کاشت و پرورش آلوئه ورا

از معرفی تا کاشت و پرورش آلوئه ورا معجزه آسا

آلوئه ورا گیاهی علفی و از راسته ی مارچوبه ای ها و بی ساقه دارای برگ های نیزه ای ، گوشتی و با لبه های دانه دار است . رنگ آن سبز خاکستری می باشد .گل های آن بر روی سنبله ای می روید که گاه تا نود سانتی متر درازا دارد. گیاهی چند ساله از خانواده سوسن ( lily family ) و بومی افریقا و مناطق مدیترانه ای است و از دیر باز در مناطق خشک – گرمسیری جهان هم به عنوان گیاه زینتی و هم گیاه درمانی کشت می شود.

کاشت و پرورش آلوئه ورا معجزه آسا:

دویست و چهل گونه مختلف از آلوئه ورا وجود دارد که تنها چهار نوع از آن دارای ارزش غذایی است . گیاه آلوئه ورا بواسطه برگ های کلفت آبدار و کوزه مانند خود مشخص می شود . مراقبت از گیاه آلوئه همانند گیاه کاکتوس است.

طریقه تکثیر:

طریقه تکثیر وپرورش گیاه آلوئه ورا بسیار آسان است. با اینکه گونه های این گیاه هر کدام بومی مناطق مختلفی هستند. لیکن می توانند در محیطهای مشابه زندگی کنند. معمولا تکثیر گیاه از طریق بذر، قلمه، پیوند و کشت مجدد پاجوشهای گیاه صورت می گیرد.

پیوند:

آلوئه ورا مانند سایر گیاهان به طریق پیوند تکثیر می گردد بهترین موقع پیوند زدن در حین فصل رشد است در این موقع گیاه قوی بوده و دارای شیره گیاهی کافی جهت پیوند و اتصال است. در ضمن می توان به صورتهای مختلف گیاه را پیوند زد.

 قلمه:

یکی دیگر از طرق تکثیر گیاه آلوئه ورا(آلوورا) قلمه است. قلمه ها را معمولا از سر ساقه یا از قسمتی از ساقه که دارای جوانه برگی است انتخاب می کنند. میتوان از قلمه ها ی برگ نیز جهت تکثیر استفاده کرد. برای این کار برگهای گوشتی را به قطعات کوچک تقسیم کنید. بعد سر شاخه ها را با علامتی مشخص کرده (برای جلوگیری از وارونه کاشتن) به منظور خشک شدن انها را مدت یک هفته در سایه قرار دهید. پس از آن ته هر قلمه را در خاک داخل کنید.

بذر :

برای بدست آوردن نهالهای زیاد میتوان بذور این گیاهان را در جعبه و یا خزانه کشت کرد. لیکن اگر تعداد کمی نهال مد نظر باشد بایستی از گلدانهای کم عمق استفاده کرد. در این روش سرعت تولید گیاه پایین است و گیاهان همسانی تولید نمیشود و به دلیل پدیده نر عقیمی و دگرکشتی افزایش تفرق ژنتیکی قابل توجهی در نتایج ظاهر خواهد شد. در فصل بهار بذر گیاه آلوئه ورا را در گلخانه، در دمای حدود 21 درجه سانتی گراد کشت می نمایند. بذور آلوئه باید حداکثر تا عمق 1 سانتی متری خاک کشت شود. چرا که در کشت عمیق تر جوانه زنی بذر کاهش می یابد.  حفظ رطوبت خاک بسیار با اهمیت است. این بذور معمولاً بعد از 1 الی 6 ماه پس از کشت شروع به جوانه زنی می نمایند. وقتی ارتفاع نهال های جدید به حدود 3 سانتی متر رسید قابل انتقال به گلدان های مجزا هستند.  این نهال ها باید در خاک سبک و با زهکشی خوب کشت گردند. در زمان جابه جایی نهال ها بایستی نهایت دقت جهت خودداری از صدمه رسیدن به ریشه ها اعمال گردد. البته در این روش تکثیر، سرعت تولید گیاهی پایین می باشد.

پاجوشها :

کاشت پاجوشها یا جوانه های کوچک موجود در کنار شاخه اصلی یکی دیگر از روشهای تکثیر است. چون اینگونه از گیاهان جوانه های کوچک در کنار شاخه اصلی تولید می کند میتوان به راحتی آنها را از مادر جدا کرد و ریشه دار ساخت. پاجوشها از تنه اصلی تغذیه می کنند ودارای رنگ سبز روشن هستند در صورت قطع برگهای پایه اصلی به علت وجود پاجوش گیاه به صورت افقی رشد خواهدکرد این گیاه می تواند حتی چندین سال بدون نیاز به تعویض گلدان به رشد خود ادامه دهد. زیرا پاجوش تولید می کند بنابراین تعویض گلدان زمانی ضروری به نظر می رسد که قسمت هوایی بسیار رشد کرده و به صورت انبوه در آید . سازگاری این گیاه بسیار زیاد است و می تواند در هر خاکی رشد کند ولی خاکهایی که زهکشی خوبی داشته باشد را ترجیح میدهد. حدوداً هر شش ماه 10 پاجوش بر روی ریشه ها و لابه لای برگهای خشکیده بوته های آلوئه ورا بوجود میآید که در این روش تغییر ژنتیکی و خواص آن خیلی کم است و گیاهان همسانی تولید میشوند.  جهت تولید تجاری آلوئه، کشت آن فقط از طریق پاجوش قابل توصیه است. پاجوش های با طول عمر حدود 3 – 4 ماه و دارای 4 – 5  برگ و به ارتفاع حدود 20 – 25  سانتیمتر جهت کشت بسیار مناسب هستند .برای استفاده از پاجوشها به عنوان تکثیر باید آنها را هنگامی که به نسبت کافی رشد کردند در مرحله اول در گلدانها کاشته و به مقدار کافی آبیاری نمود بعد از این مرحله تا مدت سه هفته نباید به گلدانها آب داد این عمل سبب می شود که ریشه های جوان قدرت جذب آب را پیدا کنند . رنگ برگهای جدید ممکن است برای مدتی به رنگ خاکستری و یا قهوه ای تغییر کند ولی بعد از مدتی به رنگ طبیعی در خواهد آمد.

کشت بافت:

در این روش کشت بافت با به دست آوردن سلولهای بنیادی گیاه و تمایز آنها امکان تولید یک گیاه کامل به وجود می آید به این صورت که در روش کشت بافت گیاه آلوئه ورایک بخش کوچکی از سلولهای انتهایی در حال تکثیر گیاه کشت داده میشود و گیاه کامل بدست میآید از بارزترین مزیتهای روش کشت بافت سرعت بخشیدن به تکثیر (در حدود 50 الی 200 برابر) کنترل ژنتیکی گیاه، تولید گیاهان همسان و دارای ثبات ژنتیکی و تغییر نکردن خواص آن ، کنترل آلودگیها و بیماریها بازدهی اقتصادی بالا میباشد.

از آنجا که گیاه دارویی آلوئه ورا دارای کاربرد گسترده ای در صنایع دارویی، آرایشی و غذایی می باشد دست یابی به این فناوری در کشت، بازدهی اقتصادی بسیار بالایی دارد، زیرا در روش طبیعی تکثیر گیاه آلوئه ورا، هر 6 ماه فقط یک تا سه گیاه جدید تولید می شود، اما در این روش در مدت مشابه حداقل صد گیاه جدید تولید می شود.

فواصل کاشت:

بهترین فاصله کاشت بین بوته های گیاه 60 الی 90 سانتیمتر می باشد.

دوره آبیاری:

این گیاه یک گیاه آبدار است. بنابراین باید توجه داشت که از آب زیاد در مقایسه با بی آبی بیشتر صدمه خواهد دید. بنابراین هنگام آبیاری مجدد باید دقت کنید که خاک گلدان به بک خشکی نسبتی رسیده باشد ضمنا خاک گلدان نیاید کاملا خشک باشد و برای جلوگیری از پوسیذن ریشه می توان با ریختن شن در ته گلدان به ارتفاع حدود 2 سانتیمتر اقدام کرد.

سیستم آبیاری:

مناسبترین روش آبیاری سیستم فارو( ایجاد پشته های خاک در فواصل معین و کاشت گیاه روی این پشته ها) می باشد.و در کشت های گلخانه ای سسیتم آبیاری قطره ای میباشد .

نیاز آبی:

برای تولید یک کیلوگرم از این گیاه حدود  ml 150آب مورد نیاز می باشد.

روش کاشت:

کاشت پاجوش در خزانه و سپس انتقال به زمین اصلی

زمان لازم جهت انتقال پاجوش از خزانه به زمین اصلی:

بسته به شرایط نگهداری 4تا6 ماه

زمان مناسب برای کاشت در خزانه:

اواخر تابستان اقدام به جداسازی و کاشت پاجوش ها می شود مقدار پاجوش مورد نیاز کاشت در یک هکتار زمین 25 هزار پاجوش است.

سن گیاه برای مصرف:

اغلب مردم به اشتباه این تصور را دارند که هرچه گیاه مسن تر باشد (3تا4 سال) قدرت نیروی بالقوه بیشتری جهت مداوا خواهد داشت در واقع به این صورت نیست این درست است که گیاه مسن نسبت به گیاه جوان مقاومت بیشتری دارد ولی از جهت میزان مواد موثر حتی یک گیاه کوچک نیز میتواند بازدهی شفابخشی داشته باشد.

زمان برداشت :

حدود 8 ماه پس از کاشت پاجوش بسته به اندازه و کیفیت پاجوش های کشت شده و به صورت قطع برگهای خارجی از قاعده

مدت زمان مورد نیاز برای بلوغ آلوئه ورا:

برای اینکه این گیاه به طور کامل بالغ شود 18 تا 24 ماه وقت لازم می باشد.

عملیات پس از برداشت:

انتقال سریع برگها توسط کانتینرهای یخچال دار به محل فرآوری یا شستشوی برگها و خارج کردن ژلها از برگ و انتقال سریع به کارخانجات فراوری.

دقت های لازم در عملیات برداشت:

فقط برگهای بیرونی گیاه که بیش از 20 تا 25 سانتی متر طول دارند باید برداشت شوند. باید دقت نمود که ماده زرد رنگی که از سلولهای محل قطع برگ خارج می شود با ژل گیاه مخلوط گردد.

مراقبت ویژه در زمان برداشت:

آبیاری منظم سبب افزایش میزان ژل می شود اگر گیاه از نظر آب در تنگنا باشد میزان آلوئین وآمودین ژل افزایش یافته و مزه ژل کمی تلخ تر شده و رنگ آن مایل به قهوه ای می شود.

میزان عملکرد و محصول برداشتی از هر هکتار در سال:

برداشت از این گیاه معمولا 4 مرتبه در سال می باشد و از هر گیاه در هر بار حدود3 برگ برداشت می شود بطور کلی یعنی 12 برگ از هر گیاه در سال تناژ برداشتی در هر هکتار در سال بین 120 تا 200 تن می باشد.

اندام مورد استفاده:

اندام مورد استفاده این گیاه برگهای کاملا رشد کرده آن می باشد می توان یک یا چند برگ از گیاه را قطع کرد که به یقین هیچ اشکالی در مکانیسم رشد گیاه بوجود نخواهد آمد فقط باید سریع و با یک چاقوی تیز اقدام به این عمل کرد در صورت نیاز به چند برگ بهتر است که از برگهای مجاور در خاک ویا به طور کلی برگهای پایین ساقه اصلی استفاده کرد . زیرا یک قانون کلی برای تمام گیاهان وجود دارد که برگهای پایین گیاه از نقطه نظر انجام اعمال حیاتی نسبت به برگهای فوقانی کم اهمیت تر هستند هرچند که باید برای این گیاه اضافه کنیم که برگهای تحتانی نیروی بالقوه مداوای بیشتری دارند.

دگرگونی در رشد:

بطور کلی خللی که دررشد گیاه بوجود می آید بسیار متنوع است ولی از آنجائیکه این گیاه به مراقبت های خیلی تکنیکی احتیاج ندارد دانستن یک دسته اطلاعات کلی می تواند در رفع مشکلی که برای گیاه به وجود می اید موثر باشد.

اقلیم مورد نیاز گیاه:

این گیاه بومی مناطق گرمسیری و استوایی است و برای رشد بهینه به نور خورشید نیاز دارد. هوای گرم و کمی سایه را دوست داشته و دمای زیر صفر را تحمل نمی کند و بنابراین در مناطقی که درجه حرارت هوا تا زیر صفر درجه نزول می کند نمی تواند رشد کند آلوئه ورا در دمای 2- درجه سانتی گراد یخ می زند و اگر یخ زدگی اتفاق بیافتد گیاه می میرد.گیاه آلوئه ورا در دماهای بیش از 70 – 80  درجه سانتی گراد نمی میرد، ولی برگ های بلند ضعیفی تولید می کند.

دامنه انتشار:

این گیاه بومی آفریقا است. در قرن هفدهم میلادی کشت آن در جزایر باربادوس و در قرن هجدهم در جزایر آنتیل متداول گردید.امروزه در جزایر کشورهای هندوستان ، اندونزی،جامائیکا، مکزیک، تگزاس، وجزایر قناری کشت می شود در ایران نیز در جزیره خارک کشت می شود. این گیاه بطور بومی در برخی از مناطق کشور از جمله بندر لنگه ، بندر خمیر و همچنین 35 کیلومتری بندرعباس در محلی به نام قلعه قاضی دیده شده است. جزیره قشم مستعد ترین محل برای کشت گیاه آلوئه ورا است. در حال حاضر بدلیل اهمیت این گیاه در مناطقی از استان بوشهر؛ استان سیستان و بلوچستان واستان هرمز گان بخصوص قشم و مناطقی نظیر نهبندان هم کشت می گردد.

نیازهای اصلی غذایی:

عناصر غذایی مورد نیاز شامل 45 – 55 کیلو گرم فسفر، 65 – 55  کیلوگرم ازت و 35 – 45 کیلوگرم پتاس در هکتار می باشند.

بافت خاک مناسب برای رشد:

آلوئه در هر نوع خاکی، قابل کشت است و خاک شنی لوم با زهکشی بالا ، بهترین بستر کشت برای آن می باشد.

نیاز کودی:

خاک مورد نیاز این گیاه باید اسیدی باشد و به عنوان مکمل می توان مقداری نیتروژن به فرمهای مختلف به خاک اضافه کرد.برای مثال می توان از نیترات آمونیم، یک بار در سال و هربار به میزان 136 کیلو گرم در هکتار استفاده کرد.

PH  مورد نیاز:

حدود 5.6 اما اسیدیته تا  5.8 را نیز تحمل می کند.

نور وحرارت:

این گیاه در مقابل نور مستقیم و تابش زیاد آفتاب حساس است. از خود واکنش نشان داده و بر گهایش به رنگ قهوه ای درمی آید. بنابراین بهتر است آنرا در نور غیر مستقیم نگهداری کنید از نقطه نظر حرارت مورد نیاز باید بیان داشت که نسبت به سرما حساس است و در محیطی مثل شهر تهران این گیاه را باید در فصل زمستان در گلخانه نگهداری کرد.

آفات و امراض:

آمار به دست آمده نشان داده است که کشت این گیاه در موطن اصلی خود با هیچگونه آفت و بیماری قابل ملاحظه ای مواجه نبوده است ولی در شرایط نامساعد محیطی که باعث ضعیف شدن گیاه و کم شدن مقاومت میشود عوامل قارچی و ویروسی و باکتریایی میتوانند منجر به صدمه به گیاه شوند.گیاه آلوئه ورا حساس به بیماری های لکه سیاه، پوسیدگی ریشه و شپشک آرد آلود می باشد ولیکن در مجموع، خطر بیماری ها در این گیاه نسبت به دیگر گیاهان بسیار کم است.در صورت آبیاری بیش از اندازه این گیاه به شدت در معرض بیماری پوسیدگی ریشه قرار می گیرد، زیرا این گیاه آب بسیار ناچیزی مصرف می کند .

نکته:

در مکان های گرم ، گیاهان آلوئه ورای تحت کشت بیرون از محیط خانه گل های زیبایی تولید می کنند که دارای ساقه بلندی می باشد و در رنگ های متنوعی وجود دارد اما اگر آلوئه ورا بعنوان گیاه آپارتمانی کاشته شود ، شکوفه نخواهد داد.

آبیاری:

گیاه آلوئه ورا مشابه کاکتوس و دیگر گیاهان آبدار نیازمند آبیاری زیادی نیست . به گیاه باید به گونه ای آب داده شود که آب شروع به بیرون آمدن از سوراخ های زهکش گلدان نماید. یک زیرگلدانی در زیر گلدان قرار دهید تا آب خروجی را جمع کند ، معمولا یک فاصله ده الی چهارده روزه باید در بین آبیاری وجود داشته باشد ، فاصله بین آبیاری بر اساس شرایط خاک متنوع است . آبیاری را زمانی شروع کنید که خاک کامل خشک شده باشد. در فصل زمستان ، گیاه در خواب زمستانی است و نیاز آبی آن بسیار کم است ، لذا میتوان در فصل زمستان فاصله آبیاری را به سه تا چهار هفته افزایش داده یا به یک بار در ماه برسانید . بسیاری از باغداران ،آبیاری آلوئه ورا را در فصل زمستان قطع می کنند . البته این مورد برای سلامت گیاه خوب نیست و باید از انجام این کار خودداری کرد.

کود دهی:

وقتی که از خاک کود داده شده برای کاشت آلوئه ورا استفاده می شود ، فقط لازم است که یکبار و در فصل بهار به آن کود داده شود. چنانچه خاک حاصلخیز نیست، باید کود نیمه قوی (40 – 10 – 10 ) یا کود رقیق (آبکی) را در هر ماه یکبار از ابتدای فصل بهار تا آخر تابستان،به گیاه داد. کودهای ارگانیک و یا کودهای گرم را برای گیاهان کاشته شده در محیط بیرون می توان استفاده کرد . اگر از خاک مخلوط با کود برای کاشت آلوئه ورا استفاده شود فقط لازم است که یک بار و در فصل بهار به آن مجدد کود داده شود.

تغییر گلدان:

گیاه آلوئه ورا دارای رشد سریعی است و ریشه های آن مایل به گسترش هستند . بنابراین باید تغییر گلدان پس از یک الی دو سال انجام گیرد تا از انبوه شدن ریشه ها جلوگیری شود ، با این کار می توان مجددا خاک را پر کرد. ظرف و یا گلدانی را که برای کاشت دوباره انتخاب می شود باید دارای سطح پهنی باشد ، حتی اگر گلدان خیلی عمیق نیست . ( این موضوع مشکل مهمی محسوب نمی شود) در قسمت پایین گلدان یک لایه شن بریزید تا از زهکشی مناسب آن مطمئن شوید و سپس خاک تازه بریزید (خاک گلدان قبلی را استفاده نکنید ) . گیاه را با دقت زیاد بطوری که به ریشه های آلوئه ورا آسیب نرسد از داخل گلدان قبلی خارج کنید و آن را در داخل گلدان جدید منتقل کنید ، زمانی گلدان را آبیاری کنید که ریشه گیاه در خاک جدید کاملا استقرار یافته باشد.

طریقه نگهداری برگ آلوئه ورا:

برگ را بعد از برش داخل کاغذ پیچیده و در قسمت پایین یخچال نگهداری نمایید.

فواید و مضرات آلوئه ورا

امروزه در بسیاری از داروخانه ها و عطاری ها برگ های گیاه آلوئه ورا را میبینیم که تبلیغات زیادی برای استفاده از آن می شود. مثلا میگویند که این گیاه ضد جوش و ضد آکنه است ، برطرف کننده چین و چروک پوست ، شاداب کننده ، برطرف کننده لک و کک و مک ، شفاف کننده ، جوان کننده و آب رسان قوی پوست است و از بروز تورم و خارش پوستی جلوگیری میکند و در بسیاری از سوختگی ها کاربرد دارد. اما اگرچه گیاه آلوئه ورا یا همان شاخ بزی حاوی مشتقات هیدروکسی آنتراسن و ویتامین های A ،B و C است اما استفاده از ساقه و شیره آنها به صورت کرم ممکن است با عوارض ناخواسته ای مانند تحریکات پوست و حساسیت پوستی و تیره شدن پوست همراه باشد. بعضی ها این گیاه را تهیه کرده و در منزل شیره اش را روی پوست خود میمالند در حالیکه در شرایط آزمایشگاهی فقط مواد مفید این گیاه استخراج شده و به مواد آرایشی و بهداشتی اضافه میشود و پس از اینکه از سوی وزارت بهداشت به تایید رسید به بازار عرضه میشود. بنابراین استفاده مستقیم از خود گیاه به هیچ وجه توصیه نمیشود. یک گیاه می تواند ترکیبات متعددی داشته باشد که ممکن است تعدادی از آن ها برای پوست مفید باشد و بقیه به پوست آسیب برسانند . بنابراین همه مخصوصا خانم ها باید از خرید گیاهانی که به این صورت فروخته میشوند خودداری کنند. در سال های اخیر ژل آلوئه ورا به طور وسیع در ساخت محصولات آرایشی و بهداشتی مورد استفاده قرار گرفته و محصولات مختلف این گیاه به شکل قرص ، کپسول ، صابون ، شامپو ، کرم ، پماد ، ژ ل، نوشابه های خوراکی و کمپوت استفاده میشوند ، از آلوئه ورا در کرم های مرطوب کننده پوست و کرم های التیام دهنده پوستی و بسیاری از کرم های موضعی هم استفاده میشود. آلوئه ورا به علت داشتن خواص ضد میکروبی در درمان بسیاری از زخم ها ، جراحت ها ، سوختگی ها ، اگزما ، تاول ، گزیدگی زنبور و نیش حشرات ، بریدگی ، کوفتگی ، آفتاب سوختگی و آکنه موثر است. بنابراین استفاده از این گیاه نه تنها در کرم های موضعی بلکه در کنترل بسیاری از بیماری ها و اختلالات پوستی سودمند میباشد.

مزایایی که سبب میشود آلوئه ورا استفاده شود

• در درمان ترک های پوستی و خشکی پوست به خصوص اگزمای دور چشم یا پوست بسیار حساس موثر میباشد.
• روغن یا کرم آلوئه ورا برای پوست های خشک مناسب بوده و سبب نرم و براق شدن پوست می گردد.
• با رساندن اکسیژن بیشتر به سلول های پوست سبب ترمیم بافت پوست میگردد.
• دارای خواص ضد سوختگی است لذا می توان از آن در کرم های ضد آفتاب استفاده کرد.
• سلول های مرده پوست را از بین میبرد و سلول های جوان را جایگزین میکند و پوست را تازه و درخشان میسازد.
• مانع از پیری پوست و چروک آن میگردد.
• سبب کم رنگ شدن لکه های پوستی میشود و می تواند لکه های سر سیاه را نیز از بین ببرد.
• آلوئه ورا سبب افزایش قدرت جذب رطوبت پوست شده و انرا انعطاف پذیر و مرطوب میسازد.
• در پیشگیری از بیماری های پوستی موثر میباشد.
• به علت داشتن کلاژن و ویتامین E نرمی پوست را افزایش میدهد و سبب حفظ رطوبت در پوست میگردد.
• در درمان ترک بین انگشتان پا که یک بیماری قارچی است موثر است.
• لوسیون آلوئه ورا به عنوان پاک کننده برای پوست کاربرد دارد و همچنین اثر خنک کنندگی بر روی پوست دارد.

مضراتی که سبب میشود در مصرف آلوئه ورا احتیاط شود

• ژل آلوئه ورا برای استعمال خارجی ماده بی خطری است اما در موارد نادری ممکن است سبب حساسیت گردد.
• ژل آلوئه ورا در درمان زخم های عمیق موثر نیست و شیره آن میتواند سبب گرفتگی یا اسهال شدید گردد.
• زنان شیرده یا باردار نباید از این ماده استفاده کنند زیرا ممکن است سبب انقباض رحم و سقط جنین شود.
• این ماده ممکن است سبب تشدید بواسیر ، التهاب دیورتیکول ، کولیت یا سندرم روده تحریک پذیر گردد.
• مصرف طولانی مدت ان سبب وابستگی به آن میشود ، کودکان زیر 12 سال نبایستی از گیاه مصرف کنند.
• مصرف طولانی مدت شیره آلوئه ورا میتواند سبب کمبود پتاسیم گردد.

بنابر این در مصرف این گیاه مفید باید رعایت تعادل برقرار باشد ، همچنین پیشنهاد میشود پیش از هرگونه استفاده با پزشک پوست مشورت کنید.