مدیریت تغذیه خیار ( قسمت دوم )

کمبود عناصر غذایی کم مصرف
کمبود منگنز:
عمل منگنز در گیاه به مقدار زیادي به عمل آهن، مس، روي و آنزیمهاي کاتالیزوري مربوط میشود منگنز براي فتوسنتز، تنفس و جذب نیترات نیاز میباشد کمبود منگنز بیشتر در خاکهاي قلیایی و آهکی وجود دارد و در خاکهاي اسیدي قابلیت استفاده آن زیاد میباشد در برگهاي دچار کمبود منگنز رگبرگهاي وسط و بالایی برگها سبز تیره و در مقابل نقاط سبز متمایل به زرد در پهنه برگ ظاهر میشوند.
علائم شاخص کمبود منگنز در خیارگلخانهاي شامل:

• سبز ماندن رگبرگها از وسط به سمت قسمتهاي خارجی برگ و توسعه یکنواخت رنگ سبز رنگ پریده تا زرد در سایر قسمتهاي میانی برگ(شکل زیر). 

رفع کمبود:
براي محصولات کشت شده در بسترهاي خاکی، محلول پاشی سولفات منگنز با غلظت 100 گرم در100 لیترآب کمبود منگنز را کنترل میکند. براي محصولات کشت شده در بسترهاي بدون خاك، کاربرد محلول غذایی با غلظت 0.3 میلی گرم در لیتر منگنز ،کمبود را کنترل میکند.

کمبود آهن:
 آهن براي تولید، کلروفیل و فعالسازي چند آنزیم موثر در فتوسنتز و تنفس گیاه نیاز میباشد کمبود آهن بیشتر در خاکهـاي قلیـایی و آهکـی مـشاهده مـیشـود و در شرایط زهکشی ضعیف و غلظت بالاي یونهاي فلزي در خاك یا محلـول غـذایی ،کمبـودآهن تشدید میشود. آهن قابل استفاده، در اسیدیته بالاي 7 کاهش مییابـد. همچنـین سـمیت منگنـز کمبود آهن را تشدید میکند و باعـث توسـعه یکنواخـت رنـگ پریـدگی و ایجـاد رنـگ سـبز متمایل به زرد در جوانترین برگها میشود و سایر برگهـا سـبز تیـره بـاقی مـیماننـد. در ابتـداي کمبود پهنک برگ روشن و رگبرگها سبز می مانند، اگـر کمبـود تـشدید شـود رگبرگهـا کـم رنگ و اگر برگها در معرض نور خورشید باشند میمیرند.
علائم شاخص کمبود آهن در خیارگلخانه اي شامل:
•    ظهور اولیه رنگ سبز روشن در برگهـاي جـوان همـراه بـا ظهـور شـبکه گـسترده سـبزرنگ رگبرگها (شکل زیر).
 
•    جوانترین برگها داراي رنگ سبز روشن تا زرد (شکل سـمت چـپ و وسـط) و در شـرایط کمبود شدید رگبرگهاي فرعی ناپدید و زرد روشن تـا سـفیدي برگهـاي جـوان (شـکل وسـط) نسبت به برگ سالم (شکل سمت راست).
 
رفع کمبود:
زهکشی و هوادهی خوب خاك، براي قابل استفاده شدن آهن مناسب است. براي محصولات کشت شده در بسترهاي خاکی، محلول پاشی سولفات آهن با غلظت 150 گرم در100 لیتر آب، کمبود آهن را کنترل میکند. اما اگر محلولپاشی را ادامه ندهیم علائم کمبود مجدداً ظاهر می شود. اما اصلاح مشکلات فیزیکی و شیمیایی خاك تاثیر طولانی مدت در کنترل کمبود دارد. براي محصولات کشت شده در بسترهاي بدون خاك، کاربرد محلول با غلظت 2تا 3 میلیگرم در لیتر کمبود آهن را کنترل میکند. در شرایط قلیایی، کلات آهن کمتر کمبود را کنترل میکند و این ترکیب معمولا در محلولهاي هیدروپونیک استفاده میشود.

کمبود بور:
 بور مورد نیاز گیاهان، به توجه زیادي نیاز دارد زیرا محدوده بین کمبود و سمیت آن کـم میباشد. غلظت مطلوب بور در برگ بالغ خیار 30 تا 70 میلـی گـرم بـر کیلـوگرم وزن خـشک میباشد، اما علائم کمبود در کمتر از 20 میلی گـرم بـر کیلـوگرم و علائـم سـمیت در بیـشتر از 100 میلی گرم بر کیلوگرم ظاهر میشوند. بور نمـیتوانـد از برگهـاي مـسن بـه طـرف بافتهـاي جوان حرکت کند از این رو براي رشد طبیعی گیاه، جذب ریشه اي نیاز میباشد. بـور در تنظـیم توسعه سلولها وگرده افشانی مهم میباشد. کمبود بور در برگها، تشکیل دانه و توسعه میوه تاثیر گذار است.کمبود بور دربرگ باعث کج شدگی برگهاي جوان و در میوه ها باعث کوچک ماندن و ظهور نقاط زرد رنـگ در طـول میوه می شود و ادامه کمبود باعث ایجاد حالت چوب پنبه اي (شوره مانند یا سفید رنگ) در سطح پوست میشودکه این علائم، در شدیدترین حالت نزدیک انتهاي میوه مـیباشـند و رشـد میـوه هـاي دچـار کمبـود باعـث ایجـاد میـوه هـاي مخروطی و قوسی شکل است و سهم گوشت میوه به دانه بیشتر می شود.
تذکر: علائم شوره مانند و کج شدگی شدید میوه، ناشی از تریپس با علائم کمبود بور اشتباه نشود.
علائم شاخص کمبود بور در خیارگلخانه اي شامل:
•    توسعه رنگ زرد درحاشیه برگهاي مسنتر (شکل برگ سمت چپ و بالا) و کج شدگی و خالدارشدن برگهاي جوان (شکل سمت راست).
 
•    میوه نارس، پیچ خورده و داراي خراشیدگی.
 
•    نسبت زیاد گوشت به دانه و ظهور پوست چوب پنبه اي در میوه دچار کمبود(شکل پایین ) نسبت به میوه سالم(شکل بالا).
 
•    رگه هاي زرد خالدار (شکل سمت چپ و وسط) و توسعه ظاهر چوب پنبه اي و شوره مانند روي پوست (شکل سمت راست) در جهت طول میوه.
 

رفع کمبود:
براي محصولات کشـت شده در بسترهـاي خاکی، هنگام کنترل کمبود بور باید دقت ویژه اي به غلظت مصرف کودهاي بور نمود، زیرا بور در غلظتهاي پایین نیز در اغلب گیاهان سمیت ایجاد میکند. در هر حال محلولپاشی قابل توصیه میباشد و در صورت استفاده خاکی بطور کامل پخش نمائید. در خاکهاي دچار کمبود بور کاربرد 10 کیلوگرم بوراکس درهکتار قبل از کشت کمبود بور را کنترل میکند و یا در صورت محلولپاشی کاربرد محلول بوراکس با غلظت 100 گرم در 100 لیتر آب کمبود بور را کنترل میکند. براي محصولات کشت شده در بسترهاي بدون خاك، کاربرد محلول با غلظت 0.3 میلیگرم در لیتر بور کمبود را کنترل میکند.

سمیت عناصر تغذیه اي
کوددهی زیاد(شوري زیاد):
گیاه خیار به کوددهی زیاد حساس میباشد، زیرا کوددهی زیاد باعث افزایش شوري خاك وسمیت خصوصا سمیت ناشی از ازت میشود. رشد گیاهان در خاك یا محیط کشت شور ( هدایت الکتریکی بالا) متوقف و ظاهر برگهاي آنها سبز تیره، غیر شاداب، چرمی شکل و پژمرده مانند میشوند. همچنین یک نوار باریک زرد رنگ در حاشیه برگها ظاهر میشود تحت شرایط شور رشد برگها متاثر و به شکل فنجان رو به پایین نمایان میشوند بعد از یک تنش آبی شدید، برگهاي مسنتر بطور یکنواخت به صورت سبز رنگ پریده متمایل به زرد ظاهر و بافتهاي کوچک مرده به سمت داخل برگ توسعه می یابند. اگر منبع آب آبیاري اصلاح شود فقط یک نوار سبز رنگ پریده در حاشیه برگها نمایان میشود.

علائم شاخص سمیت کوددهی زیاد در خیارگلخانه اي شامل :
•    پژمردگی برگها، ظهور رنگ سبز تیره و فنجانی شدن برگها به سمت پایین(شکل زیر).
 
•    چرمی شدن برگها همراه با ظهور نوار زرد رنگ در حاشیه برگها (شکل زیر).
 
رفع سمیت:
جهت تخلیه نمکهاي اضافی خاك و یا محیط هاي کشت، باید ابتدا با آب شیرین آنها را آبشویی و سپس برنامه کوددهی را مطابق با نیاز گیاه اصلاح نمود.

زیاد بود ازت:
مصرف زیادي ازت باعث توقف رشد، کوتاه شدن فاصله میان گره ها، سخت و ضخیم شدن ساقه ها، ایجاد توده اي از پیچکها، کوتاه شدن ساقه هاي جانبی، کاهش گلدهی و کوچک شدن میوه هاي گیاهان میشود، همچنین باعث فنجانی شدن برگهاي میان سال و مسنتر به سمت پایین و پژمرده شدن آنها در شرایط گرم میشود در این شرایط سوختگی برگها عادي میباشد نقاط شفاف بین رگبرگها یا در حاشیه برگها تبدیل به رنگ زرد و در نهایت قهوه اي میشوند .
علائم شاخص سمیت مصرف زیادي ازت در خیارگلخانه اي شامل:
•    پژمردگی و فنجانی شدن برگهاي مسنتر به سمت پایین و وجود سطوح زرد و قهوه اي سوخته در برگهاي پایینتر (شکل زیر).
 
رفع سمیت:
جهت تخلیه ازت اضافی خاك و یا محیطهاي کشت، باید ابتدا با آب شیرین آنها را آبشویی و سپس برنامه کوددهی را مطابق با نیاز گیاه اصلاح نمود.

سمیت کلر:
گیاه خیار حساسیت متوسطی به کلر دارد. نمکهاي کلر عموماً در خاك یا آب زیر زمینی وجود دارند، همچنین کلر، در کودها نظیر کلرید پتاسیم وجود دارد لذا در شرایط شور نباید از این کودها استفاده نمود. سمیت کلر باعث کاهش توان گیاه، زردي و سوختگی حاشیه برگها و ریزش آنها قبل از بلوغ میشود. لذا تعیین مقدار سدیم و کلر موجود در آب و خاك تحت کشت خیار، قبل از کشت خیار ضروري است.
علائم شاخص سمیت کلر در خیارگلخانه اي شامل :
•    نواري از بافت سبز رنگ پریده در اطراف و حاشیه برگها، همراه با سوختگی حاشیه برگ ناشی از وجود کلر در بافت برگ آلوده (شکل زیر).
 
رفع سمیت:
جهت تخلیه کلر خاك و یا محیطهاي کشت، باید ابتدا آنها رابا آب شیرین آبشویی نمود.شناسایی منابع کلر و مصرف پلکانی آن تا برطرف شدن مشکل ادامه یابد همچنین باید بطور منظم کیفیت آب و شوري خاك آزمایش شوند. آب باشوري متوسط میتواند براي آبیاري محصولات کشت شده در خاك استفاده شود به شرط اینکه آبیاري در شب انجام شود و در هر آبیاري حجم زیادي آب مصرف شود. البته جهت کاهش شوري، باید آبیاري منظم با آب شیرین انجام شود.

سمیت بور:
گیاه خیار به مقدار اضافی بور، خیلی حساس میباشد عموما ترکیبات بور در علف کشها استفاده میشوند. سمیت بور باعث زرد شدن بین رگبرگها در برگهاي مسنتر میشود و این بطور سریع به صورت نقاط کوچک مرده قهوه اي رنگ توسعه مییابد و سرانجام با پیوستن آنها به یکدیگر نواحی بزرگ با بافت مرده را تشکیل میدهند همزمان، برگهاي جوانتر زرد رنگ شده و به شکل پیچ خورده نمایان میشوند.
علائم شاخص سمیت بور در خیارگلخانه اي شامل:
•    ظهور زردي مابین رگبرگها ودر ادامه تبدیل به نکروز(شکل سمت چپ) و جود نقاط کوچک نکروزه قهوه اي (شکل وسط) و سطوح بزرگ بافت مرده (شکل سمت راست).

 
رفع سمیت:
کنترل مسمومیت بور مشکلتر از کمبود آن میباشد. مشکل سمیت بور در کشت خاکی محصولات معمولا با استفاده غیر اصولی آن ایجاد میشود زمانیکه این مشکل ایجاد شد، شستشوي خاك با آب شیرین باعث خروج مقادیر بور اضافی خاك میشود. اگر از کود بوراکس در سطح خاك استفاده میشود، باید که تمام کلوخه هاي کود خرد و کاملا پخش زمین شده باشد چون پخش نامناسب باعث افزایش غلظت آن در کنار ریشه گیاه میشود. ضمناً هنگام استفاده از کودهاي حاوي بور دستور مصرف کارخانه تولیدکننده به دقت مطالعه شود.

سمیت منگنز:
گیاه خیار به زیادي منگنز حساس نیست و علائم سمیت زمانیکه غلظت منگنز در بافت بالا باشد ظاهر میشود. سمیت منگنز در مسنترین برگها با ظهور نقاط کوچک قهوه اي قرمز رنگ بی شمار مابین رگبرگها و روي دمبرگ تشخیص داده میشود، در این حالت بافت اطراف این نقاط زرد و در برگهاي مسنتر رنگ پریده و برگها دچار پیري زودرس میشوند. سمیت منگنز کمبود آهن را تشدید میکند.
علائم شاخص سمیت منگنز در خیارگلخانه اي شامل:
•    ظهور نقاط قهوه اي قرمز رنگ بیشمار مابین رگبرگها و دمبرگ (شکل زیر).
 
رفع سمیت:
مشکل سمیت منگنز مربوط به خاکهاي اسیدي و خاکهاي با شرایط آب ماندگی میباشد. لذا استفاده از آهک، اصلاح سیستم زهکشـی و آبیـاري منظـم باعث اصـلاح زیـادي منگنز میشود.

سمیت روي:
سمیت روي، باعث ظهو رنگ سبز متمایل به زرد روشن در برگهاي جوانتر میشود و سمیت شدید، باعث نقاط قهوه اي روشن در بین رگبرگهاي برگهاي جوانتر و پژمرده شدن برگهاي مسنتر می شود.
علائم شاخص سمیت روي در خیارگلخانه اي شامل:

• پیچیدگی برگهاي مسنتر(شکل سمت چپ) و ظهور رنگ سبز پریده و نقاط ریزقهوه اي روشن مابین رگبرگها در برگهاي جوان (شکل سمت راست).
   

رفع سمیت:
در محصولات کشت شده در بسترهاي بدون خاك ، سـمیت روي ناشـی از آلـودگی آب مصرفی می باشد.تماس پیوسته محلولهاي غذایی با لوله ها و لوازم گالوانیزه باعث ایجاد سمیت روي در گیاهان حساس تحت کشت می شود ظرفهاي کشت و سیمهاي گالوانیزه منـابع دیگـر احتمال ایجاد سمیت روي می باشند.

خلاصه مطالب:
•    رعایت اصول تغذیه گیاه و بهترین عملیات کوددهی کلید سـلامت محـصول و دسـتیابی بـه عملکرد مطلوب میباشد.
•    گلخانه داران اغلب توجهی به علائم کمبود در برگها ندارنـد در حالیکـه ایـن علائـم قبـل از ظهور، باعث کاهش کیفیت و عملکرد محصول و هنگام ظهور علائم ، بیانگر شدت مشکلات تغذیه اي گیاه میباشند.
•    کمبــود عناصــر ازت، فــسفر، پتاســیم ، منیــزیم و ســمیت منگنز ، بــور و کلر در برگهــاي مــسن مشاهده می شود .
•    کمبود آهن ،منگنز و سمیت روي در برگهاي جوان مشاهده می شود .
•    کمبود کلسیم و بور در نقاط رویشی و میوه دیده می شود.
•    با آنالیز خـاك و بـرگ گیـاه بـصورت دوره اي مـی تـوان، مـدیریت تغذیـه و کـوددهی را ارزیابی و در صورت نیاز اصلاح نمود.

منابع :

-Bergman, W. (١٩٩٢). Nutritional Disorders of Plants. Gustav Fischer Verlag Jena, New York. p.٣٨٦.

-Cresswell, G. and L. James.٢٠٠٤. Nutrient disorders of greenhouse Lebanese cucumbers. Agfact H٨٫٣٫٣

-Scaife, A. and Turner, M. (١٩٨٣). Diagnosis of Mineral Disorders in Plants. Vol. ٢. Vegetables. (Robinson, J.B.D., Ed), HMSO, London. pp٩٦.

-Van Eysinga, J. P., N. L. Roorda, and K. W. Smilde. ١٩٨١. Nutritional disorders in glasshouse tomatoes, cucumbers, and lettuce. Center for Agric. Publishing and Documentation, Wageningen, The Netherlands. ١٣٠ pp.