زنبور گلابی
زنبور گلابی و راهکارهایی برای مدیریت انبوهی آن
پیش گفتار
گلابی با نام علمی Pyrus communis L در کشور ما دومین سطح زیر کشت و میزان تولید را در میان درختان دانه دار، پس از سیب دارا می باشد. گلابی نیز همچون دیگر گیاهان مورد حمله عوامل زنده مختلفی قرار گرفته و خسارت می بیند. یکی از مهمترین آفات گلابی، زنبور گلابی با نام علمی Hoplocampa brevis Klug و نام انگلیسی Pear sawfly است. این آفت از خانواده زنبورهای تخم ریز اره ای “Tenthredinidae” است. از مشخصه های حشرات این خانواده وجود تخمریز اره مانند در حشرات ماده و همچنین وجود هشت جفت پای دروغی در بخش شکمی لاروهای آفت است. خسارت آفت در ابتدای فصل و همزمان با شکوفایی درختان گلابی اتفاق می افتد. میزان خسارت در اکثر ارقام گلابی بیش از ۸۰ درصد محصول می باشد. از طرفی هم زمان ایجاد خسارت با شکوفایی درختان و لزوم حفاظت و حمایت از حشرات گرده افشان در آنزمان، از اهیمت به سزایی برخوردار است.
جایگاه گلابی در ایران
گلابی دومین محصول دانه دار مهم ایران پس از سیب می باشد. بر اساس آمار وزارت جهاد کشاورزی، سطح زیر کشت گلابی در سال ۱۳۹۰ قریب ۱۸۰۰۰ هکتار بوده و از این سطح بیش از دویست هزار تن محصول برداشت میشود (بی نام، ۱۳۹۰) یکی از آفات کلیدی انواع گلابی، زنبور گلابی می باشد
شکل شناسی آفت
طول حشره کامل ۵-۴ میلی متر، سر به رنگ زرد مایل به قرمز تا قهوه ای روشن و بدون لکهای سیاه، دارای سه چشم ساده که تقریبا در یک ردیف قرار گرفته اند. شاخکها نخ وش و هم رنگ سر، قفس سینه زرد مایل به قرمز و پشت سینه میانی دارای لکه های بزرگ سیاه، بالها به رنگ کهربایی، رگبالها قهوه ای روشن، استیگما به رنگ زرد که در قاعده مایل به قهوه ای است. پاها زرد شکم در سطح زیرین زرد و در سطح پشتی سیاه، آخرین نیم حلقه پشتی شکم نیز زرد، تخم سفید شفاف و قلوه ای، طول آن به 0.8-0.7 میلیمتر میرسد. لارو به رنگ سفید کدر تا کرم و انتهای بدن آن به رنگ قهوه ای، بدن لارو استوانه ای شکل و در انتها باریک می شود. در ناحیه سر و انتهای بدن کمی خمیدگی به طرف داخل دارد. طول لارو در انتهای رشد به ۱۰ میلیمتر میرسد. لاروها ده جفت پا دارند که سه جفت آنها سینه ای هستند. محفظه شفیره بیضوی، قهوه ای رنگ و پوشیده از ذرات ریز خاک است. طول شفیره ۶-۵ میلیمتر است. شفیره آزاد به رنگ سفید مایل به سبز روشن که حدود ۵ میلیمتر طول دارد. چشم ها سیاه رنگ می باشند (شکل -۱).
چرخه زندگی
زنبور گلابی آفتی یک نسلی است و زمستان را به صورت پیش شفیره داخل خاک زیر درختان به سر می برد. 20 تا 25 درصد جمعیت زمستان گذران آفت، دو زمستان را در زیر خاک سپری کرده و سپس به حشره کامل تبدیل می شوند. حشرات کامل آفت در زمان شکوفه دهی ارقام گلابی در طبیعت ظاهر شده و حشرات ماده تخم های خود را روی کاسبرگ قرار می دهند. با توجه به کم بودن حشرات نر آفت، بیشترین میزان تولید مثل حشرات ماده به صورت پارتنوژنز می باشد .
دامنه میزبانی و پراکنش
آفتی با دامنه میزبانی محدود بوده و فقط رو ارقام گلابی رشد و نمو می کند. وجود آفت از اکثر مناطق زیر کشت گلابی کشور از جمله استانهای تهران، البرز، اصفهان، آذربایجان شرقی و خراسان، گزارش شده است.
علائم خسارت
لارو جوان پس از تفریخ تخم، به میوه جوان گلابی حمله می کند. در این مرحله علایم آلودگی به صورت سیاه شدن میوه ی نورسته بروز میکند. این سیاه شدگی از کنار و وسط میوه قابل مشاهده است.(شکلهای شماره ۲ و ۳). خسارت آفت ریزش میوه های نورسته گلابی را در پی دارد. میزان خسارت در ارقام مختلف متفاوت است. در رقم شاه میوه و دوشس، میزان خسارت به ۹۰% نیز میرسد. در ارقام دیر گل مانند سیف تبریز این میزان به ۱۵٪ کاهش می یابد. یک گل اذین در درخت گلابی به طور متوسط از ۷-۵ عدد گل تشکیل می شود. بسته به رقم مورد کشت، معمولا از یک گل اذین گلابی یک تا حداکثر سه عدد آنها پس از تلقیح به میوه تبدیل شده و بقیه در اثر عدم تلقیح یا تلقیح ناقص، ریزش می کنند. لارو زنبور گلابی پس از آلوده ساختن یکی از گلهای گل اذین، با تغذیه از تخمدان در حال رشد آن ( پریکارپا) خود را به دانه های تازه تشکیل شده رسانده و آنها را مورد تغذیه قرار می دهد. با خورده شدن تمام یا بخشی از دانه های درون میوه که در آنزمان بسیار کوچک می باشند، لار و آفت، میوه را ترک و به میوه دیگری از همان گل اذین حمله می کند(شکل شماره ۴). میوه های آلوده په دليل عدم تولید هورمون هاى گیاهی توسط دانه ها، ریزش می کنند.
مدیریت کنترل آفت:
کنترل آفت به روشهای مختلف زراعی، فیزیکی و شیمیائی امکان پذیر است.
الف – کنترال زراعی:
انجام شخم و دیسک پاییزه بین ردیف های کشت درختان گلابی به تنهایی یا همراه با دادن یخاب زمستانه (در مناطق سردسیر) باعث از بین رفتن بخش زیادی از فرم های زمستانگذاران آفت می شود. این روش زمانی نتیجه مطلوب می دهد که اطراف تنه درختان نیز به طور کامل شخم یا بیل زده شود. زیرا بیشترین تعداد افراد زمستانها در آن منطقه مستقر می باشند. همچنین لازم است این کارها به صورت فراگیر و توسط همه باغداران انجام شود تا از جابجایی آفت بین باغات مختلف و به وجو آمدن آلودگی ثانویه جلوگیری شود. کشت ارقام دیر گل مانند تبریزی (سیف تبریز) نیز از جمله روش های کاهش خسارت آفت می باشد .
ب – کنترل فیزیکی:
حشرات کامل آفت به رنگ سفید جلب می شوند. تله های سفید رنگ (عمودی) هم زمان با شکوفایی درختان گلابی به تاج درخت میزبان آویزان می شوند. سطح تله های مذکور به چسب حشره آغشته می شود. با این کار بخش زیادی از جمعیت آفت را شکار (شکل شماره ۵) و از میزان خسارت آن کاسته می شود. نکته مهم در این میان، پاک کردن گلبرگ های درخت میزبان است، زیرا بخشی از گلبرگ ها در اثر وزش باد یا به طور طبیعی ریزش کرده و هنگام ریزش به سطح این تله ها می چسبند. همچنین لازم است این تله ها به صورت روزانه بازبینی و چنانچه در اثر وزش باد از حالت عمودی خارج شده باشند، آنها را به صورت عمودی برگرداند .
پ – روش شیمیایی:
کنترل شیمیائی آخرین راه کنترل آفات است. و به دلایل مختلف از جمله وجود گرده افشانها در زمان شکوفایی گلهای درختان، این کار ممنوع است. به همین دلیل با توجه به رقم مورد کشت در هر قطعه و روند تغییرات جمعیت شکار تله های سفیدرنگ که به منظور پیش آگاهی در باغ نصب شده اند، می توان در مرحله رویشی قبل از باز شدن گلها (E) و یا بلافاصله پس از ریزش گلبرگها (G) با یکی از ترکیبات توصیه شده و مجاز، اقدام به کنترل شیمیایی آفت کرد. با این کار، امکان کاهش خسارت آفت کلیدی پسیل گلابی نیز که آفت مهم این محصول می باشد نیز وجود دارد . سم آندوسولفان به نسبت 1.5 تا 3 در هزار لیتر آب
فهرست منابع
بی نام، ۱۳۹۰- آمارنامه های مرکز فناوری اطلاعات و ارتباطات وزارت جهاد کشاورزی، آمار محصولات باغی ۱۳۹۰
داوودی، زهرا، ۱۳۶۵- زنبور گلابی و روش های مبارزه با آن نشریه بیماری های گیاهی، جلد ۵۴ شماره های ۱ و ۲، صفحات ۱۱۱ – ۱۲۲
رجبی غلامرضا ۱۳۸۱- آفات درختان میوه سردسیری، دفتر خدمات تکنولوژی آموزشی (نشر آموزش کشاورزی)، صفحات ۱۱۵-۱۱۱.
کلیائی رئوف. ۱۳۷۵- گزارش نهایی طرح تحقیقاتی روشهای کنترل غیر شیمیایی زنبورهای جنس Hoplocampa در کرج، ۲۱ صفحه.
کلیائی، رئوف، نورعلی رضوانی و هاشم کمالی ۱۳۹۱ – آفات درختان میوه ایران، انتشارات موسسه تحقیقات گیاهپزشکی کشور. صفحات ۱۳۰-۱۳۳
نگارنده:
رئوف کلیائی
عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات گیاهپزشکی کشور
