آفات جالیز ( قسمت ششم )

مگس خربزه

Myiopardalis pardalina

پیشگفتار
با توسعه روزافزون کشاورزی ، با وجود تمام پیشرفت¬های علمی و فنی که در مراحل مختلف تولید محصولات زراعی و باغی صورت گرفته، هنوز قسمت قابل ملاحظه ای از محصولات کشاورزی از جمله گیاهان جالیزی ، بر اثر حمله آفات از بین می رود.
– لزوم تأمین احتیاجات رو به افزایش غذایی مردم
– حفظ سلامت جامعه از طریق مقابله اصولی با آفات
– و رونق اقتصادی جالیزکاران  
مستلزم تلاش بی وقفه کلیه خربزه کاران ، کارشناسان و مروجین در سطح مناطق زیر کشت این محصول است. لازم است که آنان با استفاده از تکنیک ها و روش های جدید مبارزه با آفات و نیز حفظ و نگهداری محصولات جالیزی «از جمله خربزه» جلوی ایجاد خسارت و ضایع شدن محصول را بگیرند. همچنین لازم است برای تولید محصولات کشاورزی با کیفیت بهتر و کمیت بیشتر ، راه های مبارزه با آفات ( اعم از شیمیایی و غیر شیمیایی ) را به خوبی بشناسیم و آنها را به گونه ای به کار ببریم که از طرفی کمترین خسارت را به محصول وارد کرده و از سوی دیگر اثرات سوء زیست محیطی را به حداقل برسانیم.

مقدمه
گیاهانی همچون خربزه ، طالبی، خیار، هندوانه و کدو از محصولات مهم جالیزی استان خراسان رضوی محسوب می شوند  که فقط  بیش از 42000 هکتار از اراضی آبی این استان به کشت خربزه اختصاص یافته است. این محصولات بیشترین بازار فروش را در داخل و خارج از ایران به خود اختصاص داده اند. تعدادی از آفات ، تأثیر زیادی در کاهش میزان تولید و کیفیّت این محصولات دارند ؛ از جمله مگس خربزه. جالیزکاران برای مهار این آفت از کنترل شیمیایی استفاده می کنند. هر سال ، مزارع جالیز ، هدف سمپاشی های بی رویه قرار می گیرد ، به طوری که ؛
* آلودگی محیط زیست
* به خطر انداختن سلامت مصرف کنندگان
* پیدایش آفات ثانوی «نظیر کنه های تار عنکبوتی»
*و هزینه های زیاد اقتصادی را به دنبال داشته است.
بنابراین به منظور افزایش بهره وری و کاهش مصرف سم ، باید به اصلاح روش های کنترل و مبارزه با آفات توجه شود.

گیاهان میزبان آفت
در بررسی های به عمل آمده در استان های فارس، هرمزگان، خوزستان، بوشهر، خراسان رضوی و جنوبی، سمنان و نیز منطقه عمومی دشت ورامین ، میزبان های زراعی عمده مگس خربزه شامل: انواع خربزه، طالبی، کدو و هندوانه می باشد.
مناطق انتشار
مگس خربزه مخصوص منطقه ایرانو –تورانو بوده است وخسارت آن از کشور های هندوستان،افغانستان،ایران عراق،قفقاز،فلسطین،ترکیه،سوریه،قبرس،مصرو اسرائیل گزارش شده است. در ایران آفت مزبور در بسیاری از نقاط کشور شیوع داشته وبخصوص در آذربایجان،همدان،کرمانشاه،شیراز،اصفهان،ورامین،کرج گرمسار،خوزستان،کاشان،خاش وبندرعباس خسارت آن زیاد است.
روش زندگی آفت
این آفت از اواخر تابستان، تمامی ماه های پاییز، زمستان و قسمتی از بهار را در داخل خاک به صورت شفیره به سر می برد (طول دوره شفیرگی نسل زمستان گذران 250 تا 273 روز می باشد). از اوایل خردادماه ، حشره های کامل از خاک خارج شده و بعد از جفت‌گیری، زیر پوست میوه های جالیزی نظیر خربزه و طالبی که به اندازه یک گردو یا قدری بزرگ تر می باشند ، تخم ریزی می کنند. تخم گذاری آفت به صورت انفرادی و به ندرت در دسته های حداکثر4 تایی ، در زیر پوست میوه‌های جوان و حداکثر تا عمق 5/1 میلی متری زیر پوست میوه صورت می گیرد. هرمگس حداقل 63 و حداکثر144 تخم در طول دوره زندگی خود می گذارد. طول دوره ی رشد و نمو جنینی 2 تا 5 روز بوده سپس کرم آفت ، از تخم خارج می شود. کرم های آفت بعد از خروج از تخم ، ضمن تغذیه و ایجاد تونلی در میوه ، از گوشت آن تغذیه می‌کند. کرم ها بعد از 9 تا 15 روز دوره ی کرمی ، به حداکثر رشد خود می‌رسند. آنگاه از میوه ها خارج و در داخل خاک تبدیل به شفیره می شوند. طول دوره شفیرگی در تابستان  9 تا 15 روز است. پس از آن ، حشره های کامل از خاک خارج شده، و دوره زندگی خود را مجدداً تکرار می¬کنند. “در شرایط مناطق سرد استان ، در طول یک سال ، 3 نسل” ولی “در مناطق جنوبی استان که دارای آب و هوای گرم تر بوده و در پاییز هوا دیرتر خنک می شود ، 4 نسل” در سال ایجاد می کنند.

مشخصات ظاهری و مراحل رشدی آفت
مگس خربزه همانند سایر مگس ها از راسته دوبالان بوده و همانند سایر دوبالان ، دارای چهار مرحله رشدی تخم ، کرم ( لارو)، شفیره و حشره بالغ می باشد.
الف – مرحله تخم :
تخم های مگس کوچک،سفید رنگ، استوانه ای و در دو طرف باریک و طول آن 1-2/1 میلی متر و عرض آن 2/0 میلی متر و قطرش به 75/1 میلی متر میرسد.
ب – مرحله کرم ( لاروی ) :
کرم های مگس خربزه بلافاصله پس از خروج از تخم، به طول یک میلی متر، بی رنگ و شفاف هستند. این کرم ها ، همانند کرم سایر مگس ها پا ندارند. سر آن ها باریک است و به تدریج ، به سمت انتهای بدن عریض می شوند. کرم ها در آخرین مرحله رشدی خود به رنگ کرم روشن و حداکثر به طول 11 میلی متر می رسند.

ج – مرحله شفیرگی :
کرم ها پس از آخرین مرحله رشدی خود ، از میوه ها بیرون آمده و بسته به بافت خاک درعمق 3 تا 10 و گاهی تا 25 سانتی متری خاک تبدیل به شفیره می شوند. شفیره های آفت بیضوی شکل به رنگ کاهی تا قهوه ای روشن به طول 5 تا 6 و عرض 3 تا 5/3 میلی متر می باشد.

د – مرحله حشره کامل :
حشره کامل مگسی است که نر آن 5/4وماده آن 5/5میلی متر طول دارد. رنگ عمومی مگس ، زرد روشن وسینه آن دارای خال های ریز سیاه است. شکم آن زرد نارنجی روشن واز موهای نسبتا بلندی به رنگ زرد طلایی پوشیده شده است،فرق سر قهوه ای رنگ میباشد.بالها شفاف و در جهت عرضی دارای سه نوار زرد رنگ است که دو نوار داخلی تقریبا مستقیم و نواری که در طرف راس بال قرار گرفته خمیده وزاویه دار میباشد.

نحوه خسارت مگس خربزه
حشره ماده مگس بوسیله تخمریز خود پوست میوه جوان میزبان را سوراخ کرده وتخم خود را درون آن قرارمیدهد. سپس لاروهای جوان به داخل گوشت میوه پیشرفت نموده وضمن تغذیه دالانهای زیادی در گوشت میوه بوجود می آورند. نسوج مجاور این دالانها سخت وقهوه ای رنگ می شود. میوه های جوان مبتلا ممکن است خشک شوند وبریزند. میوه های بزرگ مبتلا روی بوته باقی می مانند ولی رشدشان متوقف می گردد واین حالت مخصوصا روی خیار اتفاق می افتد. بعضی از میوه های بزرگ مبتلا ممکن است کاملا برسند ولی در داخل آنها پر از کرم است. محل تخمریزی مگس را روی پوست میوه با قطره صمغی که تشکیل شده است می توان تشخیص داد. میزان خسارت مگس خربزه در ایران دقیقا تعیین نشده ولی گاهی ممکن است تمام محصول مزرعه کرمو وقابل برداشت نباشد. درصد خسارت آفت مزبور در اسرائیل تا 90 درصد توسط ریونی (1962) گزارش شده است. مگس خربزه چنانچه در بالا نیزاشاره شد به گیاهان خانواده کدوئیان حمله نموده وخسارت آن در خارج ازایران از روی هندوانه نیز گزارش شده است. از بین گیاهان غیر زراعی گونه Ecballium  elaterium میزبانی است که به شدت موردحمله مگس خربزه قرار می گیرد ارشادی(1341)میزان خسارت این آفت را در ایران 35تا40درصد ذکر نموده است.

راه های مبارزه با آفت

1-مبارزه زراعی:
الف) ضدعفونی بذور خربزه: بذور خربزه قبل از کشت با سموم قارچ کش و حشره کش مناسب ضدعفونی گردد تا بعداً دچار بوته میری و حمله تریپس قرار نگیرد.
ب) خاک ورزی: خاک ورزی اراضی خربزه قبل از کشت بخوبی انجام شود تا بوته های خربزه همزمان و یکدست سبز شوند.
ج- کشت زودهنگام : کشت خربزه در بهار ، حتی المقدور زود انجام شود.تا سریع تر بوته ها به میوه نشسته و قبل از ظهور مگس ها، میوه های خربزه درشت و پوست آنها ضخیم شده باشد و مگس نتواند زیر پوست این میوه ها تخم ریزی نماید.
نتیجه یک تحقیق :
از ابتدای اردیبهشت‌ماه ، در پنج نوبت (با فاصله ی 15 روز از هم) کشت محصول انجام شد. نتبجه حاصل آن بود که ؛ کم ترین میزان آلودگی ، در دو نوبت اول و دوم  «یعنی ابتدا و نیمه اردیبهشت ماه» مشاهده شد.
د- کشت خربزه‌هایی که آفت رجحان کمتری نسبت به آن دارند: از میان  22 توده خربزه مورد سنجش قرار گرفته، توده های ؛ «خاتونی تربت جام» ، «محلی مشکان» ، «محولاتی» و «کلاته سنجری» بیشترین آلودگی، و ارقام ؛ «میرنچی کرمانشاه» ، «زرد کرج757 » و «هانیدیو» کمترین آلودگی به مگس خربزه را داشتند. بنابراین ، کاشت خربزه هایی که مگس خربزه رغبت کمتری برای تخم گذاری در آنها دارند ، موجب کاهش جمعیت آفت و خسارت کمتر می گردد.
ه-  جمع آوری محصولات آلوده : در طول دوره ی داشت ، کلیه میوه های آلوده به مگس خربزه از مزرعه جمع آوری و معدوم گردند تا از تراکم  آفت در نسل بعد کاسته شود.
و) اجرای عملیات شخم و دیسک زدن مزرعه خربزه: یکی از راه های بسیار مؤثر در «کاهش انتقال ذخیره آفت به سال بعد» است. به این صورت که ؛
* اواخر فصل زراعی خربزه
* یعنی بلافاصله پس از برداشت محصول
* زمانی که بوته ها هنوز سبز هستند
* دارای میوه های ریز می‌باشند
* ولی این میوه ها فرصت رسیدن را نخواهند داشت
* و فقط شرایط مناسبی برای زاد و ولد مگس خربزه فراهم نموده‌اند باید عملیات شخم و دیسک انجام شود.
ز)  یخ‌آب زمستانه : در مناطقی که دارای زمستان های سرد می باشد، استفاده از یخ‌آب زمستانه (با توجه به اطلاعات هواشناسی منطقه) ، تلفات قابل قبولی بر آفت ، در دورة زمستان گذرانی خواهد داشت.
ح) آیش و تناوب زراعی: رعایت آیش و تناوب زراعی از اصول اولیه کشاورزی است که در کنترل تمامی آفات سهم بسیار بسزایی دارد.

2-مبارزه شیمیایی
زمان این نوع مبارزه موقعی است که ، میوه ها به اندازه یک گردو شده‌اند یا به عبارتی شروع سیبچه دهی می باشد. به این ترتیب که :
* باید در سه نوبت
* با یکی از سموم حشره کش فسفره کم دوام
*  به میزان توصیه شده
* با فاصله یک هفته تا 10 روز
* یا رعایت تناوب در سموم شیمیایی
علیه حشره های کامل آفت ، اقدام به سمپاشی گردد.
به منظور بالابردن کارآیی سموم مورد استفاده ، خوب است 2 تا 3 درصد ملاس چغندرقند ، به محلول سمی اضافه شود. با این کار ، علاوه برخاصیت تماسی ، خاصیت گوارشی نیز به سموم افزوده می‌شود.برای این منظور بهتر است ابتدا ملاس چغندرقند را در آب حل کرده و پس از رد کردن از صافی، مقدار توصیه شده سم به این محلول شیرین اضافه شود.
بهترین راه مبارزه با مگس خربزه همان روش عملی است که خود زارعین در موقع گل گیری بوته ها انجام می دهند. بدین ترتیب که میوه های جوان که اندازه آنها مانند فندق تا حداکثر گردو است در داخل برگ های مجاور پیچیده و روی آن مقداری خاک می ریزند وتا موقعی که پوست آن کاملا ضخیم شود آنرا زیر خاک نگه می دارند. در این صورت مگس ماده قادر نخواهد بود که در میوه تخمریزی کند.در صورت نیاز به سمپاشی مزرعه را می توان در سه نوبت با گوزاتیون 20درصد به نسبت دو در هزار سمپاشی نمود. که این سمپاشی روی شته،تریپس وکنه نیز موثر خواهد بود. سمپاشی معمولا در سه نوبت انجام می شود و اولین نوبت آن پس از تشکیل میوه های جوان خواهد بود. برای انهدام وجلوگیری از طغیان آن در سال بعد توصیه می گردد میوه های کرمو را از مزرعه جمع آوری کرده ودر داخل گودالی ریخته ومقداری سم گامکسان نیز روی آنها ریخته شود و سپس گودال را هم از خاک پر نمود.درسالهای اخیر برای شکار مگس ها از طعمه مسموم استفاده می شود. بدین ترتیب که در ظرف های کوچکی مخمر آبجو همراه با دیازینون ریخته و در قسمت های مختلف مزرعه قرار میدهند که بدین وسیله مگسها جلب و به دام می افتند.    ضمناً بهتر است ، از سمپاش های مناسب و مجهز به نازل های مخصوص دفع آفات نباتی (مخروط‌ پاش) استفاده شود. این سمپاش‌ها ، فشاری مناسب ایجاد کرده و تولید قطره نمی کنند.
همچنین خوب است ؛
*  سمپاشی در هوای آرام و خنک (صبح زود و یا عصر)
*  و حتماً دو روز بعد از آبیاری انجام گیرد.
* چون ؛ بعد از هر آبیاری تعدادی مگس جدید از خاک خارج می شوند و علاوه بر آن ، بوته ها شاداب بوده و کمتر به خاطر سمپاشی دچار تنش و یا سوختگی می ‌شوند.
نکته
همان طور که قبلاً عنوان شد ، این آفت در نقاط مختلف آب و هوایی استان خراسان رضوی ، از نظر شیوه زندگی وضعیت یکسانی ندارد. به همین دلیل ، تعداد نسل آفت ، در نواحیِ با شرایط آب و هوایی مختلف ، با هم فرق دارد. «در نواحی معتدل (که دارای زمستان های سرد می باشند) ، حداکثر 3 نسل» و «در نواحی گرمسیر ، تا 4 نسل» در سال ممکن است ایجاد کنند. به همین خاطر ، خسارت آفت در نواحی گرمسیر ، به مراتب بیشتر از خسارت آن در نواحی سردسیر است. در نواحی گرمسیر جنوب استان ، (در صورت مبارزه نکردن با این آفت) محصول از بین خواهد رفت و یا به عبارتی ارزش بازاری خود را ازدست خواهد داد. بنابراین توصیه می‌شود که به نکات اشاره شده در مبحث «مبارزه با آفت» دقیقاً توجه شود. خصوصاً در تعیین زمان اولین سمپاشی (شروع سیبچه دهی) که از مؤثرترین عوامل در کنترل مگس خربزه می باشد ، دقت کافی صورت گیرد.