي بالایی رنگ پریده بوده و حالت راست (ایستاده) به خود میگیرند وبه سمت داخل پیچ خورده میشوند (شکل 2 ) . در آلودگی اولیه گاهی لبه برگها نیز کمی حالت قرمزي نشان میدهند (شکل 3 ) .
آلودگی ثانویه (سال دوم): اشاره به بوته هاي آلوده اي دارد که ازکاشت غده هاي آلوده حاصل میشوند. علایم آلودگی ثانویه به صورت پیچ خوردگی شدید برگها (به ویژه برگهاي پایینی) ظاهر میشود و برگهاي آلوده حالت چرمی و شکننده پیدا میکنند (شکل 4 ) . بوته هاي با آلودگی ثانویه ممکن است ظاهري کوتوله، راست و رنگ پریده داشته باشند (شکل 5 نگارنده). در برخی ارقام حساس بافت مردگی شبکه اي داخلی در غده ها نیز ممکن است اتفاق بیفتد (شکل 6 ) . علایم بارز آلودگی ثانویه به ویروس برگ قاشقی در شکل 7 دیده میشود. آلودگی ثانویه نسبت به آلودگی اولیه منجر به خسارت بیشتري میگردد

خصوصیات فیزیکی و بیولوژیکی ویروس برگ قاشقی سیب زمینی

ویروس برگ قاشقی سیب زمینی متعلق به جنس Polerovirus از خانواده Loteoviridae میباشد. ذرات (پارتیکلهاي) این ویروس چندوجهی (ایزومتریک) به قطر 24 نانومتر میباشند (شکل 8 ) ماده ژنتیکی این ویروس از نوع آر.ان.اي و تک رشته اي است . ذرات ویروس برگ قاشقی سیب زمینی همانند دیگر ویروسهاي هم خانواده اش محدود به بافت آبکشی گیاه میزبان می باشند . این ویروس توسط شته ها به طریقه پایا (گردشی) غیر تکثیري منتقل میشود و این بدان معنا است که به منظور انتقال ویروس توسط شته ناقل به میزبان جدید لازم است شته ناقل براي مدتی از بافت آبکشی گیاه آلوده به ویروس تغذیه نماید تا ویروس را از گیاه آلوده کسب کند (این زمان حداقل یک ساعت میباشد). پس از کسب ویروس، شته ناقل بلافاصله قادر به انتقال آن به گیاه جدید نیست و لازم است مدت زمانی که دوره نهان گفته میشود سپري گردد که طی این مدت ویروس وارد دستگاه گوارش ناقل شده سپس از دیواره روده پشتی آن وارد سیستم همولنف (دستگاه گردش خون) حشره میگردد. ویروس به همراه همولنف در داخل بدن ناقل گردش نموده و نهایتا از راه غده فرعی بزاقی وارد کانال بزاقی حشره میشود (این مدت حداقل 12 ساعت طول میکشد). آنگاه حین تغذیه شته حامل ویروس روي گیاه جدید، ویروس همراه با بزاق به درون میزبان جدید وارد میگردد. حداقل مدت زمانی که لازم است شته ناقل بر روي بافت آبکشی میزبان جدید تغذیه کند تا قادر به انتقال ویروس به آن گردد یک ساعت می باشد. لازم به ذکر است که در این شیوه انتقال ویروس در درون بدن ناقل تکثیر نمیشود ، ویروس برگ قاشقی سیب زمینی همچنین به وسیله پیوند و اندامهاي گیاهی تک ثیر غیر جنسی مانند غده انتقال پیدا میکند ولی با مایهکوبی شیره گیاهی آلوده به گیاهان سالم و یا توسط بذر حقیقی منتقل نمیشود. این ویروس به وسیله چندین شته که سیب زمینی را کلونیزه میکنند منتقل میشود که مه مترین آنها شته سبزهلو (Myzus persicae) است (شکل 9 ) . هم پوره ها و هم شته هاي بالغ اعم از بالدار و بی بال قادر به انتقال ویروس می باشند .

اغلب میزبانهاي شناخته شده این ویروس (حدود 20 گونه گیاهی) از خانواده بادنجانیان (Solanaceae) میباشند. میزبانهاي تشخیصی این ویروس گیاهان داتوره و عروسک پشت پرده هستند . علایم ویژه آلودگی به ویروس برگ قاشقی سیب زمینی در گیاه عروسک پشت پرده شامل عقب ماندگی رشدي شدید و کلروز بین رگبرگی میباشد.(شکل 10 نگارنده).

زیست شناسی عامل بیماری ویروس برگ قاشقی سیب زمینی

زمستان گذرانی ویروس برگ قاشقی سیب زمینی در غده هاي سیب زمینی برداشت شده از بوته هاي آلوده یا در غده هاي باقیمانده از بوته هاي آلوده فصل قبل در خاك مزرعه و یا بر روي علفهاي هرز میزبان زمستانه صورت میگیرد. در فصل بهار از غده هاي آلوده اي که کاشته میشوند بوته هاي آلوده ظاهر میشوند که به عنوان کانون آلودگی عمل کرده و ویروس از این گونه بوته ها توسط شته هاي ناقل به بوته هاي دیگر منتقل میگردد. شته ها ویروس را از گیاهی به گیاه دیگر منتقل میکنند و پس از آلودگی شاخ و برگها، ویروس از طریق بافتهاي آوندي به غده هاي دختري منتقل میشود و کاشت این گونه غده ها در سال بعد منجر به پیدایش بوته هاي آلوده در مزرعه میشود. شیوع و همه گیري یک بیماري تحت تاثیر عوامل فیزیکی و بیولوژیکی متعددي است و در مورد ویروسهاي شته زاد، مثلث بیماري (میزبان حساس، عامل بیماريزا و شرایط محیطی مساعد) نیازمند یک عنصر چهارم یعنی ناقل نیز میباشد . در بین عوامل فیزیکی درجه حرارت تاثیر زیادي در شیوع بیماري برگ قاشقی دارد. اثر درجه حرارت بر شیوع این ویروس با تاثیر بر زیست شناسی و در نهایت تغییر در جمعیت شته ناقل و همچنین، با تغییر حساسیت گیاه میزبان در مقابل ویروس اعمال میشود. بنا بر این شیوع ویروس برگ قاشقی در سیب زمینی تا حد زیادي بستگی به زیست شناسی ناقل اصلی آن یعنی شته سبز هلو دارد . انتشار ویروس برگ قاشقی از یک مزرعه سیب زمینی به مزرعه دیگر توسط شته هاي بالدار و در داخل یک مزرعه هم توسط شته هاي بالدار و هم شته هاي بی بال صورت میگیرد. شته هاي بی بال نسبت به شته هاي بالدار معمولا به طور موثرتري ویروس را منتقل میکنند. همچنین پوره ها نسبت به شته هاي بالغ ناقلین موثرتري می باشند . شواهد متعددي نشان داده اند که چند هفته اول پس از جوانه زنی سیب زمینی مهمترین دوره براي گسترش این ویروس است زیرا در مقایسه با گیاهان مسن، گیاهان جوان حساسیت بیشتري در مقابل ویروس دارند و همچنین ویروس از گیاهان آلوده جوان به مقدار بیشتر و راحتتر بوسیله شته هاي ناقل کسب میشود.

راهکارهاي مدیریت تلفیقی بیماري ( PLRV )( Potato leafroll virus ) و ناقل در مزرعه

براي ویروسها روش کنترل شیمیایی مستقیم همانند ترکیباتی که مثلا براي کنترل قارچها استفاده میشوند وجود ندارد. بنابر این اغلب روشهاي مبارزه با ویروسها که میتوانند به طور موثر مورد استفاده قرار گیرند شامل روشهایی است که براي کاهش منابع آلودگی در خارج و یا داخل مزرعه، محدود کردن انتشار ناقلین و به حداقل رساندن تاثیر آلودگی بر عملکرد محصول، طراحی شده اند. روشهاي کنترل ویروس در مزارع سیب زمینی بطور کلی دو گروه هستند: روشهاي پیشگیرانه که قبل از شیوع ویروس در یک فصل رویشی اعمال میشوند و روشهاي درمانی که در پاسخ به حضور شته ناقل یا بوته بیمار به کار گرفته میشوند . برخی از روشهاي مهم کنترل ویروس برگ قاشقی سیب زمینی و شته ناقل آن عباتند از:

کاشت سیب زمینی هاي بذري در مناطقی که آب و هوا براي شته هاي ناقل نامساعد است یا شته ها در اواخر فصل رویش به مزرعه وارد میشوند مانند مناطق کوهستانی
عملیات زراعی مانند حذف بوته هاي خودرو و گیاهان هرز میزبان از داخل و اطراف مزرعه .
تناوب زراعی با گیاهان غیر میزبان مانند غلات.
حذف بوته هاي بیمار از داخل مزرعه که البته این کار باید در اوایل فصل رشد صورت گیرد .
تغییر تاریخ کاشت و برداشت با توجه به تغییرات جمعیت شته هاي ناقل به منظور دوري جستن از اوج فعالیت پروازي شته هاي ناقل
استفاده از غده هاي بذري سالم و داراي گواهی سلامت .
پایش جمعیت شته هاي ناقل با استفاده از تله هاي زرد رنگ محتوي آب به منظور کنترل آنها با استفاده از حشره کشهاي اختصاصی زمانی که جمعیت ناقل به حد بحرانی میرسد به منظور تعیین زمان سرزنی بوته ها
استفاده از ارقام سیب زمینی مقاوم به ویروس (مانند سانته و لیدي رزتا) که موثرترین روش مبارزه با ویروسها است . قبل از تهیه غده بذري، در مورد آخرین فهرست ارقام سیب زمینی مقاوم یا متحمل توصیه شده براي هر منطقه، از سازمان جهاد کشاورزي استان استعلام به عمل آید.
رعایت فاصله مزارع تولید بذر از مزارع سیب زمینی خوراکی در مناطقی که جمعیت ناقل بیماري در حد بحرانی است.
انتخاب محل مزارع تولید بذر در صورت امکان به نحوي باشد که جهت وزش باد غالب منطقه از سمت مزارع تولید بذر به سمت مزارع سیب زمینی خوراکی باشد.
استفاده از حشره کشهاي سیستمیک با قابلیت جذب از طریق ریشه مانند ایمیداکلوپراید یا تیامتوکسام به صورت بذر کاربرد قبل از کاشت جهت حفاظت از بوته هاي سبز شده در اوایل فصل رشد در مقابل شته هاي ناقل و کاهش جمعیت آنها در مزرعه . حتما قبل از شروع فصل زراعی، جهت اطلاع از جدیدترین فهرست آفتکشهاي توصیه شده براي ضدعفونی غده و نیز کاربرد در مزرعه سیب زمینی، به کارشناسان اداره حفظ نباتات سازمان جهاد کشاورزي استان و نیز مراکز خدمات کشاورزي نزدیک محل، مراجعه شود.
مبارزه شیمیایی با ناقل در طول فصل رشد با استفاده از شته کشهاي اختصاصی به منظور کاهش جمعیت و فعالیت ناقل در مزرعه.
سرزنی به موقع بوته هاي سیب زمینی قبل از شروع برداشت و پیش از آن که ویروس از شاخ و برگ بوته هایی که در اواخر فصل رشد توسط شته هاي حامل ویروس آلوده شده اند به غده ها منتقل شود. این امر بخصوص در مزراع تولید بذر حایز اهمیت میباشد.