کرم ساقه خوار نواری برنج

کرم ساقه خوار نواری برنج ( Chilo suppressalis Walker)

خانواده (Lep,.Pyralidae)

در حال حاضر از آفات برنج مهم شالیزارهای شمال ایران کرم ساقه خوار نواری برنج با نام علمی Chilo suppressalis میباشد. گیاه برنج در شالیزار مورد حمله حـشرات زیادی قرار میگیرد، ازآن جمله میتوان ساقه خوارها را نام برد. در کشورهای برنج خیز آسیایی ۵ تا ۶ گونه از ساقه خوارها در مزارع برنج فعالیت دارند. دو گونه از آنها با نام های ساقه خوار زرد (Scirpophaga incertulas Walker ) و کرم ساقه خوار نواری برنج ( Chilo suppressalis Walker) درآســیا دارای اهمیـت بــوده و باعث کاهش عملکرد محصول میگردند.

مناطق انتشار کرم ساقه خوار نواری برنج

انتشار جغرافیایی کرم ساقه خوار نواری برنج در دنیا وسعت بیشتری داشته و شیوع آن از کشورهای استرالیا ، بنگلادش ، برمه ، کامبوج ، چین ، هندوستان ، اندونزی ، ایتالیا ، ژاپن ، کره ، مالزی ، نپال ، فیلیپین ، اسپانیا ، سری لانکا ، تایوان ، تایلند ، ویتنام ، مصر ، اسراییل ، پرتقال و جزایر هاوایی گزارش شده است. کرم ساقه خوار نواری برنج در ایران از سال ۱۳۵۱ برای اولین بار در منطقه شهسوار و رامسر از استان مازندران مشاهده گردیده و از آن تاریخ تا به امروز شالیزارهای شمال کشور به این آفت آلوده میباشند.

شکل شناسی کرم ساقه خوار نواری برنج

الف – حشره بالغ

پروانه های ماده به رنگ زرد روشن و یا قهوه ای روشن و رنگ پروانه های نر تقریباً خاکستری و کمی تیره تر می باشند. افراد ماده از لحاظ جثه درشتتر از افراد نر هستند. در بالهای جلویی چند لکه نقره ای و یک ردیف لکه های سیاه قابل مشاهده است. اندازه شب پره ماده با بالهای باز ۲۵ تا ۳۵ میلیمتر میباشد. افراد نر کمی کوچکتر و از ۲۰ تا ۳۰ میلیمتر میباشند. شکم در ماده ها دوکی شکل و نسبتا ضخیم و در نرها از ابتدا به طرف انتها به تدریج باریکتر میگردد .

ب-تخمها

به وسیله حشرات ماده به طور دسته جمعی در دو یا چند ردیف کنار هم به رنگ زرد روشن در قسمت زیری یا رویی برگ و در امتداد رگبرگها یا روی غلاف برگ قرار میگیرند . تخمها با افزایش سن، سیاه میشوند. در این موقع لارو، پوسته تخم را سوراخ نموده و از آن خارج میشود.

ج-لاروها

لاروهای خارج شده از تخم دارای سر بزرگ و به رنگ قهوه ای روشن میباشند. در سطح پشتی و جانبی بدن لاروها پنج نوار طولی قابل مشاهده است

د-شفیره

این آفت ابتدا به رنگ قهوه ای روشن و سپس به رنگ قهوه ای تیره در می آیند. از تفاوتهای مهم شفیره این آفت با سایر ساقه خوارها وجود خطـوط زیگزاگ در انتهای بدن شفیره های نر و ماده میباشد

زیست شناسی

افراد ماده کرم ساقه خوار نواری برنج  در طول عمر خود به طور معمول سه تا چهار بار جفتگیری کرده و تخمگذاری میکنند. هر فرد ماده حـداکثر تا ۲۵۰ عدد در هر دسته تخم قرار میدهد. لاروها زمانیکه از دستجات تخم خارج میشوند در کنار هم و به طور دسته جمعی زندگی و تغذیه میکنند. لاروهای سنین اول و دوم (نسل اول) ابتدا از پارانشیم برگ تغذیه کرده، سپس این لاروها با تنیدن تار خـود را آویزان نموده و از پـای طوقه وارد ساقه برنج میگردند. اما لاروهای جوان نسل دوم به دلیل اینکه پروانه های ماده روی غلاف برگ تخمریزی میکنند، از غلاف برگ وارد ساقه برنج شده و از آن تغذیه میکنند و در آنجا به شفیره و سپس به پروانه تبدیل میشوند. چرخه زندگی این آفت با توجه به شرایط محیطی ۳۰  تا ۴۰ روز طول میکشد. این حشره در شرایط گیلان ۲ تا ۳ نسل ایجاد میکند . این آفت زمستان را به صـورت لاروهای کامل داخل ساقه های باقی مانده برنج یا در علفهای هرز داخل و اطراف مزرعه به سر میبرد. کرم ساقه خوار نواری برنج حشره ای با دگردیسی کامل بوده و دارای چهار مرحله زیستی شامل: تخم، لارو، شفیره و حشره بالغ میباشد.

خسارت و اهمیت اقتصادی

خسارت این آفت مربوط به مرحله لاروی آن میباشد که از ساقه های برنج تغذیه میکند. لاروهای کرم ساقه خوار نواری برنج در دو مرحله بوته های برنج را مورد حمله قرار میدهند.

مرحله اول: مربوط به خسارت نسل اول حشره است، به طوریکه بوته ها و ساقه های جوان مورد حمله توسط لاروها، ابتدا زرد و کم کم خشک میشوند. در این موقع منجر به مرگ جوانه های مرکزی میشوند. این نوع خسارت در مرحله رویشی گیاه برنج اتفاق می افتد که به طور معمول مصادف با اواسط خرداد ماه میباشد.

مرحله دوم: مربوط به خـسارت نسل دوم این حـشره است که مصادف مرحله شکم و تشکیل خوشه های اولیه و گل دادن گیاه برنج بوده به طوریکه در ساقه های مورد حمله دانه ها در خوشه سفت نشده و منجر به خشک و پوک شدن دانه های برنج میشود که در اصطلاح به سفید شدن خوشه ها معروف است. خوشه های سفید شده برنج در سطح مزرعه برافراشته، مستقیم و کاملاً نمایان هستند . بررسیها نشان میدهد که کرم ساقه خوار نواری برنج  در هر هکتار تا ۷۲۷ کیلوگرم کاهش عملکرد را سبب میشود.

مدیریت کنترل کرم ساقه خوار نواری برنج

کرم ساقه خوار برنج چون از داخل ساقه تغذیه میکند، کنترل شیمیایی را در این موقع با مشکل مواجه میکند. بنابراین با مدیریت تلفیقی در شالیزار میتوان از خسارت این آفت جلوگیری نمود. برای کنترل آفات برنج در ایران و دیگر کشورهای برنج خیز دنیا امروزه استراتژی مدیریت تلفیقی آفات (IPM) بر اساس روشهای مختلف زراعی، مکانیکی، بیولوژیکی و شیمیایی به نحوی تلفیق میگردند که تاثیر کنترل را به حـداکثر برسانند. این روشها عبارتاند از:

الف- کنترل زراعی، مکانیکی و فیزیکی

کنترل زراعی آفات برنج به خصوص کرم ساقه خوار نواری برنج  شامل کلیه عملیاتی است که به طور عمد یا غیرعمد در شالیزار انجام شده و این فعالیتها موجب کاهش جمعیت آفت میشوند. در اکوسیستم زراعی برنج انجام این روشها باید طـوری عمل شود که باعث تداوم و پایداری زمینهای کشاورزی گردد. زیرا زمینهای کشاورزی باید برای نسلهای دیگر حفظ شده و پایدار بمانند. مجموعه این روشهای کنترلی شامل عملیات زیر میباشند:

خاک کردن بقایا: شخم زدن ساقه های برنج باقیمانده در شالیزار بعد از برداشت، موجب کاهش جمعیت و حذف غذای آفات میشود. با انجام این کار لاروهایی که برای زمستانگذرانی، ساقه های برنج و یا علفهای هرز را برای پناهگاه خود انتخاب نموده اند، خارج شده و در معرض دید و تغذیه دشمنان طبیعی از قبیل کلاغ و زاغ و یا سایر موجودات زنده مفید قرار میگیرند و در نتیجه باعث تعادل طبیعی جمعیت آفت در مزارع برنج در فصل زراعی سال بعد خواهد شد.

 بازدید منظم: خزانه های برنج به طور منظم بازدید شوند تا چنانچـه گیاهچـه ای به تخـم ساقه خوار برنج آلوده گردید بوته های آلوده قبل از انتقال نشاء به زمین اصلی نابود گردند.

خارج کردن بوته های آلوده: در صورت مشاهده بوته های آلوده به کرم ساقه خوار در زمین اصلی (در نسل اول و در مرحله رویشی) کندن پنجه های آلوده در موقع وجین با دست نقش مهمی در کاهش جمعیت آفت ایفا میکند (مکانیکی).

آفتابگیری ساقه ها : در زمان برداشت محـصول، ساقه های بریده شده در معرض آفتاب قرار داده شوند تا به طور کامل خـشک شده و با این عمل شرایط برای زندگی لاروهای کرم ساقه خوار برنج نامناسب شده و لاروها از داخـل ساقه خـارج و در معرض دید دشمنان طبیعی و عوامل نامساعد محیطی قرار گرفته و تلف میشوند.

استفاده از فرمون ها: استفاده از فرمون جنسی کرم ساقه خوار برنج در اوایل فصل زراعی در صورت امکان (همزمان با فعالیت پروانه ساقه خوار در مزرعه)، به منظور جلب افراد نر و اختلال در جفتگیری آفت و نیز کاهش جمعیت آفت در نسلهای بعد. زیرا در اوایل فصل ظهور افراد نر بیشتر از افراد ماده در شالیزار میباشد.

کاشت ارقام پرمحصول: چون ارقام پرمحصول برنج دارای قدرت پنجه زنی بالایی هستند، قادرند تا ۷۵ درصد خسارت ایجاد شده توسط کرم ساقه خوار برنج در مرحله رویشی و درنسل اول را جبران (به دلیل خاصـیت ترمیمی و تحریک پـذیری در افزایش تعداد پنجه) نمایند. اما در نسلهای دوم و سوم چنین خاصـیتی کاهش یافته یا به صـفر میرسد. در این موقع لازم است از دهه اول اردیبهشت این گونه ارقام و یا حتی ارقام بومی کشت شوند. چون این عمل تا حدی از حمله جمعیت کرم ساقه خوار نواری برنج در نسل سوم جلوگیری نموده و در نهایت به دلیل زود رسی و فرار از حمله آفت، خـسارت کمتری به محصول برنج وارد میگردد. یادآوری میگردد که ارقام اصـلاح شده معمولاً دوره رشد طولانی دارند و در اواخر فصل نیاز به آب و با کمبود آب و یا به نسل سوم آفت ساقه خوار مواجه میشوند، در صورتی توصیه میشود که حـداقل تا نیمه اول اردیبهشت، نشاکاری را انجام داده باشند.

تله های نوری: نصب تله های نوری جهت جلب و جمع آوری حـشرات زیان آور از جمله پروانه های ساقه خوار از ابتدای فصل زراعی همزمان با ظهور اولین حشره (فیزیکی).

تقسیط مقدار کودهای ازته (نیتروژنه): توصیه میگردد که این کود در دو تا سه مرحله در شالیزار استفاده گردد. مرحله اول همزمان با نشای برنج در زمین اصـلی و مرحله دوم و یا سوم به فاصله ۲۰ تا ۲۵ روز از یکدیگر. در غیر اینصورت، اگر همه کودهای ازته در اوایل رشد گیاه به یک باره در اختیار گیاه برنج قرار گیرد، از یک طـرف موجب رشد سریع و نرم شدن بافتهای گیاه برنج میشود که نتیجه آن نفوذ آسانتر لاروهای ساقه خوار به داخل ساقه گیاه و نیز موجب توسعه عامل بیماری بلاست برنج میگردد. از طرف دیگر با توجه به اینکه نیتروژن به عنوان ماده غذایی اصلی گیاه برنج محسوب میگردد، میتوان با تقسیط کردن کود ازته تا ابتدای دوره آبستنی در اختیار گیاه قرار گیرد و کمبود مواد غذایی در مرحله شکم را جبران مینماید (با رعایت فواصل کوددهی نیتروژن تا ۶۰ روز به راحتی در اختیار گیاه قرار میگیرد) .

استفاده از تناوب : کـشت متناوب بـرنج بـا گیاهـانی از قبیل کلزا، شبدر، بـاقلا، سیب زمینی، کاهو، سیر و نخود فرنگی که از یک طـرف باعث کاهش جمعیت آفت در پناهگاه زمستانه شده و از طرف دیگر رونق اقتصادی شالیکاران را فراهم میکند.

ب- روشهای پیشگیری و مدیریت درمان آفت

• بازدید منظم از روند جمعیت آفت و دشمنان طبیعی در مزارع برنج.
• پرهیز از سمپاشیهای خودسرانه و بی رویه در اوایل فصل برای استقرار، حفظ و حمایت از دشمنان طبیعی.
• برای مبارزه شیمیایی با آفات برنج به طور حتم از توصیه های کارشناسان حفظ نباتات و از حشره کشهای مجاز استفاده گردد.
• از سوزاندن بقایای برنج و علفهای هرز (کاه و کلش) داخل و حاشیه مزرعه اکیداً خودداری شود، چون بستر و پناهگاه برای دشمنان طبیعی و موجودات زنده مفید از قبیل عنکبوتها، سن آندرالوس و غیره نابود شده و موجودات مفید که کاه و کلش را به عنوان پناهگاه زمستانه انتخاب کرده اند تلف خواهند شد .
• اگر چنانچه در فصل زراعی علفهای هرز داخل مزرعه و روی مرزها کنده میشوند، دوباره روی مرز پخش شوند.
• استفاده از عوامل بیولوژیکی (مثل زنبور تریکوگراما و یا میکروبی مثـل بی تورین) به صورت رهاسازی اشباعی (مدیریت درمان).
• به منظور جلوگیری از خسارت شدید آفت، چنانچه بیش از ۸۰ درصـد محـصول برنج به مرحله رسیدگی رسیده باشد، برداشت آن ضروری میباشد (برداشت زود هنگام برنج، مدیریت درمان).
• نصب تله نوری به منظور تعیین نوسانات جمعیت و تعیین زمان مبارزه (بیولوژیکی و شیمیایی).
• در صورت طغیان آفت کرم ساقه خوار نواری برنج محلولپاشی حشره کشهای مجاز همزمان با اوج پرواز حشره کامل ضرورت پیدا میکند، فقط در نسل سوم آفت ساقه خـوار توصـیه میشود (مدیریت درمان) .

ج- کنترل بیولوژیکی

سابقه طولانی استفاده از حشره کشهای شیمیایی برای کنترل آفات مهم برنج به ویژه کرم ساقه خوار نواری برنج که بیش از چهل سال از آن میگذرد، باعث به وجود آمدن مخاطرات زیست محیطی بسیار زیادی از جمله اختلال در سلامت انسانها و محیط زیست، ظهور مقاومت و تحمل پذیری آفات به سموم شیمیایی مصرفی و همچنین کاهش و نابودی جمعیت دشمنان طبیعی در زنجیره غذایی و اکوسیستم زراعی برنج شده است. بنابراین با حفظ، حمایت و نیز رهاسازی عوامل بیولوژیکی از جمله زنبور تریکوگراما و ترکیبات باکتری (مانند بی تورین) و غیره، ضمن کنترل حشرات زیان آور میتوان غذای سالم تولید نمود.

یکـی از دشمنان طبیعی مهـم این آفـت زنبور پارازیتویید تریکوگراما اسـت . این حشره دارای جثه کوچک بوده، اندازه آن یک میلیمتر و به رنگ قهوه ای روشن با بالهای بیرنگ و شفاف است . بالغ بر بیست سال است در مزارع برنج استانهای گیلان و مازندران و سایر استانهای برنج خیز کشور در سطح وسیع ۱۰۰-۱۲۰ هزار هکتار به صورت انبوه پرورش، تکثیر و رهاسازی میگردد.

این حشره مفید دستجات تخم آفت کرم ساقه خوار نواری برنج (و سایر آفات پروانه ای) را انگلی کرده و آنها را از بین میبرد. لازم بـه یادآوری اسـت رهاسـازی زنبور تریکوگراما باید در مرحله تخــم آفـت کرم ساقه خوار نواری برنج و آن هم دو تا سه بار صورت گیرد. در هر بار رهاسازی تعداد ۱۰۰ عدد تریکوکارت و هر کارت شامل ۵۰۰ تا۷۰۰ عدد زنبور تریکوگراما استفاده میگردد. رهاسازی این حشره در نسلهای مختلف کرم ساقه خوار نواری برنج به شرح زیر میباشد:

نسل اول: در این نسل همزمان با فعالیت آفت کرم ساقه خوار نواری برنج

الف- وقتی که ۵۰ درصـد لاروهای نمونه برداری شده در مزرعه (داخـل ساقه)، به شفیره تبدیل شده باشند، اولین رهاسازی زنبور تریکوگراما انجام گیرد. رهاسازی دوم یک هفته تا ده روز بعد از رهاسازی اول تکرار گردد.

ب- چنانچه مرحله قبل قابل اجرا نباشد، میتوان از پـرواز پروانه کرم ساقه خوار برنج و شکار آن به وسیله تله نوری یا فانوسی و با استفاده از نمونه برداری که از روند پرواز پروانه های شکار شده توسط کارشناسان حفظ نباتات رسم میشود، استفاده نمود. همانطور که در(تصویر ۶ – ۸ )مشاهده میشود، در نسل اول آفت کرم ساقه خوار نواری برنج دو بار رهاسازی انجام میگیرد، اولین رهاسازی زنبور تریکوگراما بعد از چند نوسان کوتاه و بلند یعنی نقطه a و دومین رهاسازی به مدت یک هفته تا ده روز بعد از رهاسازی اول یعنی همزمان با اوج پـرواز پروانه در نقطـه b رهاسازی زنبور در مزرعه انجام شود

نسل دوم: با توجه به اینکه رهاسازی زنبور تریکوگراما در این نسل دو بار انجام میگیرد، میتوان اولین رهاسازی را همزمان با ظهور شب پره ماده آفت کرم ساقه خوار نواری برنج  در تله نوری (نقطه c ) و دومین رهاسازی در این نسل، قبل یا همزمان با اوج پرواز شبپره (نقطه d ) و یا میتوان بدون در نظر گرفتن شکل، یک هفته تا ده روز بعد از رهاسازی اول صورت گیرد

نسل سوم: نظر به اینکه تداخل نسل دوم و سوم وجود دارد و نمیتوان این دو نسل را از یکدیگر تفکیک نمود، تعیین زمان دقیق رهاسازی کاری بسیار دشوار میباشد. اما اولین رهاسازی زنبور همزمان با شکار اولین پروانه انجام شود، در این مرحله در پایینترین نقطـه بعد از نسل دوم آفت ساقه خوار (نقطه  e ) و تکرار آن به فاصله یک هفته تا ده روز بعد ( نقطه f ( الزامی است . تریکوکارتها در نسل اول و در مرحله رویشی روی چوبهای باریک نصب میگردد، اما با رشد گیاه و تشکیل ساقه مستحکم روی برنج قرار داده میشوند

معرفی برخی از مهمترین حشرات مفید در شالیزارها

از حشرات مفید می توان زنبورهای خـانواده های Braconidae و Ichneumonidae کـه لارو و شفیره کرم ساقه خوار نواری برنج  را انگلی میکنند، در مزارع بـرنج وجـود دارند

از حشرات مفید دیگر میتوان ملخهای شاخک بلند (Conocephalus sp.) که از دستجات تخم کرم ساقه خوار نواری برنج تغذیه میکنند را نام برد. این حـشره به رنگ سبز روشن تا سبز تیره و با شاخک بسیار بلند و در جمعیت بالایی درشالیزارها زندگی میکند

حـشره دعاخوان (Mantis sp ) که در اصـطلاح به شیخک معروف میباشد از شکارگرهای مهم شبپـره کرم ساقه خوار نواری برنج میباشد . این حـشره در رنگهای سبز روشن و قهوه ای با جثه بسیار بزرگ و با جمعیت اندک فعالیت میکند.

سیرسیرک شکارگر با نام علمی Metioche sp نیز از دستجات تخم آفت کرم ساقه خوار نواری برنج  تغذیه میکند. این حـشره مفید به رنگ قهوه ای روشن تا تیره با جثـه کوچک تا متوسط مشاهده میگردد. این حشره بر خلاف اکثر سیرسیرکها، گوشتخوار بوده و از حشرات گیاهخوار تغذیه میکند . این سیرسیرک از مزارع برنج گیلان جمع آوری شده است.

حشره پدروس (Paederus fuscipes) که در زبان محلی معروف به دراکولا است و از دستجات تخم کرم ساقه خوار نواری برنج تغذیه میکند. این حشره به رنگ قرمز تا سیاه براق با بالپوشهای کوتاه با جمعیت زیاد در مزارع برنج و هم در منازل مسکونی زندگی کرده و در صورت تماس تاولهای پوستی دردناکی را در انسان ایجاد میکند

سن شکارگر آندرالوس 🙁Andrallus spinidens) سنهایی به رنگ قهوه ای با جثه متوسط و سر کوچک که با داشتن دو خار در طرفین پیش گرده، به طـور کامل متمایز میشوند و در شالیزار مشاهده میشوند. این حشره بوسیله خرطوم بلند خود که در زیر سر آن قرار دارد از محتویات بدن میزبان بخـصوص لاروها تغذیه کرده و باعث خـشک و چروکیده شدن آنها میگردند

سوسک سبز کارابوس 🙁Carabus sp.) این حشره به رنگ سبز براق تا کاملاً سیاه با جثه به نسبت درشت در سطح مزارع برنج فعال بوده و از لارو و حـشرات کامل آفات تغذیه میکند

سوسک Ophiones sp کـه از لاروهای کرم ساقه خوار نواری برنج و سایر حــشرات زیان آور تغذیه میکنند. این حشره دارای جثـه متوسط، سر مثلثـی، گردن باریک و با شکمی کشیده با پاهای طویل به رنگ قرمز و سیاه در شالیزار مشخص و فعال هستند

از راسته طیاره مانندها میتوان آسیابکها وسنجاقکها را که شکارگرهای مهم مزارع برنج هستند نام برد. این حشرات در حال پرواز کاملاً شبیه طیاره بوده و دارای جثـه متوسط تا بسیار بزرگ میباشند. این حشرات از سایر حشرات از قبیل پروانه ها، پـشه ها و مگسها که در حال پرواز هستند شکار و از آنها تغذیه میکنند. طیاره مانندها دارای سر بزرگ و عریضتر از قفس سینه، با چشمهای درشت و شکم باریک و بلند با رنگهای گوناگون مشاهده میگردند

عنکبـوتهـا: بـالغ بـر ۱۰ گونه عنکبـوت در مزارع بـرنج زندگی میکنند و از شکارگرهای مهم شب پره های کرم ساقه خوار نواری برنج میباشند. عنکبوتهای Lycosa sp. معروف به عنکبوتهای گرگی و عنکبوتهایTetragnatha sp و Argiope sp. جزء فراوانترین گونه ها در مزارع برنج شمال کشور میباشند که نقش مهمی را در تعادل جمعیت حشرات زیان آور به عهده دارند. این بندپایان از لحـاظ رنگ و جثـه بسیار متنوع میباشند

از دیگـر دشمنان طبیعی کـرم سـاقه خــوار نواری بـرنج و سـایر آفـات بـرنج عوامـل بیمـارگر قــارچی بــا نـام علمـی Beauveria bassiana   و Metarhizium anisopliae را میتوان نام برد. بررسیها نشان داد که قارچ بووریا تمام مراحــل زیستی کرم ساقه خوار نواری برنج را بیمار نموده و آن را از بـین میبـرد.

(تصویر ۲۰ -۸، راست) نشان میدهد که کرم ساقه خوار نواری برنج در اثـر قارچ مذکور مرده و به رنگ قرمز درمیآید و نهایتاً با رشد قارچ پوشش سفید رنگ (که همان اسور قارچ میباشد) دور بدن کرم را میپوشاند. (تصویر ۲۰-۸، چپ) آلوده شدن یک دسته تخـم کرم ساقه خوار نواری برنج به قارچ بووریا را نشان میدهد، بطوریکه تمام دسته تخـم آلوده شده است. حشرات گیاه خواری که به وسیله این دو گونه قارچ آلوده میشوند در ظـاهر دارای دو رنگ کاملاً متمایز میباشند، به طوریکه گونه اولی پوشش سفید تا رنگ کرم و گونه دومی با پوشش سبز اطراف بدن حشره را احاطه میکند. این دو گونه در مزارع برنج قابل رویت میباشند

د-کنترل شیمیایی

با توجه به اینکه استفاده از سموم شیمیایی و حشره کشها در اکوسیستم زراعی برنج به عنوان آخـرین راهکار در کنترل آفات میباشد، موارد زیر توصـیه میگردد. کرم ساقه خوار نواری برنج را میتوان در خزانه و در زمین اصلی به روش زیر کنترل نمود:

خزانه: با توجه به اینکه تهیه نشاء در اغلب موارد در زیر پوشش پلاستیکی انجام میگیرد، لذا آلودگی به کرم ساقه خوار نواری برنج و سایر آفات کاهش مییابد و بنابراین نیازی به سمپاشی نخواهد بود. اما در صـورت مشاهده آلودگی گیاهچـه به دستجات تخـم میتوان نشاء آلوده را با دست جمع آوری و آنها را از بین برد. در صورت مشاهده پروانه ها میتوان با سم دیازینون ۶۰ درصد ده روز قبل از انتقال نشا به زمین یک مورد سمپاشی را انجام داد.

 زمین اصلی:

الف- در این مرحله لازم است ابتدا آلودگی مزرعه به تعداد لارو مشخص شود. در این ارتباط اگر چنانچه پس از نمونه برداری ۲۰) نقطه و هر نقطـه با چهار بوته مجموعاً ۸۰ بوته در هکتار) در مزرعه بیش از دو عدد لارو ساقه خوار در یک متر مربع مشاهده شد، سمپاشی قابل توصیه میباشد . همچنین برای سمپاشی علیه آفت ساقه خوار میتوان از فرمول زیر نیز استفاده نمود:

ب- برای انجام این کار با استفاده از روش الف و فرمول بالا، بعد از اینکه آلودگی تعیین شد یعنی اگر چنانچه در نسل اول، آلودگی جوانه مرکزی مرده (D.h) به کرم ساقه خوار نواری برنج  بیش از دو درصد و یا اگر در نسل دوم آلودگی خوشه های سفید شده (W.h) بیش از یک درصد مشاهده گردید، سمپاشی توصیه میگردد .

ج- همچنین در این روش براساس فعالیت و نوسانات پرواز آفت ساقه خـوار و شکار آن توسط تله نوری که در هر منطقه رسم میگردد، سمپاشی قابل توصیه میباشد. بنابراین با توجه به اوج پرواز شبپره ساقه خوار در نسلهای مختلف آفت مذکور (نقاط b، d و (f پنج تا ۱۰ روز بعد از نقاط مذکور و در صورت آلودگی سمپاشی ضـرورت پیدا میکند (تصویر۶ – ۸ در قسمت کنترل بیولوژیکی). برای ارقام زودرس یک بار سمپاشی توصـیه میگردد. اما برای ارقام دیررس اگر چنانچه تا دهه اول اردیبهشت کاشته شوند، تا دو بار سمپاشی ضرورت پیدا میکند . همچنین بر اساس مطالعات انجام شده اگر چنانچه دو تا سه عدد لارو کرم ساقه خوار نواری برنج در یک متر مربع مشاهده گردد، سمپاشی با حشره کشهای گرانول رایج، قابل توصیه میباشد .

حشره کشهای توصیه شده برای کنترل کرم ساقه خوار نواری برنج

• دیازینون گرانول پــنج یا ۱۰ درصد (در نسل اول دیازینون ۱۰ درصد بـه مقـدار ۱۵ کیلوگرم در هکتار و در نسل دوم از دیازینون گرانول پنج درصد به مقدار ۲۵ کیلوگرم در هکتار).
• پادان گرانول چهار درصد به مقدار ۳۰ کیلوگرم در هکتار.
• ریجنت ۰.۲ درصد (فیپرونیل) به مقدار ۲۰ کیلوگرم در هکتار.
• اگر چنانچـه شالیزاری با نسل سوم آفت ساقه خـوار و با جمعیت بالا مواجه شد محلولپاشی با یکی از حشره کشهای مایع مجاز به نسبت یک تا ۱.۵ در هزار علیه پروانه ساقه خوار (همزمان با اوج پـرواز) و پـنج تا ۱۰ روز بعد، سمپاشی با حشره کشهای گرانول مذکور قابل استفاده میباشد.

توجه ۱ : رسم نمودار نوسانات جمعیت آفت (مطابق تصویر ۶ -۸ ) بر اساس داده های به دست آمده از تله یا تله های نوری است و توسط مدیریت جهاد کشاورزی (حفظ نباتات) هر شهرستان انجام میپذیرد.

توجه ۲ : برای مبارزه شیمیایی با آفات برنج حتماً از توصیه های کارشناسان حفظ نباتات و از حشره کشهای مجاز استفاده گردد.

توجه ۳ : هنگام استفاده از سموم شیمیایی نکات زیر رعایت گردد تا اثـرات سوء این ترکیبات روی دشمنان طبیعی، زنجیره غذایی و محـیط زیست کمتر گردد. اگر در اکوسیستم زراعی برنج در مواردی که سمپاشی صـورت نگیرد مجموعه ای از دشمنان طبیعی فعال شده و مانع از خسارت حشرات زیان آور میشوند. طبق مطالعات انجام شده در موسسه تحقیقات برنج کشور، بیش از ۵۰ گونه از دشمنان طبیعی از شاخه بندپایان شناسایی شده اند که هر کدام به نحوی از مراحل مختلف کرم ساقه خوار نواری برنج و دیگر حشرات زیانآور تغذیه میکنند و این عمل باعث تعادل جمعیت آفات در مزارع برنج میشود. لازم به ذکر است که کلیه موارد فوق میتواند مدیریت انبوهی کرم سبز برگخوار برنج را نیز تحت تاثیر قرار دهد

توصیه ها

• استفاده از آفتکشها بویژه حشره کشها فقط در صورت عدم کارآیی سایر روشها و یا غفلت کشاورزان در مرحله آخر استفاده شود و از به کارگیری آنها در اوایل فصل خودداری شود.
• سمپاشی علیه ساقه خوارها نباید به صورت عادت درآید. بر اساس تاریخ و رشد گیاه سمپاشی صورت نگیرد بلکه بر اساس تطابق فنولوژی گیاه و بیولوژی آفت انجام شود.
• از سمپاشیهای بیرویه و بیجا جداً خودداری گردد و حتماً با کارشناسان حفظ نباتات مشورت نموده و موقعی که آنها زمان مبارزه شیمیایی را اعلام میکنند، اقدام نمایند.
• از مقادیر سموم شیمیایی توصیه شده استفاده شود.
• از سموم مجاز و یا سمومی که اثرات سوء کمتری در اکوسیستم زراعی برنج و دشمنان طبیعی و محیط زیست دارد، استفاده گردد.
• از استفاده از سموم غیر مجاز و سمومی که از لیست سموم شیمیایی سازمان حفظ نباتات خارج شده اند، اکیداً خودداری شود.
• از سمومی که تاریخ مصرف آنها گذشته استفاده تشود.
• از سموم شیمیایی مایع در ابتدای فصل زراعی به دلیل استقرار دشمنان طبیعی استفاده نشود، زیرا دشمنان طبیعی در اکوسیستم زراعی برنج همواره حساستر از حشرات زیان آور میباشند و اسـتفاده از محلولپاشی در موارد غیر ضروری باعث مرگ آنهـا میشود

باید توجه نمود که: دستکاری در طبیعت باعث بر هم زدن تعادل زیستی اکوسیستمها شده و در نتیجه برای جبران این تعادل و رسیدن به پایداری، هزینه هنگفتی را باید متحمل شد به طوریکه این هزینه باعث نابودی بیوسفر کره زمین شده و زندگی را برای موجودات زنده آن بویژه انسانها مشکلتر مینماید. سموم شیمیایی عوارضی از قبیل بیماریهای خاص، آلودگی آبهای سطحی و زیرزمینی، آلودگی محیط زیست و از بین بردن لایه ازن (که این کار باعث تاثیر بیشتر اشعه فرابنفش در سطح زمین میگردد) را ایجاد میکند. بنابراین لازم است تلفیقی از روشها را برای کنترل حشرات زیان آور مزارع برنج اعمال نمود تا اکوسیستم زراعی برنج و محصول به دست آمده از آن، سالم و عاری از آلودگی گردد، به این دلیل که امروزه سلامت غذا مهمترین مقوله در تهیه غذا، در محصولات کشاورزی و فرآورده های مربوط به آن میباشد.