۷ سال پیش

اصول تغذیه مرکبات ( قسمت دوم )

اصول فنی تغذیه مرکبات ( قسمت دوم )

در قسمت اول اصول تغذیه مرکبات ما به بررسی مباحث روشهای نمونه برداری از آب و خاک باغات مرکبات و توصیه و تفسیر نتایج آزمایشگاهی پرداخته و سپس علایم کمبود و بیشبود عناصر پر مصرف در باغات مرکبات را به همراه تصاویر آن قرار دادیم . در قسمت دوم اصول فنی تغذیه مرکبات به بررسی علایم کمبود عناصر کم مصرف در باغات مرکبات میپردازیم و در ادامه روشهای مختلف کوددهی در باغات مرکبات را نیز شرح خواهیم داد .

اهمیت عناصر غذایی کم مصرف در تولید مرکبات

عناصر بر اساس مقدار مورد نیاز، به عناصر کم مصرف و پرمصرف تقسیم مـیشـوند. عناصر پرمصرف برخلاف عناصر کم مصرف در مقادیر زیادی به وسـیله گیاهـان مـصرف میشوند. عناصر کم مصرف برای گیاهان شامل بـر، کلـر، مـس، آهـن، منگنـز، مولبیـدن، نیکل و روی است. احتمالا در آینده به دلیـل توسـعه تکنیـکهـای کـشت در محلـول و توسعه روشهای تجزیه دستگاهی، عناصر کم مصرف دیگری شناسایی خواهند شد. ذکر این نکته ضروری است که اگر چه عناصر کم مصرف در مقادیر کمتری مـورد نیـاز گیـاه هستند، تأثیر آنهـا بـر تولیـد محـصول کمتـر از عناصـر پرمـصرف نیـست.کمبـود عناصـر کم مصرف به دلایل زیر در دنیا گسترش یافته است:

افزایش تقاضای عناصر کم مصرف به واسطه کـشتهـای متمرکـز و کـشت رقـمهـای پرمحصول
تولید محصول در خاکهایی که مقدار عناصر غذایی آنها کم است،
افزایش استفاده از کودهای با درجه خلوص بالا که مقدار کمتری عناصر کم مصرف دارند،
کاهش استفاده از کودهای حیوانی، کمپوست و مانده های گیاهی،
استفاده از خاکهایی که ذخیره عناصر کم مصرف در آنها کم است،
عوامل طبیعی و انسانی که قابلیت استفاده عناصر را محدود نموده و سبب ایجاد عـدم تعادل بین عناصر غذایی میشوند.

قابلیت جذب عناصـر کم مصرف تحـت تـأثیر ویژگـیهـای خـاک، گیـاه و عوامـل میکروبی و محیطی است. مواد مادری، کانیهـای حـاوی عناصـر و فرآینـدهای تـشکیل خاک بر قابلیت جذب عناصر کم مصرف تأثیر دارند. فاز جامد در تعیین روابط حلالیـت عناصر غذایی در خاکها اهمیت دارد. مقدار عناصر غـذایی کم مصرف در خـاکهـای سطحی، بیشترین مقدار بوده و با عمق خاک کاهش مییابد. علیرغم اینکه غلظـت کـل عناصر کم مصرف در خاکها نسبتا بـالا اسـت کمبـود ایـن عناصـر در تعـداد زیـادی از محصولات رشد یافته در خاکهای مختلف جهان گزارش شده است.

آهن

آهن یکی از عناصر ضروری برای رشد مرکبات است. آهـن در تولیـد کلروفیـل نقـش دارد و همچنین در برخی سیستمهای آنزیمی مؤثر در فتوسنتز و تنفس مـشارکت دارد. ایـن عنصر در احیای نیترات و سولفات دخالت مینماید. و در صورت کمبـود آن، کلروفیـل بـه مقدار کافی در سلولهای برگ ایجاد نمیشود و برگها رنگ پریده به نظر می آیند. البته به جز رگبرگها، کل سطح برگ، زردرنگ میشود و ابتدا این علائم در برگهـای جـوان و قسمت بالای ساقه مشاهده میشود و به تدریج کل گیاه را در بر میگیرد. هر چند در ادامـه کمبود، رگبرگها هم زرد میشـوند و حتـی علائـم سـوختگی در برخـی گیاهـان در کـل پهنک مشاهده میشود. به دلیل اینکه آهن در گیاه پویا نیست علائم کمبود ابتدا در نواحی مریـستمی مـشاهده میشود. علائم کمبود آهن به عنوان کلروز آهن شناخته شده است و کلروز ناشی از آهک نامیده مـیشـود زیـرا در خـاکهـای آهکـی ایـن کمبـود رخ مـیدهـد. علائـم کمبـود در برگهای جوان به رنگ زرد روشن یا سفید با رگبرگهای سبزتر دیده میشود. در کمبود شدید، بـرگهـا کوچـک و نـازک و تـرد شـده و خیلـی زود ریـزش مـیکننـد و درختـان مرکبات دچار سرخشکیدگی شدید میشوند. در نهایت حجم تاج کـاهش یافتـه و تـشکیل گل و میوه و عملکرد نیز کاهش می یابد. میوه مرکبات کوچک شده و مواد جامـد محلـول کاهش مییابد. گاهی اوقات تنها یک شاخه از درخت تحت تأثیر کمبود قرار میگیـرد، یـا شاید تنها تعداد معینی از درختان مرکبات موجود در باغ دچار کلروز شوند. مهمترین دلیـل کمبود آهن زیادی بی کربنات در خاک است. اغلب خاکهای ایران، مقدار قابـل تـوجهی آهک دارند که ریـشه گیـاه بـا ایجـاد شـرایط ویـژه ای در اطـراف خـود از قلیائیـت خـاک میکاهد و آهن مورد نیاز خود را تأمین مـیکنـد. آبیـاری سـنگین و هـر عـاملی کـه تهویـه خاک را کاهش دهد موجب افزایش غلظت دی اکسید کربن در خاک میشود و در نتیجه از جذب آهن کاسته میشود. در بیشتر نقاط کشور ما، مهمترین عامـل کمبـود آهـن، زیـادی بـیکربنـات در محلـول خاک است که این بیکربنات خـود نیـز حاصـل انحـلال آهـک در محلـول خـاک اسـت. بی کربنات تولید شده در محلول خاک، خاصیت بافری دارد بدین معنـی کـه بـا جلـوگیری نسبی از کاهش pH در اطراف ریشه از حلالیت بیـشتر ترکیبـات آهـن دار و قابلیـت جـذب آهن می کاهد.

راهکارهای رفع کمبود آهن:

کمبود آهن یکی از مهمترین اختلالات تغذیه ای در باغهـای مرکبات جنوب ایران و برخی از باغهای شرق اسـتان مازنـدران و اسـتان گلـستان در شـمال ایران است که اصلاح آن به ویژه در خاکهای آهکی مشکل است. جهت رفع کلروز آهن کـاربرد کـلاتهـای آهـن در خـاک مفیـد اسـت بهتـرین کـود محتوی آهن برای خاک با pH مساوی ۴ تـا ۹ ، کـلاتهـای آهـن بـا بنیـان Fe-EDDHA هستند و البته سایر کلاتهای آهـن از قبیـل Fe-EDTA، Fe-HEDTA، Fe-DTPA را میتوان در خاکهای اسیدی و خنثی به کار برد. بهترین کود محتوی آهـن در خـاکهـای آهکی نظیر اکثریت قریـب بـه اتفـاق خـاکهـای ایـران، ترکیبـات شـیمیایی بـا بنیـان Fe-EDDHA ( سکوسترین آهن-۱۳۸ ) است. توصـیه مـیشـود ایـن کودهـا فقـط بـه صـورت مصرف خاکی و یا در آبیاری تحت فشار در درختان مرکبـات اسـتفاده شـوند و اسـتفاده از آنها به صورت محلولپاشی مؤثر نخواهد بود زیرا این کودها در اثر نور تجزیـه مـیشـوند. از کودهای مناسب دیگر، کلاتهای آهن بـا بنیـان Fe-EDTA اسـت کـه محتـوی شـش درصــد آهــن بــوده و مخــصوص خــاکهــای اســیدی اســت و مــصرف آن بــه صــورت محلولپاشی است. البته کودهای دیگری نظیر سولفات آهن آبدار، بـا حـداقل ۱۹ درصـد آهن و سولفات آهن خشک با ۲۴ درصد آهن نیز در بازار موجود اسـت. ولـی از آنجـایی که اکثریت قریب به اتفـاق خـاکهـای بـاغهـای مرکبـات ایـران آهکـی اسـت و مـصرف سولفات آهن در این خاکها موجب تثبیت سـریع آن و تبـدیل آن بـه فـرمهـای غیـر قابـل جذب میشود، در نتیجه مصرف خاکی آن به جز به صورت چالکود توصیه نمیشود. بایـد به خاطر داشت که بروز کمبـود آهـن عمـدتاً بـه دلیـل ضـعف مـدیریت بـاغدار اسـت و بـا مدیریت قوی میتوان در بیـشتر مواقـع از بـروز کمبـود جلـوگیری نمـود. راهکارهـای زیـر میتوانند در جلوگیری از اختلالات ناشی از کمبود آهن مؤثر باشد:

کاشت پایه های مقاوم به کمبـود آهـن از قبیـل نـارنج و کلئوپـاترا مانـدارین -از کـشت پایه های پانسیروس و دورگه ای حاصل از آن در خاکهای آهکی اجتناب شود
آبیاری سبک با تعداد دفعات بیشتر و توجه به وضـعیت زهکـشی بـاغ و بهبـود وضـعیت تهویه خاک
افزودن مواد آلی و کود سبز به خاک
مصرف کودهای شیمیایی مناسب
عدم مصرف آبهای سنگین حاوی بیش از ۲۰۰ پی پی ام بی کربنات
کاهش pH خاک از طریق مصرف اسید سولفوریک یا گوگرد عنصری
کاهش pH آب آبیاری از طریق مصرف اسید سـولفوریک یـا اسـید فـسفریک در آب آبیاری -به علت خطرات کار با اسید تأکید میشود این کار توسط کارشناس انجام شود-
مصرف خاکی کلاتهای آهن
محلولپاشی با استفاده از سولفات آهن به غلظت یک در هزار.

منگنز

ترکیبات منگنزدار در پوسته زمین از لحاظ فراوانی پس از آهن قرار دارنـد، امـا تحـرک بسیار کمی دارند. هرچه خاک pH کمتری داشته باشـد میـزان حلالیـت ایـن عنـصر بیـشتر است. منگنز در واکنشهای انتقال الکترون فتوسنتز و تولید کلروفیل نقش دارد، این عنـصر همچنین در تولید میوه نقش کلیدی دارد. بخش عمده منگنز در برگها و ساقه گیاهان ذخیره میشود. علائم کمبـود منگنـز ابتـدا در بافتهای جوان گیاه دیده میشـود. در مرکبـات کمبـود منگنـز بـه صـورت رنـگ سـبز روشن در حاشیه برگهای جوان بروز میکند اما رگبرگهـا همچنـان بـه رنـگ سـبز تیـره باقی میمانند. علائم کمبود منگنز، بسیار شـبیه بـه آهـن اسـت امـا رگبـرگهـا بـه صـورت حاشیه دار به رنگ سبز باقی میمانند و بقیه پهنک زرد و نکروز میشود. منگنز همانند آهـن پویا نیست پس علائم کمبود آن در برگهای جـوان مـشاهده مـیشـود.

درختـان مرکبـات مستقر در خاکهای با pH بالا بیشتر دچار کمبود منگنز میشوند. بـرای رفـع ایـن عارضـه میتوان از سولفات منگنز ( ۲H₂O و MnSO4 با ۲۸ تا ۳۲ درصـد منگنـز) اسـتفاده نمـود. این کود در همه انواع خاکهای اسیدی و قلیایی قابـل مـصرف اسـت. امـا بـرای مـصارف محلولپاشی بر روی سطح بـرگ مـیتـوان از کـلات منگنـز (Mn-EDTA) بـه میـزان ۵ کیلوگرم کلات در ۱۰۰۰ لیتر آب در هر هکتار استفاده نمود. نکته قابل توجه آن است کـه مصرف منگنز به طریق محلولپاشی نسبت به مصرف خاکی اقتـصادی تـر اسـت و عملکـرد بهتری را هم به دنبال دارد.

روی

این عنصر به طور طبیعی به صورت کانیهای سولفاتی، سـیلیکاتی و کربنـاتی در پوسـته زمین وجود دارد. میزان حلالیت این عنصر در آب با افزایش pH کاهش مـی یابـد بنـابراین در خاکهای آهکی کمبـود روی شـدید اسـت. روی در بـسیاری از سیـستمهـای آنزیمـی گیاه، نقش کاتالیزوری و یـا سـاختمانی دارد و در سـاخت پـروتئین و تولیـد بـذر گیـاه هـم دخالت دارد و همچنین به تشکیل کلروفیل و آنزیمهای معین کمـک مـیکنـد. مقـدار کـم روی موجب تولید میوه های کوچک با پوست نازک میشود. گیاه بـرای تـشکیل و توسـعه موفقیت آمیز گل به مقدار کافی روی نیازمند است. محتوای روی در بافت گیاهی با سن گیاه رابطه عکس داشته و گیاهان مسن مقدار روی کمتری دارند. علائم کمبود آن در برگهای جوان به صورت ریزبرگـی و کوچـک شـدن میانگره های سرشاخه بروز میکنـد. اسـتفاده بـیش از حـد کودهـای فـسفره موجـب بـروز کمبود روی میشود زیرا زیادی مقـدار فـسفر موجـب کـاهش رشـد ریـشه گیـاه و کـاهش حلالیت روی در خاک میشود. علائم کمبود روی شامل لکه های سبز روشن و یا زرد و یا حتی سفید در بین رگبرگها به ویـژه در قـسمتهـای جـوان گیـاه و در زمـان پیـشروی بـه صورت نکروز و سوختگی و مردگی بافتهای گیاهی دیده میشود، کوتاهی سـاقه بـا کـم شدن فاصله میانگره ها دیده میشـود و گیـاه بـه صـورت کوتولـه و فـشرده در مـی آیـد و برگها کوچک و ضخیم شده و زودتر از موعد میریزند. همچنین کمبـود روی مـیتوانـد باعث پیچیدگی حاشیه برگها و کـاهش کیفیـت میـوه شـود. کمبـود ایـن عنـصر در ارقـام پرتقال توسرخ باعث میشود سرشاخه ها بریزد و کچلـی در درخـت ظـاهر شـود و میـوه هـا بدشکل شده و تأثیر مستقیم در کاهش عملکرد داشته باشد. مرکبات بیـشترین حـساسیت را به کمبود روی از خود نـشان مـیدهنـد بـه طـوری کـه کمبـود روی گـسترده تـرین اخـتلال تغذیه ای در باغهای مرکبات ایران و سایر مناطق مرکبات خیز دنیا است. مناسبترین کود برای رفع کمبود روی در باغهای مرکبات، سولفات روی است. انواع تجاری این کود در بـازار ایـران بـه طـور معمـول حـاوی ۲۳ تـا ۳۵ درصـد روی اسـت. در مرکبات باید حـدود ۱۰۰ تـا ۲۵۰ گـرم کـود سـولفات روی در سـایه انـداز هـر درخـت بـه صورت چالکود در مسیر عبوری آب زیر خاک جایگذاری شود. البتـه کـود سکوسـترین روی هم در برخی موارد به صورت کود آبیـاری اسـتفاده مـیشـود و زمـان مـصرف آن در درختان مرکبات، ۳ تا ۴ هفته پس از بازشدن گلها است. یک بار محلولپاشی حـاوی ۲ تـا ۴ کیلوگرم روی عنصری در هکتار بـا اسـتفاده از کودهـای سـولفات روی، اکـسید روی، و نیترات روی میتواند کمبود روی را بر طرف نماید. البته پیشنهاد میشـود در محلـولپاشـی روی، ۴ تــا ۶ کیلــوگرم آهــک در هکتــار نیــز اضــافه شــود تــا از خــسارت برگــی ناشــی از محلولپاشی بکاهد.

مس

مس در گیاه بیشتر فعالیتهای آنزیمی و واکنشهای انتقال الکترون را کنترل میکند و به دلیل عدم تحرک در گیاه، علائم کمبود آن ابتدا در برگهای جوانتر دیده میشود. در مرکبات علائم کمبود مس در بافتهای جوان دیده میشود و معمولا در شاخه های پر رشـد با برگهای درشت بروز میکند به صورتی کـه بـرگهـا بـه رنـگ سـبز تیـره بـا لکـه هـای زردرنگ در می آیند و شادابی خود را از دست میدهند. رایجترین کود معدنی مس، سولفات مس است که حدود ۲۵ درصد مـس و ۱۳ درصـد گوگرد دارد. باید متذکر شد که مصرف زیاد سولفات مس در یک سال معمولا مس مورد نیاز محصولات را سه تا چهار سال تـأمین مـیکنـد. در بـاغهـای مرکبـات، بـر حـسب سـن درخت، بین ۵۰ تا ۱۰۰ گرم سولفات مس برای هر درخت قابل توصـیه اسـت. در شـرایطی که کمبود مس شدید باشد میتوان از روش محلولپاشی سولفات مس با غلظت نیم درصـد اســتفاده کــرد. بــا توجــه بــه ایــنکــه باغــداران مرکبــات معمــولا درختــان مرکبــات را بــا قارچکشهای حاوی مس برای جلوگیری از بیماریها، سمپاشی میکننـد کمبـود مـس بـه ندرت در باغهای شمال کشور دیده میشود.

مولیبدن

این عنصر کم مصرف تنها عنصری است که بـا افـزایش pH خـاک حـل پـذیری آن در خاک افـزایش یافتـه و در نتیجـه جـذب آن افـزایش مـییابـد بنـابراین کمبـود آن فقـط در خاکهای اسیدی رخ میدهد. در لیموترش کمبود مولیبدن به صـورت لکـه هـای زردی در پهنک برگ دیده میشود و در کمبود شـدید باعـث کلـروز مـیشـود کـه بـا آهـک دهـی خاکهای اسیدی میتوان کمبود این عنصر را برطرف نمود. در باغهایی که pH خاک آن زیر ۵ باشد مقدار ۹ کیلوگرم آهک به ازای هر درخت توصیه میشود.

بر

مقدار بر در خاکها بین ۲-۱۰۰ میلیگرم در هر کیلوگرم اسـت کـه بـا توجـه بـه نـوع سنگهای مادری تشکیل دهنده خاک تغییر میکنـد. خـاکهـای دارای بافـت سـبک ، بر آنها بر اثر بارندگی یا آبیاری شسته شده و از دسترس گیاه خارج مـیشـود و هـمچنـین در PH قلیایی میزان جذب به مقدار زیادی کاهش پیـدا مـیکنـد. معمـولا مقـادیر کمتـر از ۲۵ میلیگرم در کیلـوگرم بر در مـاده خـشک گیـاهی دلیـل کمبـود و سـطوح بیـشتر از ۲۰۰ میلیگرم در کیلوگرم دلیل مـسمومیت گیاهـان بـدین عنـصر معرفـی مـیشـوند. بر نقـش عمده ای در فعالیتهای حیاتی گیاه دارد و در تقسیم سلولی بافـتهـای مریـستمی، تـشکیل جوانه های برگ و گل، ترمیم بافتهای آوندی، تنظیم مقدار آب و انتقال کلـسیم در گیـاه، سنتنر پروتئین و چربی و تشکیل دیواره سلولی و نقل و انتقال مواد محلول در بـین سـلولهـا نقش مهمی را ایفا میکند. همچنین این عنصر باعـث افـزایش مقاومـت گیاهـان بـه سـرما و بیماریها میشود. نشانه های کمبود بر ممکن است در برگ، شاخه، میوه و حتی ریشه گیاه مـشاهده شـود اما ابتدا نشانه های کمبود در برگهای جوان و سرشاخه ها بـروز مـینمایـد کـه بـه صـورت توقف رشد جوانه انتهایی است که بلافاصله پـس از آن، بـرگهـای جـوان سـبز کـمرنـگ میشوند که با پیشرفت کمبـود، بـه صـورت سـیاه شـدن جوانـه هـای رویـشی و بافـتهـای مریستمی، تجزیه سلولی بافتهای پارانشیمی و از بین رفـتن سـلولهـا بـروز مـی یابـد و ایـن ضایعات به بروز نشانه هایی مثل تشکیل بافتهای قهوه ای یا چوب پنبه ای منجر میشود. کمبود بر سبب عدم تقسیم سلولی، پوسیدن سلولها و سیاه شـدن جوانـه انتهـایی، کـم شدن رشد، کم شدن فاصله میانگره ها، خشکی گل، بدشکلی میـوه، مـرگ گیـاه، تـشکیل بافت چوب پنبه ای و قهوه ای رنگ میشـود. علایـم کمبـود بـر غالبـا بـه صـورت بدشـکلی، سختی و سفتی میوه ها مشاهده میشود. همچنین ممکن است پوست میوه شـکافدار و زبـر شود و سطح آن ناهموار شود. داخل میوه ممکن است چوب پنبـه ای شـده و ناحیـه مرکـزی آن قهوه ای شود. همچنین ریزش برگها و ترَک برداشتن پوست و خـشک شـدن شـاخه هـا نیز مشاهده میشود. عملکرد پائین، میوه های ریز غیرطبیعی، مرگ سرشاخه ها، تغییـر رنـگ میوه با میزان بر کمتر از ۲۵ پی پی ام ارتباط دارد که محلولپاشی بر را ضروری میسازد. کمبود بر در مرکبات بیشتر در ارقامی از مرکبات کـه بـر روی پایـه نـارنج پیونـد شـده دیده میشود زیرا قابلیت نفوذپذیری سلولهای ریشه های نارنج نسبت به بر، کمتر از سـایر پایه های رایج در مرکبات است . کمترین میزان بر در پایه نارنج و بالاترین تجمع بر مربوط بــه ســه برگچــه ایهــا اســت. بــرای نــارنج ۴۳ تــا ۴۸ پــی پــی ام، رافلمــون ۷۵ پــی پــی ام، سه برگچه ایها ۱۱۹ پی پی ام و درختان پرتقال ۵۸ تا ۶۰ پی پی ام گزارش شده است. از آنجـا کــه بــاغهــا مرکبــات مازندران از نظــر جــذب عناصــر غــذایی بر و منیــزیم و روی محدودیتهایی دارند لذا مصرف کودهاى دامی جهت افزایش غلظت و قابلیت جذب ایـن عناصر میتواند در کاهش نارساییهاى تغذیه ای نقش مؤثری داشته باشد.

برای رفع کمبـود بور معمولاً از ترکیباتی مانند براکس، تترابورات سـدیم و اسـید بوریـک مـیتـوان اسـتفاده نمود. اسید بوریک امروزه بیشترین استفاده را دارد چون این کـود در خـاک بـه آسـانی بـه صورت محلول درآمده جذب گیاه میشود و حتی از طریق آب آبیاری یا بـرگپاشـی هـم در اختیار گیاه قرار میگیرد. در مرکبات با مـصرف ۶۰۰ گـرم اسـید بوریـک در ۵۰۰ لیتـر آب به صورت محلولپاشی میتوان برای برطرف نمودن کمبود اقدام نمود، بر مصرفی بـه صورت محلولپاشی روی برگ، در پایان فصل از برگها انتقال یافته و به تدریج در پائیز و زمستان در جوانه های مجاور تجمع پیدا میکنـد کـه ایـن تجمـع در هنگـام تـورم جوانـه هـا سریعتر است و نیاز جوانه ها و شـکوفه هـای درخـت را بـه بر تـأمین مـینمایـد. در پرتقـال میتوان با مصرف نیتروژن بیشتر، میزان اضافی بر را کنترل نمود. اگر مقدار نیتـروژن بـرگ بیش از ۲.۶ درصد باشد از کیفیت میوه ها کاسته میشـود ولـی اگـر ایـن مقـدار نیتـروژن بـا مقدار بر بیشتر از ۲۵۰ پی پی ام همراه باشد، کیفیت مطلوبی را خواهـد داشـت. بـا توجـه بـه اینکه میزان رطوبت خاک در جذب بر تأثیر زیادی دارد لذا آبیاری درختـان مرکبـات در ماههای خشک سال جهت رفع کمبود بر توصیه میشود. مصرف ۵۰ گرم اسید بوریـک در سایه انداز هر درخت مرکبات روی پایه نارنج باعث افزایش بر قابل جذب در خـاک شـده که در رفع کمبود بر مؤثر است. همچنین محلولپاشی اسیدبوریک با غلظـت سـه در هـزار در یک مرحله موجب رفع کمبود بر در مرکبات میشود. نتایج یک تحقیق در شمال ایران نشان داد که مصرف بر موجب کاهش ضخامت پوست میوه پرتقال روی پایـه نـارنج شـد. بنابراین جهت بهبود کیفیت میوه و تولید میوه های با پوسـت نـازک مـصرف اسـید بوریـک ضروری است و البته مدیریت به زراعـی بـر اسـاس اصـول اولیـه باغـداری بـه منظـور ایجـاد شرایط مناسب فیزیکی ،شـیمیایی و بیولـوژیکی خـاک جهـت تهیـه بـستر رشـد ریـشه هـای مرکبات از لحـاظ تهویـه، رطوبـت و … . از اهمیـت بـسیار زیـادی برخـوردار اسـت. کـاربرد متعادل و مناسب کودهـای شـیمیایی و آلـی بـا توجـه بـه اصـول کـشاورزی پایـدار و بـه ویـژه جلوگیری از ایجاد تـنش آبـی در فصل تابستان و توجه بـه وضـعیت زهکشی باغ توصیه میشود. در برخی نواحی از قبیل دشت جیرفت یا حاجی آبـاد بنـدرعباس در جنـوب ایـران، آب آبیاری اغلب مقادیر نسبتاً زیادی از یونهای سدیم، کلر و بر دارد. مقدار این عناصر در آب، خاک و گیاه مهم است زیـرا ایـن عناصـر اگـر بیـشتر از حـد مناسب در گیاه باشد میتوانند اثرات منفی و نامطلوبی روی رشد داشته باشند.

روشهای کاربرد کودهای شیمیایی

طریقــه کــاربرد کودهــای شــیمیایی دارای همــان اهمیتــی اســت کــه انتخــاب صــحیح نسبتهای کودی، نوع و مقدار کودهای شیمیایی و زمان مصرف آنها دارد. کود به نحوی باید در خاک به کار رود که حداکثر استفاده عاید ریشه های مرکبات شود به عبارت دیگـر مقدار تلفات کود به کمترین مقدار برسـد. ایـن امـر شـامل انتخـاب صـحیح مکـان و زمـان کود دهی است. بر اساس اصول تغذیه مرکبات بسته به نـوع کـود و رقـم و پایـه مرکبـات، روشهـای مختلفـی در کـاربرد کودهای شیمیایی متداول است که عبارتند از:

پخش در تمام سطح، نواری یا خطی، کپـه ای (چالکود)، محلولپاشی و کودآبیاری.

لازم بـه یـادآوری اسـت هـر روش کـوددهی دارای مزیتها و معایبی است و باغدار باید با توجه به شرایط و امکانات موجـود از یـک روش یـا تلفیق دو یا سه روش کوددهی به منظور بهبود کارآیی مصرف کود اسـتفاده نمایـد البتـه در باغهایی که از آبیـاری تحـت فـشار (قطـره ای، میکروجـت و …) برخـوردار هـستند توصـیه میشود از کودآبیاری به عنوان روش اصـلی کـوددهی و از محلـولپاشـی بـه عنـوان تغذیـه تکمیلی استفاده شود.

پخش در تمام سطح

اغلب کودهایی که به صورت جامد به خاک داده میشوند، در سطح خـاک بـه وسـیله دست یا ماشین به طور یکنواخت پخش مـیشـوند. بـرای کـاهش هـدر رفـت کـود، توصـیه میشود کوددهی قبل از بارندگی انجام شود یا اینکه بلافاصـله بعـد از کـوددهی اقـدام بـه آبیاری شود. برای کودهای نیتروژنه توصیه میشود نیاز کودی درخـت در چنـد مرحلـه در طول فصل رشد به صورت تقسیط تأمین شود. این روش کـم هزینـه، سـاده، و متـداولتـرین روش کوددهی در کشور ما است و مشکل اصلی این روش بالا بودن تلفات کـود بـه ویـژه کودهای نیتروژنه است که اگر باغدار تلاش نماید کـود را قبـل از آبیـاری یـا بارنـدگی در ناحیه سایه انداز درخت پخش نماید میتوان امیدوار بود که تلفات کـود بـه کمتـرین مقـدار ممکن کاهش یابد.

نواری یا خطی

در این روش کوددهی مرکبات کود شـیمیایی بـه صـورت نـواری در یـک یـا دو طـرف نهـال قـرار داده میشود. فواید این روش عبارت است از:

مقدار تثبیت کودهایی که در خاک بـه صـورت تثبیـت شـده و غیـر قابـل جـذب در می آیند مثل کودهای فسفری و پتاسیمی کاهش پیدا میکند.
علـفهـای هـرز کمتـر از کود استفاده میکنند.
مواد غذایی به علت نزدیکی با ریشه گیاهان، سریعتـر و کامـلتـر مورد استفاده قرار میگیرد.

برای افزایش راندمان مصرف کود و کاهش خسارت به ریشه درخت، توصیه میشود یک سال در دو سـمت شـمالی و جنـوبی درخـت در منطقـه سـایه انـداز (آبچکـان) یـک شـیار بـه عـرض ۴۰ سـانتیمتــر و عمـق ۱۰ تـا ۲۰ سـانتیمتـر حفــر شـده و کـود مـورد نیــاز درخت به همراه کود دامی در داخل شیار پخش گردد و با همـان خـاک روی آن پوشـانده شود و در سـال بعـد در قـسمت شـرقی و غربـی درخـت ایـنکـار انجـام گیـرد. ایـن روش کوددهی از کارآیی خوبی برخوردار است به این معنی که تلفات کود به حـداقل مـیرسـد اما به علت هزینه کارگری بـالا و وقـتگیربـودن، چنـدان مـورد اسـتقبال باغـداران قـرار نگرفته است.

کپه ای (چالکود)

در درختان میوه از جمله در باغهای مرکبات این روش به کار میرود. به این طریق کـه چند نقطه دور تا دور درخت چاله هایی حفر میشود و کـود شـیمیایی مـورد نیـاز همـراه بـا کود دامی در آنجا ریخته شده و با خاک پر میشـود کـه بـه آن چـالکود گفتـه مـیشـود. چـالکود روشــی مناســب در حـل مــشکل تغذیــه ای درختـان مرکبــات در کــشور محــسوب میشود. محاسن چالکود را میتوان به شرح ذیل بیان نمود:

در چالکود به دلیل مصرف کودهای آلـی، کودهـای سـولفاته و گـوگرد، محـیط رشـد ریشه اسیدی میشود. تحت چنـین شـرایطی حـضور یـونهـای بـی کربنـات فـراوان در آب آبیاری به لحاظ ترشح فراوان یون هیدروژن در محیط چالکود، مسئله ساز نبوده، بـه عبـارت دیگر با اسیدی کردن محیط ریشه درخت، جذب مواد غـذایی بـا سـهولت بیـشتری انجـام میگیرد. به دلیل کمی مواد آلی و زیادی کربنات کلسیم، خاکهای زیـر کـشت بـاغهـا از نفوذپذیری کمی برخودار بوده و ریشه دوانی درختان فعال نیست. با اسیدی کـردن چـالکود در فاصله مناسب از طوقه درخت مرکبات، نفوذ ریشه هـای فعـال بـا سـرعت بیـشتری انجـام گرفته و غذا با سهولت بیشتری در اختیار گیـاه قـرار مـیگیـرد.
در روش چـالکود بـه دلیـل تهویه مطلوب، ریشه ها رشد بهتری داشته و رنگ ریشه های فعال سـفید و خـوشرنـگ و بـا تراکم فراوان خواهد بود.
در روش چالکود دیگر نیازی به پابیل نمودن درختان مرکبات که هزینه فراوانی داشـته و گاهی در اثر بی مبالاتی و نبود دقت کـافی، ریـشه هـای فعـال درختـان شـدیداً آسـیب پـذیر میشود، نیست. از نظر اقتصادی نیز این روش به صلاح باغدار است. باغدار بـرای هـر چنـد سال یکبار با احداث دو الی چهار چالکود نیازی به پابیل نمودن خـاک در سـالهـای بعـد نخواهد داشت.
راندمان و کارآیی مصرف کود در روش چالکود به مراتـب بیـشتر از روش پخش سطحی با توجه به اصول تغذیه مرکبات است. چون ریشه ها مستقیماً غذای مطلوب خود را تأمین میکننـد لـذا غـذای مناسب برای چند سالی بدون زحمت در اختیار درخت خواهد بود.

چگونگی اجرای روش چالکود در باغهای مرکبات

محل حفر چاله و تعداد چاله:

در ابتدا بایستی چاله هایی در نزدیکـی تنـه درختـان حفـر شود. این چاله ها در قسمت آبچکان (سایه انداز) درختان حفر میشود. علت حفر چاله هـا در قسمت سایه انداز درخت آن است که بیشتر ریشه های جـوان و فعـال کـه در جـذب عناصـر غذایی مؤثرند در این منطقه قرار میگیرند. توانایی ریشه های جوان و فعال در جـذب آب و عناصر غذایی بیش از ریشه های اصلی و قطور درختان است. در ضمن حفـر چالـه در چنـین مناطقی به ریشه های اصلی و قطور درختان صدمه نمیرساند. محل چاله باید در جایی باشـد که قطره چکان یا میکروجت سیسستم آبیاری در آن محل نصب شده است. در خصوص انتخاب تعداد چاله، به باغدار بستگی دارد در صورتی که تعـداد چالـه کـم باشد تماس ریشه درختان با مناطق اصلاح شده خـاک کـم بـوده و اثـربخـشی روش کامـل نیست. افزایش تعداد چاله نیز هزینـه بـر و پـرخـرج خواهـد بـود. در مجمـوع بـرای درختـان مرکبات بیش از ۱۰ سال، دو تا چهار چاله برای هر درخـت توصـیه مـیشـود. قطــــر چالـه بایستی حدود ۴۰ تا ۶۰ سانتیمتر باشد. عمق چاله بستگی به عمق پراکنش ریشه های درخت دارد. در عمل معمولا عمق ۴۰ تا ۸۰ سانتیمتری مناسب است. خاک خارج شده از چاله هـا به صورت یکنواخت، در فاصله بین ردیفهای درختان پخش شود و از بازگرداندن دوبـاره آن به داخل چاله اجتناب گردد. چاله ها با مخلوطی از ماده آلـی (کـود دامـی، تفالـه چـای، آزولا، خاک برگ، کمپوست و …) و کود شیمیایی مناسب پر شود. هنگام پر کردن چاله ها بهتر است ابتـدا کـود دامـی مـورد نیـاز بـرای پـر کـردن چالـه بـا کودهای شیمیایی به خوبی مخلوط شده و سپس درون چاله ریخته شود. در ارتباط با نـوع و مقدار مصرف کودهای شیمیایی باید با متخصصین تغذیه گیاه هر منطقه مشورت شود. ولـی در مورد مصرف بهینه کود به صورت چالکود در باغهای مرکبات غرب مازندران میتـوان از کودهای زیر استفاده کرد.

بر اساس اصول تغذیه مرکبات باید یک کیلوگرم سولفات آمونیم برای هر درخـت بـارده، یـک تـا دو کیلـوگرم سـولفات پتاسیم برای هر درخت بارده، یک کیلوگرم سولفات منیزیم برای هـر درخـت بـارده، یـک کیلوگرم سوپرفسفات تریپل برای هر درخت بارده، ۲۵۰-۵۰۰ گرم سولفات روی برای هـر درخت بارده، ۲۰۰ گـرم سـولفات منگنـز بـرای هـر درخـت بـارده، ۵۰ تـا ۱۰۰ گـرم اسـید بوریک برای هر درخت بارده (فقط برای درختانی که روی پایه نارنج پیوند شده اند)، کـود حیوانی به اندازه کافی حدود ۳۵ تا ۵۰ کیلوگرم برای هـر درخـت بـه صـورت چـالکود در اواخر زمستان یا اوایل بهار استفاده شود. در صورتی که از چاله ها به خوبی نگهداری شود، حفر آن یـکبـار بـرای چنـدین سـال کافی خواهد بود و هر سال نشست توده کود در داخل چاله با افزودن مجدد کـود دامـی یـا سایر کودهای آلی جبران شود. در خاکهای آهکی علاوه بر کودهای ذکرشده، سـولفات آهن به میزان نیم کیلوگرم، یک تا دو کیلوگرم گوگرد پودری و ۲۰۰ گرم سـولفات مـس برای هر درخت بارده توصیه میشود. از پر شدن چاله ها بوسیله خاک باید جلـوگیری شـود. رطوبـت بـیش از حـد و خـشکی توده دامی داخل چالکود از کارآیی روش میکاهد. رطوبت و تهویه متعادل، رشد ریـشه را در داخل چالکود تقویت میکند. در سالهـای بعـد، افـزودن کودهـای شـیمیایی بـر سـطح چاله ها امکانپذیر است. حرکت این کودها به همراه آب آبیـاری در داخـل کـود دامـی بـه راحتی انجام میشود و نیازی به صرف هزینه جهـت پـابیـل و زیـر خـاک کـردن کودهـای شیمیایی نیست. در خصوص کودهای نیتروژندار باید دقت نمود که تنها یک سـوم از کـود های نیتروژنه داخل چاله ها ریخته شود و بقیه به صـورت پخـش سـطحی یـا کودآبیـاری در طول فصل و در چنـد نوبـت در اختیـار درخـت قـرار گیـرد. کودهـای مـورد نیـاز درختـان مرکبات برای چند سال اول بهتر است قبل از کاشت در زیر ریشه (با فاصله ۳۰ سانتیمتری) همراه با کود دامی قرار گیرد.

چند توصیه به باغداران

نــظر به اینکه در باغهای مرکبات در گذشته متأسفانه به غیر از نیتروژن و فسفر و پتاسیم از کودهای دیگر چندان اسـتفاده ای نـشده اسـت. پیـشنهاد مـیشـود بـرای سـال اول مقـدار مصرفی کودهای منیزیمی و کم مصرف افزایش داده شود. بـدیهی اسـت در سـالهـای بعـد مقادیر کودهای کم مصرف بسیار کاهش خواهد یافت . مثلاً بـرای درخـت مرکبـات بیـست ساله که تاکنون سولفات منیزیم و روی مصرف نشده است، در سـال اول احـداث چـالکود بهتر است همراه کود آلی سه کیلـوگرم کـود سـولفات منیـزیم و ۵۰۰ گـرم سـولفات روی مصرف شود. بدیهی است تحت چنین شرایطی تا سه سال دیگـر نیـازی بـه مـصرف مجـدد کودهای محتوی عناصـــــر کم مصرف (سـولفات روی) نخواهـد بـود و در صـورت نیـاز مجدد، این بار مقدار آن از ۱۵۰ گرم به ازاء هر درخت تجـاوز نخواهـد نمـود چـون اثـرات باقیمانده کودهای آلی محتوی عناصر کم مصرف بسیار درازمدت (حتی تا ده سال) است.

کود آبیاری (مصرف کود در سیستم آبیاری)

کود آبیاری عبارت است از عملیاتی جهت کاربرد مواد کودی همراه با آب آبیاری کـه این عمل به وسیله تزریق مستقیم کود به داخـل آب آبیـاری مـورد اسـتفاده در سیـستمهـای مختلف آبیاری انجام میگیرد. کودآبیاری در سیستمهای آبیاری سطحی، بارانی و قطـره ای استفاده میشود. نوع کودی که در کود آبیاری باید مصرف نمود باید به دقـت معـین شـود. کیفیت آب آبیاری عامل مهمی در انتخاب نوع کود مـصرفی اسـت. در صـورتی کـه کـود نامناسبی انتخاب شود ممکن است مشکلاتی از قبیل بسته شدن شـبکه آبیـاری یـا خـوردگی فلزات شبکه و یا تلفات مواد غذایی اتفاق بیفتد. وقتی کودهای نیتروژنی برای کـود آبیـاری مورد توجه قرار میگیرد، آمونیاک بی آب و آمونیاک مایع را میتوان در نظر داشـت. ایـن منابع کود نیتروژنی ارزانتر از سایر اشکال کود نیتروژنی است. ولـی کودهـایی کـه حـاوی آمونیاک آزاد باشند میتواند باعث انسداد لوله های آبیـاری و آبچکـانهـا شـوند. تزریـق مستقیم آمونیاک به آبـی کـه دارای امـلاح کلـسیم و منیـزیم محلـول زیـاد باشـد بـه علـت افزایش pH آب قابلیت انحلال این امـلاح کـاهش یافتـه و رسـوب تـشکیل مـیشـود و در سیستمهای آبیاری روباز، مانند آبیاری نشتی، تصعید و تلفات نیتـروژن ممکـن اسـت اتفـاق بیفتد. با افزودن اسید سـولفوریک بـه آب مـیتـوان اثـرات منفـی اشـاره شـده در خـصوص مصرف آمونیاک در آب آبیاری را بر طرف نمود. در واقع اسید را فقط بـرای کـاهش pH آب تا شش باید اضافه کرد. زیادی اسید ممکـن اسـت در شـبکه آبیـاری ایجـاد خـوردگی فلزی کند. پایین آوردن pH آب آبیاری تلفات آمونیاک را از طریق تصعید کاهش داده و و رسوب کربناتهای کلسیم و منیزیم را نیز کم میکند. علاوه بر غلظـت کلـسیم و منیـزیم در آب، میـزان امـلاح آب کـه بـه صـورت هـدایت الکتریکی نمایش داده میشود، نقش مهمی را در تلف شدن آمونیاک از طریق تـصعید ایفـا میکند. بنابراین کاربرد آمونیـاک در آب آبیـاری بـه کیفیـت آب بـستگی دارد. در غالـب اوقات اوره یا نیترات آمونیوم یا سولفات آمونیوم را میتوان به عنـوان منـابع دیگـر نیتـروژن در کود آبیاری مصرف کرد. چنانچه اشکال جامد این کودها مصرف شـوند بـه سـرعت در آب حــل مــیشــوند. اوره و ســولفات آمونیــوم تقریبــا در تمــام شــرایط بــرای اســتفاده در کود آبیاری بیضرر هستند. سولفات آمونیوم ممکن است واکنش اسیدی بـه وجـود آورد و باعث خوردگی شبکه شود و در شرایط استثنائی، رسوب سولفات کلسیم تشکیل شود. کودهای فسفاتی مانند سوپرفسفات در کود آبیاری بـه علـت کـم بـودن قابلیـت انحـلال نمیتوانند مصرف شوند. به علاوه ترکیبات محلول فسفات ممکن است تولید رسوب کـرده و مجاری شبکه را ببندند. محلول اسید ارتو فسفریک میتواند از طریق آب آبیـاری اسـتفاده شود، مقدار آن باید به اندازه ای باشد که pH آب را به پایینتر از حالـت خنثـی برسـاند. در واقع با مصرف اسید فسفریک ممکن است لوله های بسته سیستم آبیاری باز شـود. بعـضی از املاح محلول اسید ارتو فسفریک مانند فسفات آمونیوم به صورت کـود عرضـه مـیشـوند و میتوانند در سیستم آبیاری مـصرف شـوند. مقـدار کـودی کـه مـیتوانـد بـدون اشـکال در آبیاری مورد استفاده قرار گیرد به طوری که رسوبی تشکیل نشود بستگی به مقدار کلسیم و منیزیم آب دارد. مصرف پتاسیم در آب آبیاری به علت حلالیت زیاد امـلاح پتاسـیم نـسبتا بـدون اشـکال است. با کلرور پتاسیم در حرارت ۲۰ درجه سـانتیگـراد مـیتـوان محلـول ۳۴ درصـد و بـا نیترات پتاسیم محلول ۳۱ درصـد را در همـان درجـه تولیـد کـرد. قابلیـت انحـلال سـولفات پتاسیم کمتر (حدود ۱۱ درصد) در ۲۰ درجه سـانتیگـراد اسـت. بنـابراین سـولفات پتاسـیم منبع نامناسبتری برای مصرف در کود آبیـاری اسـت تـا کلـرور پتاسـیم و نیتـرات پتاسـیم. عناصر غذایی کم مصرف را میتوان در کود آبیاری نیز مصرف نمود و همان اصولی کـه در مورد عناصر پرمصرف مؤثر است برای این گروه نیز برقرار اسـت. مناسـب بـودن و قابلیـت اختلاط این املاح با آب آبیاری باید مورد توجـه قـرار گیـرد. کـلات فلـزات آهـن، روی، منگنز و مس میتواند به طور مؤثری مورد اسـتفاده قـرار گیـرد. روش معمـول کودآبیـاری برای تولید مرکبات این است که محلول غذائی کامل حاوی تمام عناصر کم مصرف همـراه عناصــر پــرمــصرف بــه کــار رود. کــاربرد کودهــای کامــل تجــارتی نظیــر کریــستالون در سیستمهای آبیاری میکرو و بارانی برای مرکبات، مناسب و متداول است، کودهای مناسـب جهت استفاده در باغهای مرکبات به صورت کود آبیاری به شرح زیر میباشند:

کودهای حاوی نیتروژن: نیترات آمونیم، اوره، سولفات آمونیم، نیترات کلـسیم، نیتـرات پتاسیم
کودهای حاوی فسفر: اسید فسفریک، پلی فسفات آمونیم
کودهای حاوی پتاسیم: کلرید پتاسیم، نیترات پتاسیم، سولفات پتاسیم
کودهای حاوی منیزیم: سولفات منیزیم، کلرور منیزیم، نیترات منیزیم
کودهای حاوی عناصر کم مصرف: اسیدبوریک، بـوراکس، سـولفات مـس، سـولفات منگنـز، سولفات روی، کلاتهای آهن، روی، منگنز، مس EDTA ,DTPA) و (EDDHA

تغذیه برگی (محلولپاشی)

افزایش روزافزون قیمت کودهای شـیمیایی در جهـان، آلـودگی آبهـای زیـرزمینـی و تخریب ساختمان خاک در اثر مصرف بیرویـه و ناآگاهانـه کودهـای شـیمیایی مـشکلاتی هستند که باید با روشهای مناسب، آنها را حـل کـرد. تغذیـه برگـی روشـی اسـت جهـت کاهش مصرف کودهای شیمیایی و خطرات محیطی آنها. با تغذیه برگی مـیتـوان عناصـر غذایی را در اسرع وقت در اختیار گیاه گذاشت. در ایـن روش عناصـر غـذایی مـستقیما در اختیار شاخه و برگ قرار میگیرد. نظر به اینکه در اوایل بهار، زمانی کـه ریـشه هـا بـه دلیـل دمای پایین خاک، نمیتوانند عناصر غذایی را جذب کنند و عناصر غذایی نظیر نیتروژن، بر و روی شدیدا مورد نیاز گیاه هستند و نیز شاخساره ها و بـرگهـای مرکبـات جـوان هـستند محلولپاشی به سهولت میتواند نیاز آنها را بر طرف نماید. در بعضی موارد به ویژه موقعی که پدیده ناسازگاری (آنتاگونیستی) مواد از طریق ریشه ایجاد اشکال میکند، تغذیه برگـی اهمیت زیادی پیدا میکند. محلولپاشی عناصری مثل بر، مس، منیزیم، منگنز و روی از مصرف آنها بـه خـاک بـه خاطر بر طرف نمودن سریع کمبود، آسانتر بودن اجرای آن، کاهش سمیت ناشی از تجمع ایــن عناصــر در خــاک و جلــوگیری از تثبیــت، مناســبتــر اســت. بــدون شــک در شــرایط خاکهای کشورمان با توجه به pH خاک و کربنات کلسیم، کمبود عناصر کم مصرف در بیشتر ارقام مرکبات موجب اختلالات تغذیه ای شده است. حداقل برای رفع کمبـود عناصـر کم مصرف که به مقدار خیلی کم (چند میلیگرم در کیلوگرم) برای گیاه نیاز است میتوان با اختلاط این عناصر با سموم در هر نوبت سـمپاشـی، کمیـت و کیفیـت محـصول را بهبـود بخشید. با این حال آنچه لازم است در مورد مصرف این عناصر مورد توجه قرار گیـرد ایـن است که چگونه جذب این عناصر را از شـاخه و بـرگ افـزایش داده و از بـروز نـشانه هـای کمبود عناصر در گیاه جلوگیری نمود. پاشیدن محلول غذایی روی برگهای مرکبات در مورد کودهـای نیتروژنـی مخـصوصا اوره، کودهای کامل جامد (مانند کریستالون) و به ویژه کودهای حاوی عناصر کم مصرف معمول است. غلظت محلول نباید از حد معینی بالاتر رود چون در این صورت ممکن اسـت موجب سوختگی برگها شود که در مورد اوره، غلظت مجـاز یـک تـا ۱۰ در هـزار اسـت. غلظت و میزان مایع مورد نیاز به گونه، رقم، زمان و … بستگی دارد. برای مصرف کودهـای کامل، غلظت پنج در هزار توصیه میشـود، البتـه بایـد بـه برچـسب کـود و توصـیه شـرکت سازنده کود توجه نمود. در محلولپاشی برای آنکه سطح برگ کاملا خیس شـود بایـد در حدود ۰.۱ تا یک در هزار مویان به محلول اضافه شود عناصر غذایی از طریق محلولپاشی خیلی سریعتـر از کـاربرد عناصـر در خـاک جـذب میشوند. کارایی و سودمندی کاربرد نیتـروژن از طریـق محلـولپاشـی روی درختـان میـوه خصوصا مرکبات توسط بسیاری از محققین دنیا گزارش شده است. برخی محققان معتقدنـد که محلولپاشی اوره در بهار مؤثرتر از کـاربرد نیتـروژن در خـاک اسـت و باعـث افـزایش تشکیل میوه و عملکرد و نیز اندازه میوه میشود. محلولپاشی نیتروژن و عناصر کم مصرف در درختان پرتقال واشینگتن نـاول موجـب افـزایش تـشکیل میـوه، بـریکس، ویتـأمین ث و حجم میوه شده و اثر معنیداری در کاهش ریزش میوه داشته است. با آغاز مرحله تولیدمثل در نتیجه رقابت مخزن برای مـواد قنـدی، فعالیـت ریـشه و جـذب بـه وسـیله ریـشه کـاهش مییابد و محلولپاشی مواد غذایی میتواند جبران این کمبود را بنماید. شدت نفوذ اوره در کوتیکول برگ مرکبات در درجه حرارت ۱۹ تـا ۲۸ درجـه سـانتیگـراد بـالاترین اسـت و نفوذپذیری کوتیکولی برگ مرکبات نسبت به اوره با افزایش سن برگ از سه هفته تا هفـت هفتـه کـاهش مــی یابـد. هـر وقــت کـه جـذب مــواد غـذائی از طریـق ریــشه محـدود شــود، محلولپاشی برگی اعمال میشود. وقتـی غلظـت امـلاح نیتـرات در آب زیـرزمینـی بـه حـد معینی که ۴۵ میلیگرم در لیتر است برسد از نظر سلامت انسانی قابل توصـیه بـودن مـصرف کودهای نیتروژنه در خاک آن منطقه مورد سئوال قرار میگیرد . قدرت اثر کودپاشی برگی نیتــروژن در مقایــسه بــا کودپاشــی در خــاک بــه دلیــل آبــشویی بــه آبهــای زیرزمینــی، صرفه جویی در مقدار کود و افزایش عملکرد محصول در بـاغهـای مرکبـات کالیفرنیـا مـورد آزمایش قرار گرفت که نتایج آن نشان داد محلولپاشـی برگـی نیتـروژن در تولیـد میـوه بـه همان اندازه و گاهی بیشتر از کودپاشی خاکی مؤثر اسـت البتـه بـه شـرطی کـه نیتـروژن بـه مقدار کافی مصرف شده باشد. آبشویی نیترات در روش محلولپاشی کمتر از زمـانی اسـت که نیتروژن به خاک داده میشود. تنها یک مرتبـه محلـولپاشـی زمـستانه نیتـروژن (قبـل از گلدهی) از منبع اوره ۱۶۰) گرم نیتروژن برای هر درخت) در پرتقال واشینگتن ناول موجب افزایش عملکرد و تعداد میوه هر درخت و درشتی میوه میشود. شدت جذب اوره توسط برگهای مرکبات نسبت به سایر منابع نیتروژنه از قبیل آمـونیم و نیترات بیشتر است زیرا مولکول غیرقطبی اوره از میان لایه های مومی سطح برگ آسانتـر از یونهای قطبی نفوذ میکند. کارایی جذب اوره از طریق محلولپاشـی بـسیار بـالا بـوده و درصد جذب از ۴۰ تا ۷۰ درصد گزارش شده است در صورتی که کارایی جـذب نیتـروژن توسط گیاه از خاک خیلی پایین ۲۸) درصـد) اسـت. در شـمال ایـران بـا توجـه بـه ایـنکـه مصرف کودهای نیتروژنه در باغهای مرکبات منطقه بالا است و از طرفی به علت بارنـدگی بالا و نامناسب بودن خاک، هدررفت و شست و شوی این عنصر زیاد است از این رو میتوان بخش قابل توجهی از نیاز نیتروژنه درختان مرکبات را از طریق تغذیه برگی تـأمین نمـود. بـا توجه به اینکه مقدار نیترات در آبهای زیرزمینی شمال ایران از حد استاندارد بـالاتر اسـت اکیدا توصیه میشود از کاربرد کودهای نیتروژنه در خـاک اجتنـاب نمـوده و نیـاز درختـان مرکبات به نیتروژن را از طریق محلولپاشی اوره چهـار بـار در سـال در زمـانهـای بحرانـی رشد مرکبات (شروع رشد جوانه در اسفند به غلظت یک درصد، گلدهی در اردیبهشت بـه غلظت نیم درصد، تشکیل میوه در خرداد به غلظت نیم درصد و رشد میوه در تیر به غلظـت نیم درصد) تأمین نمود. لازم به یادآوری است که میزان محلول پاشیده شده در هر درخـت حداکثر بیست لیتر باشد. به طور خلاصه باید اشاره نمود که محلولپاشی برگی اوره و فسفیت پتاسیم در افـزایش گلدهی، عملکرد میوه، مقدار کل مواد جامد محلول در درختان مرکبات مؤثر بـوده اسـت. در فلوریدای آمریکا بخش قابل توجهی از نیاز مرکبات به نیتروژن را از طریق محلولپاشـی تأمین میکنند تا شست و شوی نیتروژن و آلودگی آبهای زیرزمینی کاهش یابد. به منظـور اجتناب از سوختگی بیورت موجود در کود اوره، بایـد مقـدار بیـورت کـود کمتـر از ۰.۲۵ درصد باشد. حجم آب مورد استفاده در محلولپاشی در هر هکتار معمولاً یک تـا دو هـزار لیتر باید در نظر گرفته شود.

همچنین مطالعه پستهای زیر نیز پیشنهاد میگردد

تغذیه درختان جوان مرکبات

تغذیه مرکبات

مدیریت تنش یخبندان در باغات مرکبات

کوددهی درختان مرکبات بارده

علل ریزش گل و میوه در مرکبات