کاشت پیاز و راهنمای آفات و بیماریهای پیاز

مقدمه

پیاز یکی از قدیمی ترین محصولات کشاورزی است که از هزاران سال پیش به عنوان دارو و طعم دهنده غذا دارای ارزش بالایی بوده است. خاستگاه اصلی این گیاه درجنوب غربی آسیا، دامنه های شمال ایران و افغانستان بوده و جزء نباتات اصلی آسیای غربی و مرکزی محسوب می گردد. سومریان تقریبا 2600 سال قبل از میلاد مسیح از این محصول استفاده میکردند.

سطح کاشت پیاز در ایران

سطح کاشت پیاز طبق آمار وزارت جهاد کشاورزی تا پایان سال 88 در ایران در حدود 50 هزار هکتار بوده که از این میزان حدود 49 هزار هکتار آبی و هزار هکتار کشت دیم می باشد. عمده ترین استان های کاشت پیاز شامل آذربایجان، کرمان، هرمزگان، سیستان و بلوچستان، خوزستان، اصفهان و فارس است. از نظر تولید جهانی کشورهای عمده شامل چین، هند، روسیه، پاکستان و ترکیه میباشد. پیاز ایران به میزان کم به کشورهای آذربایجان، ارمنستان، امارات، عراق، قطر و بحرین صادر می گردد.

گیاه شناسی

پیاز با نام علمی Allium cepa خانواده Alliaceae با تعداد 8 کروموزوم پایه (2n=16) است. این گیاه تک لپه ای و 2 ساله برای تولید گل و بذر و 1 ساله برای تولید محصول می باشد. ریشه این گیاه افشان و بسیار سطحی است. ساقه گیاه گل دهنده و در برش طولی قلبی شکل است. میوه از نوع کپسول و سوخ همان ساقه زیر زمینی گیاه است. گل آذین پیاز چتری و تعداد زیادی گلچه دارد. هر گل حداکثر 6 بذر تولید می کند. پیاز دارای دو نوع برگ می باشد.

1. برگ های تغییر شکل یافته که همان فلس های پیاز است و برای گیاه ارزش غذایی و ذخیره ای دارد.
2. برگ های فتو سنتز کننده در دو ردیف عمودی با پهنک تو خالی است.

خواص پیاز

این گیاه سرشار از مواد معدنی از جمله سدیم، کلسیم، پتاسیم و فسفر و قندهای غیر قابل تبلور شامل ساکاروز، مالتوز و اینولین به همراه ویتامین C در سوخ پیاز است. از خواص درمانی که برای پیاز ذکر شده است می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• رقیق کننده خون
• جلوگیری از انعقاد خون
• ملین
• ضد عفونی کننده
• درمان سنگ کیسه صفرا
• برونشیت
• تنظیم ضربان قلب
• درمان بی خوابی
• میگرن و …

پیاز به علت دارا بودن ماده دی سولفید پروپیل اتیل C6H12S6 که به سرعت در درجه حرارت معمولی تجزیه می گردد، دارای بوی تندی است و در صورتی که سوخ ها در انبارهای خنک چندین ماه نگهداری شوند به علت کاهش میزان کربو هیدرات ها در سوخ تندی پیازها بیشتر می گردد. این ماده در ارقام دیررس بیشتر از زودرس بوده و همچنین در ارقام قرمز و زرد بیشتر از ارقام سفید وجود دارد.

ارقام بومی رایج در ایران

انواع پیازهای ایرانی عبارتند از:

• پیازهای قرمز شامل: پیاز آذرشهر، پیاز اصفهان، پیاز ری و پیاز طارم
• پیازهای سفید شامل: پیاز قم و پیاز کاشان
• پیازهای بنفش شامل: پیاز کهریزک
• پیازهای صورتی شامل: پیاز نوشهر

(این ارقام همگی op می باشند)

عوامل محیطی موثر بر تشکیل سوخ

طول روز:

 ارقام پیاز بر حسب عرض های جغرافیایی مختلف به سه دسته تقسیم می گردد:

1. روز بلند: در عرض جغرافیایی 36 تا 39 درجه کشت شده و به طول روز 16 ساعت در زمان پر شدن غده نیاز دارند. این ارقام در اوایل بهار کشت و در اوایل پائیز برداشت می گردند.
2. روز متوسط : در عرض جغرافیایی 32 تا 36 درجه کشت شده و به طول روز 14 ساعت نیاز دارند. بیشتر در نواحی معتدل در اواخر پائیز کشت و در اواخر بهار یا اوایل تابستان برداشت می گردد.
3. روز کوتاه: در عرض جغرافیایی26 تا 30 درجه کشت شده و زمان لازم تا برداشت محصول 6 ماه است و عموما این ارقام در اوایل پائیز کشت و تا بهار برداشت می شوند. این ارقام در درجه حرارت بالا و بیشتر در نواحی جنوبی کشور کشت شده و به طول روز کمتر از 14 ساعت برای سوخ بندی نیاز دارند.

شدت نور:

با افزایش شدت نور تشکیل سوخ به شدت افزایش می یابد.

کیفیت نور:

نور قرمز نسبت به آبی باعث کاهش تشکیل سوخ می گردد.

انواع کاشت پیاز

کاشت پیاز به دو صورت می باشد:

• کشت مستقیم بذر پیاز به منظور بدست آوردن پیازهای دیررس و با خاصیت انبارداری بالا
• کشت در خزانه به صورت نشاء و انتقال به زمین اصلی به منظور بدست آوردن محصول زودرس

کشت مستقیم بذر

زمان کشت مستقیم بذر پیاز به عوامل زیادی بستگی دارد که از آن جمله می توان شرایط آب و هوایی منطقه، نحوه کاشت و بالاخره رقم پیاز را نام برد. فاصله خطوط کاشت پیاز 30 تا 40 سانتی متر در نظر گرفته می شود. بذرها به فاصله 10 تا 15 سانتی متر از یکدیگر کشت می گردند. عمق کاشت 1 تا 2 سانتی متر می باشد. هنگامیکه طول بوته ها به حدود 10 تا 12 سانتی متر رسید، تنک می گردند. تنک کردن بوته های پیاز ممکن است در 2 یا 3 مرحله انجام شود. چنانچه هدف کشت، برداشت پیاز با غده های متوسط باشد فاصله دو بوته را حدود 10 سانتی متر در نظر می گیرند و اگر هدف، تولید پیاز با غده های بزرگ باشد، فاصله دو بوته 15 سانتی متر در نظر گرفته می شود.

کشت از طریق نشاء

مدت خزانه گیری بین 6 تا 10 هفته می باشد. نشاء ها در ردیف هایی که 30 تا 40 سانتی متر از یکدیگر فاصله دارند به فواصل 10 سانتی متر نشاء و سپس بوته های پیاز در عمق 2 تا 3 سانتی مترکاشته می شوند.

تراکم کشت

بذر پیاز فاقد شکل هندسی منظم بوده و وزن هزار دانه آن در حدود 3.5 تا 4 گرم و در هر کیلوگرم بذر، حدود 200 تا 300 هزار بذر وجود دارد. برای هر هکتار بطور متوسط در حدود 1 میلیون بذر لازم است. جوانه زنی بذر پیاز از 8 درجه سانتی گراد شروع شده و از 30 درجه بالاتر این توانایی کاهش می یابد. بهترین دما برای جوانه زنی و رشد در حدود 18 تا 24 درجه است. بذر پیاز تا -2 درجه آسیب نمی بیند. سطح مورد نیاز برای نشاء پیاز تقریبا 500 متر مربع برای کشت یک هکتار است.

خاک مناسب جهت کاشت پیاز

پیاز در انواع خاک های شنی لومی تا سنگین و هوموس دار قابل کشت است ولی خاک های شنی و لومی سبک برای کاشت پیاز به علت ریشه سطحی و کوتاه آن بسیار مناسب تر است. خاک های هوموسی به علت ظرفیت نگهداری بالای آب و میزان ازت بالا در صورت داشتن pH مناسب، زودرسی محصول را تسریع می بخشد. pH مناسب برای پیازدر حدود 6 تا 6.5 است. خاک های رسی برای کاشت پیاز مناسب نبوده ودر صورت کشت باید از کودهای دامی پوسیده و هوموس دار جهت اصلاح بافت خاک استفاده شود.

آبیاری

.

پیاز در مجموع به میزان آب زیادی برای جوانه زنی و عملکرد بهینه احتیاج دارد. به طور کلی مزرعه در حدود 5 تا 7 روز یکبار آبیاری می گردد و در زمانی که سوخ بزرگتر شده می توان دوره آبیاری را طولانی تر نمود. آبیاری سطحی با توجه به ریشه های سطحی پیاز بهتر از آبیاری بارانی در افزایش عملکرد پیاز تاثیر می گذارد. باید توجه داشت که آبیاری بیش از حد باعث دیررسی و زردی برگ ها و آبیاری کم نیز بر عملکرد تاثیر مستقیم دارد.

عناصر مورد نیاز

ازت:

در رشد سبزینه ای، تولید سوخ و افزایش عملکرد موثر است. مصرف زیاد کود ازت باعت نرم شدن سوخ و پوسیدگی آن و از طرفی باعث رشد زیاد و دو قلو شدن پیاز می گردد. این کود در سه مرحله:      یک سوم در زمان استقرار گیاه، دو سوم در دو مرحله به فاصله یک ماه بعد به زمین داده می شود.

فسفر:

در مرحله نشاء و در زمان تشکیل و حجیم شدن سوخ برای پیاز لازم است. کمبود این عنصر باعث تاخیر در رسیدگی و کلفت شدن گردن سوخ ها شده و برگ ها عموما سبز تیره می گردد. جهت مصرف این کود قبل از کاشت با خاک مخلوط می گردد.

پتاسیم:

این عنصر در افزایش مقاومت پیاز در برابر آفات و بیماری ها موثر است و مصرف آب توسط گیاه را پائین می آورد. در صورت کمبود، سر برگ ها پژمرده و زرد رنگ می گردد. این کود قبل از کاشت با خاک مخلوط می شود.

به طور کلی برای کود دهی در هنگام آماده کردن مزرعه در حدود 20-25 تن در هکتار کود دامی کاملا پوسیده بکار می رود. از کودهای شیمیایی 60-80 کیلوگرم نیتروژن، 50 کیلوگرم فسفر، 60-80 کیلوگرم پتاس در هر هکتار لازم است که حدود یک سوم کود اوره به همراه تمامی کود فسفر و پتاس قبل از کشت بذر و و بقیه کود اوره به صورت سرک 30 تا 35 روز بعد از نشاءکاری به خاک اضافه می گردد.

مراقبت های زراعی در زمان داشت پیاز

عملیات وجین بطور مداوم و تا چند هفته قبل از برداشت ادامه پیدا میکند. از مهمترین عملیات داشت پیاز، تنک کردن است. هر چند ممکن است در هنگام تنک کردن به علت کشیدن (یعنی کندن گیاهچه های اضافی) ریشه سایر بوته ها نیز تکان خورده و نهال پیاز ضعیف شود، ولی برای بدست آوردن پیاز درشت این امر لازم است.

بررسی علف های هرز رایج در پیاز

علف هرز به طور مستقیم بر عملکرد پیاز تاثیر گذاشته و در زمان برداشت مشکلات زیادی ایجاد میکند. عمده علف های هرز مزارع پیاز عبارتند از: انواع تاج خروس، پیچک، سوروف، خرفه، ارزن، هفت بند، چمن و ….

برداشت پیاز

بهترین زمان برداشت پیاز زمانی است که برگ ها شروع به زرد شدن نمایند. جهت برداشت به دو روش سرزنی در داخل خاک و یا برداشت پیاز و سپس قطع اندام هوایی عمل می گردد، که در این حالت ریشه ها را قطع می نماییم و پوسته های خارجی پیاز را جدا میسازیم. میزان محصول پیاز بین 50 تا 90 تن در هکتار متغیر است .

انبار داری پیاز

جهت انبارداری مناسب و جلوگیری از انتشار بیماری ها و ماندگاری بیشتر محصول، باید نکات زیر را رعایت نمود:

• عدم کپه کردن پیاز در مزرعه
• تهویه مناسب در انبار
• جلوگیری از اختلاط ارقام مختلف پیاز
• قرار دادن پیاز در نایلون یا ظروفی با تهویه مناسب
• انبار باید دارای شرایط دمای صفر درجه سانتیگراد و رطوبت 50 درصد باشد.

بررسی برخی بیماری های پیاز

ریشه صورتی (سرخی) پیاز Onion Pink Root

عامل بیماری، قارچی خاکزی به نام Phoma terrestris است. از علایم بیماری عدم رشد بوته و کاهش تعداد برگ های پیاز است. در این حالت پیاز آلوده عمدتا ریشه زایی کرده ریشه ها صورتی و بعد از مدتی قرمز و قهوه ای می گردد. در برگ ها از نوک به تدریج سفید، زرد و قهوه ای شده و در نهایت از بین می رود. پیاز تولیدی کوچک و شکل بازار پسندی ندارد. جهت مقابله با این بیماری از دو روش ضد عفونی خاک و تناوب طولانی می توان استفاده نمود.

آنتراکنوز پیاز Onion Anthracnose

عامل بیماری، قارچ Colletotrichum circinans است. جهت کنترل این بیماری به روش های زیر عمل می گردد:

تناوب، برداشت سریع محصول قبل از آلودگی، رطوبت زیر 70٪ برای انبار داری و کاشت پیاز رنگی به جای پیاز سفید (زیرا مشخص شده پیاز رنگی به علت دارا بودن موادی مانند Protocatchoicacid Catechol به این قارچ مبتلا نمی شود) از روش های مناسب برای مبارزه با این بیماری است.

نماتد ساقه و غده Stem and Bulb Nematode

نماتد ساقه و غده با نام Ditylenchus dipsaci گسترش جهانی دارد. نماتد روی اندام هایی مانند جوانه و ساقه، تولید برآمدگی کرده و در حالت شدید برگ های مسن به روی زمین خوابیده و برگ های جوان کوتاه و خمیده می گردند. پیازها گاهی شکاف برداشته و با وجود ظاهر سالم، به سرعت در انبار می پوسند. برای کنترل بیماری از روش های تناوب طولانی، استفاده از پیاز و بذر عاری از نماتد، مبارزه درمزارع بوسیله فومیگاسیون خاک، استفاده از سموم نماتدکش و برای جلوگیری از انتقال نماتد، ضد عفونی وسایل کشاورزی بسیار مهم است.

پوسیدگی خاکستری پیاز Onion Gray Blight

عامل این بیماری، قارچ بذر زاد . Botrytis sp بوده که موجب زردی برگ های پیاز شده و اغلب پوسیدگی عمیق قهوه ای با کپک خاکستری روی آن و اسکلرت های سیاه روی گردن پیاز مشاهده می شود. جهت کنترل بیماری از روش های بهداشت زراعی، تناوب با صیفی جات، سمپاشی با دی تیوکاربامات ها، خشک کردن پیاز قبل از انبار ( 2  روز در دمای 30-35 درجه سانتی گراد) استفاده می شود. این قارچ بیشتر در شرایط مرطوب و عدم تهویه مناسب انبار درمدت زمان کم تمام محصول را نابود و پیازهای آلوده بوی نامطبوعی ایجاد می کنند. توده قارچ به درون سوخ نفوذ کرده و باعث نرم و آبکی شدن درون آن می گردد.

پوسیدگی نرم باکتریایی Bacterial soft rot

این بیماری در اثر حمله Pseudomonas alliacola, P. cepacia و Erwinia carotovora بوجود می آید. فلس ها زرد کمرنگ و حالت آب سوخته می شود. با پیشرفت بیماری فلس ها، نرم و آبکی شده و بوی نامطبوعی تولید می کند. کنترل مگس پیاز و جلوگیری از صدمه پیاز همراه با تهویه مناسب در زمان انبار داری از شیوع بیماری جلوگیری می کند.

پوسیدگی سیاه ساقه Black stalk rot

عامل این بیماری قارچ Stemphylium botrysum است. در این بیماری اسپورهای قارچ، بافت آلوده را پوشانده و بافت آلوده ظاهری سیاه به خود می گیرد. در زمان برداشت پیاز باید دقت شود تا ضربه ای به آن وارد نشود و با آفاتی مانند شته که باعث زخم روی گیاه و در نتیجه نفوذ بیماری می شود مبارزه کرد.

سفیدک دروغی Downy mildew

عامل این بیماری قارچ های Alternaria و Stemphylium است که لکه های ارغوانی و قهوه ای روی برگ ایجاد و در پایان بافت برگ را نابود می کند. ساقه های گل آذین آلوده زرد شده و این بیماری حتی در انبارها نیز خسارت ایجاد می کند. تناوب، خودداری از کشت نشاء آلوده و استفاده از قارچ کش ها در کنترل بیماری موثر است.

زنگ پیاز Rust

عامل بیماری Puccinia allii است. شرایط گسترش این بیماری، رطوبت بالا، بارندگی کم و دمای 10 تا 24 درجه میباشد. زهکش مناسب خاک، تناوب زراعی و استفاده از سموم قارچ کش در کنترل بیماری موثر است.

سیاهک Smut     

عامل این بیماری قارچ Urocystis colchici است که با خروج جوانه انتهایی تاولها و لکه های سیاهرنگ بر روی بوته دیده می شود و سبب کوتولگی گیاه میگردد. با ضد عفونی بذور و تناوب می توان با این بیماری مبارزه کرد. 

پوسیدگی سفید White rot

عامل بیماری Sclerotium cepivorum است که با زرد و پژمرده شدن و ریزش برگ های مسن شروع شده و سوخ ها با میسلیوم سفید قارچ، در آلودگی شدید پوسیده می شوند. استفاده از نشاء سالم، جلوگیری از ورود آب از مزارع آلوده به سایر مزارع و ضد عفونی خاک با قارچ کش، از راه های مبارزه با این بیماری است. 

آفات پیاز

تریپس پیاز Thrips tabaci

خسارت تریپس پیاز از مرحله جوانه زنی بذر در خاک شروع شده و در برگ ها لکه های نقره ای تا قهوه ای ایجاد کرده و عموما محل نیش حشره قابل رویت می باشد. در آب و هوای گرم و خشک شیوع آفت بیشتر می شود .کنترل علف های هرز، استفاده از سن شکارگر Orius و مبارزه شیمیایی با سموم مربوطه در کنترل آفت موثر است.

مگس پیاز Hylemyia antique

این آفت به بخش های ترد گیاه در قاعده پیاز حمله کرده که در این محل و همچنین در شکاف های خاک تخم گذاری میکنند. لارو آفت، در ساقه پیاز دالان حفر کرده و باعث پژمردگی و خمیدگی برگ ها می گردد. یخ آب زمستانه ،شخم عمیق ، نابودی بوته های آلوده و استفاده از سموم مربوطه در کنترل آفت موثر می باشد.

کنه Rhizoglyphus sp

آفت از شیره گیاه تغذیه و باعث زردی عمومی در بوته های آلوده می گردد. جهت کنترل آفت، پیاز آلوده را به مدت 2 روز در معرض آفتاب قرار داده و یا به میزان  20 تا 30 کیلوگرم در هکتار پودر گوگرد مصرف می گردد.

مشکلات فیزیولوژیک در ارقام غیر هیبرید

تقسیم شدن سوخ ها Bulb splitting

در اثر آبیاری نامنظم در داخل سوخ ها شکاف ایجاد شده که باعث ورود بیماری ها و حشرات در نتیجه فساد محصول می گردد.

سبز شدن Greening

در صورتی که سوخ ها در طول مدت رشد و یا پس از برداشت برای مدت زیادی در معرض نورخورشید قرار بگیرند، روی می دهد.

آفتاب سوختگی Sunscald

در مناطق گرم نور مستقیم خورشید به همراه درجه حرارت بالا باعث گرم شدن بافت خاک تا 65 درجه سانتیگراد شده که باعث ایجاد فلس های چروکیده و تیره رنگ و بافت مرده در زیر آن می گردد.

شفاف شدن فلس Translucent scale

تاخیر در زمان برداشت و بالا رفتن دما در ماه آخر برداشت و سپس انتقال به انبار سرد باعث این اختلال می گردد، که در این حالت فلس پیاز شفاف شده و مانند زمان سرما زدگی، بافت محصول نرم و به سرعت فاسد می گردد.

دو قلو شدن

این مشکل به عوامل مختلفی بستگی دارد:

1. ژنتیک بذر
2. آبیاری پیاز به خصوص در مراحل اولیه رشد اگر قطع گردد، پوست بیرونی رشد و با آبیاری مجدد برگ های داخلی نیز شروع به رشد کرده و باعث ترکیدن پوست خارجی و رشد غیر عادی جوانه های داخلی و دو قلو شدن پیاز می گردد.
3. مصرف بالای ازت قبل از کاشت بذر باعث رشد زیاد شاخ و برگ پیاز شده و در نتیجه پیاز قبل از رسیدن شکاف خورده و دو قلو می شود.

کلفتی گلو

این مشکل به عوامل مختلفی از جمله موارد زیر بستگی دارد:

1. ژنتیک بذر
2. حمله تریپس یا برخی بیماری ها
3. کاشت واریته روز بلند در مناطق با طول روز کوتاه
4. استفاده از ازت زیاد در آخر فصل و کمبود فسفر هنگامی که ضخامت گلوی پیاز زیاد باشد، به علت عدم خشک شدن گلوی پیاز عوامل بسیاری به خصوص پوسیدگی خاکستری , بیشتر ایجاد فساد در محصول کرده و باعث بروز مشکلات انبارداری و زمان نگهداری آن می گردد.

گرد آوری : فائزه میرکاظمی


همچنین مطالعه پستهای زیر در همین رابطه نیز پیشنهاد میگردد

کاشت , داشت و برداشت پیاز

بیماریهای پس از برداشت پیاز

بیماری پوسیدگی پیاز و سیر