نماتد طلایی سیب زمینی
نماتد طلایی سیب زمینی ( نماتد سیست سیب زمینی )
مقدمه
نماتد طلایی سیب زمینی که در ایران قبلا وجود نداشته اسـت، بـراي اولـین بـار در کشور در سال 1387 در شهرستان بهار استان همدان در جمعیت بالا و در سـطح نسـبتاً وسیعی مشاهده شد.نماتدهاي بیماري زاي گیاهی موجودات کوچکی هستند که در خاك وجـود دارنـد و از ریشه گیاهان تغدیه میکنند و معمولاً فقط با میکروسکوپ دیده میشوند.نماتد سیست سیب زمینی شامل نماتد طلایی و نماتد شیري از خسارتزاتـرین بیمارهاي سیب زمینی در دنیا به شمار می روند. این نماتدها بومی امریکاي جنوبی انـد و به همراه سیب زمینی از آنجا به دیگر کشورها منتقل شده اند. نماتدها در خاك مستقیماً به ریشه و غده سـیب زمینـی حملـه مـیکننـد و پـس از استقرار در بافت گیاه، با تغدیه و رشد و نمو مانع از جذب آب و مـواد غـذایی در گیـاه می شوند که در نهایت کاهش رشد و محصول را به دنبال دارد. کشت مداوم سیب زمینی یا میزبانهاي دیگر نماتد مانند گوجه فرنگی و بادمجان موجب افزایش جمعیت نماتد و تشدید بیماريزایی نماتد طلایی سیب زمینی میشود و حتی در مواقعی تعداد غده هاي سیب زمینی برداشت شـده کمتر از غده هاي کاشته شده است. کاشت غده های آلوده در مزارع سالم و جابه جایی غده هاي آلوده به سایر مناطق غیـر آلوده از موارد انتشار این نماتدها بوده است. به دلیل اهمیتی که نماتد طلایی سیب زمینی بر کاهش تولید سیب زمینی دارد، توصیه میشود راههاي شناسایی، انتشار، اصول پیشگیري و مبارزه با آن در سطح وسیع به اطلاع تولیدکننـدگان برسد.
وضعیت تاكسونومیكی
نماتد سیست سیب زمینی متعلق به خانواده Heteroderidae و جنس Globodera می باشند. دو گونه G. pallida ( دارای ماده های بالغ به رنگ سفید) و G. rostochiensis ( دارای ماده های بالغ به رنگ زرد طلائی) می باشد.
سیکل زندگی نماتد طلایی سیب زمینی
ماده هاي جوان نماتد طلایی کروي شکل ابتدا شیري رنگ اند، سـپس بـه رنـگ زرد طلایی درمی آیند که پس از مرگ، پوستشان ضخیم و قهوه اي تیره میشود. ایـن مرحلـه سیست نامیده میشود که حاوي صدها تخم است. اندازه بدن ماده هـا بـا قـرار دادن 20 عدد کنار هم در حدود یک سانتیمتر میشود. پس از کاشت سیب زمینی بر اثر ترشحات ریشه و نیز رطوبت، نوزادهاي کرمی شکل درون سیستها که در خـاك قـرار دارنـد از سیست خارج و وارد ریشه می شوند و پس از تغذیه و رشد کردن تبدیل بـه نـر و مـاده میشوند.
نوزادها میتوانند به غده و استولون نیز حمله کنند. بدن ماده جوان متورم می شود و نیمه انتهایی روي سطح ریشه نمایان می شود که در این مرحلـه مـاده شـیري یـا طلایـی رنگ، شروع به تخمگذاري میکند. پس از مرگ، ماده ها از ریشه جدا می شوند و درون خاك می افتند و تبدیل به سیست میشوند که در شرایط کم آبی، هـواي سـرد و گـرم و نکاشتن سیب زمینی، تا سالهاي طولانی از تخمها محافظت میکنند.
نشانه هاي بیماري نماتد طلایی سیب زمینی
در مزرعه، مناطق آلوده به صورت لکه هایی با گیاهان کم رشد، کوچک و زرد رنگ ظاهر میشود که حالت تشنگی و کمبود مواد غذایی دارند و قبل از زمان برداشت، ساقه و برگها خشک میشوند. در صورت کاشـت هـر سـاله سـیب زمینـی، آلـودگی بیشـتر می شود و تمام مزرعه را میپوشاند. در حین رشد گیاه، نماتدهاي ماده سفید و یا طلایی رنگ روي ریشه و غده های آلوده دیده میشوند.
اهمیت اقتصادي
زمانی که نماتدها وارد ریشه هاي جوان میشوند با زخمی کردن ریشـه و تغذیـه از آن مانع جذب آب و مواد غذایی میشوند، در نتیجه گیاه آلوده بر اثر کمبود مواد غـذایی کم رشد، کوچک و زرد رنگ می شود و محصول کمتري می دهد. اگر جمعیت نماتد بـه دو تا پنج تخم در هر گرم خاك برسد، کاشت سیب زمینی مقرون به صرفه نخواهد بـود و کشاورز ضرر میکند. در بعضی از کشـورها بـراي هـر 20 تخـم در هـر گـرم خـاك، محصول غده در حدود 2.5 تن کاهش می یابد و در بعضی از مـوارد تـا 70 درصـد از محصول از بین میرود.
میزبانهاي زراعی
سیب زمینی، گوجه فرنگی و بادمجان و علفهاي هرز خانواده سولاناسه میزبانهاي زراعی این بیماري محسوب میشوند.
ردیابی نماتد سیست سیب زمینی در مزارع سیب زمینی مشکوک به آلودگی
مزارع سیب زمینی را از نظر آلودگی به نماتد سیب زمینی، می توان به سه دسته تقسیم کرد:
1– مزارع سالم: مزارعی هستند که در مشاهدات میدانی هیچگونه علائم ظاهری روی اندام های هوایی و ریشه دیده نشود و در بررسی های آزمایشگاهی تخم، لارو و سیست نماتد مشاهده نگردد.
2– مزارع به ظاهر سالم: در این مزارع ظاهرا علائم آلودگی در قسمتهای هوایی گیاه دیده نمی شود، اما زمانیکه بوته ها از خاک بیرون کشیده شوند سیست های نماتد بر روی ریشه ها دیده می شود. روش ردیابی نماتد در چنین مزارعی، از طریق مشاهده سیست ها بر روی ریشه ها و یا آزمایش نمودن خاک مزرعه می باشد.
3– مزارع مشکوک به آلودگی: در مزارع مشکوک به آلودگی، علائم تقریبا بارزی دیده می شود که عبارتند از:.
الف- علائم عمومی:
اولین علامت در یک مزرعه آلوده به نماتد طلایی سیب زمینی ظهور نقاط با پوشش گیاهی کم به صورت لکه ای در قسمتهای مختلف مزرعه است كه در این نقاط، رشد گیاه بسیار ضعیف بوده و علائم کمبود شدید مواد غذایی را نشان می دهد. این لکه ها در جهتی که شخم زده می شود کشیده شده و گسترش می یابند. اگر آلودگی در مزرعه از چند سال قبل شروع شده باشد این نواحی آلوده بزرگتر بوده و در آلودگی های شدید کل مزرعه از بین می رود
بنابراین در مزرعه ای که چنین علائمی در آن وجود دارد به سراغ بوته هایی خواهیم رفت که در نواحی لکه ای وجود دارند. اثرات نماتد طلایی سیب‌زمینی روی گیاه شامل تنش آبی و پیری زودرس برگها می‌باشد و در گیاه شدیداً آلوده، زمین كاملاً با برگهای ریزش كرده پوشیده میشود. علائم آلودگی در برگها شبیه به علائم کمبود مواد غذایی و به صورت كلروز، زردی غیرطبیعی و پژمردگی، زرد و نكروزه شدن حاشیه برگچه ها و چرمی شدن برگها می باشد. ساقه‌ها باریك و ضعیف شده و رشد ریشه‌ها تا حد زیادی كاهش یافته، ریشه‌ها معمولاً كوچك، افشان و به میزان زیاد منشعب شده و به شدت دچار پوسیدگی می شوند و علائمی شبیه به خسارت بیماری پوسیدگی ریزوکتونیایی نشان می دهند. غده‌ها نیز از لحاظ تعداد و اندازه كاهش می‌یابد و غده های برداشت شده از چنین مزارعی کوچک بوده و تعداد غده در هر بوته به شدت کم خواهد بود. بوته‌ها در اوقات گرم روز پژمرده شده و در شب تا اندازه ای به حالت اولیه برمی گردند. همچنین در قسمت انتهایی ممكن است ظاهری كپه ای به خود بگیرند. گیاهانی كه شدیداً آلوده هستند هرگز سبز نكرده و یا به زودی پس از خروج از خاك، از پای درمی‌آیند. به طور کلی علائم در كل گیاه بصورت كوتولگی و پیری زودرس و در نهایت مرگ گیاه می‌باشد. كاهش محصول تحت تأثیر نوع خاك، رطوبت و میزان آلودگی قرار دارد. آب و هوای خشك و خاك سبك شرایط مناسبی را جهت آلودگی شدید نماتد فراهم می‌سازد.
ب- علائم اختصاصی:
مهمترین علامت بیماری ناشی از نماتد سیست سیب زمینی G. rostochiensis ، وجود سیستهای طلایی رنگ می باشد كه نامگذاری نماتد از آنها گرفته شده است ، می باشد. زمانیکه بوته سیب زمینی از خاک بیرون آورده شود، سیست های قهوه ای به اندازه سر سنجاق با اندکی دقت بر روی ریشه ها مشاهده خواهد شد. گاهی نیز در بوته هایی که هیچگونه علائم بیماری نشان نمی دهند، زمانیکه بوته از خاک بیرون کشیده شود باز هم سیست های نماتد بر روی ریشه ها دیده می شود، بنابراین ندیدن علائم در قسمتهای اندامهای هوایی گیاه، دلیل بر سالم بودن آن گیاه نمی باشد و در بررسیهای مزرعه ای حتما بایستی به این موضوع توجه داشت. عامل بیماری به صورت سیستهای كوچك حاوی تخم توسط خاكهای آلوده، ظروف حمل و نقل، وسائل و تجهیزات دیگر و نیز از طریق حمل و نقل مواد گیاهی آلوده (پیاز، غده، كورم و ریزوم، ریشه و ساقه) منتقل میشوند.
نمونه برداری از خاک برای انجام تست های ردیابی
به دلیل اینکه در اکثر آلودگیهای نماتدی، علائم خاصه و بارزی در مزارع دیده نمی شود بررسی آزمایشگاهی خاک جهت اثبات وجود یا عدم وجود آلودگی نماتدهای سیست سیب زمینی الزامی می باشد.
به طور کلی 3 روش نمونه برداری از خاک وجود دارد:
1– نمونه برداری انتخابی: در این طریقه با توجه به علائم و خسارت نماتد سیست سیب زمینی و نوع گیاه میزبان محل لکه های آلوده را مشخص نموده و از خاک و اندامهای گیاه آلوده و مشکوک به نماتد نمونه برداری می شود. تعداد نمونه در این روش بستگی به وسعت لکه های آلوده و وسعت کل مزرعه دارد.
مثال: از لكه 500 مترمربعی حداقل 5 نمونه 100 گرمی خاك برداشته و نمونه‌ها با هم مخلوط میشوند. مقدار هر نمونه خاک كلی بین 2 الی 3 كیلوگرم در نظر گرفته می شود.
2– نمونه برداری تصادفی: در این طریقه بدون توجه به علائم و خسارت نماتد روی گیاهان میزبان اقدام به نمونه برداری از خاک و گیاه می گردد تعداد نمونه بستگی به نوع محصول دارد. مثلا در مورد سیب زمینی به ازای هر هكتار حداقل 10 زیر نمونه برداشته شده كه نمونه‌ها با هم مخلوط و یك نمونه كلی تهیه می‌گردد.
3– نمونه برداری عمومی: در نمونه برداری عمومی بدون توجه به نوع میزبان و علائم آلودگی کلیه منطقه در سطح وسیع مورد نمونه برداری قرار می گیرد و در واقع هدف تهیه نقشه پراکندگی نماتد و فون نماتد های منطقه است.
راههاي انتشار نماتد طلایی سیب زمینی
نماتد سیست سیب زمینی توسط خاك آلوده، خاك همراه غده هاي سیب زمینی، غده هـاي سـیب زمینـی آلوده، ماشین آلات کشاورزي، آبیـاري و حیوانـات در هنگـام چـرا بـه منـاطق مختلـف گسترش مییابند.
پیشگیري
کاشت پی درپی سیب زمینی در زمین آلوده موجب افزایش جمعیـت نماتد سیست سیب زمینی و کـاهش محصول سیب زمینی میشود. به دلیل جدید بودن نماتد در ایران، توصـیه مـیشـود قبـل از کاشـت سـیب زمینـی، کشاورزان سراسر کشور، نمونه خاك مزرعـه شـان را بـراي اطمینـان از پـاك بـودن آن، آزمایش کنند. همچنین رعایت موارد زیر در پیشـگیري از ابـتلاي محصـول بـه ایـن بیمـاري توصـیه میشود:
- کشت سیب زمینی بذري حداقل هر سه سال یکبار
- کاشت غده های گواهی شدة سالم
- در صورت مشاهده علائـم کـم رشـدي گیاهـان در مزرعـه، آگـاه سـاختن مراکـز کشاورزي ذيصلاح
اقدامات قرنطینه اي
در صورت مشاهده آلودگی اقدامات زیر صورت گیرد:
- ممنوعیت کشت سیب زمینی بذري در مزارع آلوده
- نابود کردن گیاهان آلوده در مزرعه
- شستن ماشین آلات استفاده شده در منطقه آلوده با بخار آب یا فشار آب زیاد
- ممنوعیت جابه جایی هر گونه خاك و مواد گیاهی به خارج از منطقه آلوده
- ممنوعیت کشت غده های خوراکی براي بذر
- شستشوي غده های مصرفی براي خوراك
- بسته بندي غده ها در کیسه هاي یک بار مصرف
روشهاي مبارزه با نماتد سیست سیب زمینی
در مزارع آلوده بسته به میزان جمعیت نماتد طلایی سیب زمینی ، موارد ذیل براي کم کردن جمعیت و خسارت نماتد توصیه میشود:
- اعمال تناوب به مدت حداقل پنج سال
- کاشت ارقام مقاوم سیب زمینی
- ضدعفونی کردن خاك قبل از کشت با سموم گازي مانند متام سدیم
- ضدعفونی کردن خاك با استفاده از پوشش پلاستیکی در ماههاي گرم تابسـتان بـه مدت چهار تا شش هفته
همچنین شما میتوانید با مراجعه به پستهای زیر سایر بیماریهای سیب زمینی را نیز بررسی نمایید
شانکر ساقه زیرزمینی و شوره سیاه سیب زمینی
خیلی عالی بود جناب مهندس