دستورالعمل مدیریت تلفیقی حاصلخیزی خاک و تغذیه برنج ( قسمت دوم )

کمبود گوگرد

گوگرد جزو ترکیبات ضروری اسیدهای آمینه سیستئین، متیونین و سیستین بوده که در تولید کلروفیل و در نتیجه برای تولید پروتیین مورد نیاز هستند. این عنصر جزو کوآنزیم مورد نیاز در سنتز پروتئین نیز می باشد. این عنصر در هورمونهای تیامین و بیوتین که در متابولیسم کربوهیدراتها نقش دارند نیز وجود دارد. گوگرد در بعضی از واکنشهای اکسیداسیون نیز نقش دارد. این عنصر نسبت به نیتروژن در گیاه از تحرک کمتری برخوردار بوده در نتیجه علایم کمبود ابتدا در برگهای جوان رخ می دهد. در شرایط کمبود گوگرد گیاه ظاهری سبز کم رنگ و یا زرد پیدا می کند. کلروزه شدن برگهای جوان یا سبز روشن یا کلروزه شدن نوک گیاه از علایم کمبود گوگرد می باشد. در این شرایط برگهای پایین نکروزه می شود. کمبود گوگرد در طی رشد رویشی بر عملکرد تأثیر میگذارد. کاهش در ارتفاع گیاه و توقف در رشد، کاهش تعداد پنجه، خوشه و کاهش در تعداد خوشچه در خوشه، تأخیر در توسعه گیاه ، رسیدگی در ۲-۱ هفته، زردی نشاها در خزانه با تاخیر در رشد و افزایش تلفات بعد از کاشت نشاء از دیگر علایم کمبود گوگرد به حساب می آید. گیاهان دچار کمبود گوگرد، مقاومت کمتری نسبت به شرایط غیر معمول مانند سرما دارند.

۲-۳-۲- علایم کمبود عناصر غذایی کم مصرف

کمبود روی

 علایم کمبود روی به طور معمول ۲ تا ۳ هفته بعد از غرقاب وقتی گیاهان شروع به رشد می کنند به صورت نقاط قهوه ای مایل به قرمز روی برگهای پیرتر دیده می شود و همزمان رشد گیاه نیز کند می شود. رگبرگهای میانی برگهای جوان تر به ویژه در قسمت قاعده برگ، کلروزه می شوند. در ادامه رشد گیاه متوقف شده و پنجه زنی کاهش می یابد. در این شرایط کاهش اندازه پهنک برگ اتفاق می افتد اما غلاف برگ کمتر تحت تاثیر قرار می گیرد.

در کمبود شدید روی گیاهان از بین می روند. در کمبود متوسط، رسیدن به تأخیر می افتاد و محصول کاهش می یابد. شیوع کمبود روی وقتی که مقدار نیتروژن و فسفر مصرفی زیاد باشد تشدید می گردد. در شرایط مزرعه، رفع کمبود به صورت خود به خودی ۶ تا ۸ هفته بعد از غرقاب اتفاق می افتد. کاهش محصول به علت کمبود روی در واریته های مختلف بسیار متفاوت است. گیاهان جوان ممکن است از کمبود موقتی روی به دلیل نیاز بیشتر به آن در طی مراحل اولیه رشدشان زیان ببینند ولی طویل تر شدن سیستم ریشه ممکن است عاملی در بازگشت از حالت کمبود باشد.

کمبود آهن

 آهن جزو ترکیب پورفیرین آهن و فرودوکسینها بوده و در انتقال الکترون در فاز نوری فتوسنتز مورد نیاز می باشد. آهن به عنوان یک قبول کننده الکترون مهم در واکنش های اکسیداسیون و احیاء و به عنوان فعال کننده چند آنزیم (بطور مثال، کاتالاز، سوبسیتیک دهیدروژناز و اکونیتاز) میباشد. در کمبود آهن زردی بین رگبرگی و کلروزه شدن جوانه های برگی اتفاق می افتد. تمام برگها کلروزه شده و سپس خیلی بی رنگ می شوند. اگر کمبود خیلی شدید شود ، تمام گیاه کلروزه شده و نهایت میمیرد . تولید ماده خشک کاهش می یابد .

کمبود منگنز

منگنز در سیستم انتقال الكترون به عنوان واکنش گر اکسیداسیون و احیا، در چرخه اکسیژن، در فتوسنتز و فعال کردن آنزیمهای مشخص (اکسیداز، پراکسیداز، هیدروژناز، کربوکسیلاز و کیناز)، تشکیل و پایداری کلروپلاست، ساخت پروتئین، احیای نیترات و چرخه تری کربوکیسلیک (TCA) نقش دارد. یون Mn تشکیل اسید فسفوفیتیک در سنتز فسفولیپیدها برای ساختمان غشای سلولی را کاتالیز می کند. منگنز برای نگهداری ذخیره اکسیژن در فرآیندهای فتوسنتز مورد نیاز می باشد. منگنز قبل از اینکه به قسمتهای هوایی منتقل شود در ریشه تجمع می یابد. مقدار کمی از منگنز از برگهای پیر به برگهای جوان منتقل می شود. در شرایط کمبود منگنز کلروز بین رگبرگی اتفاق افتاده و در برگهای جوان، رنگ سبز خاکستری کم رنگ از نوک به طرف انتهای برگ گسترش می یابد. نقاط قهوه ای نکروزه در برگ پدیدار شده و در نهایت برگ به رنگ قهوه ای تیره در خواهد آمد. جوانه های برگی، کوتاه، باریک و سبز کم رنگ خواهند شد. در مرحله پنجه زنی، گیاهان دچار کمبود ، کوتاه با برگهای کمتر و سیستم ریشه ای ضعیف خواهند شد. در این شرایط رشد متوقف میگردد. گیاهان دچار کمبود نسبت به پوسیدگی قهوه ای حساسیت بیشتری خواهند داشت. گیاهان مبتلا به کمبود منگنز اغلب با کمبود فسفر همراه خواهند بود. در خاکهایی که هم کمبود منگنز و هم سمیت آهن دارند، گیاهان برنج دارای کمبود منگنز غلظت بالایی از آهن را داشته و ممکن است علایم برنزه شدن را نشان دهند.

سمیت منگنز

نقاط زرد متمایل به قهوه ای بین رگبرگها که به طرف سطح برگ گسترش مییابد از علایم سمیت منگنز می باشد. نقاط قهوه ای روی رگبرگهای برگهای پایینی و غلاف برگ ظاهر می گردد. خشک شدن نوک برگ در حدود هشت هفته بعد از کاشت، کلروزه شدن برگهای جوانتر با علایم مشابه کلروز آهن ، توقف رشد ، کاهشش پنجه زنی ، عقیمی و کاهش عملکرد از دیگر علایم سمیت منگنز می باشد.

کمبود مس

 مس برای سنتز لیگینین (و بنابراین برای مکانیسمهای دفاع سلول) و نیز ترکیب اسید آسکوربیک، آنزیمهای اکسیداز، فنولاز و پلاستوسیانین مورد نیاز می باشد. این عنصر به عنوان فاکتور تنظیم کننده واکنشهای آنزیمی (تأثیر کننده، پایدار کننده و ممانعت کننده) و به عنوان کاتالیزور واکنشهای اکسیداسیون می باشد. این عنصر نقش کلیدی در متابولیسم نیتروژن، پروتئین و هورمونها، فتوسنتز و تعرق، تشکیل دانه گرده و عمل لقاح بر عهده دارد . تحرک عنصر مس در گیاه برنج بستگی به وضعیت تغذیه ای نیتروژن دارد. انتقال مجدد مس در گیاهان دچار کمبود نیتروژن، کم اتفاق می افتد. علایم کمبود مس بیشتر در برگهای جوان اتفاق می افتد. نوارهای نکروزه روی لبه رگبرگها گسترش می یابد. نقاط کلروزه به رنگ قهوه ای تیره روی نوک برگها پدیدار میشود. برگها اغلب سبز متمایل به آبی شده و نوک برگها کلروزه می شود. برگهای جدید جمع شده و قسمتهای انتهایی برگها به صورت سوزنی در می آید. جوانه زنی دانه گرده و قدرت ادامه زندگی آن در شرایط کمبود مس کاهش می یابد. بنابراین عقیمی سنبله و تعداد دانه های پرنشده افزایش می یابد.

کمبود بور

 بور نقش اساسی در بیوسنتز دیواره سلولی، ساختمان و تکامل غشای پلاسمایی دارد. برای متابولیسم کربوهیدراتها، انتقال قندها، تشکیل لیگنین، سنتز نوکلئوتیدها، تعرق و تداوم حیات دانه های گرده لازم است. بور در ساختمان آنزیم نبوده و روی فعالیت آنزیمها نیز تأثیری ندارد. در گیاه برنج به طور نسبی غیر متحرک می باشد. به دلیل اینکه در رشد رویشی، انتقال مجدد ندارد، علایم کمبود به طور معمول در برگهای جوان ظاهر می شود. سفید شدگی و جمع شدن نوک برگهای جوان، کاهش در ارتفاع گیاه و مرگ نقاط رویشی از علایم اصلی کمبود بور به حساب می آید. کلروزه شدن نوک و حاشیه برگها به عنوان علایم اولیه، نقاط بیضی شکل قهوه ای تیره روی سطوح بی رنگ شده برگ، نقاط نکروزه شده در مرحله پنجه زنی اولیه، قهوه ای شدن نوک برگها و نقاط بیضوی شکل قهوه ای تیره روی برگها از دیگر علایم کمبود بور می باشد. در این شرایط رشد رویشی بطور مشخص کاهش نمی یابد. اگر کمبود بور در مرحله تشکیل خوشه اتفاق بیافتد، گیاهان قادر به تشکیل خوشه نمی باشد.

یک شیب تند غلظتی از بور در برگها از مقادیر کم بور در ته برگ به مقادیر زیاد آن درنوک برگ وجود دارد. حد بحرانی سمیت بور در خاک به شرح زیر میباشد. بیش از 4 میلی گرم بور در کیلوگرم خاک با عصاره گیر 05/0 نرمال HCl  ، بیش از ۵ میلی گرم بور در کیلوگرم با آب داغ، غلظت بیش از 5/2 میلی گرم بور در لیتر محلول خاک و در آب آیاری غلظت بیش از ۲ میلی گرم در لیتر در آب آبـیاری زیان آور می باشد . علایم سمیت بر در برنج در شکل 23 نشان داده شده است .

کمبود سیلیسیم

سیلیسیم یک عنصر مفید برای برنج می باشد اما وظیفه فیزیولوژیکی آن به خوبی شناخته نشده است. این عنصر برای توسعه برگهای قوی، ساقه و ریشه مورد نیاز است. تشکیل لایه ایدرمی ضخیم سیلیکاتی، حساسیت گیاه را نسبت به آفات، بیماریها و قارچها و باکتریها کاهش می دهد. گیاهان برنجی که مقدار کافی از سیلیسیم را در خود ذخیره دارند، برگهای عمودی، رشد مناسب و بنابراین راندمان استفاده از نور و کودهای نیتروژنی بالاتری دارند. راندمان استفاده از آب در گیاهان دچار کمبود به دلیل افزایش تعرق کاهش می یابد. سیلیسیم موجب افزایش قدرت اکسیداسیون ریشه شده و سمیت آهن و منگنز را به وسیله کاهش در جذب این عناصر کاهش می دهد. در شرایط کمبود سیلیسیم برگها و ساقه ها نرم و پژمرده شده و در نتیجه گیاه دچار ورس می شود. کاهش فعالیت فتوسنتز، کاهش عملکرد دانه، افزایش حساسیت به بیماری ها مثل بلاست یا پوسیدگی قهوه ای از دیگر علایم کمبود سیلیسیم میباشد. در کمبود شدید سیلیسیم، تعداد خوشه در مترمربع و تعداد خوشچه های پرشده در خوشه کاهش می یابد.