سفیدک پودری انگور (سیاه بور)

Grapevine powdery mildew

پیشگفتار

انگور یکی از مهمترین محصولات باغی ایران است و ۱۸.۳درصد از تولید میوه کشور به این محصول اختصاص دارد. حدود ۱۲ درصد از زمینهای کشاورزی کشور زیر کشت (حدود ۳۳۶ هزار هکتار) انگور میباشد. این محصول علاوه بر تازه خوری به صورت کشمش، آب میوه و آب غوره نیز استفاده میشود. انگور، به لحاظ صادرات کشمش یکی از محصولات ارزآور در کشور میباشد و میتواند در توسعه صادرات غیرنفتی در بخش کشاورزی سهم بسزایی داشته باشد. سفیدک پودری و سفیدک کرکی از جمله مخربترین بیماریهای انگور در اغلب تاکستان های جهان هستند و در ایران نیز به خصوص سفیدک پودری هر ساله خسارت فراوانی به تاکستانهای کشور در استانهای انگور خیز وارد میکند. در مطلب حاضر سعی شده ضمن معرفی این دو بیماری، انواع روشهای غیر شیمیایی و شیمیایی کاربردی برای پیشگیری و یا کنترل این دو بیماری ارایه شود. امید است مروجین محترم، کارشناسان کلینیکهای گیاهپزشکی و باغداران ارجمند با توجه به نکات مطروحه در این مطلب ضمن کاهش خسارت ناشی از این بیماریها با بهره گیری از روشهای غیرشیمیایی در مدیریت بیماری، از مصرف بیرویه قارچکشها اجتناب نموده و در راستای تولید محصول سالم گامی مؤثر بردارند.

سفیدک پودری انگور (سیاه بور)(سفیدک سطحی انگور)

اھمیت بیماریسفیدک حقیقی انگور :

سفیدک پودری که به سفیدک حقیقی یا سفیدک سطحی مو نیز معروف است، شایعترین و مخربترین بیماری انگور است و بسیاری از ارقام آن را تحت تأثیر قرار میدهد .(Yildirim & Dardeniz, 2010) سفیدک پودری در اغلب نواحی موکاری ایران وجود داشته و حدود ۵۵ تا ۶۰ درصد تاکستانهای کشور به این بیماری مبتلا هستند (بهداد، ۱۳۶۹) این بیماری میتواند در تمام مراحل رشد به گیاه خسارت وارد کند (Halleen & Holz, 2001) و کمیت و کیفیت محصول را پایین آورد. سفیدک پودری ابتدا در سال ۱۸۳۴ از آمریکای شمالی و سپس در سال ۱۸۴۵ میلادی از اروپا گزارش گردید و سرعاًی به سایر قاره ها انتشار یافت و خسارت زیادی به تاکستانها وارد کرد .
( Built & Lafo, 1978) این بیماری در ایران ابتدا در سال ۱۲۵۰ یا ۱۲۵۱ از ارومیه گزارش شده است (اشکان، ۱۳۸۵) . بیماری سفیدک پودری تقریباً در تمام نقاط انگورکاری ایران وجود داشته و در صورت فراهم شدن شرایط محیطی مناسب، بیش از هر بیماری دیگری به انگور خسارت وارد میکند. قارچ عامل این بیماری میتواند تمام قسمت های سبز مو را مورد حمله قرار دهد، آن را ضعیف نموده و از رشد مو جلوگیری کند و موجب کاهش شدید وزن محصول تاکستان شود تا جاییکه ممکن است یک خوشه برای خوردن باقی نماند (بهداد، ۱۳۶۹)، همچنین کاهش کیفیت میوه و نامرغوب شدن حبه ها در تاکهای مبتلاء، قیمت محصول را در بازار کاهش میدهد. کم بودن حجم شاخه های هرس شده از یک درخت مبتلا به سفیدک پودری نسبت به یک درخت سالم خود نشانه ای از کاهش محصول است

عامل بیماری سفیدک پودری انگور:

قارچی با نام علمی Uncinula (Erysiphe) necator

فرم غیر جنسی: ( Oidium tuckeri ) 

مناطق انتشار:

در اغلب نواحی موکاری کشور وجود دارد و حدود ۵۵ تا ۶۰ درصد تاکستانهای کشور به این بیماری مبتلا هستند (بهداد،۱۳۶۹)

علایم بیماری سفیدک سطحی انگور :

علایم بیماری روی تمام اندامهای هوایی جوان درخت اعم از برگ، سـاقه، پیـچک، گل و میوه ظاهر میشود . غالباً علایم سفیـدک پودری، ابتدا به صورت لکه سفید رنگ در سطح فوقانی برگ ظاهر میشود و سپس پوشش آردی شکلی روی آن را میپوشاند (شکل .(۱a این پوشش حاوی میسلیومها، هاگ برها و هاگهای قارچ بیمارگر میباشد. اگر بیماری تشـدید شـود، در شرایـط گرم و خشک قسمت زیریـن برگ به طرف بالا لوله میشود (شکل ۱b )
 
برگهای آلوده زودتر از موعد میریزند (اشکان،۱۳۷۴ ) ، روی سرشاخه های جوان لکه های سفیدی ظاهر میشود که در پاییز به رنگ قهوه ای مایل به سیاه در می آیند. اگر دمبرگ و دمگل اصلی مورد حمله قرار گیرد، تـرد و شکننـده مـیشوند. این قارچ روی حبـه های نـارس را بـه صـورت پودر سفید رنگی میپوشاند (شکل ۲a ) و حبه های آلوده، ترش و نارس باقیمانده و ترک میخورند. در حبه های رسیده تر آن بخشی از پوست میوه که دارای میسلیوم قارچ است رشد نمیکند، در حـالی که سایـر قسمتها بـه رشد طبیعی خود ادامـه میدهنـد، در نتیجه حبه ترک برداشتـه و گوشت و دانه آن بیرون می ریزد (شکل۲b ) حبه های انگورهای سیاه مثل ارقام پیچ کاشمر، شاخی مشهد و پیرقلی مشهد در اثر ابتلا به این بیماری، رنگ خود را از دست میدهند و هنگام برداشت، ظاهری مات و لکه دار خواهند داشت (بهداد، ۱۳۶۹) به طور کل، بیماری سفیدک پودری انگور کیفیت و کمیت محصول را به شدت کاهش میدهد.
 
چرخه بیماری سفیدک حقیقی انگور:

قارچ بیمارگر به صورت میسلیوم درون جوانه های سال قبل و نیز روی شاخه های آلوده، زمستان گذرانی میکند (اشکان، ۱۳۸۵ ) با شروع فعالیت جوانه ها، میسلیوم عامل بیماری نیز فعالیت خود را آغاز کرده و سطح اندامهای سبز را میپوشاند. با توجه به اینکه عامل این بیماری یک بیمارگر بیرونی است، لذا میسلیومها در سطح پهنک برگ مستقر شده و با ارسال مکینه به درون سلولهای اپیدرم، خودشان را تثبیت میکنند. در سطح توده های میسلیومی تعداد فراوانی هاگ غیر جنسی به نام ائیدی تولید میشوند که عامل انتشار بیماری در فصل مساعد هستند. قارچ بیمارگر از درجه حرارت ۵ تا ۱۰ درجه سلسیوس شروع به فعالیت میکند، ولی توسعه شدید بیماری از ۱۵ درجه سلسیوس شروع میشود. حرارت بیش از ۳۵ درجه سلسیوس برای قارچ کشنده است (اشکان، ۱۳۷۴ )

مدیریت بیماری سفیدک پودری انگور ( سیاه بور )

روشهای غیر شیمیایی

• هنگام احداث تاکسـتان جدیـد بـه خصـوص در منـاطقی کـه بیمـاری سفیدک پودری انگور خسارت بار است، تا حد امکان محلی انتخاب شـود کـه هـوا بـه خـوبی جریان داشته و بوته ها در معرض تابش خورشید قرار گیرند.
• در مناطقی که به لحاظ اقلیمی امکانپذیر اسـت، هنگـام احـداث بـاغ از سیسـتم پاچراغی یا روسیمی (کوردون) استفاده شود. در این صورت هـوا در لابـه لای اندام های هوایی به خوبی جریان مییابد و دریافت نور خورشید بیشتر میشود. به این ترتیب شرایط برای توسعه بیماری سفیدک پودری انگور نامساعد میگردد.
• از آنجاکه منابع آلودگی اولیه بیماری سفیدک پودری انگور در سطح شاخه های سال قبل تاک ها زمستانگذرانی میکنند لذا لازم است پس از هرس بهـاره و حـذف این شاخه ها، کلیه اندامهای هرس شده جمع آوری و سوزانده و یا به طرق رایـج منطقه امحاء شوند.
• تعادل در کوددهی، آبیاری و اجتناب از دادن کودهای ازتـه بـیش از نیـاز مـانع خسارت بالای این بیماری می شود.
• از بین بردن علفهای هرز برای تهویه مناسب تاکستان توصیه میشود.
• در صورت امکان، استفاده از ارقام مقاوم در هنگام احداث تاکستان جدید مـانع از مصرف قارچکش در مراحـل بعـد بـرای کنتـرل بیمـاری مـیشـود. در ایـران مطالعات محدودی برای یافتن ارقام مقاوم به این بیماری انجام شده اسـت. طـی بررسیهایی که در دو استان کشور انجام شده است، ارقام محلی قره شانی، آغ شانی و قره شیره در آذربایجان غربی و ارقام خلیلی، الـدرق، تبریـز کشمشـی و کوپک بوغان در مشکین شهر به سفیدک پودری مقاوم تشخیص داده شـده انـد (شیخ الاسلامی و حاجی امیری، ۱۳۸۵؛ کربلایی خیاوی و پیرایش، ۱۳۸۳ )

روشهای شیمیایی

در صورت نیاز به سمپاشی، میتوان از قارچکشهای توصیه شده در جدول ۱ استفاده کرد (ارومچی و کالورا، ۱۳۸۱؛ بهداد و همکاران، ۱۳۷۷؛خباز جلفایی و عظیمی،۱۳۹۰؛ کریمی شهری، ۱۳۸۷؛ کیانوش، ۱۳۸۳) .
 
گوگرد یکی از قارچکشهای مؤثر برای کنترل بیماری سفیدک پودری انگور است و به علت پایین بودن قیمت، یکی از پرمصرفترین قارچکشها علیه این بیماری میباشد . البته گوگرد در برخی شرایط آب و هوایی محدودیت مصرف دارد. گوگرد در دمای بین ۲۵ تا ۳۰ درجه سلسیوس بیشترین کارایی را داشته و در دمای کمتر از ۱۸ درجه سلسیوس در کنترل سفیدک پودری تأثیری کمی دارد. مصرف گوگرد در دمای بالاتر از ۳۰ درجه سلسیوس ممکن است باعث گیاهسوزی شده و در ۳۵ درجه سلسیوس یا بالاتر نیز به هیچوجه توصیه نمیشود .(Halleen & Holz, 2001) بنابراین در مناطقی که سمپاشی اول و دوم مصادف با دمای پایین منطقه است لازم است از قارچکشهای آلی مثل پنکونازول و هگزاکونازول استفاده گردد. گوگرد معمولاً به شکل گَرد یا پودر و تابل استفاده میشود که فرم گَرد آن مناسب مناطق دارای آب و هوای خشک و فرم پودر وتابل آن مناسب مناطق مرطوب است. زمان سمپاشی: سمپاشی با یکی از قارچکشهای مندرج در جدول ۱ در سه نوبت به ترتیب زیر انجام میشود :(Wicks et al., 2002)
•    نوبت اول: درست قبل از تورم جوانه ها
•    نوبت دوم: بعد از ریختن گلبرگها و تشکیل میوه
•    نوبت سوم: دو تا سه هفته پس از سمپاشی نوبت دوم که مصادف است با ظـاهر شدن غوره های ترش.
باید توجه داشت در صورت مصرف مستمر هر یک از قارچ کش هـای فـوق بـه جز گوگرد، احتمال بروز مقاومت توسط عامل بیماری سفیدک پودری انگور علیه این قارچکشها بالا است. بنابراین بهتر است مصرف آنها به طور متناوب در برنامه سمپاشی صورت گیرد (خباز جلفایی و عظیمی، ۱۳۸۸ ).

همچنین مطالعه پستهای زیر نیز پیشنهاد میگردد:

سفیدک دروغی انگور

ناهنجاریهای تغذیه ای در انگور

بیماریهای قارچی تنه انگور

کپک خاکستری انگور