بررسی لزوم مصرف کود سرک ازته در زراعت غلات دیم
بررسی لزوم مصرف کود سرک ازته در زراعت غلات دیم
بر اساس شواهد موجود بسیاری از کشاورزان دیمکار غلات با دردسر فراوان و هزینه بالا کود سرک ازته را تهیه می نمایند به امید این که با مصرف آن عملکرد در واحد سطح افزایش یابد اما متاسفانه در موارد زیادی مصرف کود سرک ازته نتیجه منفی داشته است و کشاورزان علاوه بر تحمل هزینه تهیه و مصرف کود، دچار خسارت شدید شده اند.
شرایط آب و هوایی حاکم بر زراعت غلات دیم از سالی به سال دیگر متفاوت است و در برخی از سالها مزارع دچار تنش شدید خشکی و در برخی از سالها دچار تنشهای ناشی از پربارانی می شوند. بر اساس تجربیات به دست آمده از سال زراعی ۸۸-۸۷ (خشکسالی) و سال زراعی ۸۹-۸۸ (ترسالی)، کشاورزانی که کود سرک ازته مصرف نموده اند، چه در سالهای خشک و چه در سالهای پرباران دچار خسارتهایی از قبیل چروکیدگی دانه و خوابیدگی شدید مزارع شدند.
مصرف کود ازته در سالهای خشک نیاز آبی مزارع را بسیار افزایش می دهد و اندک باران موجود، جوابگوی نیازهای حیاتی گیاه نمی باشد و به این ترتیب خسارت تنش خشکی به طور نسبی در مزارعی که کود سرک ازته مصرف نمودند بیشتر می باشد. در سالهای پرباران مصرف کود ازته در مزارعی که ارقام حساس به خوابیدگی مانند ارقام زراعی گندم سرداری و آذر-۲ و جو محلی کشت می شوند، موجب تُردتر شدن بافت گیاهی و حساسیت شدیدتر به خوابیدگی و بیماریهای قارچی مانند زنگ غلات، سپتوریا و … می گردد. با توجه به یافته های تحقیقاتی در معاونت موسسه تحقیقات کشاورزی دیم در صورتی که مقدار بارندگی در پاییز و زمستان برابر ۳۰۰ میلی متر بود، به کشاورزان دیم کار غلات تو صیه می شود ۲۰ کیلوگرم ازت خالص در هکتار ( ۴۴ کیلو گرم کود اوره) مصرف نمایند.
در سال زراعی ۸۸-۸۷ مقدار بارندگی در اکثر مناطق استان کرمانشاه تا خرداد ماه کمتر از ۳۰۰ میلیمتر بود ولی با این وجود درصد بالایی از کشاورزان دیم کار غلات اقدام به مصرف ۴۶ تا ۶۹ ازت خالص در هکتار به ترتیب برابر ۱۰۰ تا ۱۵۰ کیلوگرم کود اوره در هکتار نمودند و دچار خسارت بسیار شدید شدند. با توجه به مقدار بارندگی در این سال زراعی، کشاورزان با تجربه ای که کود سرک ازته مصرف ننمودند به عملکردی برابر۸۰۰ تا ۱۲۰۰ کیلوگرم در هکتار رسیدند. اما در مزارعی که کود سرک ازته مصرف شده بود عملکرد دانه در هکتار بین ۲۵۰ تا ۴۰۰ کیلو گرم بود.
در سال زراعی پرباران ۸۹-۸۸ که در بسیار از مناطق در استان کرمانشاه مقدار بارندگی تا آخر زمستان ۳۰۰ میلی متر و بیشتر بود بر اساس توصیه معاونت موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشاورزان می توانستند تقریباً ۴۴ کیلو گرم (برابر ۲۰ کیلو ازت خالص در هکتار مصرف نمایند) اما بسیاری از کشاورزان بیش از حد کود سرک ازته مصرف نمودند و مزارعشان دچار خوابیدگی شدید، حساسیت بیشتر به بیماریهای قارچی و حتی سرمای دیر رس بهاره شد.
ضمناً در این سال زراعی پرباران در مزارعی که کود سرک بیش از حد مصرف کرده بودند علاوه بر مشکلات فوق مزارع دچار بادزدگی شدید شدند. حتی وزن دانه در مزارعی که اصلاً کود سرک در آنها استفاده نشده بود، نسبت به مزارعی که در آنها بر اساس توصیه معاونت موسسه دیم ۲۰ کیلو گرم در هکتار ازت خالص به صورت سرک مصرف شده بود، بیشتر بود.
بنا بر این چنین به نظر می رسد که مصرف کود سرک در شرایط زراعت غلات دیم تاثیر مثبت چندانی نداشته باشد و فقط موجب افزایش هزینه تولید و خسارت قابل توجه به مزارع در شرایط دیم می گردد.
بر اساس این مشاهدات در مزارع کشاورزان در سالهای مختلف، ضرورت مصرف کود ازته در زراعت غلات دیم چندان واضح و مشخص نیست. در سال زراعی جاری ( ۸۹-۸۸) از تعدادی از کشاورزان در مناطق مختلف استان کرمانشاه که معمولا کود سرک مصرف می کنند، خواسته شد که در قسمتی از مزرعه به عنوان تیمار شاهد کود سرک مصرف ننمایند. بعد از رسیدن محصول از کشاورزان خواسته شد که نظر خود را در رابطه با دو تیمار کودی ارائه نمایند.
بر اساس نظر اکثر قریب به اتفاق کشاورزان که این طرح بسیار ساده را در شرایط مزارعشان اجرا کرده بودند، تیمار کود سرک ازته یا اختلاف معنی داری ایجاد نکرده بود یا به محصول خسارت کم تا شدیدی وارد کرده بود. بنا بر این به کشاورزان عزیز که معمولاً کود سرک ازته در مزارعشان استفاده می کنند، توصیه می شود که این طرح ساده را به مدت سه سال در مزارع خود اجرا نمایند تا عملاً به تاثیر مثبت یا منفی کود سرک ازته پی ببرند.
برای این کار فقط باید در قسمت کوچکی از مزارع (برابر ۱۰۰۰ تا ۲۰۰۰ متر مربع)، که از نظر حاصلخیری مشابه بقیه مزرعه است، کود سرک مصرف ننمایند و بقیه مزرعه را به طور معمول کود پاشی نمایند. در زمان برداشت کشاورزان با بررسی عملکرد دانه و وزن دانه این دو تیمار مختلف می توانند تشخیص دهند که مصرف کود سرک موثر بوده است یا نه و پس از اجرای این طرح بسیار ساده و مفید در مزارعشان به مدت سه سال، برای مصرف یا عدم مصرف کود سرک، بر اساس تجربیات و نتایج بدست آمده تصمیم بگیرند.
اجرای این طرح و نتیجه گیری از آن برای کشاورزان بسیار ساده است ولی بهتر است که کارشناسان مراکز تحقیقاتی و یا کارشناسان شرکتهای خدمات کشاورزی و یا شرکتهای فنی مشاوره ای کشاورزی با کشاورزان در اجرای دقیقتر و علمی تر این کار مشارکت نمایند و از این دو تیمار برای برآورد عملکرد نمونه برداری نمایند و داده های به دست آمده با مشارکت کارشناسان و کشاورزان مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد و بر این اساس برای مصرف یا عدم مصرف کود سرک در آینده تصمصم گیری گردد.
بر اساس شواهد موجود بسیاری از کشاورزان دیمکار غلات با دردسر فراوان و هزینه بالا کود سرک ازته را تهیه می نمایند به امید این که با مصرف آن عملکرد در واحد سطح افزایش یابد اما متاسفانه در موارد زیادی مصرف کود سرک ازته نتیجه منفی داشته است و کشاورزان علاوه بر تحمل هزینه تهیه و مصرف کود، دچار خسارت شدید شده اند.
با مشارکت کشاورزان و کارشناسان در اجرای این طرح و طرحهای مشابه در مورد دیگر مسایل به زراعی در زراعت دیم می توان به نتایج ارزنده ای رسید و بر اساس این نتایج می توان توانِ تولید زراعت غلات دیم و در آمد کشاورزان را به طور قابل توجهی افزایش داد و جلوی مصرف بی رویه برخی از نهاده های شیمیایی مانند کود ازته را که سلامت محیط زیست و انسانها را به خطر می اندازد گرفت. اجرای پروژهای تحقیقاتی با مشارکت کشاورزان در مناطق هدف در مزارع کشاورزان از راهکارهای مهم برای حل مشکلات عمده بخش کشاورزی است.
