تولید نهال مرکبات و پیوند مرکبات

تولید نهال مرکبات و نحوه پیوند مرکبات

معمول ترین شیوه تکثیر مرکبات عبارت از پیوند جوانه و بطور خاص پیوند سپری ( T – budding) است که روی پایه های بذری انجام می شود. برای تولید پایه مناسب تولید نهال مرکبات باید بذرهایی سالم و قوی را از میوه های کاملا رسیده موجود روی شاخه های سالم و قوی تهیه کرد. بنابراین، بهترین زمان برداشت میوه برای بذر گیری بستگی به زمان رسیدن میوه ها خواهد داشت. به عنوان مثال میوه های فلائینگ دراگون و پونسیروس را باید به ترتیب حدود اواخر شهریور و اواسط مهر، میوه های نارنج، سیترنج و سیتروملو را اواسط تا اواخر آذر برداشت و بذر گیری کرد. البته تاریخ های مذکور تقریبی بوده و در سال های مختلف و برحسب شرایط محیط می تواند نوسان اندکی داشته باشد. بطور کلی، بذرهای درشت از جوانه زنی بهتر و سریع تری برخوردار بوده و رشد نهال مرکبات بذری حاصله هم بسیار رضایت بخش خواهد بود. از طرف دیگر میوه هایی که قبل از برداشت دچار ریزش شده اند در معرض آلودگی به پوسیدگی قهوه ای قرار داشته و به همین دلیل نباید از آنها بذر گیری کرد.

برای جلو گیری از کاهش قوه نامیه بذرها باید آنها را پس از خروج از میوه به مدت ۲۴ ساعت درون آب سرد نگهداری کرد و سپس درون صافی ریخته و با جریان ملایم آب و مالش بین دو دست، لعاب اطراف بذر را جدا کرد. بذرهای شسته شده را برای حذف عوامل قارچی می توان به مدت حدود ۱۰ دقیقه در محلول سه در هزار کاپتان غرقاب و یا به مدت ۱۰ دقیقه در آبی با دمای ۵۲ درجه سانتی گراد قرار داد. بذرها در مرحله بعد در شرایط دمای اتاق، با تهویه مناسب و دور از تابش مستقیم آفتاب روی صفحه ای مشبک که با گونی کنفی یا پارچه نخی مفروش شده است پهن می شوند تا به تدریج و در مدت پنج تا هفت روز خشک شده و آماده انبار کردن شوند. در این مرحله می توان آنها را تا فصل کشت نهال مرکبات درون کیسه نایلونی در بسته و در طبقه پایین یخچال (دمای تقریبی سه تا چهار درجه سانتی گراد) نگهداری کرد. لازم به ذکر است که بذر مرکبات دوره کمون ندارند. کاهش بیش از حد رطوبت بذر در مرکبات موجب جدایی لپه ها از یکدیگر و از دست رفتن قدرت جوانه زنی می شود. بر این اساس توصیه می شود که رطوبت این بذور در طول مدت انبارداری نباید به پایین تر از ۷۵٪ کاهش یابد.

کاشت بذر مرکبات

کاشت بذر مرکبات به منظور تولید نهال مرکبات در شمال ایران اواسط اسفند ولی در استانهای جنوبی و نوار مرکزی کشور در بهمن ماه و در بسترهای ماسه ای در عمق سه تا چهار سانتی متر با فاصله خطوط ۲۰ تا ۲۵ سانتی متر انجام می شود. جوانه زنی بذور کشت شده برحسب درجه حرارت محیط پس از ۳۰ تا ۴۵ روز بذر آغاز می شود. گیاهان بذری را پس از آنکه به ارتفاع تقریبی ۱۰ تا ۱۵ سانتی متر می رسند به خزانه دوم (انتظار) منتقل می کنند. خزانه انتظار می تواند زمینی یا گلدانی باشد که نوع گلدانی بیشتر معمول بوده و برای تولید کننده نهال نیز راحت تر است. مناسب ترین زمان انتقال گیاهان به خزانه انتظار در فضای آزاد اواخر تیر و در گلخانه ها اواخر اسفند می باشد. برای ایجاد خزانه گلدانی بهتر است که گلدان هایی با اندازه ۲۰ در ۳۰ سانتی متر انتخاب شود. برای احداث خزانه های زمینی باید زمین را قبلا شخم عمیق زده و آن را به کرت هایی که حداقل دو متر از یکدیگر فاصله داشته باشند تقسیم و نهال ها را در ردیف های شمالی جنوبی با فاصله ۳۰ تا ۴۰ سانتی متر از یکدیگر و با طرح لوزی کاشت تا فضای کافی برای اجرای عملیات پیوند وجود داشته باشد. انتقال گیاهچه های بذری به خزانه دوم موجب می شود تا ریشه ها توسعه خوبی یافته و در هم پیچیدگی ریشه ها نیز به حداقل خود برسد. برای افزایش اطمینان از یکنواختی رشد نهال های بذری لازم است در زمان انتقال به خزانه انتظار، کلیه گیاهانی که نسبت به سایرین خیلی کوتاه تر و یا بلندتر هستند را دور بیاندازیم. همواره توصیه می شود تا گیاهچه هایی را که دچار پیچیدگی طوقه شده و تولید کنندگان اصطلاحا به آنها گردن غازی می گویند را حذف کرد.

مخلوط خاکی به کار برده شده در خزانه تولید نهال مرکبات انتظار شامل حجمهای مساوی از ماسه، کود دامی پوسیده و خاک مرغوب زراعی است. برای کاشت گیاهچه های بذری بهتر است ابتدا توسط میخ نشاء سوراخی را با عمق و پهنای مناسب در بستر خزانه انتظار ایجاد و سپس ریشه گیاهچه ها را به آرامی و بدون پیچیدگی ریشه درون این حفره جای داد. لازم است در اولین نوبت آبیاری که بلافاصله پس از کشت نشاء انجام می شود به منظور پیشگیری از بروز تنش ناشی از جابجایی، مقدار آب بیشتری به گیاهچه ها داده شود. بدیهی است که رعایت اصول باغبانی بویژه انجام آبیاری منظم، تغذیه متعادل، حذف پاجوش ها و تنه جوش ها و نیز مبارزه با علف های هرز و استفاده از سایبان که در نواحی گرمسیری موجب حفظ نهالهای جوان از خطر آفتاب سوختگی خواهد شد، نقش بسیار مهمی در تسریع رشد نهال ها و آماده شدن آنها برای اجرای پیوند خواهد داشت.

عملیات پیوندزنی مرکبات

برای آنکه بتوان پیوند را با موفقیت انجام داد علاوه بر تجربه کافی باید ابزار مناسب پیوندزنی را نیز فراهم کرده باشیم که در این میان تیزبودن چاقوی پیوندزنی و نازک بودن تیغه آن برای اطمینان از ایجاد برش های مناسب روی تنه نهال پایه و موفقیت در جدا کردن جوانه پیوندک از شاخه درخت مادری اهمیت بسیار زیادی دارد. علاوه بر این لازم است که نوار نایلونی مناسبی که از قابلیت کشیدگی خوبی برخوردار بوده و بتواند پیوند را به صورتی محکم روی پایه نگه دارد مورد استفاده قرار بگیرد. بدیهی است که دقت در ایجاد برش روی پوست پایه، جدا کردن جوانه پیوندک و جایگذاری آن در زیر پوست پایه نیز نقشی مهم در گیرایی پیوندها خواهند داشت. معمولا پس از گذشت ۶ تا ۱۰ ماه از کشت نهال ها در خزانه دوم می توان برای اجرای عمل پیوند اقدام کرد. پایه های مرکبات در شرایط شمال ایران در اردیبهشت و شهریور ماه به دلیل جریان خوب شیره نباتی، پوست دهی مناسبی داشته و می توان نسبت به ایجاد شکاف Tشکل روی پوست پایه و استقرار جوانه پیوندک در زیر آن اقدام کرد.

چنین شرایطی در جنوب و نواحی مرکزی کشور حدود اوایل فروردین تا اوایل خرداد و نیز اوایل مهر تا اوایل آذر محقق می شود. برای افزایش اطمینان از گیرایی پیوند بهتر است پایه هایی استفاده شوند که قطر تنه آنها به اندازه یک مداد (حدود یک سانتی متر) باشد. لازم است قبل از اجرای پیوند، تنه نهال پایه تا ارتفاع محل پیوند بطور کامل از تیغ و یا شاخه های جانبی پاک شده باشد. ارتفاع توصیه شده برای انجام پیوند و استقرار پیوندک بر روی پایه عبارت از ۲۰ تا ۳۰ سانتی متری سطح زمین است. محل استقرار پیوندک روی پایه باید سطحی صاف و یا اندکی محدب داشته باشد تا پیوند به خوبی روی سطح پایه چسبیده و ارتباط ارگانیکی خوبی را با آن برقرار کند. لازمه موفقیت در اجرای پیوند، انتخاب جوانه های سالم و قوی از رقم مورد نظر است که همراه با بخشی از دمبرگ در زمان مناسب از درخت مادری پیوندک جدا شده و در شرایط مناسب نگهداری شده باشد. در این نوع پیوند، هر پیوندک شامل جوانه ای همراه با پوست اطراف جوانه و لایه ای نازک از چوب زیر جوانه است که برای تهیه آن برشی نسبتا مایل و در امتداد شاخه حامل پیوندک توسط چاقو از یک سانتی متری بالای جوانه پیوندک شروع و در فاصله کوتاه تری در زیر جوانه به پائین زده می شود.

پس از تهیه پیوندک لازم است که آن را در محلی که برش T ایجاد شده است بطور کامل در زیر پوست جای داده و بخشی از آن را که بیرون از شکاف پایه قرار می گیرد قطع نماییم.

بستن پیوندک به پایه برای پیوند مرکبات با نوار نایلونی به گونه ای انجام می شود که جوانه پیوند که از جای خود حرکت نکرده و رطوبت بافت پیوندک نیز از آن خارج نشود. بستن نوار پیوند از پایین پیوندک شروع شده و پس از آنکه این نوار سه تا چهار دور به اطراف ساقه پیچیده شد چند دور نیز در بالای پیوندک به دور ساقه پیچیده شده و در نهایت گره زده می شود.