کاشت گوجه فرنگی گلخانه ای

کاشت گوجه فرنگی گلخانه ای

مقدمه

گوجه فرنگي و محصولات تبديلي آن يكي از مهمترين توليدات صنايع تبديلي در جهان مي باشند به طوريكه سالانه 30 الي 35 ميليون تن گوجه فرنگي تازه در كارخانجات فراهم مي گردد. از نتايجي كه در سالهاي اخير به دست آمده است ماده ليكوپن كه به وفور در گوجه فرنگي و فرآورده هاي آن وجود دارد، داراي خواصي از قبيل جلوگيري از سرطان پروستات، افزايش شير مادران، محافظت پوست در برابر اشعه ماوراء بنفش، جلوگيري از اكسيداسيون كلسترول LDL و در نتيجه جلوگيري از بيماري استرواسكلروزيس و بسياري از بيماريهاي مربوط به دستگاه گوارش مي باشد.

مصرف سرانه فرآورده هاي گوجه فرنگي در آمريكاي شمالي معادل 31 کیلوگرم گوجه فرنگي تازه در اروپاي غربي 23 كيلوگرم و در اروپاي شرقي و در كشورهايي كه عضو اتحاديه اروپا شده اند 18 كيلوگرم مي باشد. در مجموع آمريكا و اروپا حدود دو سوم از مصرف كل اين توليدات را به خود اختصاص داده اند. اين درحاليست كه مصرف سرانه اين محصول در آسيا 0.3 کیلوگرم، در آفریقا 5 کیلوگرم و در آمریکای جنوبی 4 کیلوگرم و براي ايران معادل 25 كيلوگرم گوجه فرنگي تازه مي باشد.

پيش بيني مي گردد مصرف محصولات گوجه فرنگي فرآوري شده در جهان تا سال 2010  هر سال حدود 3٪ افزايش يابد. مقام اول صادرکننده محصولات گوجه فرنگی در سال 2007 با صادرات 29٪ از کل تجارت جهانی این محصولات، متعلق به ایتالیا است بعد از آن چین با 28٪ مقام دوم را به خود اختصاص داده است. سپس اسپانیا 10٪، امریکا 7٪، پرتقال 6٪، یونان، ایران، هلند، شیلی هرکدام حدود 3٪، آلمان، کانادا و ترکیه هر کدام بیش از 1٪ و کشورهای مکزیک، بلژیک، مجارستان، کاستاریکا، لهستان، روسیه، آرژانتین و فرانسه در رتبه های بعدی هستند.

37 کشور در جهان امکان فرآوری گوجه فرنگی را دارند که 12 کشور نخست 90٪ کل فرآوری و 7 کشور اول 94٪ بازار صادرات را در اختیار دارند. از سال 1997 تا 2007، 34.7%  تولید فرآورده های گوجه فرنگی افزایش داشته و مصرف آن 33.7% افزایش یافته است.

ایران از جنبه فرآوری گوجه فرنگی پس از کشورهای آمریکا، ایتالیا، چین، ترکیه در رتبه پنجم قرار دارد. در سال 2007 میلادی 2.4 میلیون تن رب گوجه فرنگی در جهان صادر شده است. طبق آمار وزارت جهاد کشاورزی حدود 50٪ محصول گوجه فرنگی تازه تبدیل به رب می شود و ایران رتبه 6 صادرات رب گوجه فرنگی را به خود اختصاص داده است. طبق آمار گمرک ایران در سال 2007 معادل 94 هزار تن، سهم صادرات ایران بوده است.

از عمده مشکلات صادرات فرآورده های گوجه فرنگی، قوانین متغیر صادرات، بالابودن قیمت تمام شده محصول در مقایسه با رقبای خارجی، پراکنش نامناسب صنایع تبدیلی با توجه به کانون و قطب کشاورزی، فرسودگی قابل ملاحظه در بخش ماشین آلات واحدهای تولیدی، ضعف در بسته بندی و نا آشنا بودن صادرکنندگان با بازارهای صادرات می باشد که سبب شده تا ایران نتواند آنگونه که باید جایگاه خود را در میان سایر کشورهای رقیب در عرصه رقابت جهانی پیدا کند.

تاریخچه

گوجه فرنگی یکی از محصولات ارزشمند سبزی و صیفی در خاورمیانه به شمار می آید که پس از سیب زمینی از نظر اقتصادی در مقام دوم جهان قرار دارد. موطن اصلی گوجه فرنگی آمریکای مرکزی و جنوبی و به احتمال زیاد سواحل غربی آمریکای جنوبی است. گوجه فرنگی یکی از قدیمی ترین گیاهان کشت شده و شناخته شده در نزد مردمِ پرو است که در قرن پنجم قبل از میلاد مسیح در آنجا کاشته و مورد استفاده خوراکی قرار می گرفته است. با کشف قاره جدید، گوجه فرنگی، سیب زمینی و توتون از آنجا به اسپانیا آورده شد. این در حالی ست که در اروپا اعتقاد داشتند که میوه گوجه فرنگی سمی می باشد لذا آن را تنها به عنوان گیاه زینتی می کاشتند. این گیاه در مکزیک به نام توماتل نامیده می شد که بعداً در اسپانیا و پرتقال آن را توماته نامیدند. در بسیاری از نقاط اروپا آن را به عنوان توماته آمریکایی می شناسند که در انتها همین اسم با تغییراتی در تمام اروپا به گوجه فرنگی نام گرفت. اکنون گوجه فرنگی با نام عمومی Tomato در سراسر جهان مشهور است.

سطح زیر کشت و چالش های تولید گوجه فرنگی در ایران

طبق آمار معاونت بهبود امور تولیدات گیاهی وزارت جهاد کشاورزی، سطح زیر کشت گوجه فرنگی فضای باز ایران در سال 1387 در حدود 147،000هکتار، میزان برداشت 5،300،000 تن و میانگین برداشت در هکتار 36 تن می باشد. ایران پس از کشورهای آمریکا، ایتالیا و چین رتبه سوم تولید گوجه فرنگی را به خود اختصاص داده است. بر خلاف بسیاری از کشورهای تولیدکننده بنابر دارا بودن اقلیم های مختلف در تمام فصول، محصول گوجه فرنگی تازهخوری در فصل کشت و خارج از فصل کشت به بازار عرضه می گردد.

استان های فارس، منطقه جیرفت و کهنوج، خراسان رضوی، خوزستان، هرمزگان، بوشهر و آذربایجان شرقی بزرگترین تولیدکنندگان گوجه فرنگی کشور به شمار می روند. بخش محدودی از تولیدات گوجه فرنگی نیز به گلخانه هایی اختصاص یافته است که با برنامه ریزی وزارت جهاد کشاورزی در حال توسعه می باشند.

از چالش های عمده درتولید گوجه فرنگی در ایران، عدم وجود تشکل های علمی جهت برنامه ریزی دقیق، وارداتی بودن 90٪ بذور مصرفی، خرده مالکی، محدودیت منابع آبی و بالابودن نیاز آبی این محصول می باشد. از سوی دیگر میزان تولید گوجه فرنگی در واحد هکتار در ایران پایین است. به عنوان نمونه ایالات متحده آمریکا از 114 هزار هکتار سطح زیر کشت 11 میلیون تن گوجه فرنگی ( 96.5 تن در هکتار) برداشت می کند که بسیار بیشتر از میزان تولید در هکتار ایران می باشد.

با استفاده از بذرهای هیبرید مناسب از جنبه کیفیت محصول، مقاومت بالا نسبت به آفات و بیماری های رایج و میزان برداشت، تغییر روش آبیاری کرتی و سنتی به آبیاری تحت فشار قطرهای و تعیین و تدوین برنامه غذایی مناسب، می توان میزان تولید را به بیش از حد استاندارد افزایش داد.

خصوصیات گیاه شناسی گوجه فرنگی

گوجه فرنگی متعلـق به خانـواده بادمجانیـان یا سیب زمینی و از جنـس گوجه فرنگی (Lycopersicum sp) و گونه گوجه فرنگی اهلی (Lycopersicum esculentum) می باشد. گوجه فرنگی به طور ذاتی گیاهی علفی و چند ساله است که در تمام نقاط جهان اغلب به صورت یک ساله کشت می شود.

ریشه

ریشه گیاه جوان گوجه فرنگی به صورت عمودی می باشد، ولیکن با رشد بوته، ریشه اصلی نسبتاً باریک گشته و در نهایت به سختی از ریشه های فرعی قابل تشخیص می باشد. در یقه ریشه اصلی، ریشه های فرعی جدا می شوند. که در گیاهان جوان بین 4-25 میلی متر قطر آنها می باشد. ریشه های فرعی برعکس ریشه اصلی که به سمت پایین رشد می کند، رشد افقی داشته لذا عمق ریشه در دوران مختلف رشد گیاه گوجه فرنگی متفاوت است. گوجه فرنگی دارای سیستم ریشه ای وسیعی بوده و می تواند حتی تا عمق 150سانتی متر خاک نیز نفوذ نماید اما به طور کلی 72٪ از ریشه در عمق 20-0 سانتی متر، 22درصد در عمق 50-20 سانتی متر و 6 ٪ باقی مانده پایینتر از 50 سانتی متری سطح زمین قرار دارند

ساقه

ساقه گیاه گوجه فرنگی علفی، گرد، صاف و شکننده بوده و با افزایش سن گوشه دار، سخت و تقریباً خشبی می شود. ساقه گیاه گوجه فرنگی از 30 تا 150 سانتی متر و حتی بیشتر می تواند طول داشته باشد

برگ

برگ های گیاه گوجه فرنگی مرکب و متناوب بوده و از برگچه های بریده و چروکدار تشکیل شده است. اندازه برگ ها بسته به واریتههای مختلف گوجه فرنگی متفاوت می باشد. تعداد برگ ها و برگچه ها نیز بر حسب واریته، دما و شرایط نوری متغیر خواهد بود.

گل

گل ها به صورت خوشه ای بوده و در روی ساقه بین دو گره متوالی ظاهر می شوند. گل ها کامل و دارای اندام نر(پرچم) و اندام ماده(مادگی) می باشند. گل ها به صورت متناوب روی خوشه گل قرار گرفته اند و دارای رنگ زرد هستند. در هر گل آذین(خوشه) چندین گل (معمولاً 4 تا 8 گل) وجود دارند. گل ها دارای 5 یا 6 گلبرگ به طول 1 سانتی متر می باشند که در قاعده به هم چسبیده و در انتها از هم جدا می شوند. کاسبرگ ها 5 عدد، کشیده و نوک تیزند. 5 عدد پرچم با بساک های بزرگ و میله ای کوتاه، اندام گل را تشکیل می دهند.

میوه

میوه گیاه گوجه فرنگی از لحاظ گیاهشناسی سته ای گوشتی و آبدار است که شامل تخم ها یا دانه هایی می شود که توسط یک توده ژلاتینی و غلاف گوشتی احاطه شده و روی آن با پوستی نازک پوشیده شده است.

انتخاب رقم مناسب جهت کشت در گلخانه

انتخاب رقم برای کشت در یک منطقه از اهمیت زیادی برخوردار است. این رقم هم باید مقاوم به آفات و بیماری ها و شرایط نامساعد منطقه (نور کم، دمای پایین و…) بوده و هم بتواند در این شرایط، محصولی با کیفیت و کمیت بالا تولید نماید.

دسته بندی بر اساس عادت رشد (شکل ساقه)

رشد انتهایی یا محدود (Determinate)

این ارقام برای کشت در فضای باز استفاده می شوند و برای تولید گوجه فرنگی صنعتی به کار می روند. در این ارقام معمولاً به ازای هر 2 برگ، یک گل آذین بوجود می آید. در انتهای هر شاخه فرعی نیز پس از تولید 2 تا 3 برگ، یک گل آذین بوجود می آید و سپس متوقف می شود. روی خوشه، میوه و سپس شاخه فرعی بوجود می آید و بوته در اطراف ساقه اصلی حالت کپه ای می گیرد.

رشد نیمه انتهایی یا نیمه محدود (Semi-Determinate)

در این ارقام به ازای هر 3 برگ یک گل آذین وجود دارد و در نهایت در جوانه انتهایی نیز یک گل تولید می شود. این محصولات در فاصله کوتاهتری حداکثر تولید را دارند و برای کشتهای کوتاه مدت  گلخانه ای در پاییز بسیار نتیجه بخش می باشند.

رشد غیر انتهایی یا نامحدود (Indeterminate)

این ارقام در گلخانه و فضای باز استفاده می شوند که حالت بالارونده دارند و بیشتر برای مصرف تازهخوری می باشند. در این ارقام معمولاً به ازای هر 3 برگ یک گلآذین وجود دارد و جوانه انتهایی به رشد خود ادامه میدهد. گل آذین در گوشههای ساقه اصلی و فرعی بوجود می آید و رشد بوته متوقف نمی شود.

دسته بندی بر اساس وزن متوسط میوه

امروزه با توجه به سلیقه مصرف کننده جهت مصرف تازه خوری گوجه فرنگی از گوجه های چری با وزن تقریبی 5 تا 20 گرم تا گوجه هایی با وزن 250 گرم استفاده می شود. لازم به ذکر است که هرچقدر وزن گوجه فرنگی سنگین تر باشد مدت زمان بیشتری برای رسیدن به باردهی نیاز دارد. مثلاً گوجه چری پس از انتقال نشاء جهت تولید محصول حدود 55 تا 60 روز و گوجه درشت 250 گرمی حداقل به 90 روز زمان نیاز دارد.

دسته بندی بر اساس زمان رسیدگی میوه

در مـجـمـوع گوجه فرنگی بـر اسـاس رسیـدگـی نسبـی بـه ارقـام خیلـی زودرس (Very Early Maturity)، زودرس (Early Maturity)، متوسط زودرس (Medium Eearly Maturity)، متوسط رس (Medium Maturity)، متوسط دیررس(Medium Late Maturity)، دیررس(Late Maturity)، خیلی دیررس (Very Late Maturity) تقسیم بندی می شوند.

دسته بندی بر اساس شکل، رنگ و طعم میوه

میوه گوجه فرنگی به اشکال گرد (Globe)، کاملاً گرد (Deep Globe)، پهن یا بشقابی (Oblate)، کاملاً پهن (Deep Oblate)، گرد مربعی یـا گـرد گوشـه دار (Square Round)، بیضی یا تخم مرغی یا بلوکی (Square elongate or Oval)، گیلاسی (Cherry) و خرمایی یا زیتونی (Plum)، به رنگ های سبز، زرد، نارنجی، قرمز و بنفش و با طعم های شیرین تا ترش به بازار عرضه می شوند.

دسته بندی بر اساس یکنواختی رسیدن محصول

بوته های گوجه فرنگی به سه دسته همرس، غیر همرس و بینابین تقسیم می شوند. معمولاً در  گلخانه های ایران از واریته های غیر همرس در برداشت های طولانی مدت و از بینابین در مناطقی که مدت برداشت کوتاه تری دارند استفاده می کنند.

دسته بندی بر اساس شیوه برداشت محصول

گوجه فرنگی به دو صورت منفرد  (Single) و خوشه ای (Cluster) برداشت می شود که نوع منفرد خود به دو فرم برداشت همراه با کاسبرگ و بدون کاسبرگ دسته بندی می شود. اخیراً واریته های جدیدی به نام کلاستر وارد بازار شده اند که در آنها چیدن و برداشت میوه به صورت خوشه  ای صورت می گیرد.

دسته بندی بر اساس شیوه مصرف

محصول گوجه فرنگی به صورت تازه خوری (Fresh) و صنعتی (Processing) (رب، سس،کنسرو و…) مصرف می شود. در حال حاضر در ایران برای کشت گوجه فرنگی در گلخانه ها، تنها از ارقام تازه خوری استفاده می شود البته در مواردی که به علل مختلف از قبیل شرایط نامساعد محیطی و یا برداشت در چین های پایانی، میوه از لحاظ شکل و اندازه از کیفیت مطلوب و بازارپسندی لازم برخوردار نیست چاره ای جز مصرف صنعتی آن وجود ندارد.

دسته بندی بر اساس میزان مقاومت به آفات و بیماری ها

با پیشرفت در زمینه تولید بذر، واریته هایی به بازار معرفی شده اند که در برابر نماتدها، بیماری هـای قارچـی، باکـتـریایی، ویروسی و برخی آفات، واجد انواع مقاومت های پایین (Low Resistance)، مـقـاومـت متـوسط (Intermediate Resistance)  و مقـاومـت بالا (High Resistance) می باشند.

قابلیت حمل و نقل و انبارداری میوه

قابلیت حمل و نقل و انبارداری بالا (Long Shelf Life: LSL) از ویژگی های حائز اهمیت میوه گوجه فرنگی است که نشاندهنده میزان سفتی میوه (Firmness) می باشد.

عملیات کاشت بذر در گلخانه

تعیین تاریخ و زمان کشت

تاریخ کشت محصولات گلخانه ای را با توجه به نوع و خصوصیات رقم، شرایط محیطی موجود، عوامل اقتصادی و … باید تعیین نمود تا بهترین افزایش در کیفیت و کمیت محصول حاصل گردد. در کشت گلخانه ای، زمان های نامساعد باید از دوران کشت حذف شده و نباید در فاصله برداشت محصول قرار گیرد. بنابراین بهتر است کشت را به نحوی انجام داد که فصول نامسـاعد در آغاز فصل کشت یا آخر فصل برداشت باشد. در ضمن تاریخ کاشت محصول باید بـه گونـه ای باشد که در زمان برداشت، محصول قیمت مناسبـی جهت ارائه به بازار داشته باشد.

این کشت معمولاً از ابتدای آبان تا اوایل آذر شروع می شود. نشاءها در اواسط دی ماه به زمین اصلی گلخانه منتقل می شوند و محصول از اواخر اسفندماه تا اواخر خردادماه قابل برداشت است. گاهی تاریخ کشت بهاره را تغییر میدهند و بذر گوجه فرنگی را از دهه آخر آذرماه تا دهه آخر دی ماه کشت می کنند و نشاءها را از دهه دوم بهمنماه تا دهه اول اسفندماه به زمین اصلی گلخانه منتقل می کنند و در این صورت محصول از اواسط فروردین ماه تا اواخر تیر ماه قابل برداشت می باشد.

در کشت بهاره در صورت مساعد بودن شرایط محیطی، برداشت تا پاییز (اواسط آبان ماه) هم ادامه می یابد. این کشت به خاطر طولانی بودن فصل رشد (حدود 5 ماه و یا بیشتر) و باردهی بیشتر از اهمیت خاصی برخوردار است.

کشت پاییزه

کشت پاییزه معمولاً از اواخر خردادماه و اوایل تیرماه شروع می شود. نشاءها از اوایل تا اواخر مردادماه به زمین اصلی گلخانه منتقل می شوند و محصول از اواسط مهرماه تا اواسط آذرماه قابل برداشت می باشد.

در کشت گوجه فرنگی، مناطقی که تابستان خنک و زمستان ملایم دارند دو کشت در سال میسر خواهد بود. اما در مناطقی که تابستان گرم و برداشت بهاره دارند، نهایتاً تا آخر اردیبهشت ماه میسر می باشد، و البته بهتر است به جای دو کشت در سال از یک کشت بینابین استفاده گردد.

تهیه بستر کشت

گیاه گوجه فرنگی برای گسترش ریشه های عمیق و قوی خود احتیاج به زمین شنی یا شنی لومی، پوک، نرم، عمیق با زه کشی مناسب دارد. این خاک باید غنی از مواد غذایی و عاری از عوامل بیماری زا باشد. با توجه به اینکه بیشترین فعالیت ریشه ها در عمق 30 سانتیمتری خاک می باشد، قبل از انتقال نشاءهای گوجه فرنگی به زمین اصلی باید بسترهای مناسب که تا عمق 80 سانتی متری قابلیت نفوذ ریشه را  داشته باشند مهیا نمود. بهترین pH خاک جهت کشت گوجه فرنگی 5/5 تا 6.5 می باشد (گوجه فرنگی های تولیدی در کشت بدون خاک نسبت به pH مقاومت کمتری دارند و بیشترین محصول را در pH بین 4.5 تا 5 به دست می آورند و در pH برابر با 7 حدود 25٪ کاهش محصول در پی خواهند داشت). گوجه فرنگی تا 3میلی موس شوری را تحمل می کند ولی افزایش EC خاک تا 4 میلی موس باعث 10٪ کاهش محصول، تا 6 میلیموس باعث 35٪ کاهش محصول و تا 8 میلیموس باعث 50٪ کاهش محصول می شود. میزان شوری در کشت بدون خاک (هیدروپونیک) می تواند به خاطر بهبود کیفیت میوه بیش از مقادیر آن در روش های خاکی در نظر گرفته شود برای این منظور کلرید سدیم را به محلول کود اضافه می کنند.

کاشت گوجه فرنگی

کشت بذر گوجه فرنگی به دو صورت مستقیم (بذری) و غیرمستقیم (نشاءکاری) صورت می پذیرد که در شرایط گلخانه تنها شیوه کشت غیرمستقیم توصیه می گردد.

کشت غیر مستقیم

کشت غیر مستقیم موجب عرضه سریعتر محصول به بازار، کاهش تلفات بذور هیبرید و تولید نشاء قوی و سالم می شود. در این روش به ازای هر 500 مترمربع از زمین اصلی ، 2 تا 3 مترمربع فضا برای ایجاد خزانه مورد نیاز است. کشت غیر مستقیم در خزانه عموماً به دو صورت کشت در گلدان و سینی نشاء صورت می پذیرد.

کشت بذر در گلدان های نشاء

قبل از کشت، بذرها را به مدت 1 تا 3 روز می خیسانیم تا نرم شده و آماده جوانه زنی گردند. سپس بذرها را به عمق یک سانتی متری گلدان هایی به قطر 10-7.5 سانتی متر قرار داده و به خزانه انتقال می دهیم و شرایط مناسب را از جهت نور، دما، رطوبت و… فراهم می کنیم.

کشت بذر در سینی نشاء

سینی نشاء ( 55 ×27 سانتی متر) را از یک مخلوط خاک مناسب ( پیت موس و …) پرکرده و با تخته چوبی سطح خاک را تا عمق 1.5 سانتی فشرده می کنیم و 500 تا 600 بذر را به صورت یکنواخت پاشیده و یا در ردیف های منظم کشت نموده و روی آن را به ارتفاع 0.5 سانتی متر با خاک نرم  می پوشانیم و به خزانه منتقل می کنیم. روی سینی را با پلاستیک نازک پوشانده و پس از ظهور جوانه ها لایه پلاستیکی را برمی داریم تا شرایط مساعد جهت رشد گیاهچه فراهم گردد. با ظهور اولین برگ حقیقی نوبت به تیمار سرما می رسد و سپس باید گیاهچه ها را بدون اینکه آسیبی ببینند از سینی نشاء به درون گلدان های نشاء منتقل کرده و بلافاصله آنها را آبیاری نمود.

عوامل محیطی موثر بر جوانه زنی بذر و تولید نشاء گوجه فرنگی

متوسط زمان جوانه زنی بذر گوجه فرنگی در خاک 4-6 روز و طول دوره رشد بعد از نشاء بوته در زمین تا میوه دهی 60-90 روز می باشد (این مدت به نوع رقم بستگی دارد). در مرحله نشاءکاری کنترل رطوبت و حرارت مخصوصاً در خزانه بسیار اهمیت دارد.

دما

بهترین درجه حرارت برای جوانه زنی بذر گوجه فرنگی در گلخانه 25 تا 30 درجه سانتی گراد می باشد. (درجه حرارت محیط خزانه نباید از 12 تا 15 درجه سانتی گراد کمتر و از 35 درجه سانتی گراد بیشتر باشد) هرچقدر درجه حرارت پایینتر باشد طول مدت جوانه زنی بیشتر خواهد شد.

بعد از جوانه زنی بهترین درجه حرارت محیط برای پرورش نشاء 18-24 درجه سانتی گراد (روز 24 و شب 18 درجه سانتی گراد) می باشد که در جدول زیر به آن اشاره شده است.

نور

از مرحله کاشت تا جوانه زنی بذر نیاز به نور نمی باشد اما پس از جوانه زدن و سبز شدن نشاءها باید نور بیشتری (به صورت طبیعی یا مصنوعی) برای گیاه فراهم شود تا فرایند فتوسنتز و غذاسازی آغاز شده و بین بوته ها رقابت نوری ایجاد نشود.

آبیاری

آبیاری مورد نیاز برای جوانه زنی و رشد نشاء باید با انجام بازدیدهای روزانه انجام گیرد و گلدان های کشت نباید خشک شوند. قبل از جوانه زنی، آبیاری ملایم و به صورت مه پاش انجام می گیرد تا بذرها در اثر فشار آب از زیر خاک بیرون نیایند. در روزهای گرم و پر نور تابستان آبیاری چندبار در روز، ولی در روزهای سرد و کم نور زمستان آبیاری 2-3 روز یکبار انجام می گیرد. درصد رطوبت مورد نیاز برای محیط خزانه 60-80 درصد است.

دی اکسیدکربن

استفاده از دی اکسیدکربن با غلظت 1000 پی پی ام موجب افزایش رشد نشاء می گردد. چون سطح خزانه کوچک است از این رو غنی سازی دی اکسیدکربن از لحاظ اقتصادی توجیه پذیر است.

انتقال نشاء به زمین اصلی

زمان انتقال نشاء به زمین اصلی زمانی است که ارتفاع بوته 20-30 سانتیمتر باشد، در این حالت 2 برگ حقیقی غیر از 2 برگ لپه ای در گیاه بوجود می آید که معمولاً 12-15 روز برای 2 برگه شدن و 20 روز برای 4 برگه شدن زمان نیاز است. بهترین زمان انتقال نشاءها به زمین اصلی 4-6 هفته بعد از کاشت بذر در خزانه است. بهتر است 12-14 ساعت قبل از انتقال، خزانه را آبیاری نمود. برای کشت نشاء در زمین اصلی با توجه به نوع واریته، حفره هایی با فاصله 40-60 سانتی متر از یکدیگر و به صورت زیگزاگ (طوری که روی دو ردیف کنار هم، بوته ها مقابل هم نباشند) ایجاد می کنند و  سپس نشاء را همراه با خاک گلدان یا لیوان کشت در حفره های ایجاد شده قرار داده و اطراف آن مقداری خاک یا پیت موس می ریزند و سپس آبیاری کرده تا آب، جایگزین هوای موجود در خاک اطراف بوته شود.

تراکم کشت و میزان بذر مصرفی

تراکم کشت (تعداد بوته در هر متر مربع) به عواملی مانند ابعاد گلخانه، نوع رقم، ویژگی های خاک، زمان کشت، شرایط محیطی و نحوه انجام عملیات هرس بستگی دارد.

مقدار متوسط تراکم بوته برای گوجه فرنگی 2-3 بوته در هر متر مربع است. تراکم بیش از حد نه تنها مقدار محصول را افزایش نمی دهد بلکه موجب کاهش کیفیت میوه، بروز اختلالات تغذیه ای، شیوع بیماری ها و دشواری در عبور و مرور کارگران و انجام عملیات داشت می گردد.

بذرهای گوجه فرنگی ریزتر از بذرهای خیار می باشد و به طور متوسط یک گرم بذر گوجه فرنگی فاقد روکش تقریباً 300-350 عدد بذر را شامل می شود. اگر تراکم بوته به صورت 2.5 بوته در مترمربع در نظر گرفته شود برای هر هکتار نیاز به 25 هزار بوته است. اگر قدرت جوانه زنی بذور 90 درصد در نظر گرفته شود (0.1*25000) و 10 درصد بذر یا نشاء اضافی نیز به منظور عملیات واکاری و جبران خسارت ناشی از انتقال نشاء، عوامل نامساعد محیطی، قارچ ها و آفات و … در نظرگرفته شود (0.1 × 25000) داریم:

30000= (25000*0.1) + (25000*0.1) + 25000=تعداد بذر

گرم 300 = 100/30000=وزن بذر

 

مهمترین آفات و بیماریهای گوجه فرنگی

1 – بیماریهای مهم گوجه فرنگی

• نام بیماری : کله موجی گوجه فرنگی

عامل بیماری : آلترناریا آلترناتا

علائـم : ایـن بـیماری اغلـب بـه مـیوه رسیده حمله کرده و به صورت لکه سیاه وسیع پوشیده از اندامهای غیر جنسی عامل بیماری ظاهـر مـی گـردد . برخـی از نژادهای این قارچ می توانند شکافهای عمیق به رنگ قهوه ای ایجاد کرده و با ترشح موادی موجب خشـک شدن ساقه ، برگ و میوه شود . عامل بیماری در دمای ٢٦ ـ ٢٢ درجه با رطوبت نسبی بالا و با وجود قطره های آب روی میزبان به میوه های سالم گوجه نیز حمله می کند . آلودگی بعد از شبنم پایدار به وقوع می پیوندد کنـترل : ایجـاد شرایط مناسب رشد و نمو گیاه ـ انتخاب ارقام با حساسیت کمتر چیدن به موقع گوجه فرنگی ـ ممانعت از آبیاری بی رویه و عرقاب کردن خاک و . . .  .

 

• نام بیماری : مرگ گیاهچه ( ریزوکتونیوز گوجه فرنگی )

عامل بیماری : ریزوکتونیاسولانی

علائم : این عامل در خزانه به میزبان حمله میکند ـ به صورت لکه های قهوه ای در ریشه و پوسیدگی طوقه ظاهر می گردد و منجر بـه مـرگ گـیاهچه مـی گـردد . عامل بیماری در هنگام تماس میوه های گوجه فرنگی با خاک حمله می کند و اولین علائم آن به صـورت لکـه های قهوه ای کمی فرورفته که به تدریج گسترش می یابند سپس مرکز بافت آلوده شکافته شده و رنگ آن قهوه ای تیره می شود . برای پیشگیری باید بذور را ضدعفونی کرد ـ میزبان آلوده را از بین برد .

 

• نام بیماری : بیماری آوندی گوجه فرنگی

عامل بیماری : فوزاریوم اکسیزپوروم ویژه لیکوپرسیسی

علائـم : این قارچ می تواند به میزبان در تمامی مراحل رشد حمله کند . برگهای آلوده زرد میشوند. گاهی اوقات فقط یک طرف برگها زرد می شوند . برگهای آلوده به تدریج خشک شده و میزان میوه کم و نارسی تولید می شود . اگر بیماری شدت داشته باشد مـیزبان سـریع مـی مـیرد . از علایـم آن قهوه ای شدن بافتهای آوندی است . برای پیشگیری می توان خاک خزانه را توسط بخار با یکی از سموم متام سدیم ـ برمومتیل و ضدعفونی بذر با بنومیل ـ تیوفانات متیل ضد عفونی کرد .

 

• نام بیماری : سوختگی شاخ و برگ گوجه فرنگی

عامل بیماری : فیتو فتورا اینفستانس

علائـم : این بیماری علاوه بر گلخانه در مزرعه نیز دیده می شود . روی برگها لکه های نا منظم بی رنگ که بعد قهوه ای می شود ظاهـر مـی گـردد . در صـورت بـالا بـودن رطوبت علایم به تمام برگ انتقال می یابد و در سطح پایینی برگهای آلوده کپک سفید ظاهـر شـده روی ساقه و دمبرگها علائم به صورت لکه های قهوه ای طولی می باشد . برای پیشگیری می توان هر ١٠ روز سمپاشی کرد ( سموم پیشنهادی : متالاکسیل ، بنالاکسیل و سموم حاوی مس )

 

• نام بیماری : اسکلروتیینای گوجه فرنگی

حملـه ایـن قارچ بخصوص در گلخانه صورت می گیرد و سریعاﹰ سبب مرگ می شود . روی طوقه به صورت لکه های قهوه ای که به تدریج از کپک سفید پوشیده می شوند . برای پیشگیری می توان با یکی از سموم ایپرودیون پروسیمیدون و دی کلران سمپاشی کرد .

 

• نام بیماری : پیره نور کائتاپرسی سی

علائـم : از بـیماری هـای خطرناک است که به گوجه فرنگی و مزرعه حمله می کند ریشه های آلوده ازدیاد می یابد و چوب پنبه ای و پوست آنان شکافته شده و نا صاف و تیره می گردد .

کنترل : رعایت تناوب زراعی ـ ضدعفونی خاک با برومورمتیل یا حرارت – دو رگ کردن گونه های حساس

عوارض و اختلالات فیزیولوژیکی

ریزش گل (Flower Drop)

در گیاه گوجه فرنگی در صورتی که درجه حرارت شبانه محیط رشد به 13-15 درجه سانتی گراد برسد، کیسه بساک رشد کافی ننموده لذا به علت عدم گرده افشانی یا گرده افشانی ناقص، در عمل تلقیح گل مشکل ایجاد شده و ریزش گل حادث می شود. کوتاه بودن مدت روشنایی (زیر 6 ساعت در روز) و وجود روزهای ابری، تنش های رطوبتی، خشکی خاک، آبیاری بیش از حد، کمبود ازت، درجه حرارت های نامساعد (دمای زیر 13 و بالای 32 درجه سانتی گراد) و … نیز ممکن است باعث ریزش گل شود.

پوسیدگی گلگاه گوجه فرنگی (Blossom End Rot)

در نتیجه عارضه پوسیدگی گلکاه گوجه فرنگی قسمت های آسیب دیده، خشک و چروک گردیده و سطح زخم ها به رنگ قهوه ای تیره تا سیاه در می آیند. در نهایت بخش های آسیب دیده مورد حمله پاتوژن های ثانویه قرار می گیرند و منجر به پوسیدگی و فساد میوه می گردد. عارضه پوسیدگی گلگاه با کمبود موقتی کلسیم موجود در گیاه مرتبط بوده و با تغییرات رطوبتی خاک تشدید می شود مصرف بیش از حد کودهای ازته به ویژه فرم آمونیومی موجب تجمع کلسیم در بافت های برگ گوجه فرنگی و بروز علائم کمبود کلسیم در میوه می شود. در ضمن قطع شدن ریشه ها نیز باعث این عارضه شده و شوری و خشکی خاک نیز بر شدت آن می افزاید.

آفتاب سوختگی ( Sunscald)

این عارضه به دنبال در معرض نور خورشید قرار گرفتن میوه های گوجه فرنگی و برگ های پایین بوته که در اثر آفتاب سوختگی از بین رفته اند، بوجود می آید. لذا جلوگیری از در معرض نور مستقیم خورشید قرار گرفتن میوه ها اهمیت بسیار زیادی دارد. علائم این بیماری به صورت ظهور نواحی سفید یا برنزه روشن روی میوه ها است. پس از مدت کوتاهی این نواحی تغییر رنگ یافته و چروک و فرو رفته می شوند و در اطراف آنها یک هاله زردرنگ پدید می آید. ظهور این لکه ها اکثراً در بخش بالایی میوه که بیشتر در معرض نور خورشید قرار دارد پدید می آید. در ارقام کم برگ یا شرایطی که سایه اندازی برگ ها بر روی میوه کافی نباشد، خسارت آفتاب سوختگی می تواند از کمیت و کیفیت محصول بکاهد.

بد شکلی میوه (صورت گربه ای) ( Catfacing)

علائم این عارضه به صورت نواحی فرورفته و دندانه دار در قسمت گل گاه میوه ظهور می یابد. بد شکل شدن میوه از علائم دیگر این عارضه است. این عارضه فیزیولوژیکی در اثر کاهش دمای محیط به میزان کمتر از 10 درجه سانتی گراد در زمان گل دهی و تشکیل میوه ایجاد می شود. گرمای بیش از حد، تغییرات رطوبتی خاک در اثر آبیاری سنگین، آسیب های ناشی از برخی علف کش ها مثل D- 4 -2 ، خسارات ناشی از تغذیه تریپس روی میوه های جوان و حتی هرس شدید در واریته هایی با رشد نامحدود بر شدت این عارضه می افزاید. واریته های درشتتر گوجه فرنگی نسبت به این عارضه حساس ترند.

ترک های رشدی (Growth Cracks)

در گیاه گوجه فرنگی دو نوع ترک متحدالمرکز و شعاعی وجود دارد. این عارضه در هنگام رسیدن میوه ظاهر می گردد. ترکهای متحدالمرکز به صورت ترک های دایره ای شکل در انتهای میوه ظهور می کند. در حالیکه ترک های شعاعی از انتها به اطراف گسترش می یابند.

نوسانات شدید درجه حرارت و رطوبت، تغییرات شدیدی را در سرعت رشد ایجاد می کند که منجر به بروز ترک در میوه گوجه فرنگی می گردد. میزان حساسیت ارقام مختلف گوجه فرنگی نسبت به ترک خوردگی متفاوت می باشد. ارقام بسیار حساس در زمانی که هنوز میوه سبز است دچار ترک خوردگی می شوند و ارقامی که تا حدودی مقاومند تا مراحل بعدی دچار این عارضه نمی شوند. تأمین مواد غذایی لازم و آبیاری منظم احتمال ترک خوردگی را کاهش می دهد.

پف کردگی میوه (Puffiness)

در این عارضه برقراری توازن میان جذب عنصر نیتروژن و پتاسیم و سایر عناصر موجود در خاک حائز اهمیت می باشد. در این حالت میوه ها پف کرده و زاویه دار می شوند. این عارضه در نتیجه گرده افشانی ناقص، کوددهی ضعیف (کمبود پتاسیم و مصرف بیش از حد ازت) و عدم تشکیل دانه که غالباً ناشی از دمای پایین است و در درجه حرارت های خیلی بالا و خیلی پایین در زمان تشکیل میوه به وجود می آید.

رسیدن لکه دار ( Blotchy Ripening)

علائم این عارضه مشابه علائم ناشی از ویروس موزاییک توتون است. در این حالت بخشی از میوه به علت تلقیح ناقص به خوبی نمی رسد و روی میوه لکه های زردرنگ یا سفیدرنگ ظاهر می شود و بافت زیر لکه ها سخت و نارس باقی می مانند. علت این عارضه به طور دقیق مشخص نیست ولی کمبود پتاسیم و بر، گیاه را به این عارضه حساس می کند و آب و هوای سرد وکمبود شدید آب نیز آن را تشدید می نماید.

رسیدن غیر یکنواخت (Irregular Ripening)

این عارضه بیشتر در دوران بلوغ میوه و روی میوه های رسیده (قرمز رنگ) ظاهر می گردد. در این حالت رنگ گیری سطح میوه غیر یکنواخت و بافت مناطق میانی میوه نیز ممکن است سخت و نارس بوده و رنگ آن سبز یا زرد باقی بماند. تغذیه لارو مگس های سفید برگ نقره ای (Bemisia argentifoli) از شاخ و برگ گیاه نیز، باعث بروز این عارضه می شود. عواملی مانند رطوبت بالا، کمبود پتاسیم و نوسان شدید حرارتی نیز در بروز این عارضه موثر می باشند.

2 – آفات گوجه فرنگی

از آفـات مهـم گوجـه فرنگـی مـی توان به کرمهای خانواده اسفیجیده اشاره نمود که از میوه های گوجه فرنگی تغذیه نموده و اگر کنـترل صـورت نگـیرد خسـارات فراوانـی به گیاه وارد می آید . کرم هلیوتیس یکی دیگر از آفات گوجه فرنگی است که از ساقه تغذیـه نمـوده و سـپس وارد مـیوه مـی شـود . سمپاشی با کارباریل برای هر دو نوع مفید بوده و موجب کاهش و نهایتاﹰ از بین رفتن آفات می گردد .دو آفت مهم دیگر گوجه فرنگی مینوز برگ گوجه فرنگی و مگس میوه مدیترانه میباشند که قبلا به تفصیل آنها را بررسی نموده ایم .

مگس میوه کوئیزلند

نام علمی: Bactrocera tryoni

این آفات حشره های بالغ شبیه زنبور هستند، رنگ آن ها قرمز-قهوه ای با خطوط زرد است و در حدود 8 میلی متر طول دارند. این حشره بر خلاف مگس خیار، هیچ خط زردی در پایین سطح پشتی قفسه سینه بین بال ها ندارد. مگس های میوه در هنگام استراحت بال های خود را در حالت افقی نگه می دارند و آن ها را به شیوه خاصی تکان می دهند.  حشره ماده میوه بالغ را نیش می زند و  تخم های موزی شکل در زیر سطح میوه می گذارد. بعد از دو یا سه روز لاروها به شکل هویج، 7 میلی متری می شوند که یک تونل در میوه ایجاد می کنند.آن ها باکتری هایی که به ترک خوردن میوه کمک می کنند را حمل می کنند. لارو بالغ می تواند یک تونل Uشکل در میوه ایجاد کند.

دوره زندگی:

لارو به مدت 7 تا 10 روز در تابستان بالغ می شود و برای تبدیل شدن به شفیره از میوه به سمت خاک بیرون می آید. مرحله شفیره حدود 10 روز طول می کشد. چرخه زندگی در طول تابستان حدود 2.5 هفته طول می کشد. مگس های بالغ بر شاخ و برگ و میوه جمع می شوند تا از کلونی های باکتری ها تغذیه کنند و بعد جفت گیری می کنند. این باکتری ها در شرایط مطلوب فراوان تر هستند.

خسارت:

حشرات بالغ در میوه تخم گذاری می کنند و لارو از گوشت میوه تغذیه می کند. میوه ای که تحت تاثیر حشره قرار می گیرد به آسانی شناخته می شود زیرا پوسیدگی به سرعت توسعه می یابد و پوست اطراف نیش زدگی تغییر رنگ می دهد. آسیب مگس میوه کوئیزلند در اواسط و اواخر تابستان شدیدتر از زمان های دیگر است. بعد از بارش یک باران تابستانی حضور تعداد زیادی حشره انتظار می رود. مگس میوه بعد از بارش باران یا رطوبت بالا فعال می شود.

کنترل:

مگس میوه بعد از باران یا رطوبت بالا فعال می شوند. سم پاشی برای کنترل مگس میوه در فصول خشک ممکن است ضروری نباشد. نباید اجازه داد میوه های افتاده روی زمین بمانند و باید آن ها را جمع کرد.

مبارزه بیولوژیکی:

زنبورها می توانند در کنترل جمعیت مگس میوه کمک کنند. زنبورها، این حشرات را در مرحله شفیره از بین می برند و بنابراین می توان در برای جلوگیری از آسیب های جمعیت بالای مگس های میوه از زنبورها استفاده کرد. با این حال، زنبورها جمعیت نسل بعد مگس های میوه را کاهش می دهند.

مبارزه شیمیایی:

در صورتی که آسیب تایید شده باشد باید از اسپری های پوششی استفاده کرد. طعمه پروتئینی برای کنترل مگس ماده تایید شده و برای سبزیجات مختلف استفاده می شود و می توان از آن در نقاط مختلف گیاه استفاده کرد.  برای کنترل حشره های نر از تکنیک MAT (Male Annihilation Technique) ( تکنیکی است که با استفاده از مواد شیمیایی که معمولا وازلین، دایمتیکون و polyquaternium می باشد توانایی آفات را از بین می برد)، استفاده می شود و به سرعت جمعیت حشره های نر را از بین می برد. سم فنتیون برای تمام مراحل قبل و بعد از برداشت قابل استفاده است.

مگس سفید (Silverleaf whitefly)

نام علمی: Bemisia tabaci species (بوتیب B) و Bemisia tabaci species (بیوتیب AN)

مگس های سفید بالغ هر دو بیوتیب B و  AN، 1.5 میلی متر طول دارند و نمی توانند از لحاظ بصری از هم جدا شوند. حشره های بالغ دارای بال های سفیدی هستند و شبیه سقف خانه ای است که کاملا به هم پیوسته نشده است و زمانی که از بالا مشاهده می شود بدن بین بال ها دیده می شود.

گونه های مشابه:

مگس سفید گلخانه ای (Trialeurodes vaporariorum) و دیگر بیوتیب های Bemisia tabaci species

چرخه زندگی:

مگس های سفید به طور اتفاقی زیر برگ ها تخم گذاری می کنند. تخم ها زرد-سبز هستند و بعد رنگ آن ها قهوه ای می شود. برگ ها با جمعیت تخم های مگس سفید، اغلب دارای یک تکه تیره در قسمت زیرین است.  چرخه زندگی از تخم تا حشره در تابستان حدود 18 روز طول می کشد ولی در آب و هوای سردتر بیشتر طول می کشد.

خسارت:

مگس سفید می تواند آسیب های مختلفی ایجاد کند. نرخ تولید مثل بالایی دارند و طول مدت هر نسل کوتاه می باشد و تعداد زیادی تولید می شود که می توانند رشد گیاهان را به سادگی از طریق تغذیه از آن ها به تعویق بیندازند. حشره مواد زیادی ترشح می کند که باعث ایجاد اختلال در فتوسنتز می شود.

نظارت و سطح عمل:

شناسایی مناسب و برآورد به طور منظم از تعداد حشرات بالغ و نابالغ مهم است. مگس سفید معمولا در برگ ها یافت می شود ولی در تمام مراحل زندگی بر کل گیاه تاثیر می گذارند.

کنترل:

کنترل شیمیایی:

یک مشکل مهم در کنترل مگس سفید توانایی مقاومت آن در برابر بسیاری از حشره کش ها می باشد که بارها و بارها استفاده شده اند. بنابراین باید از یک حشره کشی استفاده شود که حشره نسبت به آن مقاوم نباشد. حشره کش های تنظیم کننده رشد حشرات (IGRs) به میزان مورد نیاز مناسب هستند.

دیگر روش های کنترل:

• شکستن چرخه زندگی و حذف میزبان جایگزین
• استفاده از دشمنان طبیعی مانند زنبورهای انگلی (Encarsia spp. و  Eretmocerus spp) که معمولا برخی از سطوح کنترل بیولوژیکی را فراهم می کند. شکارچیان دیگر شامل لاروهای بالتوری و لاروهای کفشدوزک هستند.
• مدیریت حشره کش برای حفظ حساسیت

 

مطالعه پست ارزیابی تله های مختلف رنگی در جذب و صید سفید بالک در گلخانه را نیز به شما عزیزان پیشنهاد میکنم

کرم طوقه (Cutworms)

این کرم از قسمت های جوان ساقه گیاه در طول شب تغذیه می کند. لارو این حشره از طوقه گیاه تغذیه می کند و باعث قطع شدن ریشه نهال از ساقه می شود و در نتیجه گیاه خشک و پژمرده می شود. این حشره به گیاه گوجه فرنگی آسیب زیادی می رساند و باعث از بین رفتن گیاه می شود.

سیکل زندگی:

اکثر گونه ها زمستان را در زیر خاک سپری می کنند و زمانی که لاروها جوان هستند در زیر بقایای مواد موجود در باغ می مانند. در فصل بهار که هوا گرم می شود، فعال می شوند و در طول شب از گیاهان تغذیه می کنند و در طول روز در خاک پنهان می مانند. لارو چندین بار پوست اندازی انجام می دهد و در اواخر بهار به شفیره تبدیل می شود. در عرض یک هفته پروانه ظاهر می شود و شروع به تخم گذاری می کند و صدها تخم بر روی ساقه و برگ می گذارد. بسته به گونه، یک تا پنج نسل در طول یک سال به وجود می آید.

کنترل:

قبل از کاشت علف های هرز و بقایای تجزیه نشده گیاهان موجود در زمین که ممکن است لارو از آن ها تغذیه کند را باید از بین برد. بعد از اینکه زمین به طور کامل تمیز شد باید زمین را روشن کرد تا فرصت مناسبی برای شکارچیانی مثل پرندگان ایجاد شود تا از لارو و شفیره تغذیه کنند. بعد از برداشت کامل محصول، برای از بین بردن لاروها باید زمین را شخم زد و همچنین باید علف های هرز موجود در زمین را از بین برد.  در صورت امکان می توان در لبه باغ توده کاه یا یونجه قرار داد تا کرم طوقه از آن تغذیه کند و کمتر در اطراف گیاهان باشند. کرم طوقه خشکی را دوست ندارد. در صورت امکان می توان صبح ها به گیاهان آب داد تا وقتی که کرم ها شب از خاک بیرون آمدند خاک خشک شده باشد.  سبوس و یا آرد ذرت را با حشره کش بیولوژیک بی تورین واریته باکتری kurstaki مخلوط می کنند و برای جذب کرم و کشتن آن ها، روی خاک پراکنده می کنند. سبوس و آرد ذرت با محیط زیست سازگار هستند و همچنین زمانی که با حشره کش مخلوط می شوند می توانند کرم ها را نیز بکشند. در بهار کرم طوقه ظاهر می شود. مواد غذایی را نباید در اختیار طوقه ها قرار داد. مثلا می توان کاشت در زمین را با نشا کردن به تاخیر انداخت یا در صورت امکان کاشت را در اواخر بهار انجام داد تا طوقه ها غذایی برای مصرف نداشته باشند.  در صورتی که تعداد بوته های گوجه فرنگی کم باشند می توان با قرار دادن فویل های آلمینیومی به صورت حلقه ای در اطراف گیاه از آسیب این حشره جلوگیری کرد. بهتر است ورقه را حدود 3 سانتی متر به درون خاک فرو کرد و حدود 8 سانتی متر از سطح خاک بالا باشد تا این کرم نتواند از آن بالا رود.

شته (Aphid)

شته ها بر روی ساقه ها و یا قسمت های جدیدی که در بوته گوجه فرنگی ایجاد شده اند دیده می شوند. اگر تعداد شته ها کم باشد مشکلی نیست و می توان آن ها را با دست هم از بین برد ولی در صورتی که تعداد شته ها زیاد باشند می توانند آسیب جدی به گیاه برسانند.

 

 

نقش و علائم کمبود عناصرغذایی در گیاه گوجه فرنگی

پیشنهاد میگردد با مراجعه به پستهای زیر مبحث تغذیه گوجه فرنگی را که به طور مفصل شرح داده شده است را مطالعه نمایید

تغذیه گوجه فرنگی گلخانه ای ( قسمت اول )

تغذیه گوجه فرنگی گلخانه ای ( قسمت دوم )

ازت (N)

کمبود ازت در گیاه سبب کاهش جیبرلین، اکسین و افزایش ممانعت کننده های رشد می شود. کمبود ازت منجر به توقف رشد اندام های هوایی شده و با زردشدن رنگ برگ های پیر نمایان می شود. ریزش تعداد زیادی از گل ها در درجه حرارت های بالا نیز به علت کمبود ازت در گیاه گوجه فرنگی است. اندازه، رنگ، مزه و درصد مواد جامد در میوه در اثر مصرف زیاد ازت کاهش می یابد. به طور کلی ازت زیاد موجب کاهش مقاومت گیاه نسبت به بیماری ها می شود.

فسفر (P)

وجود فسفر کافی در محیط ریشه سبب توسعه سریع آن و استفاده بهتر گیاه از آب و دیگر موادغذایی ضروری گیاه می شود. فسفر (به همراه ازت و پتاسیم) رنگ پوست و گوشت میوه، میزان ویتامین C و سفتی میوه را بهبود و بلوغ را تسریع می بخشد. درصورت کمبود فسفر، رنگ برگ به سبز تیره گراییده و رگبرگ ها و دمبرگ های قسمت فوقانی بوته (برگ های جوان) ارغوانی رنگ می شوند.

پتاسیم (K)

علائم کمبود پتاسیم در گوجه فرنگی به صورت بروز حالت کلروز بین رگبرگی در برگ های بالغ و میانی، آشکار شدن نقاط نکروزه و پیدایش حالت سوختگی در حاشیه برگ ها می باشد. یکی از دلایل اختلال در رسیدن میوه، تغذیه ناکافی پتاسیم در گوجه فرنگی است.

بدشکلی و غیر یکنواختی رنگ میوه با افزایش مصرف پتاسیم کاهش می یابد. مصرف پتاسیم سبب افزایش کارتنوئید، لیکوپن و کاهش کلروفیل شده و تاثیر زیادی در متابولیسم اسیدهای میوه (به طور عمده اسیدسیتریک و اسیدمالیک) دارد. در مجموع کل مواد جامد، قندها، اسیدها، کاروتن، لیکوپن و خاصیت انباری در میوه های گوجه فرنگی که از تغذیه پتاسیم بهره مند بوده باشد بیشتر است. ریزش میوه قبل از بلوغ نیز در گیاهانی که دچار کمبود پتاسیم هستند بیشتر است. پتاسیم علاوه بر افزایش تولید و بهبود کیفیت (بازارپسندی)، سبب افزایش مقاومت گیاهان از جمله گوجه فرنگی در برابر  شوری،کم آبی، انواع تنش ها و آفات و بیماری ها نیز گشته و بازیافت آب و کود را نیز افزایش می دهد.

کلسیم (Ca)

از اولین علائم کمبود کلسیم بروز عارضه پوسیدگی گلگاه در میوه های گوجه فرنگی است و در نوک برگ های گوجه فرنگی لکه های قهوهای یا سیاه در اثر کمبود کلسیم ظاهر می گردد.

منیزیم (Mg)

کمبود منیزیم در گوجه فرنگی با ایجاد لکه های کلروز بین رگبرگی در برگ های مسن مشاهده می شود که به سمت برگ های جوان توسعه می یابد. در صورت شدت کمبود نقاط نکروزه شده و رگه های لکه دار در حاشیه برگ ها پدیدار می شود.

گوگرد (S)

کمبود گوگرد همانند کمبود ازت خود را نشان می دهد اما ساقه های بوته لاغر، سفت و چوبی می شوند به قسمی که بر طولشان افزوده می شود اما از لحاظ قطر و ضخامت نازک باقی می مانند.

آهن (Fe)

کمبود آهن در گوجه فرنگی با کلروز بین رگبرگی شروع شده و به تدریج تمام پهنک برگ زرد می شود. در صورت کمبود شدید برگ های جدید به رنگ سفید در می آیند و نقاط نکروتیک بر روی آن ها پدیدار می شود.

منگنز (Mn)

کمبود منگنز مانند کمبود آهن با کلروز بین رگبرگی شروع می شود اما یک علامت تمایز آن با کمبود آهن، عدم رشد کامل جوانه ها و پژمردگی و زرد شدن آنها و همچنین بروز حالت نکروتیک در بافت بین رگبرگ ها است.

روی (Zn)

علائم کمبود روی در بوته گوجه فرنگی شبیه علائم کمبود آهن بوده و در برگ های کوچک گوجه فرنگی قابل رویت می باشد.

بر (Br)

علائم کمبود بر ابتدا شامل کلروز و سپس بروز لکه های قهوه ای در برگ های نوک بوته بوده و مشابه علائم کمبود کلسیم این نقاط به تدریج خشک و زایل می گردند. ساقه شکاف خورده و بر روی میوه نیز شکاف های ریزی قابل مشاهده است.

مس (Cu)

علائم کمبود مس بصورت لکه های زرد و قهوهای روی برگ ها ظاهر می گردد.

مولیبدن (Mo)

علائم کمبود به صورت نقاط کلروز بین رگبرگی روی برگ ها نمایان می گردد و معمولا“ برگ ها به صورت فنجانی شکل در می آیند. حالت کلروز در صورت شدت علائم به سمت قسمت های پائین بوته گوجه فرنگی گسترش می یابد.

 

نحوه کوددهی و تغذیه بوته های گوجه فرنگی

تامین مواد غذایی مورد نیاز گیاه از مرحله جوانه زنی تا پایان مرحله برداشت لازم می باشد. کوددهی مناسب در مرحله پرورش نشاء باعث تولید نشاءهای قوی و مقاوم می گردد.

کوددهی به زمین اصلی قبل از کاشت (کودهای پایه)

کودهای پایه در مرحله آماده سازی بستر به خاک داده می شوند و با زیر و رو کردن خاک، به خوبی و تا عمق فعالیت ریشه با خاک مخلوط می شوند. نوع و میزان مصرف این کودها بستگی به عوامل مختلفی مانند فصل کشت، نیاز غذایی گیاه، نوع و ساختمان خاک و میزان عناصر و موادغذایی موجود در آن دارد. لذا بهتر است بر اساس آنالیز خاک و مقایسه نتیجه آن با شاخص مورد نیاز کودی برای هر گیاه، اقدام شود. کودهای پایه به صورت مخلوطی از کود حیوانی و کودهای شیمیایی فسفره 15 کیلوگرم بر 1000 متر مربع ، پتاسه (تروفرت052-0-0)   kg/1000 m220 ، منیزیم (سولفات منیزیم) kg/1000 m225 ، کود ازته (یک سوم از میزان کل) و گاهی همراه با مواد تنظیم کننده pH مورد استفاده قرار می گیرند.

کوددهی در زمان تولید و پرورش نشاء

اگر در ترکیب خاک گلدان های نشاء به اندازه کافی موادغذایی استفاده شده باشد، تا زمانی که نشاء به مرحله انتقال برسد نیازی به کوددهی نیست ولی در صورت بروز هرگونه اختلال تغذیه ای می توان از محلول های کودهای کامل 20-20-20 NPK (مـانـنـد نـوتریفولیار 20-20-20 ) به میزان 1.5 گرم بر بر 1 لیتر آب و یا NPK واجد فسفر بالا (مانند نوتریفولیار 08-48-12) به میزان 3 گرم بر 1 لیتر آب پای گلدان های نشاء استفاده کرد ولی نباید به صورت محلول پاشی روی برگ استفاده شود چراکه موجب سوختگی برگ ها می گردد. این کوددهی بسته به وضعیت رشد نشاء می تواند 1 تا 3 مرتبه در هر هفته انجام گیرد. بکارگیری کودهای حاوی ترکیب فسفیت پتاسیم (مانند وینفوس و کدافوسکی) ضمن جذب بسیار سریع فسفر و پتاسیم موجب مقاومت گیاهچه جوان در برابر عوامل بیماری زای خاکزاد در خاک می شود.

کوددهی در مراحل رشد و تولید محصول

گوجه فرنگی به سه عنصر فسفر، پتاسیم و ازت با مقادیر مختلف نیاز دارد و در طول دوره رشد، مقدار پتاسیم مورد نیاز آن بالا خواهد بود. نسبت NPK در اوایل دوره رشد 1-2-1، اواسط دوره 3-1-3، شروع باردهی تا آخر دوره 6-1-3 می باشد. باید توجه داشت که مصرف بیش از اندازه کودهای ازته مانع جذب عناصری مانند پتاسیم و کلسیم می شود. درضمن توصیه می شود بجای کود اوره از کودهای کامل NPK با ازت نوع نیترات آمونیوم استفاده شود (مانند تروفرت 20 -20-20 و انواع نوتریفولیار 20-20-20 ، 30-20-10 و 08-48-12) چرا که حساسیت و سمیت کم تری پدید می آورد.

در طول دوره رشد مخصوصاً زمانی که گل به میوه فندقه تبدیل می شود نیاز به استفاده از کودهای کم مصرف (میکرو) می باشد. کودهای کم مصرف حاوی آهن، مس، منگنز، روی، بر و مولیبدن (مانند دیسکوئن کمبی (Dissoquene Combi) و کدامیکس(Codamix) و کداهورت پلاس (Coda Hort plus) را معمولاً به طور همزمان و به صورت محلول پاشی روی برگ استفاده می کنند.

از طریق محلول پاشی می توان نوتریفولیار (Nutrifuliar 20-20-20) 20-20-20 را در تمام مراحل رشد رویشی و زایشی، نوتریفولیار (Nutrifoliar 10-20-30) 10-20-30 را در مراحل پایانی رشد به جهت ارتقاء کمیت و کیفیت میوه به ویژه پس از گلدهی تا برداشت محصول و نوتریفولیار (Nutrifoliar 12-48-08) 12-48-08 را در مراحل اولیه رشد استفاده نمود.

با مصرف دکاپ (Dekap) فرموله شده براساس فسفات پتاسیم و کدافول پتاس-45 (Coda fol K45) حاوی پتاسیم خالص، رنگ آوری میوه تسریع یافته و بر وزن و اندازه میوه افزوده می گردد و از بروز علائم فیزیولوژیک رسیدن لکه دار میوه، پف کردگی میوه و غیریکنواختی در رسیدگی میوه ممانعت می گردد.

هایکال (Hical) معجونی از عناصر پرمصرف (ماکرو) و کم مصرف (میکرو) مورد نیاز گیاه گوجه فرنگی بوده و به صورت تخصصی عوارض ناشی از کمبود کلسیم مانند عارضه فیزیولوژیک پوسیدگی گلگاه میوه را از طریق به کارگیری شیوه محلول پاشی برطرف نموده و باعث سفت شدن میوه، افزایش طول مدت انبارداری و بریکس میوه می گردد.

کدامین بر- مولیبدن (Codamin-B-Mo) کود ویژه و اختصاصی جهت ممانعت از ریزش گل و میوه و بهبود فرآیند فرویت ست یعنی افزایش ماندگاری میوه روی گیاه و تعداد گل تبدیل شده به میوه می باشد.

در شرایط بسیار نامساعد جوی مانند سرمای شدید و تگرگ زمستانه به کارگیری توام کودهای هایپرتونیک (Hyper tonic) و کدااستینگ (Codasting) ترکیبی استثنایی و بسیار مفید جهت مقابله با عوارض و خسارات پدید آمده حتی پس از بروز علائم نامطلوب می باشد.

استفاده از کودهای محرک رشد طبیعی مارمارین (Marmarine) و دالجین (Dalgin) با فراهم سازی بیش از 60 عنصر غذایی، هورمون های گیاهی محرک رشد، کربوهیدرات ها، اسیدهای آمینه، ویتامین ها و …که از جلبک دریایی (Ascophyllum nodosum) استخراج شده اند، گیاه را از کاهش باردهی و کمبود محصول خارج ساخته و موجب افزایش چشم گیر کمیت و کیفیت محصول گوجه فرنگی می گردد.

وینفوس-(Win Phos-80) 80 و کدافوس-کی (Coda phos-k) حاوی فسفیت پتاسیم می باشند که با تأمین سریع فسفر و پتاسیم موجب افزایش تعداد گل و میوه، افزایش وزن و اندازه میوه، زودرسی محصول و کیفیت بالای محصول می گردند. از سوی دیگر این ترکیب قارچ کش و باکتری کش سیستمیک بسیار قوی بوده که می تواند با تولید فیتوآلکسین گیاه را در برابر بیماری های قارچی مانند گموز و بوته میری جالیز (Phythophthora sp.)، لکه موجی و پوسیدگی سیاه کدوئیان (Alternaria sp.)، مرگ گیاهچه (Pythium sp.)، سفیدک دروغین (Pseudoperonospora sp.,Peronospora sp.,Plasmopara sp ). و بیماری باکتریایی آتشک (Erwinia sp.) مصون ساخته و از گسترش و توسعه بیماری در گیاه ممانعت به عمل می آورد.

مصـرف اصـلاح کننـده هـای خـاک هوموسویـل (Humosoil) و کداهومـوس پی-کی (Coda Homus-PK) که حاوی مقادیر قابل توجه اسیدهیومیک و اسید فولویک می باشند ضمن کاهش درجه شوری و pH، موجب افزایش درصد تبادل کاتیونی (CEC) خاک و توسعه بهتر و سریع تر ریشه گیاه گوجه فرنگی و جذب بهتر آب و عناصر غذایی پیرامون ریشه می گردند و برای بهبود کمیت و کیفیت محصول بسیار مؤثرند.

ترکیب کداسال پلاس-(Codasal plus-2000) 2000 کودی اختصاصی جهت رفع شوری خاک و آب و تامین کلسیم می باشد. این کود با خارج نمودن سدیم از ذرات خاک و در نهایت رفع شوری، موجب تامین کلسیم مورد نیاز گیاه، بهبود ساختار خاک، بهبود جذب عناصرغذایی توسط گیاه و در نهایت افزایش چشمگیر کیفیت و کمیت محصول گوجه فرنگی می گردد.

برای محصولات بهاره برنامه جدول شماره 4 تغییری نخواهد کرد ولی برای محصولات پاییزه، برنامه کودی هفته های دوم، سوم و چهارم حذف شده و بعد از هفته اول برنامه کودی هفته پنجم به اجرا در می آید.

مقادیر مشخص شده را در 1000 لیتر آب حل کرده و سپس هریک از محلول های پایه فوق را به نسبت 1 به 100 به آب آبیاری تزریق نمایید. pH محلول در محدوده 5/5 تنظیم گردد.

هرس گوجه فرنگی

در کشت گلخانه بوته های گوجه فرنگی معمولاﹰ هرس می گردند پس از کشت نشاﺀ و هدایت عمودی بر روی سیستم اجازه رشد به نشاﺀ داده میشود . پس از رسیدن ارتفاع بوته به ٧٥ cm تا یک متر جوانه انتهایی قطع می گردد . پس از قطع جوانه انتهایی شاخه های فرعی رشد نموده و پس از تولید خوشه در هر شاخه فرعی این شاخه نیز از انتها سربرداری می گردد . در نتیجه امکان دریافت نور به داخل بوته ها بیشتر خواهد شد . این نوع هرس بنام هرس تک شاخه ای معروف میباشد . روش دیگـری نـیز در هرس وجود دارد که به نام هرس دو شاخه ای می باشد . در ارقام با رشد قوی معمولاﹰ پس از ٤ برگی شدن ، از بـالای بـرگ چهـارم جوانـه قطـع مـی گردد و پس از قطع اجازه رشد به دو شاخه فرعی داده میشود . این شاخه های فرعی را بر روی دو قیم جداگانه در طرفین هدایت میکنیم و پس از رسیدن این شاخه ها به ارتفاع ٧٥ cm هرس یک شاخه ای انجام میگیرد .

برداشت گوجه فرنگی

طریقه شناخت رسیدن گوجه فرنگی عامل مهمی در برداشت میوه است . اگر موادی که اطراف بذر را احاطه نموده ﮊله ای شده و با لبه چاقو بتوان آن را از بذر جدا کرد در این صورت میوه رسیده است .

تعاریف و اصطلاحات مختلفی در مورد گوجه فرنگی وجود دارد :

الف ) میوه نارس : زمانی است که بذر ها کاملاﹰ رشد کرده و مواد ﮊله مانندی در اطراف بذر بوجود آمده باشند .

ب ) میوه سبز رسیده : میوه کاملاﹰ رشد یافته که یک حلقه قهوه ای رنگ در محل اتصال ساقه پس از  کاسه گل به وجود می آید .

ج ) میوه رنگ اندازی شده : حدود نصفه سطح گلگاه رنگی میشود .

د ) رسیده سفت : میوه تقریباﹰ به طور کلی قرمز یا صورتی است لیکن گوشت میوه سفت است .

ه ) رسیده : میوه کاملاﹰ رنگی و نرم است .

جهـت عرضـه ، بـازار محلـی و تازه خوری باید رسیده سفت برداشت گردد و برای عرضه به بازارهای دور دست تر باید در مرحله سـبز رسـیده برداشت گردد . و یا جهت بسته بندی های مجدد نیز در مرحله سبز رسیده باید برداشت گردد . برای مصارف خانگی اگر میانگین درجه حرارت روزانه ٢٤ درجه سانتیگراد کمتر باشد می توان زمانی که رنگ اندازی کامل باشد برداشت گردد

 

معرفی 2 نمونه بذر هیبرید گوجه فرنگی گلخانه ای

گوجه فرنگی گلخانه ای هیبرید فیلوس (Filos F1)

• محصول شرکت Hasel Tarim ترکیه
• زودرس
• بوته قوی
• رشد نامحدود
• خوشه یک دست و فاصله کوتاه بین خوشه ها
• میوه گرد به وزن تقریبی 180 تا 200 گرم
• میوه قرمز رنگ، خوش طعم و سفت
• قدرت نگه داری خوب
• مقاوم به گرما
• مناسب کشت بهاره
• مقاوم به بیماری های ورتیسیلیوم، فوزاریوم و نماتدهای خاک زی

 

گوجه فرنگی گلخانه ای هیبرید کیا (Kia F1)

• محصول شرکت Hasel Tarim ترکیه
• میان رس
• بوته قوی
• رشد نامحدود
• میوه گرد به وزن تقریبی 180 تا 200 گرم
• میوه به رنگ قرمز خونی، خوش طعم و سفت
• مقاوم به سرما
• مناسب کشت پاییزه
• مقاوم به بیماری های ورتیسیلیوم، فوزاریوم و نماتدهای خاکزی